Wolność przedmiotem wychowania aksjologicznego

Wolność jest istotną i bardzo ważną wartością w życiu każdego człowieka. Pojęcie to rozumiem jako swobodę w wyrażaniu swoich uczuć i emocji oraz jako brak jakiegokolwiek przymusu. „Wolność to uświadomienie sobie w obszarze egzystencji człowieka koniecznych ograniczeń zewnętrznych od niego niezależnych i tych wewnętrznych, które sam sobie wyznacza.” Człowiek jako osoba wolna dokonuje wyboru wartości, czyli tego, co uważa za ważne, słuszne, co stanowi cel ludzkich dążeń i w ciągu swojego życia stara się je realizować. „Wolność związana z polską demokracją dotyczy także środków społecznego przekazu.” Wolność wcale nie jest łatwa. „Pojęcie wolności ma szeroki zakres znaczeniowy, jest pełne wieloznaczności i sprzeczności, iluzji i perspektyw.” Już w starożytności pedagodzy obrazowali nam pojęcie wolności. W swojej pracy chciałabym zastanowić się, przeanalizować i podsumować pojęcie wolności w odczuciu pięciu autorów tekstów o wolności.
W dzisiejszych czasach bardzo często domagamy się wolności, ale czy wiemy czym właściwie jest wolność? Gerald O’Collins w artykule pod tytułem „Czym jest prawdziwa wolność?” próbuje wyjaśnić „czym dla istot ludzkich jest prawdziwa miłość? Gdzie i jak ją znajdujemy? Czy polega ona na odrzuceniu religijnych i społecznych oraz przyjmowaniu radykalnie autonomicznej egzystencji? Czy też takie lekceważenie naszych zobowiązań wobec Boga i bliźniego ujmuje wartości i godności naszemu ludzkiemu życiu? Czy prawdziwa wolność rozkwita w pełnych miłości i zaufaniu relacjach z innymi, a przede wszystkim z Bogiem?” Jak autor zauważył „poczynając od XVII aż do początku XXI wieku pisarzy przyjmowało założenie, że Bóg ogranicza ludzką wolność” . Uważa, że „w promowaniu (...) ludzkiej wolności odgrywa rolę wiele czynników. Po pierwsze są to wielkie zmiany, jakie zaszły w rodzinach(...)” . Dawniej rodzice poświęcali dużo czasu swoim dzieciom. Mieli czas na zabawę, naukę i uczęszczanie do Kościoła. Obecnie wszystko się zmienia. Niektóre rzeczy zanikają. Zapracowani rodzice nie mają już tak wiele czasu dla swoich dzieci. W niektórych przypadkach więcej czasu spędzają w pracy niż w domu. „Po drugie, powszechny upadek lokalnych wspólnot i parafii (z ich atmosferą wzajemnego wsparcia i zaufania) spowodował utratę społecznego zakorzenienia”. Autor dostrzega, że dziś liczy się tylko życie w mieście. Doświadczają oni „głębokiej emocji poczucia przynależności społecznej i religijnej” co odbija się to na nich bardzo źle. „Trzeci czynnik, który przyczynił się do niezrozumienia natury ludzkiej wolności i korzystania z niej, jest stricte filozoficznym przez co jednak nie mniej istotnym”.
Autor wspomina Kartezjusza, który to wolność postrzegał jako źródło godności człowieka. Tylko ona stanowiła dla Kartezjusza podstawową rację szacunku dla samego siebie. Kartezjusz uznaje formalnie indeterministyczne pojęcie wolności za jej pierwszy stopień. Indeterminizm jest to pogląd filozoficzny przeciwstawny determinizmowi, negujący istnienie koniecznej współzależności zjawisk (zdarzeń), na mocy której każde zjawisko byłoby wyznaczone przez całokształt sytuacji, czyli odwrotnie niż w stanowisku deterministycznym, gdzie wszystkie wydarzenia są nieuniknionymi konsekwencjami przeszłych przyczyn. Analizuje przesłanki jakie chrześcijanie wysunęli w stosunku do Boga. Opisuje wolność, która wypływa z wiary. Przedstawia alternatywę: „Bóg czy wolność” na podstawie historii opisującej wyjście z Egiptu. „Bóg wybawia nas z niewoli i przynosi nam wolność, a nie zabiera jej.” Wolność może stać się nałogiem, w który może wpaść każda zagubiona osoba. Człowiek, który nie dojrzał do pełnego zrozumienia definicji wolności bardzo szybko może wpaść w przesadę i wykorzystać wszystko przeciwko sobie. „Ludzie ci, zamknięci we wzorcach zachowań destruktywnych. Mogą stać się beznadziejnie uzależnieni od alkoholu, narkotyków czy swobody seksualnej.” Tacy ludzie tracą kontrolę nad własnym życiem, nie wiedzą co robią i może ich to zgubić. „Bardziej ofiary niż sprawcy zła, widzą oni swoje życie wymykające się spod kontroli i czują się niezdolni do przełamania destruktywnych wzorców, które ich ogarniają i zniewalają”. Przedstawia powiązanie łaski i wolności poprzez jednego z najbardziej wpływowych teologów XX wieku - K. Rahner’a, który znacząco wpłynął na II Sobór Watykański. Próbował podobnie jak Yves Congar, Joseph Ratzinger (późniejszy papież Benedykt XVI) oraz Henri de Lubac, aktualne ludzkie doświadczenie oraz myśl połączyć z wiarą chrześcijańską. Źródłem jego myśli był tomizm, kantyzm, fenomenologia oraz egzystencjalizm. W swoich pracach próbował połączyć to co najlepsze z myślenia przeszłości z myśleniem współczesnym. Jego myśl spotyka się z krytyką pochodzącą z kręgów pragnących powrotu do przedsoborowej praktyki oraz myśli neoscholastycznej. „Sam św. Paweł dowodzi prawdy twierdzenia, że łaska i prawdziwa wolność wzrastają razem.” Ukazuje on , że „prawdziwa osobowość jest dawana i otrzymywana w relacjach z innymi. Być osobą, to znaczy być podmiotem interpersonalnym, dzielącym miłość i udzielającym siebie w miłości. Prawdziwa ludzka indywidualność kształtuje się poprzez istnienie i innych osób” .
Kończąc swój tekst stwierdza, że prawdziwą wolność znajduje się w miłości i we wszystkich opartych na zaufaniu związkach, będących obrazem Boga, od którego wyszliśmy i do którego powrócimy. Wewnętrzne życie Trójcy Świętej dostarcza nieporównywalnego z niczym wzorca i miary: co to znaczy kochać i co to znaczy być wolnym” .
Dobro i zło towarzyszy każdemu człowiekowi w całym jego życiu. Zło dostrzegalne jest przecież dla każdego człowieka. W ogólnym pojęciu obejmuje fizyczne i wewnętrzne doświadczenia oraz skutki i stany człowieka, takie jak cierpienie, chorobę, niezrozumienie, strach itp. Człowiek wybiera dobro albo zło, gdyż posiada wolną wolę. Paweł Góralczyk w swoim artykule pod tytułem „Wolność w wyborze dobra i zła – cnoty i grzechu” porusza rolę wolności w wyborze różnych wartości. „Wolność nie może być wartością absolutną. Stanowi ona pozytywną i dynamiczną siłę, która nabiera znaczenia ludzkiego i moralnego wówczas, gdy podłoży się pod nią odpowiednią treść. Wolność może być źródłem zarówno dobra, jak i zła”. Grzechem nazywamy dobrowolne i świadome odwrócenie się od Boga. Rozważając temat grzechu, powinniśmy okazać się wrażliwością; jej brak uniemożliwia rozpatrywanie powyższego zagadnienia. Zauważalne jest to dzisiaj, kiedy wielu ludzi nie dostrzega swojego grzesznego postępowania, kiedy brakuje refleksji nad swoim życiem. Warto zastanowić się nad różnicą pomiędzy złem a grzechem. ”Ludzie wierzący wynoszą na ogół z dzieciństwa mniej lub bardziej jasne, oparte na formule katechizmowej pojęcie grzechu. Zdają sobie sprawę, że w ich świecie grzech jest złem. Równocześnie jednak pojęcie zła jest dla nich o wiele obszerniejsze, wyraźniejsze, bardziej realnie dotykalne.” Autor zadaje sobie pytanie czy zło, które ludzie doświadczają jest „własne? Narzucone? Sensowne? W jakim wymiarze? Bez wyjścia, czy może do zwyciężenia?” . Odpowiedź na to pytanie nie jest łatwa i jednoznaczna, ponieważ w dzisiejszych czasach ludzie „zatracili pragnienie dobra” . Jeśli dobro jest potężne i ma stwórczą moc ontologiczną, to jego przeciwieństwo – zło jest potężne i ma destruktywną moc ontologiczną. I nikt nie ma prawa o tym decydować, poza Jedynym i Najwyższym, Najpotężniejszym Bytem, Dobrem i Prawodawcą, bo inaczej naraża się na zniszczenie. Bóg wie co mówi, i ograniczając człowieka nie chce mu niczego zabrać czy obrazić. Chce tylko ustrzec człowieka przed zniszczeniem. On sam wie i On sam stanowi o tym co jest dobre i co jest złe. On sam doskonale wie, jaka jest moc istnienia, ale i On sam wie, jaka jest moc zniszczenia. „Jest jeszcze (...) sposób praktycznego poznawania zła oprócz formalnych analiz, prócz pokazywania palcem. Jest nim konfrontacja z dobrem i cnotą(...)”. Według autora jest ona niezbędna. „Rozgrywka ze złem jest zawsze osobistą tajemnicą jednostki. (...) Stwierdzić zatem należy, że biegunowość dobra i zła tkwi w ludzkim życiu. W tym, czego doświadcza się jako dobro, jest z reguły obecne także zło”.
Istnieją jednak ograniczenia naszej wolności. Łamiąc prawo, nieświadomie sami sobie wyznaczamy jej granice. Autor artykułu „Granice wolności” – Janusz Gajda ceni wolność najwyżej ze wszystkich wartości. Opisując granice wolności analizuje istotę wolności, wolność zewnętrzną i wewnętrzną oraz wolność uwięzioną w liberalizmie i fundamentalizmie. „Istotę wolności można sprowadzić do swobody wyboru (działań, idei) unormowanego prawem i przyjętymi zwyczajami, uwarunkowanego sytuacją społeczno-polityczną, ale i podyktowanego własnym sumieniem.” Często też nasza wolność jest ograniczana, lub jesteśmy jej pozbawieni nieświadomie. „Nie zawsze bowiem prawa stoją na straży wolności i godności ludzkiej. Historia zna wiele przykładów, zwłaszcza w systemach totalitarnych, kiedy była deptana godność człowieka, gwałcone prawo do wolności przekonań.” W wolnym kraju bardzo ważna jest również tolerancja. Każdy człowiek bez względu na to, jaki ma kolor skóry, jaką wyznaje religię, jak się ubiera lub jaką ma pozycję społeczną, ma takie same prawa. Lecz ludzie nietolerancyjni mogą ograniczać mu wolność. Mogą go prześladować tylko dlatego że jest inny i wyśmiewać go za to. „Szczególnie groźny jest fundamentalizm religijny islamu o zabarwieniu politycznym.” Ponieważ buntuje on ludzi i występuje przeciwko demokracji, tolerancji i prawom człowieka. W związku z ty, że autor stawia wolność na najwyższym miejscu w swoim życiu twierdzi, że „wolność może przyjmować różne zabarwienia aksjologiczne wymaga starannych zabiegów wychowawczych - a przede wszystkim edukacji do wolności.”
P. Ottavio De Bertolis w artykule – „Prawa i wolność: wieloznaczność i perspektywy” skupia się na temacie prawa i wolności ludzkiej. Temat ten opisuje w obszarze filozoficznym i prawnym. Punktem wyjścia dla niego są rozważania na temat rzeczywistości, w której ludzie postrzegają swoją wolność w dokumentach prawnych, takich jak konstytucja, akty prawne, deklaracje praw. Autor twierdzi, że w świecie nowożytnym wolność jest rozumiana jako „wolność od, czyli jako przestrzeń, w której poddany absolutnego monarchy ma prawo nie być poddawany ingerencji ze strony centralnej władzy politycznej, a więc państwa, czy zmuszany przez nią do czynienia lub nieczynienia czegoś” . Państwo w tym przypadku może działać bez ograniczeń w sferze handlowej, gospodarczej i ekonomicznej. W kodeksie napoleońskim pojęcie wolności jest powiązane z „prawem do wykluczenia innych od używania własnego dobra-czy to prywatnego, czy publicznego” . P. Ottavio De Bertolis przytacza definicje wolności według Marksa: „wolność człowieka jako wyizolowana i schowana monada; nie opiera się ona na więzi człowieka z człowiekiem, lecz na odizolowaniu człowieka od człowieka” . Autor po całkowitej analizie tematu dochodzi do wniosku, że „dopóki myślimy o rozwiązaniu problemów bioetycznych w kategoriach prawa podmiotowego (...), dopóty nie zdołamy spojrzeć z perspektywy „troski”, „wzięcia na serio” drugiego człowieka” .
Na pytanie o granicach wolności w mass mediach stara się znaleźć odpowiedź Henryk Skorowski, w artykule „Granice wolności w środkach masowego przekazu”. Artykuł ten „podejmuje problem relacji pomiędzy wolnością a środkami społecznego przekazu w społeczeństwie demokratycznym” . Znaczenie środków społecznego przekazu dla ludzi autor ujmuje w trzech aspektach. Pierwszym jest przekaz informacji (przekazywanie bieżących wiadomości, których celem jest prawdziwość przekazywanych treści. Na tym etapie granicę wolności stanowi dobro człowieka i informacji), drugim aspektem jest przekaz i upowszechnianie wiedzy („chodzi przede wszystkim o przekaz istotnych prawd dotyczących człowieka, sensu jego życia, jego właściwego miejsca w świecie polityczno-społecznym” , powinny być one udokumentowane i sprawdzone) i trzeci aspekt odnosi się do sfery moralnej („chodzi o kształtowanie poprzez wieloraki przekaz właściwej hierarchii wartości moralnych współczesnego człowieka” . Granice wolności wyznacza dobro moralne). Autor twierdzi, że nie da się jednoznacznie zdefiniować wolności. Można to jednak uczynić poprzez dokładną analizę wielu czynników. Pierwszym czynnikiem według H. Skorowskiego jest rozróżnienie wolności „do” od wolności „od”. Drugim czynnikiem jest rozróżnienie na tak zwaną wolność wewnętrzną i zewnętrzną i trzecim czynnikiem jest dobro (granicę wolności zawsze wyznacza dobro). W artykule poruszona zostaje także kwestia granicy wolności w zakresie korzystania i odbioru treści przekazywanych przez mass media. Polega ona na rozróżnieniu dobrych informacji od złych.
Podsumowując powyższe argumenty doszłam do wniosku, że nasza wolność zależy wyłącznie od nas. Ludzie zawsze walczyli o wolność i nadal będą o nią walczyć, jeśli to konieczne. Myślę, że przedstawiłam wystarczająco dużo argumentów, aby poprzeć moją tezę, że wolność jest jedną z najważniejszych wartości w życiu człowieka. Ludzie często żyją w niewiedzy. Nie wiedzą, czym jest wolność, dlaczego jest tak istotna. Zauważają ja dopiero po utracie. Dla mnie wolność to prawo do wyrażania opinii, brak zniewolenia, możliwość wyboru. Uważam, że wolność jest jedną z najważniejszych wartości w życiu człowieka.
Jan Paweł II powiedział niegdyś „Całym sobą płacisz za wolność, więc to wolnością nazywaj, że możesz, płacąc ciągle na nowo, siebie posiadać”. To mądre słowa. Tutaj wolność przedstawiona jest jako możliwość wyboru. Jeżeli narzucono nam z góry zdanie, nie odpowiadamy za nie. Nie ponosimy konsekwencji. Tym właśnie jest wolność, że sami decydując, tylko my za to odpowiadamy. To również jest przykład wolności wewnętrznej.
Tak naprawdę nasza wolność zależy wyłącznie od nas. Nawet jeśli będziemy zniewoleni, nikt nam nie odbierze wolności wewnętrznej. Myślę, ze przedstawiłam wystarczające argumenty na poparcie tezy, o tym, że wolność jest jedna z największych wartości.