W jaki sposób uniwersalizm polityczny znalazł odbicie w stosunkach cesarastwa z papiestwem?

W XV wieku we Włoszech pisarze i myśliciele zachwycali się światem starożytnej Hellady i Rzymu. Na nowo odkrywali wielkość kultury antycznej. Cały okres w dziejach, który nastąpił po upadku cesarstwa rzymskiego wydał im się pełen barbarzyństwa.
To właśnie twórcy renesansu wprowadzili nazwę średniowiecza (tj. wieków średnich - łac. Media tempora). Oznaczyli nią tak zwany okres pozbawiony własnej tożsamości, rozciągający się między epoką starożytną a nowymi czasami odrodzenia. Średniowiecze uważano za okres bezpłodny, mroczny i ciemny. Zarzucano mu odejście od ducha wielkiej kultury antyku, jej zniekształcenie, a ponad to sprzeniewierzenie się ideałom pierwotnego chrystianizmu. Humanistom nie podobał się ani styl życia ich przodków, ani światopogląd i sztuka średniowiecza. W XVI wieku pisarze reformacyjni do tej negatywnej opinii o tym okresie dziejów dodali potępienie średniowiecza jako korupcji Kościoła, porzucenia przezeń ewangelicznych ideałów i prostoty pierwszych chrześcijan.
Nazwa średniowiecze odnosi się przede wszystkim do dziejów Europy i jakkolwiek żadna epoka nie zaczynała się ani nie kończyła nagle, to w świadomości ludzkiej zapisały się takie wydarzenia jak upadek Cesarstw Zachodu (476r), czy upadek Konstantynopola (1453r). Jednak przy tradycyjnym rozumieniu średniowiecza najbardziej poprawne jest określanie go jako okresu dziejów Europy miedzy połową V, a końcem XV w.
W dziejach wieków średnich Zachodu zazwyczaj wyodrębnia się średniowiecze wczesne ( V-X w. ), okres, w którym formowały się trwałe organizmy polityczne w Galii, Germanii, Słowiańszczyźnie i Skandynawii, oraz średniowiecze dojrzałe w którym kształtowały się państwa i narody, wypełnione zmaganiami odrodzonego Cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego z papiestwem o sprawowanie uniwersalnej władzy nad światem chrześcijańskim. Wiek XII i XIII to również okres umocnienia duchowej godności świata zachodniego i ostatecznego wykształcenia się uniwersalnej kultury na którą ogromny wpływ miała tradycja chrześcijańska mająca oparcie w instytucji Kościoła.
Według ludzi renesansu główną "wadą" średniowiecza jest fakt, że było ono "erą totalnej, wszechstronnej dominacji Kościoła, a dokładniej kleru". Owszem, średniowiecze to jedyny okres w dziejach, gdy Europa była tak jednolita religijnie - chrześcijaństwo i związany z nim sposób widzenia świata było tym, co łączyło ówczesnych Europejczyków w sposób dla nas dzisiaj niewyobrażalny. Powszechność chrześcijaństwa musiała pociągać za sobą bardzo mocną pozycję Kościoła w ówczesnym społeczeństwie. Problem polega na tym, że gdy w oczach "postępowych" ekspertów Kościół z definicji jest czynnikiem wstecznym, hamujący rozwój, postęp, itd. to faktycznie w wiekach średnich duchowieństwo jako warstwa najlepiej wykształcona było w rzeczywistości czynnikiem jak najbardziej pozytywnym i stymulującym kulturalny, społeczny i nawet ekonomiczny rozwój. To dzięki Kościołowi i jego wielowiekowej pracy nieokrzesane bandy rabusiów zamieniły się w szlachetnych rycerzy, ciemne chłopstwo w świadomych swych interesów rolników, itd. To kler inspirował powstanie kodeksów rycerskich, w posiadłościach Kościoła najszybciej zastąpiono pańszczyznę i rentę towarową najkorzystniejszą dla chłopa rentą pieniężną, itd. To Kościół w tej pełnej zamętu epoce forsował pacyfistyczną ideę "Sądu Bożego". Prawdziwe kłopoty Kościoła i jego autentyczne średniowieczne kryzysy (przełom X i XI w., wielka schizma zachodnia, niewola awiniońska) wynikały w głównej mierze nie z dominacji kleru w społeczeństwie (która była dla tej ciemnej zbieraniny korzystna) ale wręcz przeciwnie - z udanych prób podporządkowania Kościoła władzy świeckiej (cesarze niemieccy w XI w., królowie Francji w XIVw.) i uczynienia zeń posłusznego narzędzia tejże. Duchowni będąc tylko całkowicie zależnymi od władcy urzędnikami nie byli w stanie wypełniać swej właściwej misji, nie mówiąc o tym, że władca dbał o to aby przeorami i biskupami zostawały posłuszne mu miernoty, a nie jednostki światłe i mądre. Skutkiem tego było to, że księża mieli rodziny, żyli w zależności od panów feudalnych, niektórzy nawet nie potrafili czytać ani pisać, co uniemożliwiało sprawowanie liturgii.
Aby zatrzymać upadek Kościoła papieże podjęli próby reform. Ruch odnowy Kościoła zaczął się w benedyktyńskim opactwie Cluny we Francji. Wprowadzono konklawe, czyli zasadę wyboru papieża przez kolegium kardynałów. Ustalono zasadę bezżenności księży (celibat), zwalczano kupowanie urzędów kościelnych za pieniądze, czyli symonię. Kościół występował także przeciw anarchii, wojnom, krytykowano barbarzyńskie obyczaje. Wprowadził również zakaz walk w określone dni tygodnia, czyli tak zwany pokój boży. Skutkiem sukcesu reform i wypraw krzyżowych był szczyt potęgi chrześcijaństwa, zwierzchnictwo papieży uznało wówczas wiele państw europejskich, między innymi Polska.
Tym , co w sposób istotny przyczyniło się do utrwalenia kulturowej jedności średniowiecznego Zachodu był wspólny język. Od schyłku Cesarstwa Rzymskiego następował szybki proces oddzielania się łaciny uczonej od języka powszechnego. Odtąd łacina stała się językiem szkoły, nauki, liturgii, dyplomacji, prawa – wspólną własnością wykształconych środowisk świata zachodniego, podczas gdy język plebejski (sermo vulgaris) dał początek językom narodowym.
Formowanie własnego języka umacniało poczucie tożsamości, wspólnoty narodowej. Wszystkie języki słowiańskie wywodzą się z pierwotnego języka prawosławnego. Większość współczesnych języków europejskich wywodzi się z języka praindoeuropejskiego. Do języków germańskich należą: niemiecki, angielski, holenderski, duński, szwedzki, norweski i islandzki. Grupę bałtycką tworzą: litewski i łotewski.
Epoka średniowiecza ma charakter teocentryczny ,co oznacza że w centrum zainteresowania znajduje się Bóg. Jemu należy podporządkować wszystkie sprawy, całe życie człowieka, co przejawiło się w zasadzie „ku większej chwale bożej”. To dla Boga człowiek rodził się, żył i umierał. Epokę tę charakteryzował uniwersalizm, który polegał na istnieniu tych samych, jednolitych wzorców kulturowych, religijnych i ustrojowych.. Było to możliwe dzięki dominacji i wpływom Kościoła oraz papiestwa. Możliwość tę dawał powszechny feudalizm, ustrój społeczny oparty na podziale społeczeństwa na poszczególne strony.
Dominującym kierunkiem filozoficznym i jednocześnie nauką była scholastyka, której nadrzędnym zadaniem było rozumowe uzasadnienie dogmatów religijnych, przyjętych z góry. Kolejny nurt to augustianizm nawiązujący do koncepcji św. Augustyna. Głosi on prymat ducha nad ciałem. Celem życia jest poznanie Boga i swojej duszy. Człowiek może znaleźć prawdziwe szczęście jedynie w Bogu. Przeciwstawia wartości duchowe rzeczom i dobrom materialnym. Jest to filozofia dramatyczna, u jej podłoża leży przekonanie, że człowiek jest jednostką rozpaczliwie poszukującą Boga, zawieszoną między Niebem, a Ziemią. Tomizm natomiast jest to filozofia harmonijna, której twórcą jest św. Tomasz z Akwinu. Zakłada on „rozumny ład świata” stanowiący drabinę bytów. Uważał bowiem, że każdy człowiek znajduje się na określonym szczeblu, ale powinien piąć się w górę.. Nieco inne poglądy głosił św. Franciszek z Asyżu stanowiący radosną filozofię wiary. Postulował wszechogarniającą miłość do świata, braterstwo wszelkich stworzeń, radosną prostą wiarę oraz ideał ubóstwa.
Wiara rzymskokatolicka miała ogromny wpływ na kształtowanie się wzorców osobowych średniowiecza.
Dzięki wszechobecności (w Europie) administracji kościelnej, związanego z nią języka łacińskiego, ustroju feudalnego oraz podobnych podziałów społecznych, wytworzyła się specyficzna ogólnoeuropejska mieszanka filozofii i kultury tzw. uniwersalizm średniowieczny (inaczej powszechność ). Średniowieczny uniwersalizm oparty był na dominacji religii chrześcijańskiej w całej niemal Europie. Ze względu na to, iż wszystko w życiu podporządkowane było religii, światopogląd chrześcijański rządził myśleniem, odczuciami, postępowaniem i twórczością wszystkich ludzi średniowiecza. Dlatego też wszystkie występujące znaki były czytelne dla każdego chrześcijanina. Prócz tego obowiązywały te same, narzucone przez religię, normy moralne i wzorce osobowe. Ponadto wszystkie niemal państwa podporządkowane były jednemu władcy, przez co stanowiły niemalże monolit religijny. W dużym skrócie uniwersalizm średniowiecza wyraża się przez - podporządkowanie wszystkiego Bogu, - jedność ideałów, - identyczne pojmowanie świata. Tę wspólnotę religii, idei (teocentryzm - przekonanie, że Bóg jest w centrum wszechrzeczy), ustroju społecznego (feudalizm) i języka urzędowego (łacina), podporządkowanie się papieżowi i uznanie hegemonii Kościoła uznali wszyscy władcy europejscy, z wyjątkiem cesarzy niemieckich. Powszechnie panował światopogląd religijny, który ukształtował myślenie, odczuwanie, postępowanie i twórczość ludzką. Znaczną rolę w formowaniu ówczesnego światopoglądu odegrały poglądy i systemy filozoficzne stworzone przez św. Augustyna i św. Tomasza z Akwinu. Legły one u podstaw doktryny Kościoła katolickiego, a św. Tomasz do dziś uznawany jest za najważniejszego teologa w historii Kościoła.