Notatki z działu osadnictwo

Cechy odróżniające jednostki osadnicze wiejskie od miejskich: % ludności pracującej w poszczególnych sektorach gospodarki; gęstość zaludnienia; charakter zabudowy(w miastach wysoki).
Układy przestrzenne wsi:
-okolnica(wieś placowa, zagrody otaczają kolisty plac tworząc zamknięty pierścień, stary typ wsi obronnej);
-owalnica(wieś placowoulicowa, zagrody otaczają owalny plac, wjazd z dwóch stron);
-szeregówka(zabudowa zwarta w postaci dwóch długich szeregów domów wzdłuż prostych dróg);
-ulicówka(zwarta zabudowa ciągnie się po obu stronach jednej drogi);
-wielodrożnica(zwarta zabudowa wzdłuż nieregularnie ułożonych dróg);
-widlica(wzdłuż drogi rozbiegającej się z obu końcółw lub u zbiegu dwóch rzek czy dróg);
-łańcuchówka(inaczej wieś leśno-łanowa; dość duża zabudowa wzdłuż drogi głównej rozciągnięta na cały areał pól, obszary górzyste);
-rzędówka(luźna zabudowa po jednej stronie drogi);
-przysiółek(mała grupa domów położonych samotnie, układ zabudowy nieregularny).

Urbanizacja-to zespół przemian przestrzennych, społecznych, kulturowych i ekonomicznych, które wpływają na powiększenie się obszarów i rozpowrzechniania się zabudowy obszarów miasta oraz na wzrost liczby jego ludności lub tej, która przejęła miejski styl życia. Proces urbanizacji powoduje powstanie nowych miast oraz rozpudowy istniejących.
Rodzaje urbanizacji:
-demograficzna(polega na przemieszczeniu się ludności ze wsi do miast i wzroście jego mieszkańców);
-przestrzenna(powiększanie się obszaru miasta oraz powstawania nowych ośrodków);
-ekonomiczna(zwiększenia się liczby ludności zatrudnionej poza rolnictwem);
-społeczna(polega na przyjmowaniu miejskiego stylu życia).
Wskaźnik urbanizacji służy do określania stopnia zurbanizowania i jest wyrażony w %. Przedstawia udział ludności zamieszkanej w miastach w stosunku do ogółu ludności(w Polsce w 2005 wskaźnik ten wyniósł 61,8%).
Fazy urbanizacji:
-urbanizacja wstępna(powolna koncentracja ludności w państwach i centralnych strefach aglomeracji; rodzaj urb. demograficzny i przestrzenny; w biednych państwach zaczyna rozwijać się przemysł);
-suburbanizacja(szybki wzrost liczby mieszkańców zewnętrznych stref aglomeracji; urb. demograficzna, ekonomiczna i przestrzenna-intensywny rozwój przemysłu);
-dezurbanizacja(intensywny odpływ ludności z centralnych i petyferyjnych obszarów na tereny bardziej oddalone, spada liczba mieszk. głównego miasta aglomeracji; "kryzys śródmieścia"-chaos, korki, zanieczyszczenia, wyjazd z centrum; tworzą się obszary zurbanizowane; intensywny rozwój komunikacji; państwa przechodzące od gospodarki przemysłowej do postindustrialnej);
-reurbanizacja(przemieszczenie się ludności z obszarów stref zurbanizowanych do małych jednostek osadniczych położonych na terenach typowo rolniczych; kryzys śródmieścia pogłębia się związku z napływem ludności biedniejszej do centrum aglomeracji; tworzą się suburbia-wsie zmieniają się w przedmieścia; tworzą się megalopolis).
Zjawisko eksplozji miast: Azji Płd-Wsch, Afryka i Ameryka Płd-obserwuje się gwałtowny przyrost liczby ludności w miastach, to zjawisko to eksplozja miast, miasta powstałe w wyniku tego to megalopolis.
Zespół miejski-to zespół miast blisko siebie, silnie ze sobą powiązane komunikacyjnie i funkcjonalnie
Typy zespołów miejskich:
-aglomeracja monocentryczna(centrum to ośrodek miejski (tzw. rdzeń), a naokoło są przyrośnięte miasta satelitarne oraz zurbanizowane wsie; np.Paryż, Londyn, Warszawa); -
-aglomeracja policentryczna(konurbacja; kilka równożędnych pod względem wielkości, wzajemnie się uzupełniają; np.Trójmiasto; konurbacka portowa; konurbacja przemysłowa np. Górnośląski Okręg Przemysłowy, Ukraina-zagłębie donieckie, Rosja-zagł. kuźnieckie);
-megalopolis(w pań. wysoko rozwiniętych, megalopolis: Bonywash-Filadelfia, Boston, Nowy York, Waszyngton; zachodnie wybrzeże Stanów-Los Angeles, San Francisco, San Diego, Sakamento, Santa Barbara; przy wielkich jeziorach Ameryki Płn-Chicago, Detroit, Toronto, Baflo, Cleveland; Nippon(prawie cała Japonia)-Tokio, Jokohama, Osaka, Nagoja, Kioto; w Europie zachodniej(tworzące się)-Bruksela, Roterdam, Paryż, Londyn, Amsterdam).
Typy fizjonomiczne miast:
-miasta europejskie(centrum ma zwartą zabudowe, wąskie ulice z rynkiem, przy którym jest rarusz; do starówki przylegają młodsze dzielnice; najbardziej na zewnątrz osiedla mieszkaniowe i dzielice przemysłowe);
-śródziemnomorskie(miasta słońca i ograniczonej przestrzeni; uliczki kręte i wąskie; okna na północ; wiele śladów antycznych budowli);
-miasta muzułmańskie(centrum zajmuje tzw. medina z wąskimi, krętymi, często ślepymi ulicami; domy nie mają okien od strony ulicy);
-miasta kolonialne(1-2% zabudowy to porterowe domy; centrum z charakterystycznymi wieżowcami; układ ulic regularny-szachownica; cechy tych miast są przenoszone na wszystkie wielkie miasta na świecie);
-miasta afrykańskie(wydzielone dzielnice funkcjonalne-przemysłowa, handlowa, administracyjna; zabudowa położonych na krańcach miast dzielnic nie różni się od chat wiejskich);
-miasta wsch. i płd.-wsch. Azji(nowoczesne dzielnice śródmiejskie; nowe tereny rozbudowane zgodnie z koncepcją szachownicowego planu).
Czynniki miastotwórcze: obronność, administracja państwowa, handel, transport, przemysł, kultura, oświata, kult religijny.
Dzielnice miast:
-city(o niewielkiej powierzchni; wielokondygnacjyjna zabudowa; nagromadzenie biur i banków; mała liczba stałych mieszkańców);
-dziel. mieszkaniowa(skupisko wielokondygnacyjnych domów lub zabudowu typu willowego);
-dziel. przemysłowa(obszar w pobliżu linii komunikacyjnych z dużą ilością zakładów produkcyjnych, składów i magazynów);
-slamsy(region miasta zamieszkany przez biedną ludność, najczęściej imigrantów);
-strefa podmiejska(duża ilość terenów zielonych; intensywna, towarowa gospodarka rolno-ogrodnicza).
Cechy systemu osadniczego Polski:
-równomierne rozmieszczenie jednostek osadniczych;
-ilościowa dominacja małych miast;
-niewielkie zróżnicowanie wielkości miast średniego i wyższego szczebla;
-brak dominacji miasta stołecznego nad pozostałymi aglomeracjami;
-położenie głównych ośrodków miejskich w miejscach krzyżowania się szlaków komunikacyjnych i linii przesyłowych energii elek.
Okresy powstawania i rozwoju miast w Polsce:
-średniowiecze(700 miast; funkcje handlowe);
-renesans(900 miast; funkcje handlowe);
-wiek XIX(nałożenie na stere sieci miast; miasta przemysłowe;
-po II WŚ(gwałtowne procesy urbanizacji, rozwój miast dużych pow.200-tys, rozwój przemysłu).
Wskaźnik urbanizacji w polsce: w 1916r-31,8%; w 1960r-48,3%; miasta średnie najszybciej rozwinęły się na przełomie lat 60 i 70, a małe w drugiej połowie lat 80, obecny wskaźnik urbanizacji-61,4%.
Zmiany po 1989r: zmniejszenie tempa koncentracji ludności w miastach; systematycznie spadająca liczba ludności wiejskiej migrującej do miast w 1990r; zmniejszająca się rola przemysłu jako podstawowego czynnika miastotwórczego na rzecz usług; proces dezurbanizacji w ucieczce ludności z centrum wielkich miast na obszary podmiejskie.