Afganistan. Charakterystyka kraju pod względem społeczno-ekonomicznym.

Afganistan, właściwie Islamska Republika Afganistanu, to państwo położone w Azji Środkowej. Kraj ten sąsiaduje z Iranem, Pakistanem, Tadżykistanem, Uzbekistanem i Turkmenistanem, a także z Chinami poprzez tzw. Korytarz Wachański. Zajmuje terytorium około 652 tys. km². Afganistan nie posiada dostępu do morza, problemem jest także mała dostępność czystej wody słodkiej. Ponad 80% powierzchni kraju zajmują góry, gdzie występuje chłodny, surowy klimat. W styczniu temperatura spada do ok -15 °C, a w lipcu osiąga około 5 °C. Tylko na pustynnych obszarach południowych przekracza latem 20°C. Opady w dominującej części kraju utrzymują się na poziomie 400-600 mm rocznie, w górach 1500 mm, a na stepach tylko 200 mm. Ziemie uprawne zajmują 12% powierzchni, zaś lasy pokrywają zaledwie 3%.
Stolicą, a zarazem największym miastem Afganistanu jest położony na wschodzie Kabul. Pozostałe ważniejsze miasta to Mazari Szarif, Kandahar i Herat. Kraj został podzielony pod względem administracyjnym na 34 prowincje, które z kolei dzielą się na dystrykty. W Afganistanie mieszka niecałe 35,5 mln ludzi. Mieszkańcy są bardzo zróżnicowani pod względem etnicznym i językowym. Wiąże się to z położeniem Afganistanu – tymi terenami przechodziły niegdyś wojska i przecinały się historyczne szlaki handlowe prowadzące z Azji Środkowej do Azji Południowej i Południowo-Zachodniej. Dari (afgański perski) i paszto są językami urzędowymi i służą jako wspólny język dla większości Afgańczyków. Na północy szeroko rozpowszechnione są uzbecki i turkmeński. Ponadto mniejsze grupy w całym kraju mówią ponad 70 innymi językami i niezliczonymi dialektami. Ludność jest rozmieszczona bardzo nierównomiernie. Główne skupiska to kotliny śródgórskie i oazy na obszarach północno-wschodniej części kraju; tereny wysokogórskie na północy i półpustynne na południowym zachodzie są prawie bezludne. W miastach mieszka około 25% ogółu ludności, duży jest z kolei odsetek koczowników – jest ich prawie 2 mln. Przyrost naturalny wynosi 2,38%. Kraj cechuje stosunkowo duża dzietność, ale jednocześnie wysoka umieralność niemowląt. Gęstość zaludnienia wynosi 53 osoby/km². Opieka medyczna jest na niskim poziomie, brakuje lekarzy. Aż 23% populacji żyje poniżej poziomu ubóstwa. Ogólny wskaźnik poziomu życia ludności i jej zdrowotność należą do najniższych w świecie. Powszechnym zjawiskiem jest też analfabetyzm. Przeciwdziałają temu międzynarodowe misje humanitarne. Jeśli chodzi o religię, ludność jest w większości wyznania sunnickiego (84%), w mniejszości są szyici (15%). Religię odmienną niż islam deklaruje jedynie 1% mieszkańców. Fundamentaliści islamscy dążą do bezwzględnego przestrzegania prawa religijnego (szariatu), w wyniku czego np. bardzo zła jest w tym kraju sytuacja kobiet, występują też prześladowania ludzi na tle religijnym, a nawet zmuszanie do przejścia na islam.
W 1978 roku, po zamachu stanu wprowadzono w Afganistanie reżimowe rządy komunistyczne. Władzę przejęli członkowie radykalnej frakcji Ludowo-Demokratycznej Partii Afganistanu, popieranej przez ZSRR. Przeciwko reżimowi w krótkim czasie zrodził się zbrojny ruch oporu. Silne represje prowadzone przez nową władzę, terror polityczny i religijny, liczne mordy na islamskich duchownych oraz przeciwnikach politycznych, czy eksterminacje klanów szyickich wywoływały masowy społeczny sprzeciw. Do marca 1979 roku protesty przerodziły się w antykomunistyczną rebelię o charakterze ogólnokrajowym, której głównym czynnikiem jednoczącym był islam. Afgańscy komuniści poprosili władze ZSRR o pomoc wojskową, w wyniku czego w nocy między 24 a 25 grudnia 1979 roku rozpoczęła się Radziecka Interwencja w Afganistanie, która trwała do 15 lutego 1989 roku. Podczas tej wojny doszło do wielu przypadków agresji skierowanej do ludności cywilnej. W 1985 roku, wcześniej podzieleni i skłóceni ze sobą Mudżahedini (bojownicy muzułmańscy) zjednoczyli się, by podjąć wspólną walkę z radzieckim najeźdźcą. W Peszawarze powołano tzw. Sojusz Siedmiu składający się z największych ugrupowań mudżahedińskich. Na początku 1996 roku, po obaleniu prosowieckiego rządu, powołano nową władzę, złożoną z przedstawicieli Pasztunów i Tadżyków (dwie największe grupy etniczne w Afganistanie). Jednak już we wrześniu Kabul został zaatakowany i zajęty przez talibów pod wodzą mułły Muhammeda Umara. Od tamtej pory kraj jest de facto w stanie wojny domowej pomiędzy umiarkowanymi ugrupowaniami oraz fundamentalistami islamskimi wspierającymi talibów. Z powodu odmowy wydania przebywającego tam oskarżonego o zlecenie zamachu terrorystycznego na WTC Osamy bin Ladena, 7 października 2001 roku do Afganistanu wkroczyły siły zbrojne USA oraz wojska sprzymierzone NATO rozpoczynając otwartą wojnę z talibami.
Ustrój polityczny obecnie panujący w Afganistanie to republika islamska. Głową państwa a zarazem szefem rządu jest od 7 grudnia 2004 prezydent Hamid Karzaj. Konstytucja afgańska (przyjęta w 2004 roku) zakłada istnienie trójpodziału władzy na ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą. Władza ustawodawcza przysługuje parlamentowi zwanemu Loja Dżirga. Władzę wykonawczą sprawuje wyłaniany w wyborach powszechnych prezydent, któremu podlega rząd i administracja centralna. Okres prezydentury wynosi 5 lat. Wybory parlamentarne w 2005 roku były utrudnione przez liczne wystąpienia i starcia zbrojne, a także próby zamachów i toczące się operacje wojskowe. Mimo to wybory się odbyły
i obecnie w parlamencie zasiadają formalnie niezależni i bezpartyjni politycy, lecz tak naprawdę są to przedstawiciele samorządnych zbrojnych grup plemiennych, na jakie jest podzielone społeczeństwo afgańskie. Licznie występują tzw. rady starszych, przewodniczące wspólnotom, które kultywują dawne tradycje i praktyki religijne.
Produkt Krajowy Brutto (PKB) w 2011 roku osiągnął 18 mld USD, czyli w przeliczeniu na 1 mieszkańca około 500 USD. Dla porównania, w Polsce w tym samym roku PKB wyniósł 514 mld USD (na osobę 13.500 USD). Jednostką monetarną używaną w Afganistanie jest afgani (50 AFN = 1 USD). Przyrost roczny PKB był rekordowo wysoki w 2009 roku, kiedy to wyniósł niemal 20%, w 2010 roku było to już 8,4%, a w 2011 roku 5,7%. Pod względem gospodarczym Afganistan należy do najsłabiej rozwiniętych państw świata. Dochody w 31% pochodzą z rolnictwa, 26% z przemysłu, pozostałe 43% stanowią usługi. Struktura zatrudnienia wygląda następująco: aż 69% pracujących znajduje zatrudnienie w rolnictwie, 7% w przemyśle, a w usługach 24%.
Rozwinięcie działalności gospodarczej w Afganistanie jest bardzo trudne, głównie ze względu na toczące się od wielu lat działania wojenne oraz tysiące min przeciwpiechotnych rozsianych po drogach i polach. Rolnicy trudnią się uprawą zbóż (głównie pszenicy), owoców (głównie winogron i arbuzów), ziemniaków oraz bawełny. Najbardziej dochodowe są jednak uprawy maku lekarskiego. Produkcja opium od wielu lat otrzymuje się na poziomie ok. 4000 ton, co stanowi aż 80% produkcji światowej. Handel opium ma znaczący wpływ na poziom PKB. Ważną dziedziną gospodarki jest także pasterstwo i hodowla bydła, owiec i kóz.
Afganistan posiada pewną ilość złóż surowców mineralnych, jednak są one eksploatowane w większości w niewielkim zakresie. W okolicach Daraj Suf, Iszpuszty i Karkaru znajdują się pokłady węgla. W pobliżu Ajnaku natomiast istnieją złoża miedzi. Z kolei koło Heratu występują złoża ropy naftowej, a w okolicach Szeberghanu i Mazari Szarif – gazu ziemnego. Istnieje sieć gazociągów o długości około 470km. W dolinie Pandższer eksploatowane są nawet kopalnie szmaragdów, wydobywa się też sól kamienną. Głównymi produktami wytwarzanymi w przemyśle są cement, nawozy azotowe, amoniak i cukier. W rejonie Dżangałak działa także huta stali. Dużą rolę odgrywa też włókiennictwo (rejon Puli Chumri i Gulbahara) oraz produkcja dywanów. Gdzieniegdzie występują też zakłady rzemieślnicze wytwarzające wyroby metalowe, skórzane i drewniane. Przy wsparciu z zewnątrz, rozwija się przemysł spożywczy.
Transport jest słabo rozwinięty. Całkowita długość dróg samochodowych wynosi 42 150 km, w tym utwardzonych odcinków jest 12350 km. W 2005 roku jeden samochód przypadał średnio na 103 mieszkańców. Od 2010 roku w budowie jest sieć kolejowa. Najważniejszą arterię komunikacji wodnej stanowi żeglowny odcinek rzeki Amu-daria na północy kraju. W Afganistanie istnieje kilkanaście lotnisk o betonowych pasach startowych, ale tylko główne lotnisko w Kabulu oraz lotnisko w Kandaharze posiadają połączenia z kilkoma miastami za granicą. W całym kraju istotną rolę odgrywa nadal transport juczny.
Podsumowując, Afganistan jest obecnie krajem słabo rozwiniętym, o ciężkich warunkach egzystencji. Jest to spowodowane w głównej mierze konfliktami, jakie nieprzerwanie toczą się w tym kraju. Warto jednak zauważyć, że dzięki trwającej misji stabilizacyjnej, w wielu miejscach sytuacja się poprawia. Żołnierze misji ISAF, w tym także członkowie Polskiego Kontyngentu Wojskowego w Afganistanie starają się budować pozytywne relacje z ludnością cywilną. W ramach projektu CIMIC (Civil-Military Cooperation) żołnierze nie tylko przekazują artykuły pierwszej potrzeby (odzież, żywność, lekarstwa), ale także dostarczają podstawowe narzędzia rolnicze, czy stolarskie. Prowadzą też szkolenia w zakresie różnych zawodów, np. włókiennictwa, produkcji i dystrybucji żywności, dzięki czemu budowane są podstawy lokalnej gospodarki. Sukcesywnie zwiększa się obrót towarowy. Powoli, lecz stale podnosi się poziom życia i być może za jakiś czas warunki dla potencjalnych przedsiębiorców będą akceptowane.