Alhambra

Alhambra- synonim piękna i tajemniczości.


Alhambra w Grenadzie zasługuje w kontekście średniowiecznego budownictwa na szczególna uwagę. Jest jedynym z tego typu wczesnych założeń architektonicznych, jakie zachowały się do naszych czasów w niezmienionym kształcie. Szukając informacji do tego eseju natknęłam się na wiele imponujących opisów. Rozpoczynają swoją opowieść o Alhambrze, Zdzisław Żygulski pisze:
„Alhambra, opisywana i analizowana w setkach, o ile nie w tysiącach opracowań, pałac literackiej legendy, którego nazwa nadawana jest w nieskończoność torom ludzkiej cywilizacji jako synonim piękna i tajemniczości, jest w rzeczy samej czymś zupełnie wyjątkowym, wykraczającym poza krąg, w jakim się znajduje. Jest jedynym na świecie pałacem arabskim zachowanym w niemal całej krasie, pozwalającym sobie unaocznić cuda Orientu i bajki Tysiąca i jednej nocy. W Alhambrze zawarta jest tradycja pałaców babilońskich, asyryjskich, perskich i hellenistycznych, także cesarskich willi rzymskich i owych opisanych pustynnych pałaców omajjadzkich, ale jej najważniejszą cechą jest samo konkretne istnienie, możliwość bezpośredniego dotknięcia”.


Alhambra o zachodzie słońca
Ponieważ budowle Alhambry są oryginalne, stanowią ważne źródło wiedzy średniowiecznej arabskiej architekturze pałacowej i jej związkach z tradycjami klasycznymi i śródziemnomorskimi. Alhambra pomyślana była najpierw jako kompleks militarny, zmieniła z czasem funkcję i przekształciła się w zespół luksusowych budowli mieszkalnych. Początki Alhambry sięgają XI wieku, ale pawilony jak się okazuje, istnieje duże prawdopodobieństwo, iż ich duża część pochodzi z okresu przednasrydzkiego, jednak dopiero dokładne badania murów i badania statygraficzne mogłyby tą hipotezę potwierdzić. Mury Alhambry obejmują fortece, łaźnie, meczety, budynki techniczne oraz kilka pałaców i ogrodów.
Twierdza Alhambra- najokazalszy zabytek arabskiego budownictwa w Europie została w 1984 roku wpisana na listę światowego dziedzictwa kultury UNESCO. Jest to warowny zespół pałacowy, spuścizna dorobku artystycznego islamskiej Granady stojąca na stromym zboczu, na szczycie porośniętego drzewami wzgórza. Uważany jest za jeden z nieoficjalnych cudów świata, będącym szczytowym osiągnięciem muzułmańskiej wyobraźni i artyzmu oraz wyrazem wysoko rozwiniętej kultury. Nazwa Alhambra pochodzi od arabskiego Al- Qualat al- Hamra co oznacza Czerwony Zamek i jest ściśle związana z kolorem gliny, a której została zbudowana. Budowa Alhambry została rozpoczęta w 1248 r. przez Muhammada I al-Galiba na wzgórzu Assabica po wschodniej stronie miasta. Wąwóz, który dawniej dzielił wzgórze na dwie części został zasypany przez jeńców chrześcijańskich, dziś natomiast w tym miejscu znajduje się Pl. de los Aljibes (Plac Cystern) pomiędzy twierdzą Alcazaba a pałacami Alcazar i osiedlem Medina Alhambra. Fortyfikacje zachowały pierwotny wygląd, jednak główne wieże Torre de la Vela (Wieża Czuwania), Torre de Homenaje, oraz położone niżej Torres Bermejas (Czerwone Wieże) pochodzą z XIII w. Pałac królewski w czasach Abu al- Haggaga Jusufa (1333-1354) i Muhammada V al- Gani (1354- 1359) został całkowicie przebudowany.
Na teren osady Alhambry prowadziły cztery główne bramy. Pierwszą i najważniejszą jest położona po stronie południowo- zachodniej Bab asz- Szari’a ( Brama Sprawiedliwości lub Brama Praw). Posiada ona portyk przed wejściem, sugerujący, iż odbywały się tam jakieś uroczystości, co zostaje podkreślone przez ceremonialne szczegóły architektoniczne i dekoracyjne. Wielu z kolei dowodzi, iż z uwagi na swą nazwę było to miejsce gdzie wymierzano sprawiedliwość. Drugie wejście od strony południowej zwane obecnie Bramą Siedmiu Niebios (dawniej: Bab al- Ghudur, Brama Cystern). Z uwagi na olbrzymi, wystający, półokrągły bastion i dwudziestometrowe wieże jest najbardziej imponującą bramą Alhambry. Trzecia z nich to Puerta del Arrabal czyli Brama Przedmieścia (dawniej: Bab al- Hadid, Żelazna Brama) połączona z zespołem obronnym Wieży Blankowej- Torre de los Picos. Najprawdopodobniej było to główne wejście prowadzące do Generalife i miało raczej prywatny charakter. Ostatnią bramę stanowi Brama Oręża (Puerta de las Armas) na zachodnim krańcu osady. Jako jedyna bezpośrednio łączyła Alhambrę z miastem Granadą.
Najważniejsze Pałace Alhambry to Pałac Partal, Pałac Mirtów- powstały za panowania Isma’ila I (1314-1325), Jusufa I (1333-1354) i Muhammada V (1354-1359, 1362-1391), oraz Pałac Lwów, zbudowany za Muhammada V. Nazwy poszczególnych części kompleksu pochodzą głownie z XIX wieku- zostały wymyślone przez zachwyconych Alhambrą europejskich podróżników i nie mają nic wspólnego z historią, a jedynie świadczą o wyobraźni poetów i pisarzy. Alcazaba w XIV w. służyła jako koszary, składy wojskowe i prawdopodobnie więzienie Alhambry. Od wejścia do Alcazaby rozciąga się ogród Jardin de los Adarves, którego nazwa pochodzi od ścieżek spacerowych wzdłuż murów. Jedna z nich połączona jest z Torres Bermejas, gdzie znajduje się mirador (kryty taras), z którego podziwiać można panoramę Granady. Na murze obok znajduje się tabliczka z wierszem poety meksykańskiego Francisca A. de Icaza z przełomu XIX i XX w. „Daj mu jałmużnę, kobieto, bo kogo smutniejszego znajdziesz, od tego, kto ślepcem jest i jest w Granadzie”. Na murach, ścianach i stropach całej Alhambry widnieją wykute i rzeźbione kaligraficznym pismem w marmurze, kamieniu, stiuku i drewnie zdobione słowa „Tylko Allah zwycięża”. Zostały one wypowiedziane przez Muhammada I po powrocie z podboju Sevilli, gdy tłum okrzyknął sułtana zwycięzcą. Alcazaba jest najbardziej wysuniętą na wschód częścią Alhambry. Wejście do niej prowadzi przez Puerta del Vino (Brama Wina), jako iż w czasach Karola V w jej podziemiach przechowywano wino. Muhammad I kazał odbudować twierdzę Maurów i otoczyć ją fortyfikacjami, z których do dziś można oglądać trzy wieże: Quebrada (Złamana), Homenaje (Hołdu, czyli ostatniej obrony), Torre de la Vela (Czuwania). Z tej ostatniej dawano sygnał oznaczający porę nawadniania pól. Właśnie tutaj drugiego stycznia 1492 r. zatknięto chorągwie Królów Katolickich i chrześcijański krzyż. Rezydencją muzułmańskich władców mieszczącą się w centrum Alhambry były Pałace Nasrydów (Palacios Nazaries). Można podzielić go na trzy części: Mexuar, Serallo i Harem. Pierwszy z nich to pomieszczenie będące wejściem do pałacu. Służył jako izba rady ministrów oraz przedpokój dla gości oczekujących wizyty z emirem. Prawdopodobnie miejsce to miało charakter prywatny. Mexuar został jednak znacznie zmieniony, w XVI w. przerobiono go na kaplicę, tak, i teraz można w nim odnaleźć zarówno motywy muzułmańskie jak i chrześcijańskie. Sala Mexuaru połączona jest z Cuarto Dorado (Złoty Pokój). Prawdopodobne jest, iż było to miejsce audiencji kalifa. Serallo natomiast było miejscem przyjęć ważnych gości. Jego pomieszczenia wychodzą przez marmurowe arkady kolumn na końce Patio de las Arrayanes (Dziedziniec Mirtów). W północnej części dworu znajduje się królewska sala tronowa znana pod nazwą Salón de los Embajadores (Sala Ambasadorów). Jest to największe pomieszczenie pałacu, idealnie kwadratowe, całkowicie pokryte ceramiczną i stiukową dekoracją. Wśród wielu napisów na murach tego pomieszczenia, znajduje się między innymi „ Jestem sercem tego pałacu”. To właśnie tu Boabdil podpisał kapitulację pałacu przejętego przez Królów Katolickich, a Ferdynand spotkał się z Kolumbem by omówić plany wyprawy do Indii. Kolejną częścią Pałacu Nasrydów był Harem złożony z zespołu pałaców, dziedzińców i ogrodów z prywatnymi apartamentami władcy i jego rodziny. Jego serce stanowi Patio de los Leones (Dziedziniec Lwów). Nazwa pochodzi od stylizowanych na archaiczny wygląd dwunastu kamiennych lwów znajdujących się poniżej dwunastobocznej fontanny. Warto przytoczyć tu opis doskonale oddający wygląd i znaczenia Patio de los Leones oraz Haremu:
„Dłuższe boki dziedzińca tworzą galerię 6- metrowej wysokości, złożone z 128 delikatnych marmurowych kolumn z rzeźbionymi kapitelami podtrzymującymi koronkowe łuki. Portyki prowadzą do pawilonów, z półkopułami podtrzymywanymi przez „las kolumn”, których ściany zdobią ślepe arkadki, dekoracyjne nisze, stiukowe rzeźbienia. Pośrodku pawilonów są dziedzińce z fontannami, otoczone rzędami galeryjek, za którymi kryją się eleganckie komnaty. Ta część Pałaców Nasrydów to właśnie harem.(…)Nie był to jednak- jak się powszechnie sądzi- zamknięty budynek z żonami, setkami niewolnic i gromadami eunuchów, do którego wstęp miał tylko władca. W pałacach połączonych ogrodami, tarasami i patiami mieszkały trzy żony z dziećmi, czwarta- zwana faworytą- zajmowała pałac oddzielny. W haremach małżonki mogły przyjmować swych krewnych i zaprzyjaźnione rodziny arystokratyczne. Zoraya, faworyta Mulueya- Hacena, mieszkała z synami w rezydencji zwanej Torre de la Cautiva (Wieża Wybranki).”[F. Dutkowski]

Alcazaba - ta część twierdzy pełniła funkcje obronne.
Sala de los Abencerrajes ma najpiękniejszy sufit w całym kompleksie pałacowym Alhambry. Szesnastostronny, wzbogacony zdumiewającymi niszami stalaktytowych sklepień rozświetlonych przez okna w gmachu. Bazując na twierdzeniu Pitagorasa, cały ten dekoracyjny przepych odbija się refleksami w znajdującej się w podłodze fontannie. Na dalekim końcu dworu znajduje się Sala de los Reyes (Dziedziniec Królów), którego sufit zdobi szereg unikalnych malowideł na skórze, które w sprzeczności z prawem Korany prezentują postacie ludzkie. Drugą komnatą stojącą po drugiej stronie dworu jest brzmiąca już bardziej przyziemnie Sala de las Dos Hermanas (Dziedziniec Dwóch Sióstr) z dwoma dużymi płatami marmuru na podłodze. Jej sklepienie jest spektakularnie udekorowane ponad 5000 ogniwami w kształcie plastrów miodu. Był to jedna z ulubionych izb sułtana, z której można było przejść do wewnętrznego apartamentu lub wyjść na balkon tzw. Mirador de la Daraxa (Oko Sułtana). Romantyczne patio poniżej zostało dodane już po Rekonkwiście. Kręta droga prowadzi dalej do pomieszczeń przebudowanych za panowania Karola V i używanych także później przez Washingtona Irwinga, pisarza oraz pełnomocnego ministra USA w Hiszpanii. Ostatecznie oczom ukazuje się Peinador de la Reina ( Pawilon Królowej), który służył jako kaplica dla sułtana a później stał się garderobą dla żony Karola V. Przechodząc stąd przez Patio de la Lindaraja dodane w XVI w dochodzi się do Banos Reales (Królewskie Łaźnie). Są to ogromne, bogato udekorowane mozaikowymi płytkami, oświetlone wyciętymi w sklepieniu gwiazdami i rozetkami dawniej przykrytymi kolorowym szkłem. Centralne pomieszczenie było używane do podtrzymywania balkonów, na których pieśniarze i muzycy- zazwyczaj niewidomi, tak by królewskie kobiety nie były zauważone- zabawiali kąpiących się. Obecnie wstęp do łaźni jest zabroniony, lecz w przejściu można dostrzec zewnętrzny układ budowli. Plan zwiedzania prowadzi ostatecznie przez Portico del Partal z wieżą na elegancki portyk górujący nad basenem i Ogród Partalu do wejścia Pałacu Karola V. Ponieważ przedmiotem mojej analizy są ślady cywilizacji arabskiej, pozwolę więc sobie pominąć opis tego obiektu, jako iż jego budowa rozpoczęła się kilkadziesiąt lat po zdobyciu Alhambry przez Królów Katolickich.
Niewątpliwie obiektem bez którego nie można wyobrazić sobie Alhambry jest Generalife. Jest to kompleks ogrodów zbudowany na tarasach z niezliczoną liczbą fontann i schodków, wieloma kondygnacjami balustrad schodów, którymi nieustannie płynie woda. Generalife jest wtórną nazwą arabskiego określenia Dżannat al- Arif, które tłumaczy się jako Ogród Architekta lub Najszlachetniejszy z Ogrodów. Obecny wygląd ogrodów i część budynków po remontach i przebudowach jest w dużej mierze uwspółcześniona. Głównym elementem Generalife jest Patio de la Acequia (Dziedziniec Długiego Stawu) czyli prostokątny basen otoczony roślinnością, z dwiema loggiami po bokach dłuższych połączonych w dwoma kompleksami budynków po krótszej stronie. W jednym z nich znajdowało się kilka komnat oraz wewnętrzne dziedzińce, drugi zaś składał się z portyku, długiej sali oraz miradoru na górze.Częścia Generalife jest też Patio de los Cipreses oraz wspomniane wcześniej Camino de las Cascadas, gdzie woda płynie przez strukturę kanałów. Każdego lata od połowy czerwca przez trzy tygodnie na terenie ogrodów Generalife odbywa się Międzynarodowy Festiwal Muzyki i Tańca.
Jak już wcześniej wspominałam ciekawostką jest, że w wielu pomieszczeniach Alhambry znajdujemy wycięte wiersze znanych poetów andaluzyjskich, opisujące właśnie ten zespół architektoniczny. Zmierzając do zakończenia mojej pracy chcę zacytować jeden z wierszy- Ibn Zamraka, w którym poeta pisze:
„Jest w budowli portyk,
co osiągnął świetność i przez to
pałac współzawodniczy o piękno z nieboskłonem.
Jakimiż to szatami okryłeś go,
zdobiąc w ornamenty barwne,
które każą zapomnieć o tkaninach jemeńskich!
Ileż łuków wznosi się u jego szczytu, wspartych na kolumnach
światłem ozdobionych!
Wziąłbyś te łuki za sfery niebieskie,
Których orbity obracają się
i oceniają słup jutrzenki,
gdy z nocy się wyłania.
Kolumny są tak pełne cudowności,
że krążą o nich opowiadania
i rozeszła się ich sława szeroko”.

Alhambra- ogólny widok pałacu
Architektura Alhambry znalazła swe odbicie także w polskiej sztuce. Piękne tzw. „sale mauretańskie” mamy w pałacu w Kórniku oraz w Pałacu Paca w Warszawie. Myślę, że przedstawiony przeze mnie szczegółowy opis Alhambry, doskonale ukazuje, iż jest to miejsce godne zwiedzenia i zauważenia. Bez wątpienia zasługuje na miano synonimu piękna i tajemniczości. Moim zdaniem jest to najpiękniejszy zabytek w Grenadzie.





Literatura:
1. „Dzieje Kultury Arabskiej”, Marek M. Dziekan,
Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2008;
2. „Sztuka Mauretańska”, Zdzisław Żygulski,
Wydawnictwo DiG, Warszawa 2007;
3. „Alhambra” (sztuka muzułmańska), Oleg Grabar;
Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, Warszawa 1990
4. www.wiadomości24.pl – źródło zdjęć zamieszczonych w pracy