Tragedia antyczna na podstawie "Antygony" dramat antyczny, a dramat szekspirowski.

Początek tragedii greckiej sięga misteriów dionizyjskich (Wielkie Dionizje), podczas których ich uczestnicy, ubrani w koźle skóry, śpiewali pieśni obrzędowe ku czci Dionizosa (boga wina i plonów). Nazwa „tragedia” pochodzi od dwóch słów greckich: ‘tragos’ - kozioł i ‘ode’ - pieśń (tragedia = pieśń kozła). Z pieśni obrzędowych (pochwalnych) zrodziła się tragedia, której budowa oparła się na dialogu prowadzonym przez Koryfeusza (przewodnika - opowiadacza) z chórem. Pierwszego aktora wprowadził Tespis, drugiego - Ajschylos, trzeciego - Sofokles. Zespół aktorski ograniczał się do trzech osób. Aktorami mogli być tylko mężczyźni, grali więc też i role kobiece. W tragedii antycznej nie ma podziału na akty i sceny:
 PROLOGOS - zapowiedź
 PARADOS - wkroczenie chóru
 EPEJSODIONY - akcja sceniczna z aktorami
 STASIMONY - wystąpienia chóru
 KOMMOS - lament bohatera
 EKSODOS - opuszczenie sceny przez zbiór
 ZASADA DECORUM - zasada jedności treści, formy, jednorodności stylistycznej, zgodności gatunku ze stylem, językiem bohatera
 ZASADA TRZECH JEDNOŚCI :
 MIEJSCA - akcja rozgrywa się w jednym miejscu
 CZASU - akcja zamyka się w ciągu 12-24 godzin
 AKCJI - jeden wątek
 ZASADA TRZECH AKTORÓW - tylko trzech aktorów może naraz przebywać na scenie(brak scen zbiorowych)
 KATHARSIS - oczyszczenie (wywołanie u odbiorcy uczuć, litości, współczucia) Katharsis według Arystotelesa, nie prowadziło do uszlachetnienia uczuć, ale wyzwolenia się z nich, doprowadzało do osiągnięcia stanu spokoju wewnętrznego.
 MIMESIS - naśladownictwo. Sztuka ma odzwierciedlać rzeczywistość.
 SCHEMAT AKCJI :
 EKSPOZYCJA, rozwinięcie,
 PUNKT KULMINACYJNY, katastrofa,
 ROZWIĄZANIE AKCJI.

„ANTYGONA”
 nie ma podziału na akty i sceny
 kompozycja
 pieśni chóru (rola chóru : ocenia bohatera, głos doradczy bohatera, komentuje akcje, wyraża opinie ludu, wyraża prawdy uniwersalne)
 tragizm postaci (konflikt między prawem boskim i ludzkim)
 akcja według schematu
 zasada trzech jedności
 zasada decorum
 zasada trzech aktorów
 występuje zwiastun (strażnik)

Konflikt pomiędzy królem - KREONEM, a ANTYGONĄ jest istotą tragedii i nosi nazwę konfliktu tragicznego. Polega na zderzeniu się przeciwstawnych, równorzędnych racji, pomiędzy którymi nie można dokonać wyboru i dlatego każde posunięcie bohatera prowadzi go do katastrofy, czyli klęski. Dla Kreona nadrzędnymi wartościami są rozum, ład społeczny i państwo. Dla Antygony natomiast, kierującej się wiarą i miłością, nadrzędne są przykazania duchowe. Konflikt Antygony z Kreonem jest to więc konflikt wartości i konieczności, bowiem bohaterowie bronią przeciwnych racji. Rozum zostaje przeciwstawiony miłości, prawo ludzkie - prawu boskiemu, interes zbiorowości (państwo) - obronie jednostki. Z tego względu, że racje obu stron są równorzędne, konflikt tragiczny jest nierozwiązalny, prowadzi nieuchronnie do klęski bohaterów. Antygona za przeciwstawienie się rozkazowi króla, zostaje skazana na śmierć; Kreona, który jest winien śmierci trzech osób (Antygony, jej narzeczonego, a własnego syna - Hajmona i swojej żony), los skazuje na wyrzuty sumienia, które będą go dręczyły do końca życia. Tragizm jest wywołany szczególną konstrukcją losów bohaterów, którzy niezależnie od siły charakteru i szlachetnych intencji sprowadzają na siebie śmierć lub klęskę. Należy dodać, że o ich losie decydowało w tragedii greckiej fatum - przeznaczenie, ślepy los. Sympatia czytelnika (widza) jest po stronie Antygony, bo w jego odbiorze urasta ona do symbolu wielu uniwersalnych wartości, takich jak odwaga i przeciwstawianie się despotyzmowi oraz przemocy, wytrwałość i wierność swoim poglądom, niezależność, miłość do brata, poczucie więzi z tradycją i religią, szlachetność i spełnienie powinności siostrzanej i ludzkiej.

Dramat Szekspirowski - „Makbet”:
 zerwanie z zasadą trzech jedności
 miejsca (pole, komnata zamkowa, pokoje w pałacu królewskim, Szkocja, Anglia)
 czasu ( nie ma jednoznacznych oznaczeń w tekście, obejmuje okres od objęcia władzy przez Makbeta, jego panowanie i upadek).
 akcji (obecność epizodów naświetlających nastroje społeczne)
 zerwanie z zasadą decorum
 sceny zbiorowe (tłum na scenie)
 zerwanie z zasadą jedności estetycznej (sceny komiczne przeplatają się z tragicznymi)
 brak retardacji
 dwie konwencje świata przedstawionego - realistyczna i fantastyczna
 dwojaka motywacja zdarzeń
 nadprzyrodzona (żądza władzy zostaje obudzona przez czarownice)
 psychologiczna
 pejzaż nieobojętny (tragedia Makbeta rozgrywa się w typowej sceneri koszmaru - noc, burza)
 w przeciwieństwie do tragedi antycznych nie działa fatum
 bohaterów cechuje targizm, ale np. Makbet to jednocześnie zbrodniarz (tzw. Bohater - łotr)

Popełniona zbrodnia powoduje, że Makbet staje się ofiarą własnych halucynacji (duch Banka widziany na uczcie), przywidzeń, które stają się przyczyną kolejnych zbrodni. Wydarzenia rozgrywają się często w nocy - porze strachu.


5. Antyczna koncepcja tragizmu

TRAGIZM - kategoria estetyczna oznaczająca nierozwiązalny konflikt między dążeniami jednostki a siłami zewnętrznymi lub między różnymi dążeniami i skłonnościami tej samej jednostki zakończony klęską.

Konflikt antyczny polega na istnieniu przeciwstawnych, równorzędnych racji, pomiędzy którymi nie sposób dokonać wyboru. Każde posunięcie bohatera zbliża go do katastrofy. Antygona - konflikt pomiędzy nie pisanym prawem boskim nakazującym chowanie zwłok Polinejka, a prawem władcy zakazującym chowania zdrajcy. Zdecydowała się pochować brata, za złamanie zakazu skazana na śmierć. Uważa, że prawa boskie stanowią mniejsze zło. Nie okazała skruchy wobec Kreona więc ten nie może zmienić swojego stanowiska. Kreon złamał prawo boskie - musi być za to ukarany. Podejrzliwy, postępuje bezwzględnie, rządzi terrorem. Hejmon użyty jako ogniwo łączące oboje bohaterów. Konflikt Hajmona pomiędzy uczuciami i powinnościami synowskimi z uczuciami i powinnościami narzeczonego. Szalę jego uczuć przeważa opinia publiczna solidaryzująca się z Antygoną. Katastrofa Antygony pociąga za sobą śmierć Hajmona - początek katastrofy Kreona . Za losem synów idzie Eurydyka. Kreon traci wszystkich najbliższych niemal w jednej chwili. Pozostał sam - „by cierpiąc będąc odtąd żywym trupem”. W tym konflikcie Antygona okazuje wytrwałość, odwagę, przeciwstawianie się despotyzmowi i przemocy, wierność swoim poglądom, niezależność, miłość do brata, poczucie więzi z tradycją i religią.