Jaka powinna być poezja według Horacego - pogląd na istotę i rolę poezji w "Dziadach" cz. III, "Kordianie" i "Nie-boskiej komedii".

Plan:

I. Jaka powinna być poezja według Horacego.
II.„Dziady” cz.III
1.Celem poezji jest ukojenie bólu a poety cierpieniem.
2.Poezja sprawia, że poeta staje się samowystarczalny twórczo.
3.Poezja może być tragiczna w skutkach.
III.„Kordian”
1.Poezja i poeta w Prologu.
a)Poezja-snem
poeta-męczennikiem
-nawiązanie do „Dziadów” cz.III
b)Pogląd opozycyjny w stosunku do osoby I
c)Celem poezji jest odrodzenie ludu do walki
-Monolog na Mont-Blanc
IV. „Nie-boska komedia”.
1.Dwa rodzaje poezji.
a)Interpretacja Kleiner’a
b)Opinia Adama Mickiewicza
2.Poezja ma celu rozsławić poetę.
3.Poezja obdarza poetę darem poezji.
4.Fatalne skutki poezji.
a)Hrabia Henryk a życie rodzinne
b)Krótki żywot poety.
V. Podsumowanie.
Celem poezji jest:
1.Łagodzenie bólu.
2.Sprawienie by poeta stawał się samowystarczalny.
3.Odrodzenie ludu do walki.
4.Tragiczne skutki poezji.



***

Wiele osób starało się scharakteryzować poezję np.: Grochowiak tak pisał o poglądzie Horacego na poezję:
„W Liście do Pizonów Horacy powiada , że aby osiągnąć efekt poetycki, należy skomponować taki wiersz, gdzie słowa dziwią się słowom. [...] Chyba właśnie na drogach swobodnego zdziwienia jest trop.”1


Tak scharakteryzował poezję Horacy, a czym była poezja dla Mickiewicza , Słowackiego czy Krasińskiego i jaka była jej rola, to pytanie, na które postaram się odpowiedzieć korzystając z trzech wielkich dramatów jakimi są „Dziady” cz. III, „Kordian” i „Nie-boska komedia”.


Zacznę od III cz. „Dziadów” w której poeta przedstawiany jest jako cierpiący indywidualista , a poezja ma być balsamem, który ukoi ból. W tym utworze męczennikiem jest Konrad , utożsamia się on z całym narodem polskim, sam o sobie mówi tak :

„Ja i ojczyzna to jedno.
Nazywam się Milijon- bo za milijony
Kocham i cierpię katusze.”
(Sc. II, w.259-261)

Bycie poetą zobowiązuje do wierności wobec ojczyzny i narodu. Poeta powinien być taki jak matka, która nie pozwala, aby jej dziecko cierpiało, dlatego Konrad podczas rozmowy z Bogiem wykrzykuje takie słowa :

„Ja kocham cały naród! - objąłem w ramiona
Wszystkie przeszłe i przyszłe jego pokolenia,
Przycisnąłem tu do łona,
Jak przyjaciel, kochanek, małżonek, jak ojciec:
Chcę go dźwignąć, uszczęśliwić,
Chcę nim cały świat zadziwić.”
(Sc. II, w.109-114)

Taka jest rola poety - osoby, która tworzy poezję. Natomiast rolą poezji jest przedstawienie świata pięknego, w którym nie ma bólu ani nienawiści. Mickiewicz bardzo wyraźnie to zaznaczył w wypowiedzi jednego z literatów, który mówi:

„Nasz naród scen okropnych , gwałtownych nie lubi;-
Śpiewać , na przykład ,wiejskich chłopców zalecanki,
Trzody, cienie - Sławienie, my lubim sielanki.”
(Sc. VII, w.206-208)


Poezja nie spełnia tylko roli łagodzącej, ale sprawia , że poeta staje się samowystarczalny twórczo. Niezależność ta jest wynikiem ogromnej mocy poezji , która wyzwala w człowieku to, co najbardziej intymne i osobiste. Cała Improwizacja jest wynikiem poetyckiego natchnienia. Zofia Stefanowska pisze o tym w ten sposób:

„Jako improwizator wchodzi Konrad w sytuację poety natchnionego , poety przez którego przemawia Bóg . I oto właśnie improwizacja ma być dowodem jego twórczej samowystarczalności , wewnętrznej niezależności nie tylko od innych ludzi , ale i od Boga. Źródło natchnienia poetyckiego jest w samym poecie - mówi Konrad. Trudno dobitniej zaprzeczyć przekonaniu o boskim początku natchnienia poetyckiego niż w formie , która była uznana za najbardziej inspiracyjną, zadeklarować, że natchnienie ludzki ma początek.”2
Dzięki tej samowystarczalności poeta zaczyna dostrzegać , że jest kimś najważniejszym . Mówi o sobie „Ja mistrz!”.(Sc. II, w.27)
„Ja czuję nieśmiertelność, nieśmiertelność tworzę,
Cóż Ty większego mogłeś zrobić - Boże?”
(Sc. II, w.54-55)

Wypowiadając te słowa zaczyna traktować Boga jak równego sobie. Idea cierpienia i walki za naród tak mocno zawładnęła duszą Konrada, że młody poeta zaczyna złorzeczyć Stwórcy. To może doprowadzić go do nieszczęścia, a więc poezja może mieć tragiczne skutki.


W „Kordianie” Juliusz Słowacki przedstawił kilka rodzajów poezji. Jednym z nich jest pogląd zgodny z programem ideowym Adama Mickiewicza. Według niego poeta powinien być męczennikiem (tak jak Konrad w „Dziadach” cz.III) a poezja snem .Tak mówi o poezji pierwsza osoba w Prologu :
„Boże! zeszlij na lud twój , wyniszczony bojem ,
Sen cichy , sen przespany, z pociech jasnym zdrojem;
Niechaj widmo rozpaczy we śnie go nie dręczy.
Rozwieś nad nim kotarę z rąbka niebios tęczy,
Niech się we łzach nie budzi przed dniem zmartwychwstania;
A mnie daj łzy ogromne i męki niespania.”
(Prolog w.1-6)
Z jej opinii wynika taki sam wniosek jak w przypadku „Dziadów” cz.III. Bardzo dobrze ideę poezji w kontekście powyższej wypowiedzi przedstawili Marian Bizan i Paweł Hertz:
„Rola poezji polega na dostarczaniu zbiorowisku narodowemu w trudnej sytuacji historycznej , w jakiej się ono znalazło po klęsce powstania , łagodnej pociechy . Poezja powinna oddalić od narodu <<wyniszczonego bojem>> <<widmo rozpaczy>>, natomiast cały ciężar klęski narodowej musi wziąć na siebie poeta , który staje się prorokiem. W tej koncepcji poezja jest czymś w rodzaju balsamu na rany, naród zaś przekazuje wszystkie siły poecie.”3


Pogląd opozycyjny w stosunku do pierwszej osoby prezentuje osoba druga, utożsamiana z przeciwnikami Adama Mickiewicza. Według niej poeta , który cierpi za naród jest śmieszny
„Wy śmiejcie się z zapału mego towarzysza...” (Prolog w.29)-mówi.


Trzeci pogląd jest zgodny z ideą Juliusza Słowackiego, który uważa, że celem poezji jest wzbudzenie w Polakach świadomości narodowej . Wypowiadając słowa:
„Dajcie mi proch zamknięty w narodowej urnie,
Z prochu lud wskrzeszę, stawiam na mogił na koturnie.”
(Prolog w.39-40)

chce udowodnić, że tylko poezja o charakterze tyrtejskim jest w stanie odrodzić lud do walki. We wstępie do „Kordiana” możemy przeczytać takie zdanie:
„Prawdziwa poezja , pragnąca pojąć historię i poznać oraz ukazać świadomość narodu musiała nawiązać do tradycji, czerpać z jej wątków, względnie tworzyć w duchu jej założeń. Wskazując na konieczność ukazania świadomości narodowej, czyli <<myśli żywotnej naszego kraju>> pisał Słowacki, że
<<[...] myli się ten, kto sądzi, że narodowość poezji zależy na opisywaniu narodowych wypadków : wypadki są tylko szatą, ciałem , pod którym trzeba szukać duszy narodowej
lub duszy świata.>>”4
Z tego fragmentu można wywnioskować jedno : istotą poezji jest to, aby przy jej użyciu przekazać ludowi wartości patriotyczne , pochodzące z głębi duszy. Natomiast opisywane wydarzenia narodowe mają być jej ucieleśnieniem. Idea tej poezji przejawia się w monologu Kordiana na Mont-Blanc:
„Że posągowy wdzięk - narodów uczucia rozszerzy
I natchnie lud;
I w sercu jak myśl uderzy,
Jak Boga cud... [...]
Duch rycerza powstał z lodów...”
(Akt II w.286-289,292)
To mówiąc poeta chce zachęcić Polaków do walki.


W Części Pierwszej dramatu „Nie-boska komedia” opisani są dwaj poeci, jeden z nich jest nieprawdziwy ponieważ poezja, którą tworzy nie pochodzi z głębi serca. U takiej osoby występuje rozdźwięk pomiędzy tym co czuje, a tym co tworzy. Taką postawą gardzi Krasiński, według niego u prawdziwego poety nie powinno być różnic między myślami a twórczością. O prawym poecie pisze tak:

„Błogosławiony ten, w którym zamieszkałaś, jako Bóg zamieszkał w świecie.”
(Wstęp - Część Pierwsza)

Interpretacja Juliusz Kleiner’a jest bardzo dobra do tego , aby wytłumaczyć sens wstępu do „Nie-boskiej komedii”. W tym opracowaniu jest wyraźnie zaznaczone ,że nieprawdziwa poezja może mieć fatalne skutki. Motyw tragicznych skutków poezji pojawił się przy omawianiu „Dziadów”, gdzie wypowiedzenie bluźnierstwa przez Konrada mogłoby stać się przyczyną nieszczęścia. A tak pisze o poezji Juliusz Kleiner:

„Jak świadczy wstęp do części pierwszej, odróżnia autor dwa rodzaje poezji : jedną wewnętrzną, która przepala treść życia, drugą, która dla rozkoszy innych tworzy treść odrębną. Ta druga stać się może klątwą; bo zamiast wydobywać i podnosić treść życia rzeczywistego, może , stawiając przed oczy wartości fikcyjne , wieść do lekceważenia
i zniszczenia wartości rzeczywistych.”5


Inny wielki wieszcz jakim jest Adam Mickiewicz pisał tak o poezji i jej istocie ukazanej w „Nie-boskiej komedii”:
„Dla naszego autora poezja jest natchnieniem wielkiej wagi; należy ją, jak mówi nosić
w głębi ducha . Słowo, poezja wydana w słowie, jest już nieszczęściem dla ducha, który popełnia w ten sposób zdradę na samym sobie. [...] Czegóż domaga się autor polski?
Oto aby duchy najhartowniejsze , najwznioślejsze , najsilniejsze , te, które obcują z Bóstwem , zachowały wszystkie swe siły na działanie zamiast na słowa . Taka jest myśl wstępu
Nie-boskiej komedii : biada poetom , jeśliby poprzestali tylko na słowach. Wtedy poezja rzuciłaby im wieniec zwiędłych kwiatów i byliby skazani bawić się nimi przez całe życie.”6
Mickiewicz czytając wstęp do dramatu zauważył, że nie tylko ważne są słowa, ale również czyny. Poeta powinien być aktywny słowem i czynem .


Jednak Krasiński dostrzega coś więcej. Zdaje sobie sprawę , że istotą poezji jest nie tylko odzwierciedlenie uczuć , ale także celem poezji jest rozsławienie poety. Tak pisze o jej roli w dramacie:

„Nim pogardzam , a was nienawidzę - poezja to wszystko ozłoci kiedyś.”
(Część Trzecia- Mąż)


Jednak aby osiągnąć sławę trzeba coś stworzyć, coś nieprzeciętnego i błahego . Prawdziwy poeta potrafi to uczynić, ponieważ posiada dar poezji czyli to „co kogoś wyróżnia od innych, pozwala mu odkrywać tajemniczą, ukrytą stronę życia, przeszłość i przyszłość.”7 Taką zdolność jako poeta posiadał Orcio.


I ponownie powracam do tematu związanego z fatalnymi skutkami poezji. Poeta jako człowiek bardzo wrażliwy i czujący więcej niż przeciętni ludzie stwarza sobie swój własny wyidealizowany świat, do którego dąży. Czasami granica pomiędzy tymi światami może
się zatrzeć, a skutki tego mogą być naprawdę straszne. Alina Witkowska tak pisze o tym:

„Ruina życia rodzinnego i śmierć żony mogą więc być potraktowane nie tylko jako prywatna wina hrabiego Henryka -złego męża , lecz także , a może przede wszystkim, jako krytyka ekstremów estetyki romantycznej , rozziewu między ideałem a zwykłością i pogoni za absolutem sztuki jako jedynym ocaleniem. Toteż tyle uwielbiona poezja położy się ironicznie mściwym piętnem na życiu hrabiego Henryka: poetessą stanie się żona - wariatka, poetą -syn Orcio , kwintesencja romantycznych wyobrażeń o poezji jako chorobie , nawiedzeniu, swoistym opętaniu przez tajemne siły natury.” 8

Fakt, że celem poezji jest uśmiercenie poety dostrzegła Maria , która na łożu śmierci wyznała Mężowi :
„Kto jest poetą , ten nie żyje długo.” (Część Pierwsza-Żona)- powiedziała.
Potwierdzeniem tych słów była śmierć Marii, jej syna Orcia oraz męża hrabiego Henryka. Mąż dopiero w chwili śmierci dostrzegł okrutną rolę poezji, krzycząc „Poezjo, bądź
mi przeklęta.” (Część Czwarta-Mąż) skoczył.


Analizując powyższą wypowiedź wnioskuję , że cele poezji są bardzo różne. Według Mickiewicza poezja powinna łagodzić ból oraz sprawiać by poeta stawał się samowystarczalny. Natomiast Słowacki uważał , że poezja ma odrodzić lud do walki. Pogląd Krasińskiego był taki: poezja ma rozstawić poetę oraz obdarzyć go darem poezji. Jednak w większości przeważał motyw tragicznych skutków poezji, który się bardzo uwidocznił w „Nie-boskiej komedii”. Jeśli ta charakterystyka jest nie pełna lub niepoprawna, to powołuje się na słowa Friedricha Schlegel’a w celu usprawiedliwienia.

„Żadna teoria nie może tej twórczości wyczerpać i tylko natchniona krytyka mogłaby
się odważyć podjąć próbę scharakteryzowania jej ideału. Jedynie ona jest nieskończona ,
tak jak tylko ona jest wolna , a za jej podstawowe prawo trzeba uznać to, że samowola poety nie ścierpi nad sobą żadnego prawa. Romantyczny rodzaj tworzenia jest jedynym , który jest czymś więcej niż sposobem , a jest zarazem samą sztuką poetycką: w pewnym bowiem sensie cała poezja jest lub powinna być romantyczna.”9

***

Bibliografia:
1.Grochowiak S.: Poezja i ... W: Gołaszewska M.: Kim jest artysta? Warszawa 1986 s.134
2.Stefanowska Z.: Improwizacja jako wyraz niezależności twórcy. W.: Makowski S.
i Szymański E.: Adam Mickiewicz Warszawa 1992 s.357
3.Bizan M. i Hertz P.: Posłowie do Kordiana. W: Słowacki J.: Kordian Warszawa 1977 s.142
4.Ingot M.: Wstęp W: Słowacki J.: Kordian Wrocław 1986 s.XVIII
5.Kleiner J.: Aneks W: Krasiński Z.: Nie-boska komedia Warszawa 1978 s.208
6.Mickiewicz A.: Aneks W: Krasiński Z.: Nie-boska komedia Warszawa 1978 s.196
7.Treugutt S.: Posłowie W: Krasiński Z.: Nie-boska komedia Warszawa 1978 s.148
8.Witkowska A.: Literatura romantyzmu Warszawa 1986 s.194
9.Schlegel F.: Poezja romantyczna W: Straszewska M.: Romantyzm Warszawa 1977 s.182