Inwentaryzacja jezior i rzek w powiecie starogardzkim w zakresie powszechnego korzystania z wód do celów rekreacyjno-wypoczynkowych.
Spis treści:
I. Cel pracy
II. Wstęp
III. Podział wód naturalnych
III.1. Podział rzek
III.2. Podział jezior
III.3. Wstępne uzdatnianie wód powierzchniowych
III.4. Zanieczyszczenia wód powierzchniowych
IV. Zasoby wodne powiatu
IV.1. Rzeki i jeziora
V. Inwentaryzacja
V.1. Ilość i stan jezior oraz rzek w Powiecie Starogardzkim
V.1.1. Czarna Woda
V.1.2. Kaliska
V.1.3. Lubichowo
V.1.4. Osieczna
V.1.5. Osiek
V.1.6. Skarszewy
V.1.7. Skórcz gmina wiejska
V.1.8. Skórcz miasto
V.1.9. Smętowo Graniczne
V.1.10. Starogard
V.1.11. Starogard miasto
V.1.12. Zblewo
VI. Zamierzenia inwestycyjne w gminach
VII. Stan prawny
VII.1. Prawo ochrony środowiska
VII.2. Ustawa o odpadach
VII.3. Ustawa prawo wodne
VIII. Przepisy unijne a prawo polskie w zakresie powszechnego
korzystania z wód do celów rekreacyjno- wypoczynkowych
VIII.1. Warunki z dziedziny ekologii, jakie musi spełnić Polska
Aby przystąpić do UE
VIII.2. 11 ekologicznych zasad UE
IX. Stan sanitarny jezior i rzek wedle oceny Powiatowej Stacji
Sanitarno- Epidemiologicznej
X. Podsumowanie
XI. Spis literatury
Cel pracy
I. CEL PRACY
Celem pracy dyplomowej jest zebranie wiadomości teoretycznych dotyczących wód powierzchniowych, rodzajów jezior i podziału rzek.
Część praktyczna pracy polega na:
- sporządzeniu wykazu jezior należących do danej gminy,
- przedstawienie stanu sanitarnego jezior i rzek wedle oceny Powiatowej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej,
- wykazie jakości wód powierzchniowych.
Zebranie i skompletowanie materiałów potrzebnych do wykonania pracy dyplomowej wymagało od autorek wyjazdu do poszczególnych gmin w powiecie starogardzkim.
Wstęp
II.WSTĘP
Woda jest podstawowym czynnikiem istnienia wszelkiego życia w przyrodzie. Bez niej glob ziemski stałby się pustynią. Jest ona niezbędna do życia wszelkich organizmów zarówno zwierzęcych, jak i roślinnych, ponieważ podstawowym składnikiem tych organizmów jest woda; ciało człowieka zawiera około 65% wody, a wiele roślin zawiera jej 90% i więcej.
W trakcie spełniania różnych funkcji życiowych u człowieka cześć wody zamienia się na inne substancje, które pod postacią wydzielin w łącznej ilości około 4 litrów na dobę u dorosłego człowieka są z organizmu usuwane. Warunkiem utrzymania się przy życiu jest uzupełnienie tego naturalnego ubytku nową porcją wody. Człowiek dostarcza ją organizmowi pod postacią napojów lub potraw, zawierających zawsze znaczne ilości wody. Człowiek, jako istota świadoma swych losów, od najdawniejszych czasów zawsze starał się zapewnić sobie odpowiednią ilość wody. Wraz z rozwojem cywilizacji zaczęto budować coraz to nowocześniejsze wodociągi doprowadzające uzdatnioną wodę bezpośrednio do ludzi.
CZĘŚĆ TEORETYCZNA
Podział rzek
III.1. Podział wód naturalnych.
Wody z rzek i jezior, zalewów czy zbiorników utworzonych w sposób sztuczny określa się jako powierzchniowe. Jeżeli natomiast trzeba po nią sięgać w głąb ziemi- wówczas mamy do czynienia z wodami podziemnymi.
Wody powierzchniowe zawierają zanieczyszczenia głównie pochodzenia organicznego. Z tego też względu oczyszczanie ich wymaga stosowania bardzo skomplikowanych i kosztownych zabiegów.
Wody podziemne z punktu widzenia jakości są lepsze od wód powierzchniowych. Zawierają mniejszą ilość zanieczyszczeń organicznych i bakteriologicznych, cechuje je mała zmienność temperatury. Natomiast zawierają znaczne ilości rozpuszczonych związków mineralnych, ponad to charakteryzują się znaczną twardością. Jeżeli występują one w nadmiarze, to zachodzi wówczas konieczność jej uzdatnienia. Sam proces uzdatnienia wód podziemnych jest mniej skomplikowany, a więc i mniej kosztowny od uzdatniania wód powierzchniowych.
Podział rzek
III.2. Podział rzek.
Rzeki można podzielić na stałe, czyli takie, w których dostawa wody równoważy straty wody, spowodowane parowaniem i wsiąkaniem, rzeki okresowe, występujące w strefie suchej w porze deszczowej, oraz rzeki epizodyczne, które powstają podczas sporadycznych opadów w strefie skrajnie suchej.
W zależności od sposobu i przebiegu zasilania rzeki, stanów jej wody, przepływu i zlodzenia w ciągu roku wyróżniamy następujące ustroje rzeczne:
- lodowcowe- rzeki zaczynają swój bieg w lodowcach, np.: Ren, Rodan, a wahania stanu wód związane są z topnieniem lodowców w porze letniej,
- śnieżny- wysokie stany wód wiosną w okresie topnienia śniegu, niskie jesienią, np.: rzeki Syberii i Kanady,
- deszczowy- poziom wód zależy od opadów atmosferycznych, wyróżnia się tu: deszczowy oceaniczny, deszczowy monsunowy, deszczowy zwrotnikowy i deszczowy równikowy,
- śnieżno-desczowy- z dwoma okresami wysokich stanów wód w związku z topnieniem śniegu i lodów na wiosnę oraz z maksimum opadowym w lecie, np.: Wisła, Odra.
Klasyfikacja rzek w Polsce według zanieczyszczeń fizyko-chemicznych:
KLASA I (wody czyste nadające się do picia, do wykorzystania przez przemysł spożywczy i farmaceutyczny oraz do hodowli ryb) około 3%
KLASA II (wody nadające się do chowu i hodowli zwierząt gospodarczych oraz do potrzeb rekreacyjnych) około 20%
KLASA III (wody nadające się do zaopatrzenia zakładów przemysłowych z wyjątkiem przemysły spożywczego i farmaceutycznego oraz nawadniania terenów rolniczych i ogrodniczych) około 34 %
WODY POZAKLASOWE (wody nadmiernie zanieczyszczone, nie odpowiadające normom) około 43%
Podział jezior
III.3 Podział jezior.
Ze względu na genezę powstania jeziora dzielimy na poniższe typy:
1. Tektoniczne- w zagłębieniu powstałym w wyniku ruchów skorupy ziemskiej, w zapadliskach i rowach tektonicznych, np.: Titicaca, Niasa, Tanganika, Bajkał, Malawi,
2. Tektoniczno-polodowcowe- powstały w zagłębieniach pochodzenia tektonicznego, które potem zostały przemodelowane przez lądolód i wypełnione wodą z topniejącego lądolodu, np.: Górne, Ontario, Huron, Ładoga, Wielkie Niewolnicze i Wielkie Niedźwiedzie,
3. Wulkaniczne-powstałe w kraterach wygasłych wulkanów lub w zaklęśnięciach pól lawowych, np.: Albano, Bolsena oraz jeziora na Jawie,
4. Kosmiczne-powstałe w kraterach meteorytowych, np.: Ungare,
5. Krasowe-powstałe w zagłębieniach po zapadniętych jaskiniach, utworzone przez wody krasowe, np.: jeziora w krasie jugosłowiańskim i w Polsce na Polesiu Lubelskim,
6. Nadbrzeżne-utworzone na skutek odcięcia zatoki przez mierzeję, np.: Sarbsko,
7. Reliktowe-będące pozostałością po morzu lub większym jeziorze, jak również jezioro oddzielone od morza na skutek ruchów tektonicznych lub obniżenia poziomu wody, np.: jezioro Aralskie,
8. Polodowcowe-powstałe w zagłębieniach terenów utworzonych przez lodowiec i lądolodu. Wyróżniamy wśród nich:
- cyrkowe-powstałe na miejscu cyrku lodowcowego, np.: Czarny Staw i Wielki Staw w Tatrach
- rynnowe-powstałe w rynnie polodowcowej utworzonej na skutek erozji wód płynących pod lodowcem, np.: Koronowskie, Gopło, Raduńskie, Wigry, Hańcza,
- morenowe- powstałe w wyniku zatamowania wód przez osady moreny czołowej i bocznej, np.: Mamry, Śniardwy,
- wytopiskowe- powstałe na skutek wytopienia się brył lodu znajdujących się w obrębie osadów, często występują na pojezierzach,
9. Meandrowe-powstałe w dawnej części koryta rzeki,
10. Deltowe- powstałe w obrębie delty, np.: Druzno,
11. Wydmowe- powstałe w obniżeniu, powstałe na skutek wywiewania materiału lub w obniżeniu śródwydmowym,
12. Antropogeniczne- stworzone przez człowieka, np.: Asuańskie, Kariba, Solińskie, Goczołkowskie.
Wstępne uzdatnianie wód powierzchniowych
III.4. Wstępne uzdatnianie wód powierzchniowych:
Metody wstępnego uzdatniania wody zabezpieczają stabilność parametrów tego surowca na tego surowca natawowych urządzeń uzdatniających niezależnie od chwilowych lub sezonowych wahań jakości wody ujmowanej z rzek i jezior, np.:
· W przypadku planktonowych zakwitów wody wywołanych dopływem substancji biogennych,
· Pogorszenie jakości ujmowanej wody w związku z nagłym przyborem wody w cieku lub z wtargnięciem,
· Szkodliwych zanieczyszczeń w wyniku katastrofy lub awarii,
Zanieczyszczenia wód powierzchniowych
III.5. Zanieczyszczenia wód powierzchniowych
Wody powierzchniowe, szczególnie źródlane, stanowią główne źródło zaopatrzenia w wodę użytkową. Do wód powierzchniowych zaliczamy strumienie, rzeki, jeziora, zbiorniki retencyjne oraz morza i oceany. Wody powierzchniowe, z wyjątkiem górskich nie nadają się do bezpośredniego spożycia. Są mniej lub więcej zanieczyszczone-zwłaszcza, te które znajdują się w pobliżu osiedli ludzkich i okręgów przemysłowych- i mogą zawierać składniki ścieków bytowych oraz przemysłowych, co uwidacznia się zmianą właściwości wody m. in. jej przezroczystości i zabarwienia oraz obecnością bakterii i zakwitów mikroorganizmów wodnych.
W celu ochrony zdrowia ludzi oraz przydatności wody do celów gospodarczych ustalono normy jakimi woda wykorzystywana do celów gospodarczych i pitnych powinna odpowiadać. Obecnie ze względu na stan zanieczyszczenia środowiska coraz więcej wód nie odpowiada wymaganym normom. Najbardziej zarażone na zanieczyszczenia są wody powierzchniowe.
CZĘŚĆ PRAKTYCZNA
Zasoby wodne powiatu
IV.1. Zasoby wodne powiatu.
Wielkość i jakość zasobów wód powierzchniowych.
Obszar powiatu leży niemal w całości w obrębie dwóch zlewni - zlewni Wdy (część południowa i zachodnia) i zlewni Wierzycy (część północna, wschodnia i południowo-wschodnia). Niewielka północno-wschodnia część powiatu (m.in. Szpęgawsk, Bolesławowo, Godziszewo, Mirowo) położona jest w zlewni Motławy. Łącznie wody powierzchniowe zajmują około 10% powierzchni powiatu starogardzkiego. Sieć hydrograficzna przedstawia rysunek 1.
Rys.1. Sieć hydrograficzna powiatu starogardzkiego.
Zasoby wodne powiatu
Wda i Wierzyca to lewe dopływy Wisły o zbliżonych parametrach hydrologicznych, a także podobnym przebiegu, ogólnie nawiązującym do morfologii w skali regionalnej (położenie źródeł, spadek w kierunku południowo-wschodnim, liczne meandry w środkowym biegu itp.) Obie rzeki w swych górnych odcinkach przepływają przez kilka jezior o charakterze rynnowym. Linia wododziału przebiega z północnego zachodu na południowy wschód w okolicach takich miejscowości powiatu starogardzkiego jak Kaliska, Dąbrowa, Mały Bukowiec, Lubichowo, Wielki Bukowiec, Stara Jania, Bukowiny.
Wda wypływa z jeziora Krążno (160 m n.p.m.) w pobliżu wsi Osława-Dąbrowa w gminie Studzienice w powiecie bytowskim. Do Wisły wpada w Świeciu w województwie kujawsko-pomorskim, na wysokości 23 m n.p.m. W obrębie powiatu starogardzkiego przepływa przez gminy Czarna Woda, Kaliska, Osieczna, Lubichowo i Osiek (zachodnia, środkowa i południowa część powiatu). Wda ma długość 198 km . Jej dorzecze o powierzchni
2326 km2 w 60 % przypada na województwo pomorskie, gdzie obejmuje w przeważającej części powiaty starogardzki i kościerski oraz w mniejszym stopniu Chojnicki, bytowski i kartuski. Średni spadek rzeki to około 0,7 ‰, a maksymalna rozpiętość wahań zwierciadła wody - 1,6 m. Przepływy rzeki Wdy charakteryzują wartości średnioroczne: 2,76 m³/s – w Wawrzynowie w górnej części rzeki (166 km) oraz 11,7 m³/s - w Kozłowie w części dolnej (9 km). Średnie temperatury Wdy to latem 13,5 C, zimą 3,6 C.
W 2000 roku w WIOŚ w Gdańsku, w ramach monitoringu, skontrolowano stan czystości rzeki Wdy i jej dopływów (13 punktów pomiarowych). Większość wskaźników charakteryzujących stan czystości wód rzeki Wdy, praktycznie na całym odcinku w obszarze powiatu starogardzkiego, spełnia wymogi III klasy czystości.
Wierzyca wypływa z okolic wsi Piotrowo w gminie Somonino, w powiecie kartuskim, z wysokości około 215 m npm. Na terenie powiatu starogardzkiego płynie z zachodu na wschód przez gminę Skarszewy oraz przez miasto i gminę Starogard Gdański. Do Wisły wpada w Gniewie w powiecie tczewskim, na wysokości 10 m npm. Długość rzeki to 151 km . Dorzecze o powierzchni 1603 km2 obejmuje głównie powiaty starogardzki i kościerski, a w niewielkiej części także kartuski i gdański w okolicach źródła oraz tczewski w odcinku ujściowym. Średni roczny przepływ Wierzycy w pobliżu ujścia (Brody Pomorskie, 1951-1990) to 8,94 m3/s, średni spadek – 1,4 ‰, a maksymalna rozpiętość wahań zwierciadła wody – 2,8 m. Średnia temperatura wody w dolnym biegu latem to 13,1 C, zimą - 2,2 C.
Wierzyca to rzeka odznaczająca się niską jakością niemal na całej swej długości. Obecnie w zdecydowanej większości stanowisk pomiarowych nie spełnia ona norm jakościowych. Pogorszenie jakości wód rzeki widoczne jest szczególnie w ostatnich kilku latach. Górny odcinek, na którym w latach dziewięćdziesiątych niemal do samego Starogardu Gdańskiego rzeka prowadziła wody III klasy, obecnie w większości punktów kontrolnych nie spełnia już norm jakościowych. Poza trzecią klasę Wierzyca nie wykracza jedynie na krótkim odcinku powyżej Będomina. Pozaklasowy stan wód Wierzycy warunkuje przede wszystkim koncentracja bakterii coli typu fekalnego, a w dalszej kolejności związków fosforu i azotu azotynowego oraz zawiesiny ogólnej i chlorofilu „a”. Wszystkie pozostałe składniki spełniają normy klas I i II.
Mniejsze cieki na terenie powiatu to Prusina i Kanał Wdy w dorzeczu Wdy oraz Piesienica, Węgiermuca i Wietcisa w dorzeczu Wierzycy.
Większość dużych zbiorników wód stojących skupiona jest w południowej i środkowej części powiatu. Do największych należą jeziora Kałębie, Udzierz, Czarne i Słone w gminie Osiek, Borzechowskie i Niedackie w gminie Zblewo oraz Sumińskie w gminie Starogard Gdański. Największym akwenem w północnej części powiatu jest jezioro Godziszewskie w gminie Skarszewy.
Rzeki i jeziora
IV.2. Rzeki i jeziora.
Wierzyca należy do szlaków o ogólnokrajowych walorach rekreacyjnych, o czym świadczy także ustanowienie terenu jej dorzecza obszarem chronionego krajobrazu. Od ujścia Wietcisy w rejonie wsi Czarnocin, aż do Gniewa Wierzyca płynie dolina z zaznaczonymi czterema terasami dolinowymi i krawędziami wznoszącomi się nawet do 20 metrów. W rejonie Klonówki rzeka ma charakter przełomowy z wysokimi brzegami i żwirowym dnem. Poniżej mostu na drodze do Nejmusów w nurcie znajduje się największe na Kociewiu nagromadzenie głazów stwarzających niebezpieczne bystrze i wyraźny stopień wodny. Głazy pochodzą częściowo z istniejącego tu dawniej młyna.
Wda, rzeka licząca 210 km długości i 2325 km2 dorzecza, bierze początek na Równinie Charzykowskiej. Wda należy do najpiękniejszych rzek nizinnych w Polsce, a kilka jej fragmentów ma bystry, prawie „górski” charakter. W początkowym swym biegu rzeka przepływa przez wiele jezior, w tym m.in. przez Wielką Wodę, czyli jeziora: Wdzydze, Gołuń, Radolne, Słupinko i Jelenie. Następnie zaś przecina wspaniałe kompleksy kociewskich borów i łąk. Dolny bieg urozmaicają jeziora zaporowe: Żur, Grudek i Kozłowo.
Dorzecza Wdy i Wierzycy bogate są w jeziora. W dorzeczu Wdy naliczyć można 91 jezior większych od 1 h, w dorzeczu jest ich aż 82. Jeziorność wynosi odpowiednio 7,21% i 2,54%, podczas gdy dla całego Pojezierza Pomorskiego wskaźnik ten określany jest na 2,2%. Pochodzenie jezior określić można na polodowcowe. Część z nich wykształciła się w rynnach subglacjalnych, inne na sandrach jako wytopiska łączące się niekiedy w wyraźne ciągi. Jeziora rynnowe (m.in. Kałębie, Słone, Czarne, Godziszewskie, Zduńskie, Szpęgawskie i inne) powstały w epoce lodowcowej. Inną cechą charakterystyczną jest długi i wąski kształt, na ogół wysokie brzegi oraz znaczne głębokości. Dość powszechne są też jeziora wytopiskowe (m.in. Udzierz, Tuszynek, Trzebiechowo) utworzone w zagłębiach po wytopieniu się brył martwego lodu. Kolejnym typem zbiorników wodnych na Kociewiu są jeziora pochodzenia rzecznego. Należą do nich starorzecza i zbiorniki rozlewiskowe (Jezioro Brzezianek). Zbiorniki te są często płytkie z wodą stojącą lub o bardzo małym przepływie, dlatego stosunkowo szybko zarastają i zanikają. Dużo starorzeczy występuje w dolinie rzeki Wdy. Na rzekach utworzonych zostało kilka niewielkich sztucznych zbiorników wykorzystywanych dla potrzeb tartaków, hodowli ryb oraz celów energetycznych. Znajdują się one na Wierzycy (Stary Bukowiec, Duża Ruda, Kolincki Młyn), Świętej Strudze, Piesienicy i Szpęgawie. W wyniku budowy elektrowni i zapór w Żurze i Grudku powstały duże jeziora zalewiskowe.
Rzeki i jeziora
Pod koniec XX wieku znaczącym problemem stało się postępujące zanikanie jezior oraz śródleśnych bagienek i oczek wodnych. Skutkiem obniżania się poziomu wód gruntowych, osuszania i osłaniania drzewostanu jest zmniejszanie się wartości rekreacyjnych, krajobrazowych i gospodarczych zagrożonych terenów. Aby przeciwdziałać tym niekorzystnym procesom na obszarze powiatu starogardzkiego realizowany jest program „Odtworzenia bagien śródleśnych”. Jednym z elementów programu było przywrócenie Nadleśnictwa Kaliska Jeziora Białe Błota. Od dna 30 kwietnia 1996 roku, po wykonaniu prac ziemnych, przez 18 dni napełniono jezioro wodą. Już latem tego samego roku na wyspie zagnieździły się czajki, kaczki krzyżówki, gągoły i czernice. Na piaszczystym brzegu zamieszkały też siweczki. Pojawiły się znów płazy, a w wodach spotkać można okonie, szczupaki, liny, karasie. Płocie oraz karpie wypuszczone w 1998 roku przez pracowników Nadleśnictwa Kaliska. Podniesienie wód gruntowych, zauważalnie nawet w promieniu 1200 m., wpłynęło na przywrócenie roślin runa leśnego, szczególnie zaś krzewinek, m.in. malin i borówek, a także roślin brzegowych. Na otaczającym terenie posadzone zostały drzewa tolerujące wyższy poziom wód, np. jesion i olsze. Prowadzenie wspomnianej gospodarki leśnej daje możliwość pełnego odtworzenia ekosystemu śródleśnego Jeziora Białe Błota, ze wszystkimi pozytywnymi skutkami dla przyrody. Dodatkowym elementem jest stworzenie możliwości nad woda w lesie, także z wędką. Dla zainteresowanych obserwacja przyrody planowane jest wybudowanie nad jeziorem platformy widokowej.
W trosce o zachowanie bioróżnorodności i spokojnym wypoczynku w 1978 roku kilka jezior powiatu starogardzkiego objęto strefami ciszy. Są to jeziora: Godziszewskie, Czarne, Krag, Garczyn, Ocypel, Zagnanie. Nad Jeziorem Kałębiem i Wielkim Borzechowskim strefy ciszy rozszerzono na otaczający je pas o szerokości 500 metrów.
Tab.1. Podstawowe dane nt. powiatu starogardzkiego i poszczególnych gmin powiatu
Miasto / Gmina Powierzchnia Ludność
km2 % powierzchni powiatu tys. %ludności powiatu Gęstość zaludnienia[os./km2
Miasta Czarna Woda 27,75 2,0 3, 30 2,7 122
Skarszewy 10,60 0,8 6, 30 5,1 700
Skórcz 3,67 0,3 3, 20 2,6 800
Starogard Gdański 24,93 1,8 50, 50 41,2 2020
Gminy Bobowo 51,67 3,8 2, 90 2,4 56
Kaliska 110,36 8,2 5, 00 4,1 45
Lubichowo 161,01 12,0 5, 70 4,7 35
Osieczna 123,26 9,2 3, 00 2,4 24
Osiek 155,63 11,6 2, 50 2,0 16
Skarszewy 159,19 11,8 7, 20 5,9 45
Skórcz 96,63 7,2 4, 60 3,8 47
Smętowo Graniczne 86,12 6,4 5, 10 4,1 59
Starogard Gdański 196,50 14,6 12, 60 10,3 64
Zblewo 137,96 10,3 10, 60 8,7 77
Powiat starogardzki 1 345,28 100,0 122, 50 100,0 91
Źródło: Rocznik statystyczny województwa pomorskiego, Gdańsk 2001
Podział administracyjny powiatu starogardzkiego przedstawia rys.2.
Inwentaryzacja
V. INWENTARYZACJA
V.1. Ilość i stan jezior oraz rzek w powiecie starogardzkim.
V.1.1. CZARNA WODA
Położenie gminy
Gmina Miejska Czarna Woda znajduje się w południowej części województwa pomorskiego, w powiecie starogardzkim. W skład gminy wchodzi miasto Czarna Woda oraz dwa sołectwa: Huta Kalna i Lubiki, do których należą wsie i osady: Huta Kalna, Kamionna, Lubiki, Lubiki Małe oraz Podlesie. Czarna Woda graniczy z gminami Kaliska, Osieczna i Czersk. Powierzchnia gminy to 2775 ha. Liczba mieszkańców kształtuje się na poziomie 3512, z czego obszary sołectw zamieszkuje zaledwie 14 % (stan na dzień 31.05.2001). Korzystne położenie miasta Czarna Woda pod względem komunikacyjnym (droga krajowa nr 22 Tczew- Chojnice- Wałcz-Gorzów Wielkopolski-Kostrzyn oraz linia kolejowa Tczew-Chojnice), jak również lokalizacja Zakładów Płyt Pilśniowych (ZPP) „Czarna Woda” S.A. określają jego funkcję oraz potencjał rozwojowy. Jednostki osadnicze wchodzące w skład gminy charakteryzują się dużym rozproszeniem.
Zasoby wód powierzchniowych ich jakość
Rzeki
Głównym elementem systemu wód powierzchniowych gminy jest rzeka Wda, która tym samym kształtuje stosunki wodne na tym obszarze. Przepływa ona przez zachodnią, a następnie południowo-zachodnią część gminy. Na obrzeżach miasta Czarna Woda do Wdy wpada jej najdłuższy dopływ – rzeka Niechwaszcz. Szereg mniejszych cieków powierzchniowych (m.in. potok Struga) zapewnia odpowiednie skomunikowanie głównych elementów środowiska wód powierzchniowych, co nie pozostaje bez znaczenia dla życia wielu gatunków zwierząt wodnych, a także dla niektórych form działalności ludzkiej. Lokalnym problemem występującym także w wielu innych gminach zlewni Wdy, jest działalność rodzin bobrowych. W jej wyniku często następuje poważne naruszenie naturalnych stosunków wodnych utrudniające mieszkańcom prowadzenie wielu prac gospodarczych.
Inwentaryzacja- Czarna Woda
O stanie czystości wód powierzchniowych decyduje w dużej mierze przemysł. Wda w przeważającej części prowadzi wody II klasy czystości, jednak okolice Czarnej Wody to obok Świecia jeden z dwóch rejonów, gdzie na skutek intensywnej działalności przemysłowej i wynikającej z niej konieczności odprowadzania znacznej ilości ścieków, ich jakość spada. W okolicach miasta obserwuje się obecność wód III klasy oraz pozaklasowych. Decydują o tym głównie wskaźniki sanitarne (dane te pochodzą z okresu przed zamknięciem odprowadzania ścieków komunalnych po wstępnym oczyszczeniu do rzeki). Wyraźnie lepsza jakość znamionuje wody prowadzone przez dopływy Wdy - Niechwaszcz i Strugę.
Naturalne przeszkody wodne na rzece Wdzie.
Fot 1 Archiwum Urzędu Miejskiego w Czarnej Wodzie
Jeziora
Środowisko wodne wzbogacają nieliczne, choć cenne przyrodniczo małe jeziora wytopiskowe i oczka wodne występujące na całym obszarze gminy. Główna rolę zwłaszcza w rozwoju ruchu turystycznego odgrywają wśród nich największe powierzchniowo jeziora: Lubiki (10 ha), Szarmach (9 ha), Kamionna
Inwentaryzacja- Czarna Woda
(5 ha), Długie oraz Matyjowe. Istotnym elementem są ponadto podmokłe tereny w północnej części gminy, nawadniane przez Kanał Wdy.
Zbiorniki wód stojących dorzecza Wdy charakteryzują się generalnie lepszą jakością w porównaniu z wodami płynącymi. Sytuacja taka odnosi się w pewnym stopniu także i do systemu wód powierzchniowych na obszarze gminy Czarna Woda.
Osobnym problemem jest zanieczyszczenie wód powierzchniowych, wynikające z różnych przejawów, często niewłaściwego korzystania z nich przez pojedyncze osoby (zaśmiecanie, nielegalne odprowadzanie ścieków itp.)
Fot.2 Archiwum Urzędu Miejskiego w Czarnej Wodzie.
Regaty najmłodszych i najmniejszych Klasy „Optymist” na jeziorze Lubiki.
Inwentaryzacja- Kaliska
V.1.2. KALISKA
Położenie geograficzne
Gmina Kaliska położona jest w regionie etniczno-kulturowym - Kociewie, w południowo - zachodniej części województwa pomorskiego, na skraju Borów Tucholskich, w powiecie starogardzkim. Powierzchnia gminy wynosi ok. 11 tys. ha, a ogólna liczba mieszkańców ok. 5 tys. W skład gminy wchodzi 8 sołectw. Są to: Kaliska, Dąbrowa, Piece, Cieciorka, Iwiczno, Bartel Wielki, Czarne, Studzienice. Najważniejszym ośrodkiem administracyjno-usługowym jest wieś gminna Kaliska, a do najlepiej rozwijających się wsi należą wsie położone w rejonie drogi krajowej nr 22 (Piece, Frank, Dąbrowa). Duże obszary leśne determinują położenie jednostek osadniczych i ich rozwój. Dominującą formą zabudowy mieszkaniowej jest zabudowa jednorodzinna i zagrodowa. Nowe budynki jednorodzinne powstają głównie we wsiach mających dobrą dostępność komunikacyjną.
Według podziału regionalnego Polski J. Kondrackiego gmina leży w obrębie mezoregionu Bory Tucholskie, należącego do makroregionu Pojezierza Pomorskie.
Zasoby wód powierzchniowych i ich jakość
Rzeki
Prawie cały obszar gminy Kaliska leży w obrębie rzeki Wdy. Jedynie północne krańce gminy leżą w obrębie dorzecza Wierzycy.
Do rzeki Wdy na terenie gminy uchodzi kilka małych cieków i rowów melioracyjnych (Struga wypływająca z jeziora Studzienieckiego i sztuczny przekop z jeziora Trzechowskiego). Rzeka Wda na zachodzie gminy stanowi jej granicę (poniżej jeziora Wieckiego). Następnie Wda wpływa na teren miasta Czarna Woda i ponownie wpływa na teren gminy Kaliska w południowo-wschodnim jej krańcu i opuszcza teren gminy na wschodniej granicy. Rzeka na tym terenie mocno meandruje, a na odcinku z szerokim dnem utworzyła wiele starorzeczy.
Inwentaryzacja- Kaliska
Fot.3 Andrzej Grzyb
Na przełomie stycznia i lutego organizowany jest na Wdzie jeden z najstarszych spływów kajakowych w Polsce.
Jeziora
Na terenie gminy Kaliska znajdują się:
jeziora pochodzenia polodowcowego - 19 jezior o powierzchni powyżej 1 ha. Największymi tego typu jeziorami są: Trzechowskie (84,2 ha ), wschodnia część jeziora Wygonin (67,5 ha), Smolnik (12,3 ha) oraz Kazubskie (12,0 ha),
jeziora pochodzenia rzecznego: starorzecza ( w dolinie rzeki Wdy, zwłaszcza w południowo-wschodniej części gminy) i zbiorniki rozlewiskowe (wzdłuż dopływu Wdy, w południowo zachodniej części gminy )
zbiorniki antropogeniczne, powstałe wskutek eksploatacji surowców naturalnych, zbiorniki zaporowe na ciekach i zbiorniki wylewiskowe oczyszczalni ścieków. W Leśnej Hucie znajduje się 58 takich stawów, które są zespołem pól infiltracyjnych oczyszczalni ścieków przemysłowych z Zakładów Płyt Pilśniowych oraz ścieków komunalnych z Czarnej Wody.
Inwentaryzacja- Lubichowo
V.1.3. LUBICHOWO
Położenie geograficzne
Gmina Lubichowo położona jest w południowej części województwa pomorskiego, na skraju Borów Tucholskich, w mikroregionie Pojezierza Wschodnio-Pomorskiego. Administracyjnie składa się z następujących sołectw(łącznie 12): Lubichowo, Zielona Góra, Mościska, Bietowo, Zelgoszcz, Ocypel, Wda, Szteklin, Osowo, Leśne, Smolniki, Mermet, Wilcze Błota.
Gmina Lubichowo zajmuje powierzchnię ok. 161 km2. Prawie 60% powierzchni gminy stanowią lasy. Na terenie gminy znajdują się 22 jeziora. Gmina ma charakter rolniczo-turystyczny.
Rolę ośrodka gminnego pełni wieś Lubichowo (centrum administracyjno-usługowe), a ośrodkami uzupełniającymi wieś Ocypel i Zelgoszcz.
Zasoby wód powierzchniowych i ich jakość
Rzeki
Przez teren gminy przepływa rzeka Wda należąca do lewego dorzecza Wisły. Na terenie gminy Wda początkowo płynie w kierunku wschodnim, w rejonie Osowca zmienia kierunek na południowy. Przeciętna szerokość Wdy wynosi 20 m a głębokość od 0,5 do 1,5 m.
Na odcinku pomiędzy miejscowością Młynki a Żórawki rzeka przyjmuje dwa większe dopływy: lewoboczny Zelgoszczówkę i prawo boczny świętą Strugę. Święta Struga (długość - 19 km, zlewnia 88 km2) odprowadza wodę z siedmiu jezior, z których największym jest jezioro Ocypel.
Inwentaryzacja- Lubichowo
Rzeka Wda na terenie gminy Lubichowo nie była objęta badaniami.
W miejscowości Wdecki Młyn na rzece Wdzie funkcjonuje od 1997 roku elektrownia wodna. Elektrownia stwarza pewne konsekwencje dla środowiska naturalnego. W jej miejscu brak jest przepławek dla ryb, również nie jest oczyszczane dno co powoduje tworzenie się łachy zwalniającej bieg rzeki.
Jeziora
Na terenie gminy znajduje się kilkanaście jezior i kilkadziesiąt drobnych zbiorników o charakterze oczek wodnych. Powstały one w różnych warunkach i pod wpływem działania różnych procesów glacjalnych i fluwioglacjalnych. Pod względem morfogenetycznym jeziora mają na ogół charakter wytopiskowy. Większość jezior stanowią jeziora płytkie o nieuregulowanych kształtach, często bezodpływowe. Największy zespół jezior występuje w południowo-zachodniej części gminy.
Do największych jezior należą:
· Jezioro Borzechowskie Wielkie , pow. 253 ha (237,7 ha /dane wg Raportu o stanie środowiska woj. pomorskiego), głębokość 35 m,
· Jezioro Ocypel Wielki, pow. 128 (114 ha , wg Raportu ...)ha, głębokość 29 m,
· Jezioro Szteklin, pow. 56,1 ha,
· Jezioro Jelonek, pow. 23,7 ha,
· Jezioro Długie, pow. 16 ha,
· Jezioro Babskie, pow. 14,9 ha,
· Jezioro Zelgoszczek, pow. 12,5 ha,
· Jezioro Kochanka, pow. 12, ha,
· Jezioro Święte, pow. 10,4 ha,
· Jezioro Piaseczno, pow. 10 ha,
· Jezioro Ocypelek, pow. 6 ha,
· Jezioro Firek, pow. 6 ha,
· Jezioro Bagienka, pow. 5,9 ha,
· Jezioro Czarnel, pow. 3,7 ha.
W ramach monitoringu prowadzonego w latach 1990-1999 na terenie obecnego woj. pomorskiego Inspekcja Ochrony Środowiska przeprowadziła badania wód:
· jeziora Borzechowskiego Wielkiego (dane z 1996 r.) zaliczając je do III klasy czystości i I kategorii podatności na degradację,
Inwentaryzacja- Lubichowo
· jeziora Ocypel Wielki (dane z 1996 r.) zaliczając je do II klasy czystości i II kategorii podatności na degradację.
Inwentaryzacja- Osieczna
V.1.4. OSIECZNA
Położenie gminy
Gmina Osieczna położona jest w południowo-zachodniej części województwa pomorskiego w powiecie starogardzkim. Graniczy z gminami Czersk, Czarna Woda, Kaliska, Lubichowo, Osiek oraz z gminą Śliwice w województwie kujawsko-pomorskim. Otoczona jest lasami sosnowymi Borów Tucholskich. Powierzchnia gminy wynosi 12326 ha z czego ok. 70 % stanowią lasy. Liczba mieszkańców kształtuje się na poziomie 3020. Zasoby mieszkaniowe: 760 mieszkań, 3026 izb – powierzchnia użytkowa na jednego mieszkańca wynosi ok. 17 m2.
Znaczny udział powierzchni lasów (70 %) w całkowitej powierzchni gminy powoduje, że leśnictwo jest jedną z głównych funkcji gospodarczych gminy.
Zasoby wód powierzchniowych i ich jakość
Rzeki
Gmina charakteryzuje się umiarkowanym zróżnicowaniem głównych elementów sieci hydrograficznej. Przez jej północną część, wzdłuż granicy z gminami Czarna Woda i Kaliska przepływa Wda. Również w części północnej, w okolicach wsi Zimne Zdroje swój początek bierze rzeka Prusina – jeden z większych dopływów Wdy. Przepływa ona z północy na południe przez centralną część gminy, wsie Osieczna oraz Małe i Duże Krówno. Do Wdy wpada we wsi Tleń w gminie Osie. Wda i Prusina to dwa główne komponenty środowiska wód powierzchniowych. Uzupełnia je kilka mniejszych strug wypływających w większości z peryferyjnych części gminy i wpadających do Wdy w gminach sąsiednich (Czarna Woda, Osiek). Wda prawdopodobnie prowadzi w tej części wody klasy III. Wody górnego odcinka Prusiny odznaczają się lepszą jakością.
Jeziora
Równie przeciętny pod względem zasobów, rozprzestrzenienia i zróżnicowania jest zespół zbiorników wód stojących na obszarze gminy. Największym i praktycznie jedynym ważniejszym zbiornikiem jest Jezioro Długie. Położone jest w okolicach wsi o tej samej nazwie, na wschodnim krańcu gminy. Poprzez system cieków powierzchniowych połączone jest ono z Jeziorem Wielki Ocypel w gminie Lubichowo, a także z Wdą. Pozostałe zbiorniki to pojedyncze oczka wodne lub jeziora o bardzo małej powierzchni
Inwentaryzacja- Osieczna
(m.in. w okolicach wsi Klaniny). Wody stojące prawdopodobnie cechują się ponadprzeciętną lub nawet wysoką jakością.
Inwentaryzacja- Osiek
V.1.5. OSIEK
Położenie gminy
Gmina Osiek położona jest w południowej części województwa pomorskiego w powiecie Starogard Gdański. Graniczy od strony południowej z gminami województwa kujawsko-pomorskiego: Śliwicami, Osiem i Warlubiem, od strony północnej z Lubichowem i Skurczem, od zachodu z gminą Osieczna, natomiast od wschodu z Smętowem Granicznym. W skład gminy wchodzi 12 sołectw: Osiek, Kasparus, Skurzenno, Karszanek, Markocin, Lisówko, Bukowiny, Jeżewnica, Cisowy, Wycinki, Radogoszcz i Suchobrzeźnica Ponad 95 % obszaru gminy leży na obszarze chronionego krajobrazu Borów Tucholskich.
Zasoby wód powierzchniowych i ich jakość
Rzeki
Gmina Osiek charakteryzuje się gęstą siecią hydrograficzną, w której znaczny udział mają zarówno zbiorniki wód stojących jak i łączące się z nimi cieki powierzchniowe. Wody zajmują łącznie 11,1 km², co stanowi ponad 7 % powierzchni gminy. Jednym z głównych elementów środowiska wodnego jest rzeka Wda, która silnie meandrując przepływa przez środkową część gminy (m.in. wsie Kasparus, Błędno, Łuby). Jej dopływy zapewniają komunikację z większością okolicznych jezior (Kałębie, Słone, Wielki Ocypel, Długie), co ma duże znaczenie dla rozwoju różnych form działalności gospodarczej (turystyka kajakowa, rybołówstwo). Przeważająca część gminy należy do zlewni wód powierzchniowych Wdy. Wyjątkiem są tereny wschodnie (okolice wsi Bukowiny, Jeżewnica). Swoje źródła ma tam kilka cieków, jak np. rzeka Janka, wchodzących w skład dorzecza Wierzycy.
W latach 1991-93 prowadzono badania jakości wód Wdy pobranych we wsi Błędno. Na ich podstawie wody te zakwalifikowano w ocenie ogólnej do III klasy czystości.
Jeziora
Osiek wyróżnia się wśród okolicznych gmin bardzo dużym udziałem jezior, zarówno pod względem liczby jak i całkowitej powierzchni. Zdecydowana większość z nich skupiona jest na lewym brzegu Wdy we wschodniej części gminy. Są to jeziora polodowcowe: Kałębie (466,3 ha, drugie pod względem powierzchni na obszarze zlewni Wdy), Słone (140,0 ha), Czarne
Inwentaryzacja- Osiek
Południowe (98,2 ha), Czarne Północne (79,0 ha), Udzierz (132,0 ha), Głuche, Tuszynek, Trzebiechowo. Większość z nich pełni funkcje rekreacyjne, przy czym najbardziej intensywny rozwój ruchu turystyczno-wypoczynkowego stanowi dopiero pewną perspektywę rozwoju na najbliższe lata.
Brak przemysłu oraz ograniczenia w rekreacyjnym korzystaniu z wód powierzchniowych (słabo rozwinięte zaplecze turystyczne), pozytywnie wpływają na stan czystości jezior. Na podstawie badań przeprowadzonych w 1994 roku na szczeblu wojewódzkim, w jeziorach Głuche, Kałębie, Słone, Tuszynek i Trzebiechowo stwierdzono obecność wód spełniających warunki II klasy czystości.
Inwentaryzacja- Skarszewy
V.1.6. SKARSZEWY
Położenie geograficzne
Gmina Skarszewy położona jest w północnej części powiatu starogardzkiego. Od południa graniczy z gminami Starogard Gdański i Zblewo, od północy z gminami Trąbki Wielkie I Przywidz w powiecie gdańskim, od wschodu z gminą Tczew w powiecie tczewskim i od zachodu z gminami Nowa Karczma i Liniewo w powiecie kościerskim. Gmina ma dobre położenie komunikacyjne, przez jej obszar przebiegają drogi wojewódzkie nr 224: Nowa Karczma - Tczew i 222 Starogard Gdański - Gdańsk.
Zasoby wód powierzchniowych i ich jakość
Przez południową cześć gminy przebiega jedna z dwóch głównych rzek powiatu starogardzkiego - Wierzyca. Prostopadle dopływa do niej lewostronny dopływ Wietcisa. Wierzyca to rzeka odznaczająca się niską jakością niemal na całej swej długości. Obecnie w zdecydowanej większości stanowisk pomiarowych nie spełnia ona norm jakościowych. Pogorszenie jakości wód rzeki widoczne jest szczególnie w ostatnich kilku latach. Górny odcinek, na którym w latach dziewięćdziesiątych niemal do samego Starogardu Gdańskiego rzeka prowadziła wody III klasy, obecnie w większości punktów kontrolnych nie spełnia już norm jakościowych. Poza trzecią klasę Wierzyca nie wykracza jedynie na krótkim odcinku powyżej Będomina. Pozaklasowy stan wód Wierzycy warunkuje przede wszystkim koncentracja bakterii coli typu fekalnego, a w dalszej kolejności związków fosforu i azotu azotynowego oraz zawiesiny ogólnej i chlorofilu „a”. Wszystkie pozostałe składniki spełniają normy klas I i II.
W północno-wschodniej części Skarszew położone jest największe jezioro gminy - j. Godziszewskie. Stanowi ono środkowy fragment pojezierza starogardzkiego.
Inwentaryzacja- Skórcz gm. Wiejska
V.1.7. SKÓRCZ GM.WIEJSKA
Położenie geograficzne
Gmina Skórcz położona jest we wschodniej części powiatu starogardzkiego. Gmina Skórcz graniczy do północy z gminą Bobowo, od wschodu z gminą Morzeszczyn, od południa z gminą Smętowo Graniczne i Osiek oraz od zachodu z gminą Lubichowo. Według podziału regionalnego Polski J. Kondrackiego, gmina leży w mezoregionie Pojezierze Starogardzkie, makroregionie Pojezierze Wschodniopomorskie i mezoregionie Bory Tucholskie. Powierzchnia gminy ze względu na istnienie form polodowcowych tj. moreny czołowe, moreny denne jest urozmaicona. Wzniesienia na zachodzie gminy osiągają wysokość 100,0 – 117 m n.p.m.
Zasoby wód powierzchniowych i ich jakość
Obszar gminy prawie w całości należy do zlewni rzeki Węgiermucy, płynącej przez centrum gminy oraz rzeki Janki w części południowo-wschodniej. Obydwie rzeki tworzą system rzeczny Wierzycy. Zachodnie krańce gminy należą do zlewni rzeki Wdy. Część południowo-wschodnia gminy odwadniana jest przez dopływy Janki, z których największy stanowi rzeka Liska. Ponad to gmina jest odwadniana przez gęstą sieć niewielkich cieków charakteryzujących się małym przepływem często utrudnionym na skutek ich zarastania.
Największym zbiornikiem wodnym w gminie jest jezioro Czarnolaskie o powierzchni 47 ha. Jezioro to położone w północno-zachodniej części gminy stanowi jednocześnie źródła rzeki Węgiermucy. Średnia głębokość jeziora wynosi 2,2 m, maksymalna 4,2 m.
We wschodniej części gminy, cechującej się bardziej urozmaiconą rzeźbą terenu, utworzyły się niewielkie zagłębienia bezodpływowe, których stan wody ulega sezonowym wahaniom.
W gminie Skórcz nie są prowadzone pomiary czystości wód powierzchniowych. Głównymi źródłami zanieczyszczeń są ścieki z produkcji rolnej oraz ścieki komunalno-bytowe.
Inwentaryzacja- Skórcz miasto
V.1.8. SKÓRCZ MIASTO
Położenie geograficzne
Miasto Skórcz położone jest we wschodniej części powiatu starogardzkiego, na północnym skraju Borów Tucholskich. Od południa miasto graniczy z gminą Osiek, na pozostałym obszarze z gmina wiejska Skórcz. Według podziału regionalnego Polski J. Kondrackiego, miasto położone jest na obszarze Pojezierza Starogardzkiego. Morfologia i budowa geologiczna miasta jest urozmaicona, zaznaczają się silne deniwelacja terenu. Amplituda wysokości terenu miasta wynosi 37 m . najwyżej położona jest część południowa miasta (110 m n.p.m.), najniżej część północna (73 m n.p.m.). Budowa geologiczna miasta związana jest z jednostkami morfologicznymi wchodzącymi w jego skład. Obszar wysoczyzny budują utwory gliniaste z domieszka żwiru, piasku, pyłu i głazów; równina sandrowa zbudowana jest z piasków warstwowych przewarstwionych gliną, rynnę pojezierną wypełniają utwory ilaste i piaszczyste.
Zasoby wód powierzchniowych i ich jakość
Miasto Skórcz położone jest w dorzeczu rzeki Węgiermucy, będącej dopływem Wierzycy. Przez teren miasta przepływa rzeka Szoryca, która w jego granicach ma charakter kanału melioracyjnego, odcinkowo ujętego w rurociąg. Liczne są zagłębienia wytopiskowe odwadniane przez rowy i dreny, są one na ogół zarośnięte roślinnością szuwarową. Nie są prowadzone regularne badania czystości wód w mieście przeprowadzone były w 1987 roku. Ponieważ cieki przepływające w granicach miasta są jednocześnie odbiorcą ścieków bytowych, można sądzić, ze niosą one wody pozaklasowe. Wysoki poziom wód gruntowych w dolinnych częściach miasta powoduje przenikanie zanieczyszczeń z wód powierzchniowych.
Inwentaryzacja- Smętowo Graniczne
V.1.9. SMĘTOWO GRANICZNE
Położenie geograficzne
Gmina Smętowo Graniczne jest gminą przygraniczna, położoną w południowo-wschodniej części powiatu starogardzkiego. Od północy graniczy z gminą Skórcz i Morzeszczyn w powiecie tczewskim, od południa z gminą Nowe w powiecie świeckim, od wschodu z gminą Gniew w powiecie Tczewskim i od zachodu z gminą Osiek. Południowa granica gminy stanowi jednocześnie granicę województwa pomorskiego i kujawskiego. Obszar gminy jest fragmentem morenowej Wysoczyzny Skórczańsko – Smętowskiej, najbardziej zachodnia część należy do Równiny Osieckiej. Rzeźba terenu gminy charakteryzuje się silnym zróżnicowaniem hipsometrycznym, które jest efektem nagromadzenia form morfologicznych o różnej genezie.
Zasoby wód powierzchniowych i ich jakość
Wody powierzchniowe zajmują w gminie 40 ha. Największy obszar zajmuje system wodny rzeki Janki. Najbardziej zachodni fragment gminy leży w dorzeczu rzeki Wdy. Na terenie gminy źródła posiada również Struga Młyńska., tworząc duże, obecnie zmeliorowane rozlewisko. W gminie znajdują się również liczne zgłębienia powytopiskowe, często bezodpływowe lub o utrudnionym odpływie powierzchniowym. Największy zbiornik stanowi jezioro Smarzewskie w północno -wschodniej części gminy. Analizując słabo zorganizowaną gospodarkę wodno-ściekową w gminie, niewielkie przepływy w istniejących ciekach i małe możliwości samooczyszczania się wód powierzchniowych należy uznać stan wód jako zły. Dodatkowe, znaczące zanieczyszczenia stanowią spływy powierzchniowe z terenów rolniczych gminy.
Inwentaryzacja- Starogard
V.1.10. STAROGARD
Położenie geograficzne
Gmina wiejska Starogard Gdański jest największą gminą w powiecie. Zajmuje powierzchnię 196,5 km2. Położona jest w północno-wschodniej części powiatu, graniczy z gminami wiejskimi Zblewo, Lubichowo i Bobowo oraz Subkowy i Tczew w powiecie tczewskim, z gminami miejsko-wiejskimi Skarszewy oraz z gminą Pelplin w powiecie tczewskim, a także z gminą miejską Starogard Gdański. Gmina prawie w całości położona jest w obszarze Pojezierza Starogardzkiego, za wyjątkiem niewielkiego obszaru porośniętego lasem, w okolicach jeziora Płaczewo na południowych krańcach gminy, który zgodnie z obowiązującą systematyką zaliczany jest do Borów Tucholskich. Gmina liczy obecnie 12 600 mieszkańców, średnia gęstość zaludnienia gminy to 64 osoby/km2.
Wody powierzchniowe
Większa część obszaru gminy leży w obrębie zlewni Wierzycy. Jedynie niewielki północny i północno-wschodni kraniec znajduję się na obszarze zlewni Motławy. Linia wododziału przebiega w okolicach miejscowości Trzcińsk, Cicholewy, Szpęgawsk, Brzeźno. Głównym ciekiem powierzchniowym jest – Wierzyca – lewy dopływ Wisły, długości 151 km . Przez gminę wiejską Starogard Gdański przepływa początkowo w kierunku ku południu następnie ku wschodowi silnie meandrując. W kilku miejscach tworzy, nietypowe dla regionu pomorskiego przełomy, o głęboko wciętych skarpach. Wierzyca płynie kolejno przez Okole, Kręgski Młyn, Żabno, a następnie poniżej miasta Starogard Gdański przez Owidz, Owidzki Młyn, Barchnowy, Kolińcz, Klonówkę i Najmusy. Dalej na odcinku kilku kilometrów wyznacz granicę z Ma ona swe źródła w jeziorze Niedackim, do Wierzycy wpada kilkaset metrów od zachodnich granic miasta Starogard Gdański. Rzeka Wda natomiast, na odcinku około 10 km wyznacza południową granicę z miejsko-wiejską gminą Pelplin.
Największe dopływy Wierzycy to Piesienica i Węgiermuca. Piesienica wpływa z gminy Zblewo – płynie przez Stary Las, do Wierzycy wpada kilka kilometrów od zachodnich granic miasta Starogard Gdański. Węgiermuca płynie wzdłuż wschodniej granicy gminy w okolicach Lipinek Szlacheckich i osady Marywil, a następnie wpada do Wierzycy na południowy wschód od Klonówki.
Na terenie gminy znajduje się wiele jezior, z których walory rekreacyjne z uwagi na dużą powierzchnię posiada tylko kilkanaście. Największe to Godziszewskie (169,4 ha) leżące na granicy z gminą Skarszewy w północnej
Inwentaryzacja- Starogard
części gminy, a następnie Sumińskie (95,4 ha) i Płaczewo (44,0 ha) w części południowej oraz Zduńskie (60,4 ha) i Szpęgawskie (30,9 ha) w północno-wschodniej.
Stan czystości rzek nie jest zadowalający. Wierzyca, jedyna rzeka w gminie poddana monitoringowi prowadzi na tym odcinku, podobnie jak i niemal na całej swej długości wody pozaklasowe. Na stan taki wpływa głównie zawartość bakterii typu fekalnego i związków fosforu. W ostatnich latach obserwowano dodatkowo stopniowe pogarszanie się jakości wód. Głównym źródłem zanieczyszczenia są ścieki komunalne , których odbiorcą w przypadku gminy wiejskiej Starogard Gdański jest Wierzyca. Dodatkowo na degradację wód mają wpływ ścieki komunalne z gmin sąsiednich – Zblewa i Bobowa, które za pośrednictwem Piesienicy i Węgiermucy trafiają do Wierzycy.
Lepszą jakością odznaczają się wody stojące. W ramach monitoringu podstawowego Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Gdańsku kontroluje stan czystości wód największych jezior w gminie – Godziszewskiego i Sumińskiego, które na podstawie wyników w roku 1999 zaliczono odpowiednio do klas II i III.
„Drajmost” pod którym przepływa rzeka Wierzyca.
Fot.4 Jerzy Cherek
Inwentaryzacja- Starogard miasto
V.1.11. STAROGARD MIASTO
Położenie geograficzne
Miasto Starogard Gdański, o powierzchni około 25m2, położone jest w południowej części województwa pomorskiego nad rzeką Wierzycą, 50 km na południe od Gdańska, przy trasie Berlin – Gorzów Wlkp. – Elbląg – Królewiec. Według podziału geomorfologicznego Polski, Starogard Gdański położony jest w obrębie mezoregionu Pojezierza Starogardzkiego (makroregion Pojezierze Wschodniopomorskie). Północna i południowa część miasta położona jest na terenie wysoczyzny morenowej na wysokości około100 m n.p.m. , a pozostała na sandrze doliny Wierzycy około 75 m n.p.m. Bezwzględne różnice wysokości w mieście sięgają 20 – 25 metrów.
Zasoby wód powierzchniowych i ich jakość
Przez teren miasta Starogard Gdański przepływa rzeka Wierzyca oraz jej dopływ Kochanka. Obydwie rzeki prowadzą wody pozaklasowe. Głównymi źródłami zanieczyszczeń są:
- Miejska Oczyszczalnia Ścieków Star-Wik,
- Zakładowa Oczyszczalnia Ścieków S.Z.F. Polpharma S.A.,
- odprowadzenia niedoczyszczonych wód deszczowych,
- zanieczyszczenia z obiektów i terenu Państwowego Stada Ogierów - zrzut do cieku Kochanka,
- niedoczyszczone wody powierzchniowe z terenów zakładów przemysłowych.
Ponadto Wierzyca prowadzi zanieczyszczenia z gmin w jej górnym biegu: Skarszew i Starogardu Gdańskiego oraz gmin powiatu kościerskiego.
Inwentaryzacja- Zblewo
V.1.12. ZBLEWO
Położenie geograficzne
Gmina Zblewo leży w zachodniej części powiatu starogardzkiego. Graniczy z gminami: Skarszewy, Kaliska, Lubichowo, z gminą wiejską Starogard Gdański oraz z gminą Stara Kiszewa w powiecie kościerskim. Zblewo jest jedną z tych gmin, w których najwyraźniej widoczna jest konfrontacja kultur przyrodniczych reprezentujących odrębne regiony fizyczno-geograficzne. Gmina mniej więcej w równym stopniu położona jest w obrębie Borów Tucholskich (część południowa – Borzechowo, Mały Bukowiec, jezioro Borzechowskie, jezioro Niedackie) i Pojezierza Starogardzkiego (część północna – Pinczyn, Semlin, Kleszczewo). Wieś Zblewo zlokalizowana w centralnej części gminy leży na pograniczu mezoregionów .
Wody powierzchniowe
Gmina Zblewo leży niemal w całości w obrębie zlewni Wierzycy. Jedynie niewielki skraj gminy, na południe od wsi Mały Bukowiec i Borzechowo należy do zlewni Wdy. Głównym ciekiem powierzchniowym w gminie jest Piesienica – prawy dopływ Wierzycy długości około 20 km . Ma ona swe źródła w jeziorze Niedackim, do Wierzycy wpada kilkaset metrów od zachodnich granic miasta Starogard Gdański. Rzeka Wda natomiast, na odcinku około 10 km wyznacza południową granicę gminy.
Znajduje się tutaj ponadto dziesięć zbiorników wód stojących. Największe z nich to jeziora: Borzechowskie, Niedackie, Szteklin i Boczne w południowej części gminy. Nieco mniejsze położone są w części środkowej i północnej (Raduńskie, Miradowskie, Semlińskie, Kleszczewskie). Stosunki wodne regulowane są przez system zastawek wybudowanych u wylotu cieków powierzchniowych z jezior w ramach programu małej retencji.
Stan czystości wód powierzchniowych jest przeciętny. Najbardziej zanieczyszczone są główne cieki powierzchniowe gminy - Piesienica i Wda. Stan czystości Piesienicy w odróżnieniu od Wdy warunkuje gospodarka ściekowa na terenie gminy Zblewo. Zlewnia Piesienicy obejmuje przeważającą część gminy, a ścieki komunalne trafiają do rzeki bezpośrednio lub poprzez dopływy. O jakości wód Wdy decydują zanieczyszczenia pochodzące z gmin położonych wzdłuż górnego odcinka jej biegu, w tym głównie z Czarnej Wody, gdzie największym źródłem zanieczyszczeń odprowadzanych do rzeki są Zakłady Płyt Pilśniowych. Wda objęta jest monitoringiem krajowym. W przeważającej części na obszarze województwa pomorskiego, w tym także i w gminie Zblewo prowadzi ona wody III klasy według oceny ogólnej. Lepszym
Inwentaryzacja- Zblewo
stanem czystości charakteryzują się wody stojące. Do III klasy kwalifikują się jednak jeziora Borzechowskie, Boczne i Szteklin. Wysoką jakością ze względu na stałą wymianę wód (źródła rzeki Piesienicy) odznacza się natomiast drugie co do wielkości, jezioro Niedackie.
Zamierzenia inwestycyjne
VI. ZAMIERZENIA INWESTYCYJNE W ZAKRESIE OCHRONY WÓD W GMINACH POWIATU STAROGARDZKIEGO.
Tab.2.
Zamierzenia inwestycyjne w zakresie ochrony wód w gminach powiatu starogardzkiego.
Nazwa gminy Zamierzenia inwestycyjne
Czarna Woda Większość działań w zakresie ochrony zasobów wodnych powinna zmierzać do usprawnienia gospodarki ściekowej. Obecnie gmina nie realizuje tego typu działań, choć zakłada się w ciągu najbliższych pięciu lat rozpoczęcie prac nad budową miejskiej oczyszczalni ścieków i rozbudową istniejącej sieci kanalizacyjnej. Po zrealizowaniu tych planów rozwiązany zostanie problem skomplikowanego systemu gospodarowania ściekami i wynikających z tego niedogodności. Choć jest to w tej chwili przedsięwzięcie absolutnie priorytetowe, wymaga ono wielu nakładów finansowych, a także odpowiednich przygotowań i dość długiego czasu potrzebnego na jego realizację. W kwestii zapewnienia odpowiedniej ochrony zarówno wód podziemnych jak i powierzchniowych dostrzega się możliwości propagowania wielu form działalności edukacyjnej i społecznej (szkolenia pilotażowe dla rolników, organizacja zbiórki odpadów zanieczyszczających rzeki np. przez Polski Związek Kajakowy). Obecnie jednak różnego typu innowacje wciąż jeszcze pozostają w sferze mało sprecyzowanych planów.
Kaliska Koncepcja porządkowania gospodarki ściekowej w gminie Kaliska została przedstawiona w dokumencie "Program porządkowania gospodarki ściekowej i odpadowej w rejonie projektowanego rezerwatu biosfery Bory Tucholskie". Obecnie modernizowana jest gminna oczyszczalnia ścieków. Planowana jest rozbudowa kanalizacji sanitarnej we wsi Kaliska (etap III i IV, lata 2002 - 2005), a następnie kanalizacja wsi Piece, Frank, Dąbrowa i Iwiczno. Ponadto planuje się modernizację ujęcia wody w Kaliskach oraz budowa wodociągu we wsi Bartel Wielki.
Lubichowo Plany dotyczące rozwiązania problemu gospodarki ściekami komunalnymi w gminie ujęte są w opracowaniu pt. "Program porządkowania gospodarki ściekowej i odpadowej w rejonie projektowanego rezerwatu biosfery Bory Tucholskie" – Opracowanego w „Strategii rozwoju gminy 2001-2015”. Istnieje projekt techniczny rozbudowy kanalizacji sanitarnej we wsi Lubichowo, przeprowadzenie którego planuje się na najbliższe lata.
Osieczna Ze względu na bardzo zły stan gospodarki ściekowej istnieje konieczność wprowadzenia szeregu inwestycji mogących zmienić obecną sytuację. Obecnie planowane jest rozpoczęcie w roku 2005 budowy kanalizacji we wsiach Osieczna, Małe Krówno, Duże Krówno, Osówek i Szlachta. Miejscowości te obsługiwać ma grupowa oczyszczalnia ścieków o planowanej przepustowości 500 m³/d. Odbiornikiem oczyszczonych ścieków ma być rzeka Prusina.Ponadto planuje się także doprowadzenie wodociągu z Osiecznej do wsi Duże Krówno i wykonanie lokalnych wodociągów we wsiach Długie i Zdrójno.
Osiek Ze względu na zły stan gospodarki wodno-ściekowej, priorytetem w zakresie działań proekologicznych jest ochrona zasobów wodnych. Cel ten hierarchizuje ogół inwestycji w dziedzinie ochrony środowiska na okres co najmniej pięciu najbliższych lat. Wiosną 2001 roku sfinalizowano projekt wykonania sieci kanalizacyjnej. Termin rozpoczęcia jej budowy warunkują względy ekonomiczne. Podobna sytuacja dotyczy planów wybudowania oczyszczalni ścieków we wsi Osiek. Osobnym zagadnieniem jest ochrona wód powierzchniowych. Na jej rangę wpływają plany zagospodarowania gminy związane z jej funkcją turystyczno-rekreacyjną. Napływ turystów (obecnie około 8 tys. osób rocznie) i związany z tym rozwój infrastruktury stanowiącej odpowiednie zaplecze, stworzy konieczność zapewnienia właściwych warunków korzystania z wód jezior i rzek (wydzielenie terenów dostępu do wody, kąpielisk, terenów przeznaczonych pod zabudowę, obiekty turystyczne i sportowe itp.)
Skarszewy Przez południową cześć gminy przebiega jedna z dwóch głównych rzek powiatu starogardzkiego - Wierzyca. Wierzyca to rzeka odznaczająca się niską jakością niemal na całej swej długości. Ze względu na bardzo zły stan gospodarki wodnej, gmina ma liczne zamierzenia inwestycyjne, które mają być realizowane od przeszłego roku (2005). Priorytetem w zakresie działań proekologicznych jest ochrona zasobów wodnych. Cel ten hierarchizuje ogół inwestycji w dziedzinie ochrony środowiska na okres co najmniej pięciu najbliższych lat.
Skórcz gmina wiejska Przez południową cześć gminy przebiega jedna z dwóch głównych rzek powiatu starogardzkiego - Wierzyca. Wierzyca to rzeka odznaczająca się niską jakością niemal na całej swej długości. Ze względu na bardzo zły stan gospodarki wodnej, gmina ma liczne zamierzenia inwestycyjne, które mają być realizowane od przeszłego roku (2005). Priorytetem w zakresie działań proekologicznych jest ochrona zasobów wodnych. Cel ten hierarchizuje ogół inwestycji w dziedzinie ochrony środowiska na okres co najmniej pięciu najbliższych lat.
Skórcz miasto Najistotniejszym działaniem jest uruchomienie w mieście nowej oczyszczalni ścieków. Następuje również etapowa rozbudowa sieci kanalizacyjnej.
Smętowo Graniczne W grudniu 2001 roku został wykonany projekt budowlano-wykonawczy oczyszczalni ścieków w Kopytkowie zakładający jej modernizację na lata 2002 – 2003 (I etap) i lata 2004 – 2006 (II etap). Modernizacja będzie dotyczyć w pierwszym etapie części biologicznej – zastosowanie faktora biologicznego SBR typu Aquarius. Obecnie podejmowane w gminie działania dot. gospodarki wodnej obejmują modernizację wodociągów z azbestowych na PVC, oraz budowę lokalnej oczyszczalni ścieków dla szkoły podstawowej w Kościelnej Jani.
Starogard miasto Działania prowadzone w zakresie ochrony wód dotyczą przede wszystkim remontu i budowy sieci kanalizacyjnej oraz modernizacji i budowy sieci wodociągowej .
Zblewo Ochrona wód powierzchniowych ma jedno z pierwszych miejsc w gospodarce gminy Zblewo. Na jej rangę wpływają plany zagospodarowania gminy związane z jej funkcją turystyczno-rekreacyjną. W kwestii zapewnienia odpowiedniej ochrony zarówno wód podziemnych jak i powierzchniowych dostrzega się możliwości propagowania wielu form działalności edukacyjnej i społecznej.Obecnie jednak różnego typu innowacje wciąż jeszcze pozostają w sferze mało sprecyzowanych planów.
Źródło: Opracowano na podstawie informacji uzyskanych w poszczególnych gminach powiatu starogardzkiego.
Stan prawny
VII. STAN PRAWNY
VII.1. PRAWO OCHRONY ŚRODOWISKA
Dz. U. Nr 62 poz. 627 ze zmianami z 2001 r.
Tytuł II Ochrona zasobów środowiska
Dział III Ochrona wód, art. 97-100;
Art. 97. 1. Ochrona wód polega na zapewnieniu ich jak najlepszej jakości, w tym utrzymaniu ilości wody na poziomie zapewniającym ochronę równowagi biologicznej, w szczególności poprzez:
1) utrzymanie jakości wód powyżej albo co najmniej na poziomie wymaganym w przepisach,
2) doprowadzenie jakości wód co najmniej do wymaganego przepisami poziomu, gdy nie jest on osiągnięty.
2. Poziom jakości wód jest określony z uwzględnieniem ilości substancji i energii w wodach oraz stopnia zdolności funkcjonowania ekosystemów wodnych.
Art. 98. 1. Wody podziemne i obszary ich zasilania podlegają ochronie w szczególności na:
1) zmniejszeniu ryzyka zanieczyszczenia tych wód poprzez ograniczenie oddziaływania na obszary ich zasilania,
2) utrzymaniu równowagi tych wód.
2. do celów, o których mowa w ust. 1, tworzy się w szczególności, na zasadach określonych ustawą- Prawo wodne, obszary ochronne zbiorników wód śródlądowych.
3. Jeżeli przepis szczegółowy nie stanowi inaczej, wody podziemne przeznacza się na zaspokojenie potrzeb bytowych ludzi.
Art. 99. Organy administracji planują i realizują działania w dziedzinie ochrony poziomu jakości wód uwzględniając obszary zlewni hydrograficznej.
Art. 100. 1. Przy planowaniu i realizacji przedsięwzięcia powinny być stosowane rozwiązania, które ograniczają zmianę stosunków wodnych oraz rozmiarów niezbędnych ze względu na specyfikę przedsięwzięcia.
2. Jeżeli konieczna jest czasowa zmiana stosunków wodnych, jest ona dopuszczalna wyłącznie w okresie niezbędnym.
Stan prawny
3. każdy, kto czasowo doprowadził do zmiany stosunków wodnych, jest obowiązany do podjęcia działań w celu ich przywrócenia, gdy zmiana ta przestanie być niezbędna.
Tytuł V Środki finansowo prawne
Dział II Opłaty za korzystanie ze środowiska
Rozdział IV Przepisy szczególne dotyczące opłat za pobór wody, wprowadzanie ścieków i za składowanie odpadów.
Art.294. Zwolniony z opłat jest pobór wód:
1) dokonywany na potrzeby przerzutów wód,
2) na potrzeby energetyki wodnej, pod warunkiem zwrotu takiej samej ilości wody, co najmniej nie gorszej jakości,
3) powierzchniowej na potrzeby związane z wytworzeniem energii cieplnej lub elektrycznej w części odpowiadającej ilości tej wody doprowadzonej do odbiornika, pod warunkiem, że pobór ten oraz odprowadzenie wód chłodniczych i wód pochodzących z obiegów chłodzących są zgodne z pozwoleniem,
4) na potrzeby funkcjonowania pomp cieplnych oraz geotermii, wykorzystujących energię wody podziemnej, pod warunkiem zwrotu do wody podziemnej takiej samej ilości wody co najmniej nie gorszej jakości.
5) na potrzeby chowu lub hodowli ryb oraz innych organizmów wodnych, pod warunkiem, że pobór ten oraz doprowadzenie wykorzystanej wody jest zgodne z pozwoleniem,
6) na potrzeby nawadniania wodami powierzchniowymi użytków rolnych i gruntów leśnych.
Art. 295. 1. Opłaty za ścieki wprowadzane do wód lub do ziemi ponosi się, z zastrzeżeniem ust. 3-6, za substancje wyrażone jako wskaźnik pięciodobowego biochemicznego zapotrzebowania tlenu, chemicznego zapotrzebowania tlenu, zawiesiny ogólnej, sumy jonów chlorków i siarczków. Wysokość opłaty ustala się, biorąc pod uwagę wskaźnik, który powoduje opłatę najwyższą.
3. Opłatę za wprowadzanie wód zasolonych ponosi się za sumę jonów chlorków i siarczanów.
Art. 296. Zwolnienie z opłat za wprowadzanie:
3) do wód – wód chłodniczych i wód pochodzących z obiegów chłodzących, jeżeli ich temperatura nie przekracza + 26 stopni Celsjusza albo naturalnej
Stan prawny
4) temperatury wody, w przypadku gdy jest ona wyższa niż + 26 stopni Celsjusza,
5) do – wód zasolonych, jeżeli wartość sumy jonów chlorków i siarczanów w tych wodach nie przekracza 500 mg/l,
6) do wód lub powierzchni ziemi- wód wykorzystywanych na potrzeby chowu i hodowli ryb łososiowatych, pod warunkiem, że ilość i rodzaj substancji w nich zawartych nie przekroczy wartości określanych w warunkach wprowadzania ścieków do wód,
5) do wód lub do ziemi – wód wykorzystywanych na potrzeby chowu i hodowli ryb innych niż łososiowate lub innych organizmów wodnych, o ile produkcja rozumiana jako przyrost masy tych ryb lub tych organizmów w ciągu roku nie przekracza 1.500 kg z 1 ha powierzchni użytkowej stawu.
VII.2. Ustawa o odpadach
Dz. U. Nr 62 poz. 628 ze zmianami z 2001 r.
Rozdział V Szczególne zasady gospodarowania niektórymi rodzajami odpadów
Art. 39. 1. Oleje odpadowe powinny być w pierwszej kolejności podawane odzyskowi poprzez regenerację, rozumianą jako każdy proces, w którym oleje bazowe mogą być produkowane przez rafinowanie olejów odpadowych, a w szczególności przez usuniecie zanieczyszczeń, produktów utleniania i dodatków zawartych w tych olejach.
6. Zakazuje się zrzutu olejów odpadowych do wód, do gleby lub do ziemi.
Art. 43. Zakazuje się stosowania komunalnych osadów ściekowych:
2) na wewnętrznych terenach ochrony pośredniej stref ochrony ujęć wody,
3) w pasie gruntu o szerokości 50 metrów bezpośrednio przylegającego do brzegów jezior i cieków,
4) na terenach zalewanych, czasowo podtopionych i bagiennych,
8) na obszarach zasilani zbiorników wód podziemnych,
Stan prawny
VII.3. Ustawa z dnia 18 lipca 2001 r.
Prawo wodne