Straże

Straże należą do grupy formacji uzbrojonych i umundurowanych działających na obszarze lokalnym np. straże miejskie i gminne bądź też sektorowym np. straż kolejowa, straż parków narodowych, straż leśna. Straże mają znacznie ograniczone uprawnienia w porównaniu z formacjami policyjnymi. Cechą charakterystyczną działania straży jest zapobieganie określonym zagrożeniom przy pomocy kontroli i kar pieniężnych.

Obecnie w Polsce działają:
- Straż Ochrony Kolei,
- Straże Miejskie /Gminne/,
- Straż Parków Narodowych,
- Straż Leśna,
- Państwowa Straż Łowiecka,
- Państwowa Straż Rybacka

Straż Ochrony Kolei to hierarchicznie zorganizowana, uzbrojona i umundurowana formacja, której głównym zadaniem jest zapewnienie bezpieczeństwa i porządku w pociągach oraz na terenach i obiektach kolejowych.

Straż Ochrony Kolei funkcjonuje na zasadach określonych w ustawie z 28 marca 2003 r. o transporcie kolejowym. Art. 60 ust. 1 tej ustawy precyzuje jej zadania: kontrola przestrzegania przepisów porządkowych na obszarze kolejowym, w pociągach i innych pojazdach kolejowych, ochrona życia i zdrowia ludzi oraz mienia na obszarze kolejowym, w pociągach i innych kolejowych pojazdach szynowych. Natomiast art. 60 ust. 2 tej samej ustawy wskazuje, że funkcjonariusze SOK mają prawo: legitymowania osób podejrzanych o popełnienie przestępstwa lub wykroczenia, jak również świadków przestępstwa lub wykroczenia, w celu ustalenia ich tożsamości, ujęcia, w celu niezwłocznego doprowadzenia do najbliższej jednostki Policji osób, w stosunku do których zachodzi uzasadniona potrzeba podjęcia czynności wykraczających poza uprawnienia Straży Ochrony Kolei, zatrzymywania i kontroli pojazdu samochodowego poruszającego się na obszarze kolejowym i przyległym pasie gruntu w przypadku uzasadnionego podejrzenia popełnienia przestępstwa lub wykroczenia przy użyciu tego pojazdu, nakładania grzywien w drodze mandatu karnego, na zasadach określonych w Kodeksie postępowania w sprawach o wykroczenia, przeprowadzania czynności wyjaśniających, występowania do sądu z wnioskiem o ukaranie, oskarżania przed sądem i wnoszenia środków odwoławczych w trybie określonym w Kodeksie postępowania w sprawach o wykroczenia.

Na szczycie struktury organizacyjnej SOK stoi Komenda Straży Ochrony Kolei, która podlega bezpośrednio zarządowi PKP SA.

Straż Ochrony Kolei, chociaż nie dysponuje tak szerokimi uprawnieniami jak np. Policja, to jednak z racji powierzonych jej zadań stanowi liczący się składnik systemu bezpieczeństwa wewnętrznego państwa.

Straż Miejska /gminna/, jako formacja porządkowa o cechach paramilitarnych pojawiła się w życiu wielu społeczności lokalnych na początku lat dziewięćdziesiątych w związku z uchwaleniem 8 marca 1990r. ustawy o samorządzie terytorialnym, w której jako jedno z zadań gminy wymieniono działalność na rzecz ochrony przeciwpożarowej i porządku publicznego. Nowe możliwości dała tez ustawa o Policji z dnia 6 kwietnia 1990r., która przewidywała możliwość tworzenia straży miejskich. Odrębną ustawę regulującą działalność tych straży uchwalono 29 sierpnia 1997r. gdzie określone zostały zadania straży tj: ochrona spokoju i porządku w miejscach publicznych, czuwanie nad porządkiem i kontrola ruchu drogowego - w zakresie określonym w przepisach o ruchu drogowym, współdziałanie z właściwymi podmiotami w zakresie ratowania życia i zdrowia obywateli, pomocy w usuwaniu awarii technicznych i skutków klęsk żywiołowych oraz innych miejscowych zagrożeń, zabezpieczenie miejsca przestępstwa, katastrofy lub innego podobnego zdarzenia albo miejsc zagrożonych takim zdarzeniem przed dostępem osób postronnych lub zniszczeniem śladów i dowodów, do momentu przybycia właściwych służb, a także ustalenie, w miarę możliwości, świadków zdarzenia, ochrona obiektów komunalnych i urządzeń użyteczności publicznej, współdziałanie z organizatorami i innymi służbami w ochronie porządku podczas zgromadzeń i imprez publicznych, doprowadzanie osób nietrzeźwych do izby wytrzeźwień lub miejsca ich zamieszkania, jeżeli osoby te zachowaniem swoim dają powód do zgorszenia w miejscu publicznym, znajdują się w okolicznościach zagrażających ich życiu lub zdrowiu albo zagrażają życiu i zdrowiu innych osób, informowanie społeczności lokalnej o stanie i rodzajach zagrożeń, a także inicjowanie i uczestnictwo w działaniach mających na celu zapobieganie popełnianiu przestępstw i wykroczeń oraz zjawiskom kryminogennym i współdziałanie w tym zakresie z organami państwowymi, samorządowymi i organizacjami społecznymi, konwojowanie dokumentów, przedmiotów wartościowych lub wartości pieniężnych dla potrzeb gminy.

Zgodnie z cytowaną ustawą strażnicy wykonując swoje zadania maja prawo:
udzielania pouczeń, legitymowania osób w uzasadnionych przypadkach w celu ustalenia ich tożsamości, ujęcia osób stwarzających w sposób oczywisty bezpośrednie zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzkiego, a także dla mienia i niezwłocznego doprowadzenia do najbliższej jednostki Policji, nakładania grzywien w postępowaniu mandatowym za wykroczenia określone w trybie przewidzianym przepisami o postępowaniu w sprawach o wykroczenia, dokonywania czynności sprawdzających, kierowania wniosków o ukaranie do kolegium do spraw wykroczeń, oskarżania przed Sądami Grodzkimi w sprawach o wykroczenia i wnoszenia środków odwoławczych, usuwania pojazdów i blokowania kół pojazdów w przypadkach określonych w przepisach o ruchu drogowym, wydawania poleceń, żądania niezbędnej pomocy od instytucji państwowych i samorządowych, zwracania się, w nagłych przypadkach, o pomoc do jednostek gospodarczych, prowadzących działalność w zakresie użyteczności publicznej oraz organizacji społecznych, jak również do każdej osoby o udzielenie doraźnej pomocy na zasadach określonych w ustawie o Policji.

Podczas wykonywania czynności służbowych strażnicy zobowiązani są do występowania w umundurowaniu oraz posługują się pojazdami służbowymi. Mogą również stosować środki przymusu bezpośredniego.

Straż Parków Narodowych utworzona została na mocy uchwalonej w dniu 16 kwietnia 2004r. ustawy o ochronie przyrody, która przy wykonywaniu czynności służbowych ma obowiązek noszenia mundurów i korzysta z ochrony prawnej przynależnej funkcjonariuszom publicznym. Ochrona mienia, zwalczaniem przestępstw i wykroczeń w zakresie ochrony przyrody na terenie parków narodowych zajmują się funkcjonariusze Straży Parku wchodzących w skład Służby Parków Narodowych. Podstawowe ogniwo organizacyjne Straży Parku stanowi posterunek, którym kieruje komendant podlegający dyrektorowi parku.

Zgodnie z cytowaną ustawą strażnicy, przy wykonywaniu zadań maja prawo: legitymowania osób podejrzanych o popełnienie przestępstwa lub wykroczenia oraz świadków przestępstwa lub wykroczenia, w celu ustalenia ich tożsamości, kontroli dowodów wniesienia opłat za wstęp na teren parku, zatrzymywania i przekazywania Policji lub innym właściwym organom osób w przypadku uzasadnionego podejrzenia popełnienia przestępstwa lub wykroczenia, zatrzymywania i dokonywania kontroli środków transportu w celu sprawdzenia ich ładunku oraz przeglądania zawartości bagaży w razie zaistnienia uzasadnionego podejrzenia popełnienia przestępstwa lub wykroczenia, przeszukiwania pomieszczeń i innych miejsc w przypadkach uzasadnionego podejrzenia popełnienia przestępstwa lub wykroczenia, zabezpieczenia jako dowodów rzeczowych, za pokwitowaniem, przedmiotów pochodzących z przestępstwa lub wykroczenia, a także narzędzi i środków służących do ich popełnienia, kontroli i zatrzymania, za pokwitowaniem, dokumentów w zakresie legalności posiadania tworów lub składników przyrody i obrotu nimi, pochodzących z obszaru parku narodowego, kontroli podmiotów prowadzących działalność gospodarczą na obszarze parku narodowego w zakresie przestrzegania przepisów ustawy.

Istotnymi uprawnieniami Straży Parku jest także prawo do używania przez jej funkcjonariuszy środków przymusu bezpośredniego, a w sytuacji gdy te okażą się niewystarczające także prawo użycia broni palnej.

Straż Leśna została utworzona w oparciu o ustawę o lasach z dnia 28 września 1991r. Podstawowym zadaniem Straży Leśnej jest zwalczanie przestępstw i wykroczeń w zakresie szkodnictwa leśnego oraz wykonywanie innych przedsięwzięć w zakresie ochrony mienia. Strażą Leśną kieruje Główny Inspektor podporządkowany Dyrektorowi Generalnemu Lasów Państwowych. W skład struktury organizacyjnej Straży Leśnej wchodzą posterunki w nadleśnictwach oraz grupy interwencyjne w regionalnych dyrekcjach Lasów Państwowych. Strażnicy Leśni wykonując swoje obowiązki służbowe, zgodnie z ustawa mają prawo: legitymowania osób podejrzanych o popełnienie przestępstwa lub wykroczenia, jak również świadków przestępstwa lub wykroczenia, w celu ustalenia ich tożsamości, nakładania oraz pobierania grzywien, w drodze mandatu karnego, w sprawach i w zakresie określonych odrębnymi przepisami, zatrzymywania i dokonywania kontroli środków transportu na obszarach leśnych oraz w ich bezpośrednim sąsiedztwie, w celu sprawdzenia ładunku oraz przeglądania zawartości bagaży, w razie zaistnienia uzasadnionego podejrzenia popełnienia czynu zabronionego pod groźbą kary, przeszukiwania pomieszczeń i innych miejsc, w przypadkach uzasadnionego podejrzenia o popełnienie przestępstwa, na zasadach określonych w Kodeksie postępowania karnego, ujęcia na gorącym uczynku sprawcy przestępstwa lub wykroczenia albo w pościgu podjętym bezpośrednio po popełnieniu przestępstwa oraz jego doprowadzenia do Policji, odbierania za pokwitowaniem przedmiotów pochodzących z przestępstwa lub wykroczenia oraz narzędzi i środków służących do ich popełnienia, prowadzenia dochodzeń oraz wnoszenia i popierania aktów oskarżenia w postępowaniu uproszczonym, jeżeli przedmiotem przestępstwa jest drewno pochodzące z lasów stanowiących własność Skarbu Państwa, w trybie i na zasadach określonych w Kodeksie postępowania karnego, prowadzenia postępowania w sprawach o wykroczenia oraz udziału w rozprawach przed Sądem Grozkim w charakterze oskarżyciela publicznego i wnoszenia środków zaskarżania do sądów rejonowych od rozstrzygnięć kolegium w sprawach zwalczania wykroczeń w zakresie szkodnictwa leśnego, noszenia broni palnej długiej i krótkiej lub gazowej oraz ręcznego miotacza gazowego, żądania niezbędnej pomocy od instytucji państwowych, zwracania się o taką pomoc do jednostek gospodarczych, organizacji społecznych, jak również w nagłych przypadkach do każdego obywatela o udzielenie doraźnej pomocy, na zasadach określonych w ustawie o Policji.

Strażnicy leśni mają prawo używania środków przymusu bezpośredniego oraz broni palnej jeżeli użycie innych środków okazało się bezskuteczne a także podlegają ochronie prawnej jak funkcjonariusze publiczni.

Państwowa Straż Łowiecka działa w oparciu o przepisy ustawy z dnia 13 października 1995r. Prawo łowieckie jako umundurowana i uzbrojona formacja podległa wojewodzie. Podstawowym zadaniem Państwowej Straży Łowieckiej jest ochrona zwierzyny oraz zwalczanie przestępstw i wykroczeń w zakresie szkodnictwa łowieckiego popełnionego w obwodach łowieckich.
Strażnicy Państwowej Straży Łowieckiej przy wykonywaniu zadań mają prawo do: legitymowania osób podejrzanych o popełnienie przestępstwa lub wykroczenia w celu ustalenia ich tożsamości, nakładania i ściągania grzywien w drodze mandatu karnego za wykroczenia popełniane na terenach obwodów łowieckich w zakresie szkodnictwa łowieckiego, zatrzymywania i dokonywania kontroli środków transportu w obwodach łowieckich oraz w ich bezpośrednim sąsiedztwie, w celu sprawdzenia ich ładunku oraz przeglądania zawartości bagaży, w razie zaistnienia uzasadnionego podejrzenia popełnienia przestępstwa lub wykroczenia, przeszukania osób, pomieszczeń i innych miejsc w przypadkach uzasadnionego podejrzenia o popełnienie przestępstwa lub wykroczenia na zasadach określonych w Kodeksie postępowania karnego, ujęcia sprawcy przestępstwa lub wykroczenia na gorącym uczynku lub w pościgu podjętym bezpośrednio po popełnieniu przestępstwa i doprowadzenia do jednostki Policji, odbierania za pokwitowaniem przedmiotów pochodzących z przestępstwa lub wykroczenia oraz narzędzi i środków służących do ich popełnienia, oraz ich zabezpieczenia, prowadzenia dochodzeń oraz wnoszenia i popierania aktu oskarżenia w postępowaniu uproszczonym, jeżeli przedmiotem przestępstwa jest zwierzyna, w trybie i na zasadach określonych w Kodeksie postępowania karnego, prowadzenia postępowania w sprawach o wykroczenia oraz udziału w rozprawach przed Sądem Grodzkim w charakterze oskarżyciela publicznego i wnoszenia środków zaskarżania do sądu rejonowego od rozstrzygnięć w sprawach zwalczania wykroczeń w zakresie szkodnictwa łowieckiego, dokonywania kontroli podmiotów prowadzących skup, przerób i sprzedaż tusz zwierzyny lub ich części w zakresie sprawdzenia źródeł jej pochodzenia, dokonywania kontroli podmiotów prowadzących obrót zwierzyną żywą oraz podmiotów prowadzących chów i hodowlę zwierząt łownych w zakresie sprawdzenia źródeł ich pochodzenia, dokonywania kontroli podmiotów prowadzących sprzedaż usług obejmujących polowania wykonywane przez cudzoziemców na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, noszenia broni palnej bojowej, broni myśliwskiej śrutowej, pałki wielofunkcyjnej i kajdanek oraz pocisków, w tym pocisków niepenetracyjnych, noszenia miotacza gazu obezwładniającego, żądania niezbędnej pomocy od instytucji państwowych, zwracania się o taką pomoc do jednostek gospodarczych, organizacji społecznych, jak również w nagłych przypadkach do każdego obywatela o udzielenie doraźnej pomocy na zasadach określonych w przepisach o Policji, określających szczegółowo zasady żądania takiej pomocy.

Państwowa Straż Rybacka jest wyodrębnioną jednostką organizacyjna podległą bezpośrednio wojewodzie. Funkcjonuje na podstawie ustawy z dnia 18 kwietnia 1985r. o rybactwie śródlądowym. Regulaminy, szczegółową organizacje i sposób działania tej straż określa wojewoda. Ustawodawca wyposażył Państwową Straż Rybacką w prawo noszenia umundurowania, krótkiej broni palnej, broni gazowej, kajdanek oraz ręcznych miotaczy gazowych. Strażnicy w ramach wypełniania obowiązków obejmujących kontrolę przestrzegania ustawy o rybactwie śródlądowym oraz wydanych na jej podstawie przepisów mają prawo do: kontroli dokumentów uprawniających do połowu ryb u osób dokonujących połowu oraz dokumentów stwierdzających pochodzenie ryb u osób przetwarzających lub wprowadzających ryby do obrotu, kontroli ilości masy i gatunków odłowionych ryb, przetwarzanych lub wprowadzanych do obrotu oraz przedmiotów służących do ich połowu, zabezpieczenia porzuconych ryb i przedmiotów służących do ich połowu w wypadku niemożności ustalenia ich posiadacza, żądania wyjaśnień i wykonywania czynności niezbędnych do przeprowadzania kontroli, a w wypadku uzasadnionego podejrzenia popełnienia przestępstwa lub wykroczenia: legitymowania osób podejrzanych w celu ustalenia ich tożsamości, odebrania za pokwitowaniem ryb i przedmiotów służących do ich połowu, z tym że ryby należy przekazać za pokwitowaniem uprawnionemu do rybactwa, a przedmioty zabezpieczyć, zatrzymywania za pokwitowaniem dokumentów uprawniających do łowienia, z tym że dokumenty te wraz z wnioskiem o ukaranie przekazuje się w terminie 7 dni właściwemu Sądowi, kontroli środków transportowych w celu sprawdzenia zawartości ich ładunku w miejscach związanych z połowem ryb, przeszukiwania osób i pomieszczeń na zasadach określonych w Kodeksie postępowania karnego w celu znalezienia przedmiotów mogących stanowić dowód w sprawie lub podlegających przepadkowi, doprowadzenia do najbliższego komisariatu lub posterunku Policji osób, w stosunku do których zachodzi potrzeba podjęcia dalszych czynności wyjaśniających, dokonywania czynności sprawdzających w postępowaniu w sprawach o wykroczenia określone w przepisach ustawy, udziału w tych sprawach w charakterze oskarżyciela publicznego oraz wnoszenia środków zaskarżenia od rozstrzygnięć zapadłych w kolegium do spraw wykroczeń, nakładania grzywien w drodze mandatu karnego za wykroczenia określone w ustawie, żądania niezbędnej pomocy od instytucji państwowych, zwracania się o taką pomoc do jednostek gospodarczych, organizacji społecznych, jak również w nagłych przypadkach do każdego obywatela o udzielenie doraźnej pomocy na zasadach określonych w przepisach o Policji, określających szczegółowo zasady żądania takiej pomocy, wstępu i wjazdu: do pomieszczeń magazynowych i miejsc składowania ryb oraz na tereny obrębów hodowlanych, na tereny pozostające w administracji urzędów morskich, na tereny lasów, zakładów przemysłowych, ośrodków turystyczno-wypoczynkowych, gospodarstw rolnych w zakresie niezbędnym do prowadzenia kontroli na wodach przyległych do tych terenów, na wały przeciwpowodziowe, śluzy, tamy, na teren elektrowni, młynów i tartaków wodnych, przepompowni oraz innych urządzeń piętrzących wodę, z wyjątkiem terenów i obiektów Sił Zbrojnych, Straży Granicznej i Policji oraz innych szczególnego przeznaczenia chronionych tajemnicą państwową, prowadzenia działań kontrolnych w tych miejscach bez konieczności uzyskania zgody ich właściciela lub użytkownika, noszenia broni palnej krótkiej, broni gazowej i broni sygnałowej, noszenia kajdanek i ręcznego miotacza gazu.

LITERATURA:
1. Konstanty Wojtaszczyk, Wojciech Jakubowski – Społeczeństwo i Polityka. Podstawy nauk politycznych, Oficyna wydawnicza ASPRA-JR Warszawa 2003r.
2. Ustawa z dnia 28 marca 2003. o transporcie kolejowym /Dz.U nr 86 poz. 789 z 2003r./
3. Ustawa z dnia 8 marca 1990r. o samorządzie gminnym /tekst jednolity Dz.U. nr 142 poz. 1591 z 2001r. /.
4. Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997r. o strach gminnych /Dz.U. nr 123 poz. 779 z 1997r./
5. Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004r. o ochronie przyrody /Dz.U. nr 92 poz. 880 z 2004r./
6. Ustawa z dnia 28 września 1991r. o lasach /Dz.U. nr 45 poz. 435 z 2005r./
7. Ustawa z dnia 13 października 1995r. Prawo Łowieckie /Dz.u. nr 127 poz.1066 z 2005r./
8. ustawa z dnia 18 kwietnia 1985r. o rybactwie śródlądowym /Dz.U. nr 21 poz. 91 z 1985r./