Aleksander Fredro.
Jest to postać - symbol polskiego komediopisarstwa i symbol Polski szlacheckiej, krainy dworków, brzóz, wierzb płaczących. Dowcipny,
błyskotliwy i cięty polemizował z romantycznymi koncepcjami, czym narażał się na dotkliwą krytykę (np. Seweryn Goszczyński zarzucił mu, że jego komedie są “nienarodowe”, bo w dobie niewoli powinien opiewać “treść” życia narodu i jegocierpienie).
Twórczość Fredry układa się w dwie fazy:
1818-1835: “Pan Geldhab”, “Śluby panieńskie”, “Zemsta”, “Pan Jowialski”, “Damy i huzary”. Atak krytyki w 1835 roku, wówczas powstały już największe dramaty romantyczne, spowodował przerwę w twórczości Fredry
1855 tzw. drugi debiut Fredry: “Wielki człowiek do małych interesów” oraz zbiór aforyzmów
“Zapiski starucha”.
“Śluby panieńskie”
Tłem utworu jest pozornie banalna historia. Zacniprzedstawiciele starszego pokolenia: Radost i p. Dobrójska umyślili, by ożenić Gucia
(Bratanka Radosta) z Anielą (córką p. Dobrójskiej). Gucio - “szaławiła”, który piekielnie nudzi się na wiejskiej prowincji, urządza nocne eskapady i ani mu w głowie stabilizacja. Aniela to panna-anioł, idealna, czysta, poważna dziewczyna o szczerym sercu. To jednak nie koniec przedstawicieli młodego pokolenia. Jest jeszcze Klara - sprytna i inteligentna kokietka i zakochany w niej Albin - nieszczęsne uosobienie odepchniętego kochanka. Niechęć Gustawa do ożenku, to nie jedyna przeszkoda. Otóż panny zaprzysięgły sobie “śluby panieńskie”, czyli, że nigdy za mąż nie wyjdą. Tak to rozpoczyna się komedia, by po wielu odmianach skończyć oczywiście dwoma ślubami. Pogląd Fredry na miłość wyjaśnia po części podtytuł komedii, który brzmi: “Magnetyzm serc”. Fredro w ten sposób nawiązał do poglądu Mesmera (lekarza z XVIII wieku) uznającego, że istnieje na świecie “uniwersalny fluid” emanujący z człowieka i oddziaływający na drugą istotę jak swojego rodzaju magnes. Taka skłonność miałaby być przyrodzona i konwenanse świata zmienić jej nie mogły. Fredro nie dyskutuje z tą teorią, ale eksponuje istotę pomysłu:
fakt, że uczucie łączące dwoje osób jest na tyle silne, że wykracza poza sztuczne ustalenia i schematy. Stąd w swojej komedii przedstawia analizę całego przebiegu procesu miłości: jej początków, narastania uczucia, walki o nie i w końcu szczęśliwego finału. Ponadto widzimy tu dwie różne odmiany miłości, różne sposoby jej ujawniania, różne też są przyczyny, dla których się rodzi (np. Gucio potrzebuje podniety ambicji, by zainteresować się Anielą). Z komedii fredrowskiej wynikają więc wnioski następujące: kobieta ma prawo wolnego wyboru męża (wyrazem tego są
“śluby” panienek); połączyć dwoje ludzi winno tylko poważne i szczere uczucie, mariaże oparte na rozsądku są przeciwne naturze;
o miłość należy walczyć; różni ludzie różnie odczuwają miłość, różne przyczyny ją też wywołują (koncepcja przeciwna romantycznej wizji miłości).
Inne utwory Fredry: “Pan Jowialski” - ostra satyra na współczesną poecie zamożną szlachtę galicyjską, ukazująca głupotę tej warstwy i ideową pustkę jej próżniaczego życia.
“Damy i huzary” - zabawna komedia ukazująca perypetie miłosne starych żołnierzy napoleońskich. Z dawnych towarzyszy broni śmieje się
szczerze, ale nie złośliwie. Stara się udowodnić, że mężczyźni mylą się,sądząc, że mogą obejść się bez kobiet.
“Mąż i żona” - komediopisarz bezlitośnie drwi z arystokracji, ukazuje jej niemoralne życie, zdradę, obłudę i zakłamanie.
Zobacz też:
Wstep do romantyzmu
Umysłowość romantyzmu
Romantyzm w Polsce
Literatura romantyzmu
Zasadnicze tematy literatury romantycznej
Adam Mickiewicz
Juliusz Słowacki
Zygmunt Krasiński
Cyprian Kamil Norwid