Konferencje wielkiej trójki i ich konsekwencje dla Polski i świata

W dziejach II Wojny światowej miały miejsce trzy konferencje, w które odbyły się w Teheranie, Jałcie i Poczdamie. Udział w niej brała tzw. Wielka Trójka, a więc przedstawiciele Stanów Zjednoczonych, Anglii i Związku Radzieckiego.

Teheran

W listopadzie 1943r. odbyło się spotkanie przygotowawcze do konferencji w Teheranie. Było to spotkanie ministrów spraw zagranicznych: W. Mołotowa (ZSRR), Cordella Hulla (USA) i Anthony Edena (Anglia).

Wynik owego spotkania był następujący:
1. Potwierdzono zamiar walki z Niemcami, aż do ich kapitulacji,
2. Przyjęto koncepcje odbudowy państwa austriackiego,
3. Zapowiedziano ukaranie zbrodniarzy hitlerowskich, co stało się podstawą do utworzenia po wojnie Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości,
4. Zapowiedziano podjęcie prac w celu zorganizowania konferencji na temat powołania do życia organizacji, która zapewniała by narodom świata pokój i bezpieczeństwo.

W okresie 28 listopada – 1 grudnia 1943r. odbyła się konferencja w Teheranie z udziałem F.D. Roosevelta (USA), W. Churchilla (Anglia) oraz J. Stalina (ZSRR).

Zawarto na niej 5 tajnych porozumień:
1. Uzgodniono pomoc partyzantce w Jugosławii.
2. Uznano potrzebę przystąpienia Turcji do wojny po stronie aliantów (formalnie w lutym 1945r. Turcja wypowiedziała wojnę Niemcom).
3. Przyjęto gotowość ZSRR do natychmiastowego wypowiedzenia wojny Bułgarii.
4. Przyjęto nawiązanie ścisłej współpracy z dowództwem radzieckim. ZSRR po zwycięstwie nad Niemcami przystąpi do Wojny z Japonią.
5. Uznano lądowanie aliantów we Francji w maju 1944r. I początek równoległej ofensywy na froncie wschodnim.

Sprawa polska – ustalenie granic państwa polskiego

Granica zachodnia – w przypadku granicy zachodniej przyszłego państwa Polskiego, nie było rozbieżności. Wysunięto koncepcje przesiedlenia Niemców za linię Odra – Nysa.

Granica wschodnia – w przypadku granicy wschodniej przyszłego państwa Polskiego, zapowiedziana została przez Churchila linia Curzona. J. Stalin zażądał jednak włączenia Prus Wschodnich do ZSRR, jednakże Curchill zgodził się na wcielenie do granic ZSRR Litwy. W Teheranie nie podjęto wiążących decyzji w sprawie polskiej, a w protokole zapisano jedynie co następuje:

„Przyjęto w zasadzie, że siedziba państwa i narodu polskiego winna się znaleźć między tak zwaną linią Curzona, a linia rzeki Odry, z włączeniem w skład Polski Prus Wschodnich i prowincji opolskiej. Jednakże ostatecznie wytyczenie granic wymaga dokładnych studiów i w niektórych regionach ewentualnego przesiedlenia ludności”.

Jałta

W okresie 4 – 11 lutego 1945r. Odbyła się konferencja w Jałcie. W konferencji tej brali udział szefowie Wielkiej Trójki oraz ministrowie spraw zagranicznych, szefowie sztabów i grób doradców. Do najważniejszych decyzji konferencji możemy zaliczyć:
1. Ustanowienie okupacji Niemiec,
2. Podział Berlina na sektory,
3. Powołanie do życia Sojuszniczej Rady Kontroli,
4. Postawienie celu zniszczenia faszyzmu i narodowego socjalizmu
5. Uznanie nowego ładu – „ład jałtański”, ZSRR oddano tereny na wschód od Łeby.

Na konferencji Jałtańskiej podjęto problem Dalekiego Wschodu. Owy problem poruszono w świetle wojny z Japonią. Ustalono że ZSRR przystąpi do wojny z Japonią nie później niż 3 miesiące po zakończeniu wojny w Europie. Za przystąpienie do wojny z Japonią, ZSRR miał uzyskać od Japonii Południowy Sachalin, Kuryle oraz Port Arhur, jako baza dla floty ZSRR. Chiny natomiast miały odzyskać Mandżurię.

Sprawa polska w Jałcie

Sprawa polska zaistniała w Jałcie, gdyż omawiano takie kwestie jak:
- Oblicze rządu,
- Granice państwa polskiego.

W. Churchill chciał, aby polska znalazła się w orbicie wpływów Zachodnich i odcięła Niemcy od ZSRR. Potwierdzono ustalenia z Teheranu co do granic na wschodzie i na zachodzie. Ostatecznie zwyciężyła koncepcja J. Stalina, dotycząca reorganizacji Rządu Tymczasowego w Polsce i utworzeniu Tymczasowego Rządu jedności Narodowej.

Poczdam

Konferencja w Poczdamie była ostatnim ze spotkań Wielkiej Trójki. dotyczących spraw związanych z kształtem powojennego świata. Jedynie J. Stalin był obecny na wszystkich spotkaniach, czyli w Teheranie i Jałcie i Poczdamie. Prezydent USA F.D. Roosevelt zmarł 12 kwietnia 1945r., po jego śmierci USA reprezentował prezydent H Truman. Z kolei już w czasie trwania konferencji w Wlk. Brytanii odbyły się wybory parlamentarne i W. Churchilla Partii Konserwatywnej zastąpił premier C Attlee z Partii Pracy.

Konferencja w Poczdamie odbywała się w dniach 17 lipca do 2 sierpnia 1945r. Poczdamska Umowa jako akt prano – międzynarodowy składał się z 14 rozdziałów.

I Rozdział
Zawierał opis obrad, natomiast kolejne rozdziały dotyczyły spraw merytorycznych.

II Rozdział
Mówił o utworzeniu Rady ministrów Spraw Zagranicznych, składającej się z przedstawicieli pięciu mocarstw: Chin, Wlk. Brytanii, USA, ZSRR i Francji. Została ona upoważniona do zawarcia traktatów z sojusznikami Niemiec (Włochy, Rumunia, Węgry, Bułgaria i Finlandia).

III Rozdział
Dotyczył Niemiec i znalazły się w nim postanowienia znane jako „4 D”, czyli demilitaryzacja, demokratyzacja, denazyfikacja i demonopolizacja.

IV Rozdział
Poświęcony był sprawie odszkodowań ze strony Niemiec. Kraj ten został zobowiązany do wynagrodzenia w możliwie jak największym wymiarze strat i cierpień wyrządzonych przez hitlerowców. Roszczenia wobec ZSRR miały być zaspokojone ze strefy okupacyjnej radzieckiej oraz odpowiednich aktów niemieckich. Pozostałe kraje miały otrzymać reparacje z zachodnich stref okupacyjnych.

VII Rozdział
Mówił o przestępcach wojennych, potwierdzał on wolę ukarania głównych przestępców, wyrażoną w deklaracji moskiewskiej z 1943r.

VIII Rozdział
Poświęcony był Austrii i ustalał kwestie podziału tego kraju na strefy okupacyjne.

X Rozdział
Dotyczył zawarcia traktatów pokojowych i przyjęcia do ONZ sojuszników Niemiec. Sygnatariusze umowy podkreślili „za rzecz pożądaną by by obecne nienormalne położenie Włoch, Bułgarii, Finlandii, Węgier i Rumunii uległo zakończeniu w drodze zawarcia traktatu pokojowego”.

XIII Rozdział
Dotyczył przesiedleń ludności niemieckiej z obszarów Polski, Czechosłowacji i Węgier. Mocarstwa uznały, że „należy przystąpić do przesiedlania do Niemiec ludności niemieckiej lub jej elementów pozostałych w Polsce, na Węgrzech i w Czechosłowacji.” Kładziono przy tym nacisk na właściwe zachowanie podczas tych działań, stwierdzając, że „wszystkie przesiedlenia, które następują, winny odbywać się w sposób pokojowy i ludzki.”

Postanowienia rozdziału VI i IX dotyczyły rozstrzygnięć terytorialnych, tak ważnych dla Polski. W Rozdziale VI była mowa o przyznaniu Polsce i ZSRR Prus Wschodnich. Tereny na północ od linii Baraniewo – Gołdap do styku granic z Litwą przejął ZSRR, a na południe od tej linii Polska. W Rozdziale IX, w dyspozycji dotyczącej części B zatytułowanej „Polska”, zawarto porozumienie dotyczące zachodniej granicy Polski, czyli granicy na Odrze i Nysie Łużyckiej. W części A Rozdziału IX wspomniano, że mocarstwa udzieliły poparcia tymczasowemu Rządowi Jedności Narodowej oraz propozycji przeprowadzenia w Polsce wolnych wyborów z udziałem wszystkich demokratycznych i antyhitlerowskich stronnictw.

Z polskiego punktu widzenia treść postanowień w sprawie granic i przemieszczania ludności niemieckiej stanowiła swego rodzaju umowę wiążącą z jednej strony cztery mocarstwa, a z drugiej Polskę. Umowa Poczdamska wraz z postanowieniami w Jałcie stworzyła w europie tzw. Ład jałtańsko–poczdamski, który przetrwał do 1989 r. Czyli do jesieni ludów w Europie i upadku muru berlińskiego. W zasadzie za koniec symboliczny tego ładu można uznać zjednoczenie Niemiec, które nastąpiło 3.października 1990 r. Przez 45 lat Europa przechodziła różne koleje losu, od zimnej wojny do odprężenia w latach 70, związanych z podpisaniem Aktu Końcowego KBWE w Helsinkach w 1975 r. Nowa rzeczywistość demokratyczną zaczęto kształtować na początku dekady lat 90.