Analizując celowo wybrane utwory literackie (teksty kultury)z dwóch, trzech epok przedstaw różne sposoby kreacji Boga. W swej wypowiedzi uwzględnij kontekst historyczny i kulturowy

Człowiek od wieków docieka faktu istnienia Boga. Bóg i zaświaty to sprawy, które nas bardzo zajmują. Pytamy,o nie dociekamy,nawet próbujemy bronić swoich racji w tych kwestiach. W życiu ziemskim nie uzyskamy jednak na te sprawy jednoznacznej odpowiedzi. Boga,który stoi za kulisami świata nadprzyrodzonego próbujemy sobie na różne sposoby wyobrazić. Twórcy literaccy na przestrzeni różnych epok w swych utworach prezentują nam swoją wizje przedstawiającą Boga. Pośród epok literackich wizerunek Boga kreowany jest na „różny sposób, wpływ na to bez wątpienia miał światopogląd ludzi żyjących w dobie danej epoki. W swojej wypowiedzi chciałabym przedstawić portret literacki Boga w epoce: Biblii, Renesansie oraz Baroku. We wszystkich utworach powstających na przestrzeni tych epok, panuje monoteizm- Bóg jest tylko jeden, zmienia się jedynie Jego wizerunek.
Na początku przedstawię wizerunek Boga biblijnego-ukazanego w Starym Testamencie., jest to, bowiem pierwszy, najważniejszy i najoczywistszy obraz Boga. Już w pierwszych wersetach Księgi Rodzaju czytamy I i II opis stworzenia świata. W I jaki II opisie stworzenia świata Bóg przedstawiony jest przede wszystkim jako Stworzyciel-Deus Creator jest on dawcą wszystkiego. Jest on wszechmocny-gdyż wszystko stwarza poprzez słowo, tak jak w I opisie; to Bóg Artysta- Deus Artifex lub poprzez działanie ,tak jak dokonuje tego w opisie II gdzie tworzy wszystko czynem, jest to Bóg Konstruktor- Deus Faber, gdzie zostaje przedstawiony na ludzki sposób, gdyż działa jak człowiek wykorzystując zdolności manualne-antropomorfizm. Ma cechy ludzkie związku z tym jest bliższy człowiekowi. Świat tworzony przez Boga powstaje po kolei jest harmonijny - Ukazana zostaje pochwała świata -Laudato Mundi-; wszystko co stworzył Bóg jest dobre i doskonałe. Stwarza On świat w sześć dni natomiast siódmego dnia odpoczywa. Bóg stwarza człowieka na obraz i swoje podobieństwo-najpierw mężczyznę później kobietę. W obu opisach Bóg przedstawiony jest jako istota najwyższa , jest On poza materią. Jest opiekuńczym, dobrotliwym i miłosiernym ojcem. - wszystko bowiem stwarza z myślą o człowieku. Pierwszych ludzi Bóg umieszcza w Edenie- raju w którym znajdowały się różne piękne drzewa. Stwórca pozwala na spożywanie ludziom owoców z wszystkich drzew prócz jednego -drzewa poznania-dobra i zła. Jednak oni sprzeciwili się Jego rozkazowi i zerwali owoc z zakazanego drzewa. Rozłościło to Boga- karze ich za nieposłuszeństwo-wygnaniem z raju. Tym samym karze on całą ludzkość, konsekwencje bowiem tego czynu ludzkość będzie odnosiła do końca życia .
Od tej pory ludzie będą zdani na samych siebie, naznaczeni piętnem cierpienia i samotności.
Kobietę Pan Bóg obarcza trudem brzemienności i rodzenia bólu, mężczyznę natomiast skazuje na ciężka pracę do końca swych dni. Bóg ukazany zostaje jako sędzia surowy, ale zarazem sprawiedliwy. Ludzie łamią jego rozkaz, popełniają grzech za co muszą ponieść karę.
W kolejnym utworze Starotestamentowym jakim jest "Księga Hioba" Bóg wystawia na próbę Hioba-człowieka bardzo bogobojnego by przekonać się jak silnie Hiob mu ufa. Dla wypróbowania jego pobożności Bóg pozwolił szatanowi poddać go próbie: Hiob stracił majątek i dzieci, a sam został dotknięty trądem . Bóg szaluje tutaj ludzkim życiem, zsyła na człowieka cierpienie chociaż niczego złego nie uczynił. Pomimo niezawinionego zatem cierpienia Hiob nie traci wiary w Boga. Do końca zachowuje ufność w miłosierdzie Boże , widzi w Bogu nadal przyjaciela i zbawcę. W nagrodę Hiob odzyskuje majątek i zdrowie oraz obdarzony zostaje nowym potomstwem. Jego postawa zdaje się wyrażać potrzebę całkowitego zawierzenia Bogu bez względu na okoliczności; ukazana zostaje tutaj wielka wszechmocność Boga; również i sprawiedliwi mogą cierpieć z Bogu jedynie znanych powodów a same cierpienie nie zawsze musi być karą Bożą za popełnione grzechy. Ukazana zostaje wyższość i nieprzewidalność działań boskich nad człowiekiem.
Zatem, Bóg Starotestamentowy pojmowany jest w Bibli jako Absolut, jako najwyższa istota, jako pierwsza i ostateczna zasada wszechistnienia .Jest stwórcą wszystkiego , jedynym panem i sędzią człowieka..
Kolejną epoką ,w której chciałabym przedstawić portret Boga to Renesans. W dobie tej epoki szczególnie ważne było życie doczesne. Humanizm jako główny prąd umysłowy odrodzenia sytuował człowieka w centralnym punkcie. Temu duchowemu odrodzeniu człowieka, w epoce renesansu, towarzyszy również odkrywanie świata pojmowanego jako dzieło sztuki Boskiej. Bóg przedstawiany był jako wspomagający człowieka, towarzyszący mu w jego ziemskiej wędrówce.
Człowiek renesansu stara się żyć w zgodzie ze wszystkim co go otacza . Uwielbia przyrodę, potrafi się nią zachwycać i z niej korzystać. Jest wdzięczny Bogu za to wszystko, gdyż wie, że to wszystko jest darem od Stwórcy. Najlepiej odzwierciedla tę wizję hymn Jana Kochanowskiego pt. „Czego chcesz od nas Panie”. Poeta ukazuje koncepcję Boga- artysty ,według której Bóg Stwórca buduje wszechświat niczym wykształcony mistrz renesansowy. Bóg jest wszechstronny, cały świat potwierdza jego obecność jest On: "I w otchłaniach , otchłaniach w morzu, na ziemi na niebie/ Dla wszechobecnego kościół jest zbyt mały "Stwarzając człowieka Bóg troszczy się o niego; zapewniając mu pożywienie "Ty każdego żywisz w swej szczodrobliwości " wypowiada się podmiot liryczny. Od Boga zależy także bezpieczeństwo ludzi czego ma świadomość mówiący w tekście, gdyż prosi o opiekę " Jedno zawżdy niech będziem pod skrzydłami Twemi " W kolejnym utworze Kochanowskiego "Na Dom w Czarnolesie "Poeta zwraca się do Boga w apostrofie będącą wyrazem wdzięczności za błogosławieństwo jego pracy i majątek w Czarnolesie. Zwraca się do Boga o dalszą boską protekcję-zachowuje jednak postawę stoicką ;nie prosi Boga a o zbyt wiele . Dla Jana z Czarnolasu, wartości bardzo cenne to zdrowie, przyjaźń, ludzka życzliwość, czyste sumienie, patriotyzm, które są najbardziej potrzebne człowiekowi , na ziemi.
W renesansie nastąpił rozpad trwającej przez wiele lat cesarko – papieskiej struktury i co za tym idzie upadek znaczenia Kościoła katolickiego. Mimo, iż sama instytucja Kościoła traciła znaczenie, Bóg nadal pozostawał ważny. Symbolizował opatrzność, był reżyserem świata i opiekunem ludzi.
I taka właśnie wizja -Boga -reżysera zarysowuje się we fraszkach Jana Kochanowskiego pt. "O żywocie ludzkim" czy we fraszce "Człowiek Boże igrzysko". W obu tych fraszkach nastąpiło odejście od biblijnego wzorca Boga. W fraszce "O żywocie ludzkim" podmiot liryczny w apostrofie zwraca się do Boga "Wieczna Myśl ,któraś jest dalej niż od wieka..."Stwórca staje się tutaj istniejącym od wieków Rozumem , tak jak to miało to miejsce w filozofii stoików-którzy uważali że świat i dusza ludzka przeniknięte są przez boską ,kosmiczną siłę -Logos-Rozum .Kochanowski nazywając Boga Myślą odwołuje się właśnie do tej tradycji. Jednak Bóg ten nie jest bliski człowiekowi. Jest zimny i odległy. Jest on widzem zasiadającym w teatrze jakim jest świat. Patrzy on beznamiętnie na ludzi którzy zabiegają o dobra materialne nie irytuje to Boga, przeciwnie ma przed sobą widowisko które obserwuje ze spokojem ; wie że ludzie na ziemi walczą o jego dobra, a ta niefortunna pogoń człowieka i tak skończy śmierć "Więc temu rękaw urwą, a ten czapkę straci ; Drugi tej krotochwile i włosy przypłaci"
Fraszka "Człowiek Boże igrzysko" zarysowuje podobny wizerunek Boga. Tutaj Bóg jest reżyserem świata ludzkiego, wie on o wszystkich poczynaniach ludzi., i śmieje się z człowieka iż , jest on błaznem który wyobraża sobie jakoby był najważniejszy na świecie, chce dorównać Jemu, jednak nie jest wstanie tego zrealizować - bo to on jest reżyserem człowieka w teatrze świat. Jest to bóg śmiejący się -Deus Ridens. Taki wizerunek Boga to obraz wyrosły z filozofii epikurejczyków, którzy utrzymywali ,iż bogowie zajęci własnymi ,poważnymi sprawami obojętnie, nawet z ironicznym uśmiechem, przyglądają się sprawom naszego świata.
Podsumowując , literatura renesansu upatrywała w Bogu zarówno budowniczego świata, dawcę wszelkich łask ,dobrotliwego ojca , który wie co dla człowieka jest najlepsze, ale i również chodź rzadko, przywoływała obraz Boga-reżysera obojętnego na sprawy ludzkie, a nawet śmiejącego się z człowieka.
W następnej epoce-baroku na wizerunek Boga wywarł wpływ po raz kolejny światopogląd epoki.
Człowiek baroku jest istotą marną, świadomą swoich ułomności i jest rozdwojoną w sobie. Ma świadomość, że świat na którym żyje jest pełen czyhających na niego zasadzek. Zdaje sobie sprawę z własnej ułomności, skłonności natury do rzeczy nietrwałych, łudzących pozornym pięknem, do którego skłania się jego ciało.
Człowiek baroku przeżywa bowiem rozdarcie wewnętrzne , między pokusami życia ,których symbolem był szatan, a wiarą. I taki właśnie w sonecie Sępa -Szarzyńskiego pt." „O wojnie naszej, którą wiedziemy z szatanem, światłem i ciałem" Bóg wystawia człowieka na próbę. Musi on toczyć nieustanne walki z szatanem, którego wspierają moce piekielne, ziemskie dobra materialne i pokusy doczesne które kuszą człowieka i odciągają go od Boga.. " Ten dom -ciało, dla zbiegłych lubości, "srogi ciemności Hetman", i "świata łakome marności" nieustannie mu zagrażają. Zostaje wystawiony przez Boga na próbe . Czy jej podoła? Odpowiedzią będzie zbawienie bądź potępienie. Bóg jest wiec tutaj sędzią sprawiedliwym ,który za dobre wynagradza a za złe karze.-przypomina Boga Starotestamentowego. Bóg jest surowym sędzią- nieodzownym do zbawienia. Czego dowiadujemy się w ostatniej strofie utworu, jest to dramatyczna prośba o pomoc , w której człowiek zwraca się do Boga z prośbą o zbawienie : " Królu powszechny ,prawdziwy pokoju/ Zbawienia mego jest nadzieja w Tobie." Te słowa podmiotu lirycznego podkreślają iż Bóg- jest Zbawicielem ,i to przed nim człowiek musi stanąć po śmierci. Kolejnym sonet "O nietrwałej miłości rzeczy świata tego" stanowi w znacznej mierze uzupełnienie i rozwinięcie niektórych założeń wiersza poprzedniego. Znowu pojawia się przeciwstawienie świata materialnego i duchowych wartości, do których osiągnięcia ludzie powinni dążyć. Najważniejszą wartością duchową dla człowieka jest miłość do Boga. Bóg jest wielki i doskonały, człowiek natomiast mały i pełen grzechu, doczesność odciąga ,utrudnia mu drogę do życia wiecznego i do zbawienia. Widać tu wyraźne nawiązanie po raz kolejny go Boga biblijnego. .Sonety Mikołaja Sępa-Szarzyńskiego ukazują , że Bóg jest istotą doskonałą ale nie ma go w świecie materialnym. Przykładem jest kolejny sonet " Na one słowa Jopowe: Homo natus de muliere, brevi vivens tempore" Sam tytuł utworu jest peryfrazą cytatu z Księgi Hioba "Człowiek zrodzony z niewiasty krótki ma byt i bolesny" Bóg ukazany zostaje tutaj nie jako doskonały konstruktor świata ,gdyż człowiek jakiego stworzył jest istotą kruchą słabą i samotną : "Ginie od słońca jak cień opuszczony" . Bóg jest odległy od człowieka, niezrozumiały i wymagający. Oczekuje od człowieka oddania i miłości, ale sam często tych uczuć nie potrafi człowiekowi odwzajemnić. Dlatego Mikołaj Sęp-Szarzyński pisze "I od takiego (Boże nieskończony /W sobie chwalebnie i w sobie szczęśliwie / Sam przez się żyjąc) żądasz jakmiarz chciwie / Być miłowany i chcesz być chwalony? Taką samą wymowę wiersza ma utwór kolejnego poety barokowego Daniela Naborowskiego "Marność"
Bóg i osiągnięcie życia wiecznego są nadrzędnymi celami ludzkiego życia, co nie musi jednak pociągać za sobą nieustannego umartwiania się i wyrzekania się ziemskich.
uciech, radości. Człowiek musi zachować w życiu umiar: "Miłujmy i żartujmy/ Żartujmy i miłujmy" Może pozwolić sobie na zabawę i miłość w życiu, ale nie wolno mu zapomnieć też o tym iż jedyną , stałą wartością jest Bóg. Życie należy więc wieść pobożnie i uczciwie pamiętając ,o karze za grzechy którą Bóg wytyczy człowiekowi po śmierci .Dobrze pojęta bowiem bojaźń Boża sprawia ,że nie trzeba bać się śmierci . Ocaleniem okazuje się pełne zawierzenie Bogu "Nad wszystko bać się Boga-Tak fraszką śmierć i trwoga"
Bóg w baroku jawi się jako daleki cel drogi człowieka, do którego człowiek musi dążyć omijając kręte ścieżki pełne zła i straszliwych zasadzek. Bóg jest Zbawicielem, dlatego człowiek musi mu być całkowicie oddany i posłuszny.
Analizując przedstawione przeze mnie kreacje Boga na przestrzeni trzech epok, widać iż wyraźne wpływ na wizje Boga w danej epoce miał kontekst historyczny i kulturowy. Biblia prezentuje najoczywistszy obraz Boga, jest Księgą Świętą i to ona jako pierwsza ukazuje wizerunek Boga- ma na to wpływ kontekst historyczny. Bóg jest tutaj zarówno doskonałym stwórcą, kochającym ojcem ale i również surowym i sprawiedliwym sędzią.
O wizerunku Boga renesansowego i barokowego zadecydował natomiast kontekst kulturowy . Wynika to z różnic światopoglądowych pisarzy . Renesans był epoką głosząca umiłowanie świata i życia. Ludzie renesansu dostrzegali w Bogu doskonałego stwórcę, dawcę wszystkiego. Bogu zawdzięcza człowiek cały dobry świat, wszystkie dary, piękne krajobrazy. Człowiek renesansowy jest za to wdzięczny Bogu, dlatego niezmiernie chwali go i dziękuje za wszystkie boskie dary. W niektórych utworach renesansowych pojawiał się Bóg- kpiarz, ale raczej widziany był jako dobrotliwy ojciec.
W okresie baroku natomiast, następuje zmiana światopoglądu, człowiek przeżywał rozdarcie wewnętrzne, między pokusami życia, których symbolem był szatan, a wiarą . Dlatego dla nich Bóg nie jest doskonałym stwórcą świata, gdyż niepotrzebne utrudnił życie człowiekowi dając mu wolną wolę. Przez to człowiek musi podejmować nieustanne wybory między żądzami ciała a potrzebami duszy, między szatanem a Bogiem.