Wyzwolenie Sulejowa

Styczeń 1945 roku stał się historyczną datą o doniosłym znaczeniu w życiu mieszkańców regionu piotrkowskiego. Po łatach terroru zbrodni zbrodnii hitlerowskich, po latach bohaterskich zmagań członków ruchu oporu z najeźdźcą - nadeszła wolność. Okupiona została krwią wielu poległych mieszkańców tej ziemi i żołnierzy Armii Czerwonej.
Ziemie regionu piotrkowskiego wyzwolone zostały w okresie ofensywy styczniowej Armii Czerwonej w dniach 15-19. Stycznia 1945 roku. Znalazły się one w pasie natarcia jednostek l Frontu Ukraińskiego generała Iwana Koniewa i Frontu Białoruskiego generała Georgija Żukowa. Linia rozgraniczenia między tymi frontami przebiegała od wschodu na zachód przez Przy suche, Opoczno, Zajączków, Koło, Polichno, Lutosławice, Dłutów, Łask i dalej na Sieradz, Kalisz.
Obszar na południe od tej Unii wyzwoliły wojska l Frontu Ukraińskiego, a na północ l Frontu Białoruskiego, l Front Białoruski bronił wschodniego brzegu Wisły od Srocka do Józefowa, w pasie szerokości ponad 250 km, a jego przyczółki znajdowały się w rejonie Magnuszewa i Puław.
To spod Puław miało wyjść uderzenie 69 Armii w kierunku Łodzi i 33 Armii w ogólnym kierunku na Opoczno - Kalisz, które przyniosło wolność mieszkańcom północnej części dawnego województwa piotrkowskiego.

Wojska l Frontu Ukraińskiego broniły odcinka od Józefowa do Jasła szerokości około 250 km, a jego przyczółek znajdował się w rejonie Sandomierza. Z tego to przyczółka ruszyć miało natarcie w kierunku Radomska i Wrocławia.
Naczelne dowództwo Armii Czerwonej w obu frontach zgromadziło 2 203 626 żołnierzy, 4 529 czołgów, 2 513 dział pancernych, 18 699 dział, 14 812 moździerzy, 2 198 katiusz, 3 522 działa
przeciwlotnicze oraz 121 563 samoloty transportowe i osobowe.

Odcinek na kierunku kieleckim obsadziła 13 Armia generała pułkownika Nikołaja Puchowa w składzie trzech korpusów:
24, którym dowodził generał major Dmitrij Onuprienko, 27 generała majora Filipa Czerokmanowa i 102 majora Iwana Puziakowa.

Znajdowały się także na tym przyczółku: 52 Armia generała pułkownika Konstantina Korotiejewa, a na lewo od niej miała wejść do walki 5 Armia gwardii pod dowództwem generała pułkownika Aleksjeja Żadowa. Na kierunku uderzenia 13 i 52 armii polowych dowództwo radzieckie zamierzało wprowadzić dwie armie pancerne: 4 Armię Pancerną generała pułkownika Dmitrija Leluszenki i 3 Armię Pancerną gwardii generała pułkownika Pawła Rybałki Wyzwalały one środkową i południową część ziem byłego województwa piotrkowskiego.

W skład 4 Armii Pancernej wchodziły dwa korpusy: 6 zmechanizowany gwardii dowodzony przez pułkownika Wasyla Orłowa i 10 Pancerny gwardii generała Jewtichija Biełowa. 3 Armia Pancerna była silniejszym związkiem operacyjnym i składała się z 3 korpusów:
6 Pancernego, którym dowodził generał major Wasilij Nowikow,
7 Pancernego generała majora Siergieja Iwanowa oraz
9 Zmechanizowanego pod dowództwem generała Iwana Suchowa. Liczyła ona 55 600 ludzi i 683 czołgi, w tym 640 czołgów T-34, uzbrojonych w nowe działa 85 mm, 21 czołgów ciężkich o wadze 46 ton, 22 czołgi przystosowane do trałowania pól minowych i 238 dział pancernych.

Radzieckim siłom dowództwo niemieckie przeciwstawiło Grupę Armii „A", którą dowodził generał pułkownik Ferdinand Schómer. W jej składzie były: 24 dywizje piechoty, 4 dywizje pancerne, 2 dywizje zmechanizowane oraz 50 różnych samodzielnych batalionów. W sumie ponad 400 000 ludzi, 4 103 działa i moździerze, l 270 czołgów i dział pancernych oraz l 330 samolotów. Wojska niemieckie zajmowały głęboko rozbudowane pozycje obronne, najeżone tysiącami bunkrów i schronów bojowych, rowami przeciwczołgowymi, zaporami i polami minowymi. Dysponowały one rozbudowaną siecią dróg zaopatrzenia i lotnisk.

15 stycznia 1945 roku jednostki 3 Armii Pancernej generała Pawła Rybałki wspólnie z 52 Armią i 5 Armią gwardii w pościgu za wojskami niemieckimi wyszły szerokim frontem nad Pilicę. Na zachodnim brzegu tej rzeki hitlerowcy pobudowali trzy ciągłe transzeje, zasieki z drutu kolczastego i głęboki rów przeciwczołgowy. Wszystkie mosty na Pilicy były silnie strzeżone przez doborowe jednostki Wehrmachtu.

W połowie 15 stycznia 53 brygada pancerna pułkownika Wasyla Archipowa współdziałając z 22 brygadą zmechanizowaną gwardii Ch. Bogdanowa (9 korpus) sforsowały Pilicę i uchwyciły przyczółki w rejonach Koniecpola i Maluszyna w powiecie radomszczańskim. Pod Maluszynem czołgiści z I Batalionu kpt. P. Iwuszkina - 53 brygady pancernej rozbiły dwukilometrową kolumnę czołgów i samochodów nieprzyjaciela.

W kierunku na Wielgomłyny i dalej na zachód w pasie od Radomska do Kamieńska nacierały jednostki 52 Armii, które wyzwoliły między innymi Wielgomłyny (16/17 stycznia), Kobicie Wielkie (17 stycznia), Gomunice (18 stycznia) wspólnie z 3 Armią Pancerną, Lgotę Wielką (ł 8 stycznia), Łękińsko (18 stycznia), Sulmierzyce (17/18 stycznia) i Rząśnię (18 stycznia).

Od Końskich., które zostały wyzwolone 16 stycznia nacierała w ogólnym kierunku na Piotrków Trybunalski i Sulejów 4 Armia Pancerna gen. Dmitrija Leluszenki oraz 13 Armia gen. pułk. Nikołaja Puchowa.
Jednostki 4 Armii Pancernej wyzwoliły między innymi Żarnów (16/17 stycznia), Aleksandrów (17 stycznia), Sulejów (17 stycznia wspólnie z 9 Korpusem Pancernym z l Frontu Białoruskiego), Wolę Krzysztoporską(18/19) i dalej nacierały na Bełchatów - Szczerców – Osjaków.

Na prawym skrzydle 4 Armii Pancernej nacierała 3 gen. W. Gordowa. Jej to jednostki wyzwoliły między innymi Białaczów (17 stycznia wspólnie z 9 Korpusem Pancernym l Frontu Białoruskiego), Fałków (17 stycznia), Mniszków (17 stycznia z 33 Armią l Frontu Białoruskiego, Paradyz (17/18 stycznia z l Frontem Białoruskim), Sławno (17/18 stycznia), Moszczenicę (18/19 stycznia wspólnie z 33 Armią l Frontu Białoruskiego), Grabicę. (19 stycznia), Dłuów (19 stycznia), Żelów (19 stycznia).

3 Armia gwardii współdziałała na prawym skrzydle, czyli od północy z 33 Armią i 9 Korpusem Pancernym l Frontu Białoruskiego, zaś na południu z 13 Armią gen. N. Puchowa, która nacierała na kierunku Bełchatów - Widawa. Lewe skrzydło 13 Armii przesunęło się w kierunku Rozprza, Grocholice, Kłuła., Kaszewice i 19 stycznia osiągnęło rejon Szczercowa.

Piotrków Trybunalski znajdował się w pasie natarcia 4 Armii Pancernej, jednakże decydujący wkład w jego wyzwolenie wnieśli żołnierze oddziału wydzielonego pułk. I. Jakubowskiego z 3 Armii Pancernej,-Trzon tego oddziału stanowiła 52 brygada pancerna gw. pułk Ludwika Kurista .
Piotrków Trybunalski był ważnym punktem oporu w niemieckim systemie obronnym, osłaniającym Łódź od południowego wschodu. Załogę miasta tworzyły różne pododdziały piechoty, dywizji grenadierów pancernych „Brandenburg", pułku piechoty SS „Ostland", 19 dywizji pancernej, 10 dywizji grenadierów pancernych i 174 dywizji piechoty .

Działania 33 Armii wzdłuż szosy Opoczno - Sulejów wyprzedzał 9 Korpus Pancerny gen. Iwana Kiriczenki. Przed Sulejowem grupa przednia 9 Korpusu Pancernego rozbiła kolejną kolumnę hitlerowców zdążających w kierunku Piotrkowa Trybunalskiego. W rejonie Sulejowa korpus ten zetknął się z jednostkami 4 Armii Pancernej (l Front Ukraiński) i dalej przesunął się na Tuszyn (wyzwolony 19 stycznia), Rzgów (19 stycznia), skąd uderzył na Łódź. Z 9 Korpusem Pancernym współdziałał 7 Korpus Kawalerii gen. Michaiła Konstantinowa, którego szlak bojowy przebiegał przez Opoczno, Tomaszów a następnie Moszczenicę, Tuszyn, Rzgów
w kierunku Pabianic, wyzwolonych (19 stycznia) przez ten korpus i 33 Armię.

Działania korpusów pancernych skutecznie wspierały bombowce i samoloty szturmowe 16 Armii Lotniczej gen. Sergieja Rudenki. Atakowały one siły niemieckie w pasie obronnym wzdłuż Pilicy, przeprawy na tej rzece i podchodzące tam kolumny nieprzyjaciela. Niszczyły także zgrupowania wroga na drogach i liniach kolejowych Skierniewice -Tomaszów Mazowiecki, oraz Radom - Opoczno. Rozbiły między innymi wielką kolumnę czołgów w czasie przeprawy przez most na Drzewiczce, we wsi Zameczek i Opocznie, a na drogach wiodących do tego miasta zniszczyły około 5 000 samochodów, wozów opancerzonych i kilkadziesiąt czołgów. W rejonie Inowłodza zbombardowały kolumnę niemiecką liczącą blisko 500 samochodów.

Na szczęście dla miasta Sulejowa, Armia Radziecka 17 stycznia 1945 roku nie uderzyła bezpośrednio na miasto, lecz oskrzydliła go z dwóch stron. Spanikowane oddziały niemieckie opuściły pozycje oddając miasto bez wahania. Wysadzone zostały jedynie obydwa mosty, by opóźnić pogoń nadciągających czołgów radzieckich.

Wysadzenie mostów nastąpiło zbyt wcześnie i część oddziałów niemieckich uciekających przed czołowym atakiem Armii Radzieckiej pozostała bez możliwości odwrotu. Przerażeni faszyści w większości pozostawili sprzęt ciężki (czołgi, samochody, opancerzone transportery) sami ryzykując przejście po lodzie na drugą stronę rzeki. Wielu jednak próbowało przejazdu przez skutą lodem rzekę w nadziei, że lód wytrzyma ich ciężar. Niestety było inaczej, a wystające z piaszczystego dna rzeki części tych maszyn możemy oglądać do dziś. Porzucony sprzęt niemiecki, zniszczony przez wojska radzieckie, pozostał na ulicach miasta, (zdjęcia 33-37) uświadamiając wszystkim mieszkańcom nadejście upragnionej wolności i stanowiąc namacalny dowód klęski znienawidzonego wroga.

W walkach o wyzwolenie ziem regionu piotrkowskiego zginęły setki czerwonoarmistów. Ich szlak bojowy znaczą cmentarze i mogiły żołnierskie, pomniki i tablice nagrobkowe w wielu miejscowościach.