Afryka jako kontynent konfliktów: konflikty zbrojne w Czadzie w II poł. XX wieku

Historia Czadu sięga IXw. n.e., kiedy to w północnej części obecnego kraju znajdowało się państwo Kanem-Bornu. W XIV w. w środk. i wsch. części kraju powstało państwo Wadaj, a następnie w XVI w. państwo Bagirmi. Pod koniec XIX w. rejon wokół jeziora Czad opanowali Francuzi krzewiąc chrześcijaństwo i włączając go w 1910r. do Francuskiej Afryki Równikowej(utworzonej 25 czerwca 1908r.). Podbój północnej części obecnego Czadu został zakończony w 1916r. W czasie II Wojny Światowej Czad stanął po stronie Wolnej Francji. Po proklamowaniu republiki 28 listopada 1958r. uzyskał autonomię w ramach Wspólnoty Francuskiej, by w pełni otrzymać niepodległość 11 sierpnia 1960r. W tym samym też roku Czad został członkiem ONZ. Pierwszym prezydentem niepodległej republiki został Ngartha Francois Tombalbaye(1918-1975)(Tombalbaye był współzałożycielem i przywódcą(1946-60) Postępowej Partii Czadu, w latach 1959(16 czerwca)-60 pełnił funkcję premiera rządu autonomicznego, by od 1960 objąć urząd prezydenta i szefa rządu niepodległej republiki. Od 1961r. pełnił również funkcję sekr. gen. odnowionej Postępowej Partii Czadu). Niebawem jednak młode państwo pogrążyło się w chaosie politycznym nie potrafiąc się odnaleźć w światowej rzeczywistości politycznej i ugięło się wobec wewnętrznych skrajności wyznaniowych i narodowościowych. Postępująca centralizacja władzy zaostrzyła konflikt z muzułmańską ludnością Czadu, domagającą się większego udziału w rządach. Nasilający się konflikt na tle nierówności religijnej doprowadził do wybuchu wojny domowej w 1965r. w pn. i pn. wsch. rejonach kraju między "arabską", muzułmańską Północą(organizacja partyzancka-Front Wyzwolenia Narodowego Czadu- FROLINAT- utworzony w 1965r.), a "czarnym" chrześcijańskim i animistycznym południem reprezentującym stronę rządową popieranym przez Francję. W początkach lat 70-tych działalność partyzancka Frolinatu uległa nasileniu(plemiona Tuba) a trudności gospodarcze na skutek klęski suszy mocno osłabiły władze centralne, które poczęły szukać wyjścia z trudnej sytuacji w zbliżeniu z państwami afrykańskimi(gł. muzułmańskimi) oraz zmuszając Francję w 1972r. do zakończenia wojskowej interwencji(trwającej od 1968r.), co spowodowało pogorszenie stosunków z byłą metropolią(11 października 1970r. podczas walk z rebeliantami w Tibesti zginęło 11 żołnierzy francuskich). Groźba głodu, która zawisła niespodziewanie nad Czadem w 1973r. zmusiła rząd do podjęcia radykalnych reform społeczno-gospodarczych. Powstała nowa(w miejsce Postępowej Partii Czadu) partia rządowa-Narodowy Ruch Na Rzecz Rewolucji Kulturalnej i Społecznej. Nie zdołano jednak osiągnąć postawionych celów, gdyż przeszkodził temu wojskowy zamach stanu 13 kwietnia 1975r. Rządy w kraju objęła Najwyższa(Naczelna) Rada Wojskowa, na czele której stanął gen. Felix Malloum(prezydent Tombalbaye został zabity). Zawieszono konstytucję oraz rozwiązano parlament i partie polityczne. Malloum nie rezygnując z funkcji przewodniczącego Rady objął jednocześnie urząd prezydenta(w/g nowej tymczasowej konstytucji z VIII 1975r.) i premiera Czadu. Napięte stosunki z Francją uległy totalnemu pogorszeniu na przełomie IX/X 1975r., kiedy to rząd francuski prowadził bezpośrednie pertraktacje (bez udziału Czadu) z przywódcą rebelianckich partyzantów(z plemion Tubu), którzy w 1974r. porwali badaczkę franc. F.Claustre(27 października 1975r. wojska francuskie zostały ostatecznie ewakuowane). W 1978r. władze Czadu podjęły próby załagodzenia konfliktów narodowościowo-religijnych. 27 marca 1978r. rząd Czadu i opozycyjny Frolinat zawarły pod kuratelą Libii(Kadaffi wkracza do akcji) układ o przerwaniu ognia. Wyrazem ustępstw ze strony Najwyższej Rady Wojskowej było utworzenie rządów tymczasowych z udziałem przedstawicieli ruchu partyzanckiego, tzw. rządów jedności narodowej(przywódca jednego z odłamów Frolinat-Frontu Wyzwolenia Narodowego Czadu-Drugiej Armii Frolinatu-Hissene Habre(ur.1942r.) pełnił urząd premiera VIII 1978-II 1979r. a następnie min. obrony.).Natomiast 16 marca 1979r. powołano Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej i Tymczasową Radę Państwa(z udziałem przedstawicieli powstańczego-działającego na południu kraju-Frontu Wyzwolenia Narodowego Czadu-Frolinat). Na czele obydwu tworów stanął jeden z przywódców Frolinatu-Goukouni Oueddei(ur.1942r.) buńczucznie wieszcząc koniec wojny domowej i obejmując urząd prezydenta. Wszystko to jednak odbywało się w atmosferze przerywanych i wznawianych walk zbrojnych między ugrupowaniami walczącymi o wpływy we władzy.

21 marca 1980r. wybuchły starcia zbrojne w stolicy Czadu-Ndjamenie między ugrupowaniami wywodzącymi się z Frontu Wyzwolenia Narodowego Czadu(Frolinat)(motyw dobrze znany z niejednej historii niejednego kraju). Był to oficjalny początek nowej wojny domowej tym razem między zwolennikami Hissena Habre, przywódcy tzw. Sił Zbrojnych Północy(FAN- utworzone w 1976r.), szukającego poparcia m.in. w Sudanie i Francji, a zwolennikami Goukouni Oueddei(popieranego przez Libię). Działania zbrojne objęły cały kraj a polityczne gesty Oueddei(6 stycznia 1981r. Libia i Czad utworzyły "Zjednoczoną Republikę Ludową" -wiadomość tę wkrótce zdementowano) czy też prośba wystosowana do Kadaffiego o wycofanie wojsk libijskich(co też uczyniono 3 listopada 1981r.) nie zdołały powstrzymać zwycięskiego pochodu Habre, który 7 czerwca 1982r. wkroczył do stolicy zmuszając Oueddei do ucieczki. Hissene Habre niemal natychmiast ogłosił się głową państwa i szefem rządu (21 października 1982r. sformował rząd "szerokiej unii") zostając jednocześnie przewodniczącym Rady Państwa. Pojednawcze gesty Habrego nie znalazły uznania u zwolenników Oueddei, który szykował się do odwetu. Oddziały Oueddei zgrupowane w górach Tibesti zdobyły 24 czerwca 1983r. strategicznie ważną miejscowość Faya Largeau. Po dostawach broni z USA i Francji oddziały Habre odzyskały 30 lipca tę miejscowość, tracąc ją jednak już 10 sierpnia(USA wspierały prezydenta Habre nie tylko dostawami broni i samolotów. Wysyłały także doradców wojskowych. Prezydent Reagan, który obawiał się powiększenia libijskiej strefy wpływów w Afryce, wywierał nacisk na rząd francuski, aby bezpośrednio zaangażował się po stronie Hissene Habre, co też uczynił 10 sierpnia 1983r. posyłając spadochroniarzy i samoloty.). W 1983r. nastąpiło również umiędzynarodowienie konfliktu w Czadzie. Wysiłki mediacyjne OJA i ONZ doprowadziły do całkowitego wycofania 17 września 1984r. wojsk libijskich i francuskich z Czadu. Nie ustabilizowało to jednak sytuacji wewnętrznej w Czadzie, a przewlekający się konflikt zbrojny ponownie angażował Francję i Libię(16 lutego 1986r. miał miejsce rajd samolotów francuskich na lotnisko Wadi Dum, 31 grudnia 1986r. wojska rządowe zablokowały drogę Libijczykom, którzy zajęli oazę Zuar.). Ekspansjonistyczne zapędy Libii spowodowały wypowiedzenie jej przez Czad otwartej wojny w 1987r. W końcu lutego 1987r. oddziały Kadafiego zostały zmuszone do opuszczenia ostatniego fortu w Czadzie-Faya Largeau pod naporem oddziałów Hissena Habre, które bez walki zajęły rodzinne miasto prezydenta. Garnizon libijski(2500 żołnierzy) opuścił jednak fort już wcześniej(pułkownik Muammar Kadaffi- postać arcyciekawa, czyniła Czad jednym z punktów swojej wielkiej polityki w tym rejonie świata, ale sam Kadaffi, jak i rola Libii po II Wojnie Światowej- to temat na odrębny artykuł). Niekwestionowany przywódca północnego Czadu- Goukouni Oueddei został pokonany bezpowrotnie tracąc wpływy w Czadzie po usunięciu w 1993r. Hissenowi Habre pozostało teraz odbicie strefy Aozou należącej do Czadu od 1899r., ale okupowanej przez Libijczyków, którzy roszczą do niej pretensje. Wybrał jednak drogę rokowań i zakończenia wieloletniego konfliktu z Libią w 1988r. Polityka Hissena Habre spotkała się jednak z oporem przeciwników politycznych. Na przełomie XI/XII 1990r. wojskowy zamach stanu obalił rządy Habre, a włądzę w kraju przejął Ludowy(Patriotyczny) Ruch Ocalenia Narodowego na czele z przywódcą- Idrisem Debym, który mianował się jednocześnie prezydentem i premierem. Zawieszono konstytucję i rozwiązano parlament. Nowe władze wprowadziły jednak istotne zmiany polityczne. W II 1991r. proklamowano tzw. Kartę Narodową, która miała obowiązywać 30 miesięcy do czasu uchwalenia nowej konstytucji. W 1992r. zaaprobowano istnienie partii politycznych, a na początku 1993r. Najwyższa Rada Narodowa uchwaliła Kartę Transformacji(od XI 1993r. premierem jest D.K.Koumakoye, a od IV 1995r. K.Djimasta). Chociaż, zgodnie z przyjętymi rozwiązaniami Idris Deby pozostał głową państwa i zwierzchnikiem armii, zaproponowano opracowanie w ciągu 12 miesięcy nowej konstytucji, po przyjęciu której powinny nastąpić wybory wielopartyjne i rządy cywilne. Pomimo istniejącej realnej perspektywy politycznej stabilizacji nie wygasa konflikt między ludnością muzułmańską z północy a chrześcijańską z południa, oraz między nomadycznymi pasterzami a rolnikami. Sprzeczności etnicznych jest znacznie więcej, W sierpniu 1993r., w związku z masakrą w stolicy i na wschodzie kraju, rząd był zmuszony wprowadzić godzinę policyjną. W tym samym miesiącu powrócił do Ndjameny przywódca rebelii Abbas Koti, zaprzeczając jakoby cokolwiek łączyło go z masakrą na wschodzie. Jednocześnie złożył oświadczenie, że korzystając z mediacji libijsko- sudańskiej podpisze z rządem traktat pokojowy. Porozumienie było krótkotrwałe. Kilka tygodni później rząd wydał oświadczenie o udaremnieniu próby zamachu kierowanego przez Kotiego i zastrzeleniu go przez służbę bezpieczeństwa podczas próby aresztowania.

Przez 30 lat, od uzyskania niepodległości w 1960r. władza w Czadzie była sprawowana albo przez wojskowych albo w systemie jednopartyjnym. Równolegle rozgrywały się zacięte wojny między muzułmańskimi arabami z północy a chrześcijanami i czarnymi afrykańskimi animistami z południa. Kilkakrotnie interweniowały zbrojnie Libia i Francja, ale nie osiągnęły swoich celów. W 1987r. zadeklarowano, nie bez trudności, zawieszenie broni. Czad , mimo głoszonej neutralności, prowadzi politykę pro zachodnią, jest członkiem Wspólnej Organizacji Afrykańsko- Malgaskiej i Maurycjańskiej. Obecna sytuacja polityczna jest zdecydowanie lepsza niż w przeszłości, ale konflikt narodowościowo-religijny nadal oczekuje na swoje sprawiedliwe rozwiązanie, złowieszczo grożąc wybuchem nowej wojny domowej. Czad potrzebuje pomocy innych państw, ale muszą to być partnerzy, którzy będą dążyli do pokoju i niesienia pomocy, a nie uganiali się za doraźnymi zyskami politycznymi, które w ostateczności prowadzą do wojny lub na niej pasożytują.