Edgar degas

Edgar Degas pochodził ze starej, zamożnej i ceniącej kulturę rodziny. Kiedy miał dwadzieścia lat zdecydował, że będzie malarzem.
Zaczynał od klasycznego akademizmu, lecz po pewnym czasie zwrócił się ku tematyce realistycznej, do której pomysłów szukał w paryskich teatrach, na wyścigach konnych lub w Operze. Wyróżniał się wielkim talentem rysowniczym i predylekcją do wszystkiego co ulotne, znajdujące się w ruchu. Miał trzydzieści lat gdy zaprzyjaźnił się z Manetem i zbliżył do impresjonistów, z którymi wspólnie wystawiał od 1874 roku.

Urodzony 19 lipca 1834 roku w Paryżu, Hilaire Germain Edgar de Gas (jako dojrzały człowiek zmienił pisownię nazwiska na Degas) był najstarszym z pięciorga dzieci. Miał dwóch braci, Achillesa i Renégo oraz dwie siostry, Teresę i Marguerite. Ojciec, Auguste de Gas, był bankierem i reprezentował w Paryżu finansowe interesy rodziny związane z przedsiębiorstwem założonym przez dziadka malarza, Hilairego de Gasa w Neapolu na początku XIX wieku. Hilaire de Gas pochodził ze starej bretońskiej szlachty. Podczas Rewolucji Francuskiej, w 1789 roku wyemigrował do Włoch, tam ożenił się, założył rodzinę i dorobił się dużego majątku.

CHŁOPIEC Z DOBREJ RODZINY
Matka Edgara Degasa, słynna z urody, Celestyna Musson, pochodziła z Luizjany. Jej rodzina dorobiła się fortuny na bawełnie. Umarła kiedy Degas miał zaledwie trzynaście lat. Był wtedy uczniem znanego, położonego w samym sercu Paryża liceum Louis-le-Grand. Po maturze, w 1853 roku Degas zapisuje się na wydział prawa. Jednocześnie udaje mu się trzymać legitymację zezwalającą na kopiowanie w Luwrze. W ten sposób uczy się malarstwa kopiując prace starych mistrzów. Szybko rezygnuje ze studiów prawniczych. Jest pewien swego powołania. Postanawia poświęcić się całkowicie malarstwu. Zapisuje się na kursy prowadzone przez malarza Louis’a Lamothe’a (1822-1869) i w 1855 roku zostaje przyjęty do paryskiej wyższej szkoły sztuk pięknych, której uczniem nie pozostaje jednak zbyt długo.

PODRÓŻE MŁODEGO DEGASA
W 1856 roku Degas wyjeżdża do dziadka do Neapolu. Podczas pobytu w Rzymie uczęszcza na kursy w Villa Medicis. Kopiuje mistrzów włoskich w muzeach i w kościołach. Wysyła swe obrazy i rysunki ojcu, który wierząc w talent syna gratuluje mu i zachęca do dalszego wysiłku: „Powtarzam ci, pracuj systematycznie, kontynuuj raz obraną drogę i bądź pewien, że uda ci się dokonać wielkich rzeczy. Masz przed sobą wspaniałą przyszłość; nie zniechęcaj się, nie zaprzątaj sobie głowy wątpliwościami".
Degas wraca do Francji w 1859 roku. Po długiej nieobecności młody człowiek z trudem przystosowuje się do paryskiej rzeczywistości i w następnym roku z radością wyjeżdża znowu do Włoch. „Podobno próbujesz paryskiego życia i wałęsasz się po ulicach. Lenistwo nie leży w twojej naturze więc jestem pewien, że będziesz miał wkrótce dość bezczynnego włóczenia się..." - pisze do niego wuj z Neapolu.
Edgar faktycznie bierze się z powrotem do pracy. Z legitymacją kopisty chodzi do Luwru gdzie w 1862 roku spotyka malarza Édouarda Maneta (1832-1883), z którym szybko się zaprzyjaźnia. Bywa w jego domu i pracowni, często razem przesiadują w kawiarni Guerbois, ulubionym miejscu młodych malarzy. Można tam spotkać Moneta (1840-1926), Renoira (1841-1919), Sisley’a (1839-1899) i Cézanne’a (1839-1906). W tym okresie Degas odchodzi od tematyki akademickiej i zwraca się ku scenom realistycznym jakie obserwuje na wyścigach i w Operze. Dzięki temu jego malarstwo staje się zwierciadłem obyczajów „dobrego towarzystwa", do którego zresztą sam należy. W tym czasie znany z ciętego języka Manet nazywa go „malarzem high life’u".
Wojna francusko-pruska (1870-1871) przerywa na pewien czas to błyskotliwe i beztroskie życie. Podobnie jak Manet, Degas zaciąga się na ochotnika do gwardii narodowej. Szefem jego jednostki jest były kolega z liceum - Henri Rouart. Wojna odradza jedną przyjaźń ale zabija inne. Na froncie ginie bliski przyjaciel, rzeźbiarz - Joseph Cuvelier.
Po wojnie, w 1872 roku, Degas wraz z młodszym bratem René wybiera się w wielką podróż do Ameryki. Odwiedzają Nowy Orlean i rodzinę matki. „Wszystko mnie tutaj interesuje. Zbieram tyle pomysłów i mam tyle planów, że na ich realizację potrzebowałbym żyć dziesięć razy.[…] Pracuję wprawdzie niewiele, ale nad trudnymi rzeczami. Robię portrety rodzinne, które trzeba dostosować do gustów zainteresowanych, wykonać pomimo nieprawdopodobnie złego oświetlenia i nieustannego zamieszania, z modelami pełnymi sympatii do mnie, ale mało posłusznymi. Traktują mnie niepoważnie ponieważ jestem ich kuzynem albo siostrzeńcem…" - czytamy w listach Degasa do Luizjany.
W marcu 1873 roku malarz jest z powrotem w Paryżu. Cały swój czas poświęca obserwacji tancerek i ich pracy. Jego obrazy zaczynają się sprzedawać, między innymi za pośrednictwem marszanda Durand-Ruela. Pod koniec roku Degas staje się członkiem nowo powstałego Stowarzyszenia Artystów, które wiosną 1974 roku organizuje wystawę dzisiaj powszechnie znaną jako I wystawa impresjonistów. Trudno mówić o sukcesie ale krytycy stosunkowo najmniej pastwią się nad Degasem. Mimo że Stowarzyszenie zostaje rozwiązane od 1876 roku będą regularnie organizować kolejne wystawy. Degas bierze w nich udział.

PECHOWY LOS
Po śmierci Auguste’a de Gas w 1874 roku plajtuje należący do rodziny bank, co wpędza Edgara w poważne tarapaty finansowe. Od tej pory, przyzwyczajony do beztroski w sprawach pieniężnych Degas, musi malarstwem zarobić na życie i w dodatku spłacić długi zaciągnięte przez rodzinę. W czerwcu 1876 roku znów jedzie do Włoch by uregulować sprawy spadkowe. Pisze wtedy do swego londyńskiego marszanda: „Gdy mówię, że potrzebuję pieniędzy bardziej niż kiedykolwiek, nie przesadzam. Czas nagli…"
Na szczęście, udział malarza w trzeciej wystawie impresjonistów w 1877 roku okazuje się sukcesem. A jednak Degas jest w bardzo ponurym nastroju. „Żyć tak samemu, bez rodziny, to naprawdę za trudne. Nigdy bym nie przypuszczał, że tak przyjdzie mi cierpieć. Starzeję się, słabnę na zdrowiu i jestem prawie bez pieniędzy. Bardzo źle zorganizowałem sobie życie na tym ziemskim padole…" - skarży się w tym okresie.
Samotność dokucza temu kulturalnemu gawędziarzowi, którego zjadliwy humor często przechodzi w złośliwość. Depresyjne usposobienie i skłonność do szyderstwa odstraszają od niego niektórych przyjaciół. Degas potrafi być jednak miłym kompanem. Jest często przyjmowany na wieczorach u paryskich znajomych., latem gości na wiejskich wywczasach u przyjaciół. W 1884 roku w Normandii malarz pogrąża się w głębokiej melancholii. Pisze wówczas: „Czy to wieś, czy brzemię moich pięćdziesięciu lat sprawia, że tak mi ciężko, że jestem taki zrezygnowany? Ludziom wydaje się, że jestem wesoły kiedy zniechęcony do życia głupio się uśmiecham. […] Czuję, że za chwilę stoczę się jak po równi pochyłej i spadnę, nawet nie wiem gdzie, owinięty w moje nieudane pastele jak w papier pakowy".
Degas nigdy nie ożenił się, żyje więc samotnie, a dom prowadzi mu i dotrzymuje towarzystwa gospodyni Zoé Closier. Uczuciowe życie malarza to istna pustynia. W młodości Degas napomina w myślach o dziewczętach, które mu się podobają, ale nigdy nie ma mowy o jakimś romansie czy podbojach. Przypuszcza się, że artysta bywał w domach publicznych, o czym świadczyć mogą ryciny, na których przedstawia wyczekujące na klienta prostytutki.
Degas nie przeżył wielkiej, odwzajemnionej miłości, ale los jest dla niego hojny w kobiece przyjaźnie: Berta Morisot (1841-1859), Mary Cassatt (1844-1926) i Suzanne Valadon (1865-1938) są, jak on, malarkami. Kiedy poznaje Suzanne Valadon młoda kobieta jest modelką. To właśnie Degas i Renoire, pełni podziwu dla jej rysowniczego talentu, namawiają ją do malarstwa. Degas jest wierny i trwały w przyjaźni, natomiast zakochuje się na bardzo krótko, można raczej mówić o chwilowych fascynacjach, których obiektem są prawie zawsze utalentowane artystki Rose Caron, która śpiewa rolę Brunhildy w operze Reyera „Singurd" Degas oklaskiwać będzie trzydzieści siedem razy.

SUKCES, PIENIĄDZE I SAMOTNOŚĆ
W 1886 roku na wystawie impresjonistów w Nowym Jorku pokazywane są dwadzieścia trzy prace Degasa. W maju tego samego roku bierze on udział w ostatniej wystawie impresjonistów, w Paryżu, przy ulicy Laffitte. Jego obrazy dobrze się sprzedają i finansowa sytuacja artysty ulega poprawie. Wkrótce sam może sobie pozwolić na zakup dzieł sztuki. W jego kolekcji figurują płótna Delacroix, Ingresa, van Gogha i Cézanne’a. „Kupuję i kupuję! Nie mogę się powstrzymać!" - zwierza się Danielowi Helévy.
Degas nieustannie pracuje. Maluje, graweruje, rzeźbi i pisze wiersze. Sprawia sobie aparat fotograficzny i używa go „z zapałem, który wkładał we wszystko co robił" - wspomina Daniel Helévy. Ale „wszystko się dłuży ślepemu, który próbuje uwierzyć, że widzi" - wyznaje w 1896 roku. Kłopoty ze wzrokiem, które nękają go od pewnego czasu, stają się coraz poważniejsze. Wraz z nastaniem zmroku przestaje widzieć i iweczorem, przy świetle lampy, gazetę musi mu czytać gospodyni Zoé.
W 1896 roku, dzięki pośmiertnej darowiźnie impresjonistycznego malarza Gustave’a Caillebotte’a (1848-1894) trzy obrazy Degasa zostają włączone do narodowych zbiorów państwowych. Jest to oznaką uznania, a jednak artysta jest rozgoryczony. Cierpi gdyż tylko pastele trafiają do kolekcji muzealnej. „Te prace wyglądają na szkice. Jak już iść do Muzeum Luksemburskiego, to nie pod taką postacią" - skarży się malarz.
Jest coraz bardziej osamotniony. Odchodzą kolejno bliscy mu ludzie: Eugéne Manet umiera w 1892 roku, dziewięć lat po swym bracie Édouardzie; Achilles Degas, młodszy brat malarza odchodzi w 1893 roku, Paul Valpinçon w 1894 roku. Rok później umiera Berta Morisot i siostra malarza Marguerite. W 1896 roku Degas traci jednego z najwierniejszych i najstarszych przyjaciół: Évariste’a de Valernes.
W 1897 roku sprawa Dreyfusa, żydowskiego oficera niesprawiedliwie oskarżonego o zdradę stanu, sprawi, że Degas pokłóci się z przyjaciółmi, małżeństwem Halévy. Degas, tak jak inny wielki malarz Auguste Renoir (1841-1919) jest przekonany o winie Dreyfusa. W obronie Dreyfusa (który ostatecznie został uniewinniony i zrehabilitowany) opowiadają się między innymi impresjonista Claude Monet (1840-1926) i pisarz Émile Zola (1840-1902).
Choroba oczu nasila się i zmusza go do stopniowego zarzucenia malarstwa i rysunku. Próbuje jeszcze rzeźbić. „Bez pracy jakże smutna jest starość!" W 1912 roku artysta musi opuścić przeznaczony do rozbiórki dom, w którym przeżył dwadzieścia dwa lata. Ta zmiana jest dla niego dużym wstrząsem i zupełnie przestaje pracować. W najbliższym otoczeniu jedna żałoba następuje po drugiej. W tym samym roku umierają siostra Teresa i przyjaciel Henri Rouart. Podczas licytacji kolekcji Rouarta w 1812 roku „Tancerki przy poręczy" pędzla Degasa zostają sprzedane za 430 000 franków. Wracając do domu pieszo malarz zwierza się towarzyszącemu mu przyjacielowi: „Widzisz… nogi mam jeszcze sprawne, trzymam się dobrze… Od przeprowadzki nie pracuję… i wszystko mi jedno, nic mnie nie interesuje… Dziwna jest starość, obojętnieje się na wszystko..."
Głuchota pogłębia poczucie odosobnienia oraz melancholię Degasa. „Nigdzie nie wychodzi, marzy, je, śpi" - relacjonuje rzeźbiarz Paul Paulin. 27 września 1917 roku Degas umiera na zapalenie płuc. Jego grób znajduje się na cmentarzu Montmartre.


KALENDARIUM

1834 — 19 lipca w Paryżu przychodzi na świat Edgar de Gas - Degas.

1856-1860 — Kolejne podróże do Włoch.

1865 — Obraz „Scena wojny średniowiecznej, „Nieszczęścia Orleanu" zostaje
zakwalifikowany na Salon; Degas będzie uczestniczył we wszystkich
Salonach do 1870 roku.

1870-1871 — Jako ochotnik bierze udział w wojnie francusko- pruskiej; okres
krwawych walk Komuny Paryskiej spędza w Normandii; zaczyna
narzekać na oczy.

1872-1873 — Podróż do Stanów Zjednoczonych, z wizytą u rodziny.

1874 — Uczestniczy w pierwszej wystawie impresjonistów, prezentuje 10 dzieł.

1876 — Wystawa na drugiej wystawie impresjonistów 24 dzieła, między innymi
„Absynt".

1877 — 22 prace Degasa znalazły się na trzeciej wystawie impresjonistów; wśród
nich oleje, monotypie i rysunki; bierze udział w wystawach impresjonistów w
latach 1879-1880.

1878 — Po raz pierwszy dzieło Degasa - „Próba baletu" - jest pokazane w Stanach
Zjednoczonych.

1881 — Na szóstej wystawie impresjonistów Degas pokazuje pastele oraz rzeźbę
„Czternastoletnią tancerkę"; nie uczestniczy w siódmej wystawie, ale jest
obecny w 1886 roku.

1883 — Marszand Durand-Ruel organizuje wystawę Degasa w Londynie.

1886 — Wystawa impresjonistów w Nowym Jorku; Degas prezentuje 23 prace.

1889 — Krótka podróż do Hiszpanii i Maroka.

1892 — Wystawa u Durand-Ruela.

1909-1912 — Prawie całkiem niewidomy porzuca malarstwo i pracę artystyczną.

1917 — Umiera 27 września.