Znaczenie kwalifikacji i kompetencji w przewidywaniu sukcesu bądź porażki zawodowej.

Swoją pracę pragnę rozpocząć od przybliżenia znaczenia kwalifikacji i kompetencji zawodowych.
Pod pojęciem kwalifikacji rozumiemy potwierdzony zasób wiadomości i zakres umiejętności tak wyodrębniony, aby pozwalał na samodzielne wykonywanie konkretnego zestawu zadań zawodowych i umożliwiał podjęcie zatrudnienia.
W rozumieniu rynkowym trzeba do powyższego określenia dodać: (często) dodatkowe uprawnienia do pracy na konkretnym stanowisku, wymagające odpowiedniego stażu pracy i/lub dodatkowego szkolenia oraz oczekiwane przez pracodawcę cechy fizyczne i osobowościowe. Razem tworzy to określony zestaw kompetencji do zajmowania określonego stanowiska pracy.
Kwalifikacje zawodowe natomiast stanowią układ umiejętności, wiadomości i cech psychofizycznych, niezbędnych do wykonywania zestawu zadań wyszczególnionych w opisie zawodu.
Przejdę teraz do kolejnego interesującego nas pojęcia, którym są kompetencje.
Według Słownika języka polskiego (PWN, Warszawa1994), kompetencja to zakres czyjejś wiedzy, umiejętności lub odpowiedzialności. W styczniu 1997 roku w Strategii Edukacji MEN opublikowano pierwszą wersję Podstawy Programowej, tam pojawiło się pojęcie "kompetencje" obok pojęcia "umiejętności". Od tego czasu niektórzy zaczęli te dwa pojęcia stosować zamiennie. Pojęcia te jednak należy rozróżniać. Umiejętności są kształcone w procesie lekcyjnym, odnoszą się do sfery działania. Natomiast kompetencje są skutkiem - rezultatem osiągniętym przez ćwiczenie umiejętności i nabywanie doświadczeń podbudowanych przekonaniem, pewnością opartą na refleksji dlaczego tak postąpić w danej sytuacji. "Czyli umiejętności obejmują w szkole sferę interakcji w procesie dydaktycznym, natomiast kompetencje odnoszą się do osoby, powstają w wyniku zintegrowania pewnej liczby umiejętności opanowanych na tyle sprawnie i świadomie, by osiągnąć możliwość swobodnego, mądrego, refleksyjnego i odpowiedzialnego podejmowania jakichś działań. Kompetencja jest wyposażeniem osoby, jest umiejętnością wyższego rzędu. Być kompetentnym to nie tyko umieć coś zrobić, ale doskonale rozumieć, dobrze sobie z czymś radzić." [Cytat z materiałów programu "KREATOR".]
Kompetencje zawodowe natomiast stanowią systemy edukacji zawodowej w rozwiniętych krajach Europy stosują zamiennie pojęcie kompetencji zawodowych i kwalifikacji zawodowych. W polskich warunkach w relacji pojęć kwalifikacje i kompetencje występuje pewne rozróżnienie. W praktyce kwalifikacje to papier z pieczęciami, na którym jest podany tytuł czy stopień naukowy. Ale można mieć kwalifikacje potwierdzone dyplomem, ale nie mieć uprawnień do działania w określonym obszarze zawodowym (np. w wypadku technika elektryka dodatkowe uprawnienia do obsługi urządzeń elektrycznych o napięciu powyżej 1 kilowolta, uzyskiwane w wyniku specjalnego przeszkolenia) albo nie umieć wykonać bardziej skomplikowanego zadania (np. ekspedientka legitymująca się dyplomem sprzedawcy nie umie udzielić informacji na temat sprzedawanego towaru - mówimy, że jest niekompetentna). Bez kompetencji nie można więc wykorzystać swoich kwalifikacji. Z drugiej strony bez kwalifikacji nie można być kompetentnym. Czyli kwalifikacje są pojęciem węższym od pojęcia kompetencji. Jeżeli zdarzy się użycie tych dwóch pojęć (kwalifikacje zawodowe - kompetencje zawodowe) zamiennie, to w przypadku kompetencji nacisk kładzie się na uprawnienia i doświadczenie zawodowe, a w przypadku kwalifikacji na umiejętności. Dlatego pracodawcy coraz częściej w okresie próbnym sprawdzają zgodność kwalifikacji pracowników z ich rzeczywistymi kompetencjami.
Kierując się tokiem rozumowania Dieter’a Mertens’a można stwierdzić, że nowoczesne podejście do kwalifikacji pracowniczych, w tym szczególnie zawodowych, zakłada:
a) zdolność i potrzebę pracownika do bycia i działania w różnych sytuacjach zawodowych, w tym w sytuacjach alternatywnych,
b) zdolność i możliwość pracownika do podejmowania i realizowania zadań i ról zawodowych nasyconych tendencją do zmienności,
c) nastawienie pracownika, wyniesione z nowoczesnej szkoły zawodowej, do mobilnego, elastycznego, inicjatywnego, przedsiębiorczego i twórczego bycia we własnych i zakładowych sytuacjach zawodowych,
d) coraz wyraźniejsze dążenie do stawania się podmiotem pracowniczym, odznaczającym się: zdolnością do intelektualnego poznania, możliwością swobodnego wyboru, kompetentną decyzją i odpowiedzialnym działaniem.
Można, więc stwierdzić, iż współczesnym kwalifikacjom pracowniczym przypisywane są na równi:
a) cechy instrumentalne, tj. odpowiednie układy czynnościowe, umiejętnościowe i sprawnościowe;
b) cechy osobowościowe, tj. odpowiednie właściwości intelektu, motywacji, woli oraz emocji;
c) cechy społeczne, tj. współczesne walory komunikowania się i współpracy.

Przejdę teraz w swojej pracy do przybliżenia pojęcia sukcesu zawodowego. Sukces to jedna z podstawowych kategorii, jakimi myśli współczesny człowiek. Wielu z nas dąży do niego, jednak niewielu potrafi dokładnie określić, co w rzeczywistości kryje się za tym terminem. Czy zatem istnieje jakaś uniwersalna definicja sukcesu? Czy dla każdego z nas znaczy on to samo? Gdyby tak było, być może znaleźlibyśmy się nagle na jednej drodze, rozpychając się łokciami w wyścigu po… No właśnie, po co?
Według Emersona sukces to: śmiać się często i szczerze, zyskać szacunek inteligentnych ludzi i podziw dzieci, zasługiwać na dobrą ocenę uczciwych krytyków i cierpliwie znosić zdradę fałszywych przyjaciół, doceniać piękno, znajdować w bliźnich to, co najbardziej wartościowe, pozostawić po sobie świat nieco lepszym i mieć świadomość, że choćby jedna istota ludzka odetchnęła lżej dzięki temu, że my istnieliśmy na tym świecie – są to piękne słowa, ale dziś nikt nie myśli w ten sposób o sukcesie. Większość z nas nie ma aspiracji zmiany świata na lepsze czy nastawiania drugiego policzka. Raczej ważne jest utrzymanie się na odpowiednim poziomie, ale jak wysoki on jest, to już sprawa indywidualna.
Potocznie sukces rozumiemy najczęściej jako osiągnięcie zamierzonego celu. Myślimy o nim zazwyczaj w najszerszej kategorii - w kategorii życia. Jest on działaniem na najwyższym poziomie własnych możliwości, przy jednoczesnym zachowaniu równowagi między wszystkimi płaszczyznami życia. Sukces jest jednym z praw przyrody, naturalnym instynktem. Szeroko rozumiane dążenie do celu ma znaczenie ewolucyjne, jest ważne dla prze- trwania gatunku. Człowiek wyposażony jest w swego rodzaju drive - nie do końca jeszcze zbadany mechanizm napędzający. W długofalowym procesie ewolucji ci, którzy go mają - przetrwają. Czasem pojawiają się niestety negatywne skutki uboczne. Do celu można dążyć po trupach - to osłabia gatunek.
Warto więc zadać sobie pytanie: Co decyduje o sukcesie zawodowym?
Na przestrzeni ostatnich kilku lat na rynku pracy zaszło wiele zmian w zapotrzebowaniu na określone stanowiska i profile wykształcenia. Dawniej wystarczyło legitymować się dyplomem wyższej uczelni, posługiwać się sprawnie językiem obcym i obsługiwać komputer aby otrzymać dobrą pracę i szybko piąć się po szczeblach kariery. Bardzo popularne były posady z dziedziny handlu, marketingu, finansów i takież kierunki wykształcenia. Obecnie coraz częściej poszukiwani są pracownicy posiadający specjalistyczne wykształcenie techniczne, informatyczne itp. Coraz częściej także pracodawcy oczekują od kandydatów studiów podyplomowych, MBA czy ACCA, którego popularność na rynku pracy wyraźnie wzrasta. Jaki profil wykształcenia będzie atrakcyjny i poszukiwany w przyszłości można przewidywać na podstawie różnego rodzaju danych i faktów. Już dziś jednak o tym czy dana osoba osiągnie sukces zawodowy na zmieniającym się rynku pracy i wobec zmieniających się oczekiwań pracodawców, nie decydują tylko wykształcenie i określone kwalifikacje, lecz indywidualne predyspozycje i cechy osobowości.

Ogół cech, predyspozycji czy też warunków wpływających na skuteczne działanie na polu zawodowym, czyli czynniki umożliwiające osiągnięcie sukcesu, można podzielić na trzy kategorie:

1. Zasób posiadanej wiedzy - w zależności od potrzeb stanowiska będzie to znajomość prawa, ekonomii, zagadnień finansowych czy też specyficzna wiedza związana z określoną branżą;

2. Umiejętności, czyli cechy psychologiczne i wiedza, ujawniane w działaniu. Składają się na nie umiejętności interpersonalne, umiejętności rozwiązywania problemów czy też umiejętności komunikowania się, tzn. przekazywania informacji w formie zrozumiałej i jasnej dla potencjalnych odbiorców;

3. Określone cechy psychologiczne zdeterminowane poprzez temperament i osobowość.

O ile niezbędną wiedzę można zdobyć w trakcie edukacji na studiach wyższych, podyplomowych oraz różnego rodzaju szkoleniach specjalistycznych, a określone umiejętności kształtuje się poprzez wykonywanie różnego rodzaju zadań i doskonali na różnorakich treningach i szkoleniach, na trzecią kategorię predyspozycji, wpływających na osiągnięcie sukcesu mamy bardzo ograniczony wpływ. Związana jest ona bowiem z określonymi cechami, które posiadamy, bądź nie, a które uwarunkowane są poprzez temperament i osobowość. Składają się na nie m.in.:

1. Ekstrawersja - dotyczy społecznego funkcjonowania człowieka. Określa jakość i intensywność interakcji społecznych, poziom aktywności, potrzebę stymulacji. Osoby o wysokim natężeniu tej cechy charakteryzują się aktywnością, rozmownością, towarzyskością, są optymistyczne i otwarte na innych. Niskie natężenie tej cechy znamionuje chłód, wstrzemięźliwość w kontaktach i tendencję do trzymania się na uboczu;

2. Ugodowość - związana jest z jakością kontaktów interpersonalnych, stosunkiem wobec innych osób - od współczucia, empatii, przyjaznej i otwartej postawy do wrogości i tendencji do antagonizmów. Wysokie natężenie cechy właściwe jest dla osób chętnych do pomocy i współpracy, gotowych do wybaczania, mających pogodne usposobienie. Natomiast niskie natężenie charakterystyczne jest dla osób podejrzliwych, złośliwych i krytycznych wobec innych;

3. Sumienność - odnosi się do zadaniowej sfery życia człowieka i jest szczególnie ważna w opisie predyspozycji zawodowych. Człowiek o wysokim stopniu sumienności opisywany jest jako zorganizowany, odpowiedzialny, ambitny i wytrwały. Natomiast niska sumienność charakterystyczna jest dla osób mało odpowiedzialnych i zaangażowanych oraz o słabej woli i wytrwałości;

4. Stabilność emocjonalna - odnosi się do emocjonalnej sfery reagowania oraz realizmu w myśleniu i odporności na stres. Osoby stabilne emocjonalnie są opanowane, pewne siebie, odporne na sytuacje stresujące oraz realistycznie oceniają rzeczywistość. Przeciwieństwo stanowią osoby niepewne i wykazujące małe opanowanie w sytuacjach trudnych;

5. Otwartość na doświadczenia - odzwierciedla tendencję do poszukiwania nowych doświadczeń, tolerancję na nowe sytuacje czy fakty. Wysokie natężenie tej cechy właściwe jest dla ludzi twórczych, inteligentnych, o szerokich horyzontach, niskie dla osób konwencjonalnych i mało otwartych na zmiany i nowości.


Na bazie powyższych kategorii stwierdzić można, że osoba osiągająca sukces zawodowy posiada cechy osobowości i predyspozycje intelektualne, umożliwiające jej aktywne i dynamiczne dostosowywanie się do zmieniających się warunków i oczekiwań pracodawców poprzez zdobywanie nowej wiedzy i kwalifikacji.

Charakteryzuje ją umiejętność nawiązywania i utrzymywania pozytywnych relacji z innymi ludźmi, realna ocena swoich możliwości i umiejętność opanowanego, skutecznego działania pod wpływem stresu, a także solidność i odpowiedzialność w realizowaniu podejmowanych przedsięwzięć.

W sferze motywacji natomiast, charakterystyczna jest dla takiej osoby wysoko rozwinięta potrzeba osiągnięć, definiowana jako zainteresowanie współzawodnictwem z pewnym wzorem doskonałości lub jako tendencja do współzawodniczenia, rywalizowania z własnymi standardami doskonałości. Oznacza to, że człowiek z wysoką motywacją do osiągnięć rywalizuje z samym sobą, ze stawianymi sobie wymaganiami, co dostarcza mu ogólnej siły, "napędu" w dążeniu do sukcesu. Jeżeli zaś w jego hierarchii wartości praca zajmuje ważne miejsce, sukces w jego rozumieniu będzie równoznaczny z sukcesem zawodowym.

Ogół wiedzy, doświadczeń, umiejętności i - opisanych powyżej - cech osobowości składa się na kompetencje danej osoby. Aby osiągnąć sukces na polu zawodowym, skutecznie i efektywnie podejmować swoje działania, nie wystarczy jednak tylko posiadanie określonych kompetencji. Ważne jest, aby kompetencje już posiadane oraz te, które są możliwe do zdobycia i opanowania (czyli nasze potencjalne możliwości) były zgodne z kompetencjami oczekiwanymi przez pracodawcę na interesującym nas bądź zajmowanym przez nas aktualnie stanowisku.

Zarówno sytuacja, kiedy posiadane przez nas kompetencje są niewystarczające do sprawnego funkcjonowania na danym stanowisku pracy, jak i taka, w której znacznie przekraczają wymogi zajmowanego przez nas stanowiska, jest bardzo niekorzystna. Negatywne skutki tych sytuacji dla pracowników i pracodawców ujawniają się bardzo szybko. Odbierane są one przez pracownika jako frustrujące i w efekcie przynoszą spadek zaangażowania i zainteresowania pracą, a także skierowanie aktywności na zupełnie inne, niezwiązane z wykonywanymi obowiązkami obszary.

Do osiągnięcia sukcesu na polu zawodowym konieczne jest zatem znalezienie odpowiedniego miejsca pracy, gdzie wiedza, doświadczenia, umiejętności i cechy osobowości pracownika będą skorelowane z zakresem obowiązków, związanym z zajmowanym stanowiskiem pracy. Tylko takie miejsce pozwoli na właściwe i możliwie pełne wykorzystanie własnych kompetencji.
Słownik języka polskiego definiuje sukces jako "udanie się czegoś, pomyślny wynik jakiegoś przedsięwzięcia, jakiejś imprezy; powodzenie, triumf".
Jest to także osiągnięcie zamierzonego celu, zdobycie czegoś dla nas istotnego, czy uznanie społeczeństwa lub jakiejś grupy; stanowi efekt pracy, naszych starań, poszukiwań. Pojęcie sukcesu ma wiele znaczeń i kojarzy nam się głównie z sukcesem osobistym, zawodowym lub finansowym.
To potrzeba sukcesu pobudza większość z nas do działania. Jej źródła mogą być różne, np. z jednej strony chęć osiągnięcia wysokiej pozycji społecznej, pieniędzy, sławy lub władzy, a z drugiej - obawa przed porażką.
"Sukces i porażka. Myślimy o nich jak o przeciwieństwach, choć nimi nie są. W rzeczywistości są one towarzyszami: bohaterem i jego kompanem".
Laurence Shames "Esquire"
Istotą kariery jest konsekwentne, twórcze i odważne podejmowanie ryzyka by osiągnąć wyznaczone cele zawodowe. Kariera to droga, prowadząca do profesjonalnej doskonałości i pełnej satysfakcji z przebiegu życia zawodowego. Porażka i niepowodzenie traktowane są najczęściej jako pojęcia przeciwstawne do pojęć sukcesu i kariery. Myślę, że warto przyjąć zupełnie odmienną interpretację tych pojęć, a mianowicie, że są to szczeble" drabiny" sukcesu.
Im głębsza porażka lub niepowodzenie, tym większa pewność osiągnięcia sukcesu w przyszłości, pod jednym warunkiem. Jeżeli zdecydujesz się wejść na drabinę sukcesu i pomimo "osunięć" spowodowanych zarwaniem się niektórych szczebli drabiny, konsekwentnie będziesz piąć się ku górze.
Jest wiele praw i jeszcze więcej strategii sukcesu, wszystkie one służyć będą człowiekowi, jeżeli spełni on trójczłonową formułę skuteczności, którą można wyrazić trzema słowami:
WIEDZIEĆ - CHCIEĆ - MÓC
Jeżeli nie wiemy - czego chcemy - życie nasze podobne jest do losu liścia w nurcie rzeki, bezwolnie poddającego się płynącej wodzie.
Jeżeli wiemy - czego chcemy - ale nie mamy dość ukierunkowanej siły wewnętrznej (motywacji wewnętrznej) nie osiągniemy celu, choćby cel był najdoskonalej sformułowany.
Jeżeli natomiast "wiemy" i "chcemy", ale nie potrafimy znaleźć odpowiednio sprzyjających warunków i środków działania oraz metod i technik realizacji - naszym udziałem stanie się porażka.
I dlatego musimy jednocześnie wiedzieć, chcieć i móc. A ponieważ każdy człowiek jest inny, posiada inne parametry sterownicze swojego charakteru - różne są drogi do ścieżek kariery.
Uważam, więc że odpowiednie kwalifikacje i kompetencje odgrywają wielkie znaczenie w przewidywaniu i osiąganiu sukcesu bądź porażki zawodowej. Jednakże to czy uda nam się zarówno przewidzieć jak i osiągnąć sukces zależy tylko od tego czy mamy odpowiednią do tego motywację. Znaczenie motywacji jest niepodważalne. W nauce zarządzania jest ona uznawana za jedną z głównych funkcji kierowania, a nawet jedną z bardzo ważnych technik zarządzania. Od motywacji działania w głównej mierze zależy osiąganie znaczących rezultatów w pracy. W teorii kierowania zespołami ludzkimi formułuje się tezę, że przydatność zawodowa pracownika, mierzona tym, co wnosi on w rozwój firmy, jest funkcją jego kwalifikacji i motywacji, człowiek źle umotywowany może być dla przedsiębiorstwa mało przydatny, choćby nawet miał wysokie kwalifikacje.
Zakłada się, że efektywność zawodowa ludzi zależy od tego, jakie wartości pracownicy chcą osiągać, i od tego, jak oceniają skuteczność wydajnej pracy w osiąganiu tych wartości. Zakłada się również, że wartości, które człowiek ceni, mobilizują go do wydajnej pracy wtedy i tylko wtedy, gdy ma on pewność, że efektywna praca jest najskuteczniejszym sposobem ich zdobywania.