Rolnictwo ekologiczne i jego rola w odżywianiu człowieka

Pojęcie "rolnictwo ekologiczne" oznacza system gospodarczej zrównoważonej produkcji roślinnej i zwierzęcej w obrębie gospodarstwa, oparty na środkach pochodzenia biologicznego i mineralnego nieprzetworzonych technologicznie, który aktywizując przyrodnicze mechanizmy produkcyjne, zapewnia trwałą żyzność gleby i zdrowotność zwierząt oraz wysoką jakość biologiczną produktów rolniczych. Rolnictwo ekologiczne określa się również jako rolnictwo biologiczne, organiczne lub biodynamiczne.
Rolnictwo ekologiczne powstało w pierwszej połowie dwudziestego wieku, głównie w Niemczech, Wielkiej Brytanii i Szwajcarii. Jednak dopiero w latach 80-tych ubiegłego wieku się popularne. Nastąpiło to w momencie, gdy metody produkcyjne oraz zainteresowanie konsumentów produktami ekologicznymi zaczęło się rozwijać. W okresie tym nastąpił znaczny wzrost liczby producentów, a nowe inicjatywy zostały wykorzystane w procesie przetwarzania i wprowadzania tych produktów na rynek. Jednocześnie państwa członkowskie stopniowo uznawały potencjał możliwości rolnictwa ekologicznego, włączając je do tematów przewodnich prowadzonych przez siebie badań i zatwierdzając odpowiednie przepisy prawne. Od lat 90-tych dwudziestego wieku zaobserwowano szybki rozwój w tym sektorze, i tak jest do dziś.
Najważniejszą zasadą rolnictwa ekologicznego jest odrzucenie, w procesie produkcji żywności, stosowania środków chemii rolnej, weterynaryjnej oraz spożywczej. Ponadto obowiązują następujące podstawowe zasady, które zostały określone przez Międzynarodową Federację Rolnictwa Ekologicznego (IFOAM):
? dbałość o żyzność gleby poprzez nawożenie organiczne (komposty, nawozy zielone, obornik) oraz stosowanie właściwego płodozmianu,
? podtrzymywanie biologicznej aktywności gleby oraz ochrona przed erozją poprzez jak najdłuższe utrzymywanie okrywy roślinnej (uprawa międzyplonów) oraz możliwie płytkie zabiegi uprawowe,
? ochrona roślin opierająca się na zapobieganiu zamiast zwalczania, czyli przeciwdziałanie masowemu występowaniu chorób szkodników,
? zachowanie równowagi produkcji roślinnej i zwierzęcej, wyrażającej się w samowystarczalności paszowo-nawozowej gospodarstwa,
? przystosowanie obsady zwierząt w gospodarstwie do ekologicznej pojemności powierzchni użytkowanej rolniczo (0,5-1,5 SD na 1 ha),
? podtrzymywanie zdrowotności zwierząt poprzez właściwe żywienie oparte na paszach gospodarskich oraz utrzymywanie w warunkach, które odpowiadają ich naturalnym potrzebom (zapewnienie możliwości ruchu, stosowanie naturalnej ściółki),
? prowadzenie wielostronnej i możliwie zróżnicowanej działalności w gospodarstwie,
? całościowe traktowanie procesów przyrodniczych, z którymi wiąże się produkcja rolna.
Celem rolnictwa ekologicznego jest produkowanie żywności wysokiej jakości, służące zdrowiu człowieka przy utrzymywaniu lub podwyższaniu żyzności gleby. Zasada ta opiera się na produkowaniu a nie niszczeniu środowiska i na żywieniu a nie szkodzeniu konsumentowi. Do głównych korzyści płynących z rolnictwa ekologicznego należą:
? Pestycydy: badaniai wykazują, że rolnictwo ekologiczne zazwyczaj wywiera większy wpływ na polepszenie krajobrazu, ochronę dzikiej przyrody oraz zachowanie różnorodności roślinnej i zwierzęcej niż to ma miejsce w przypadku systemów rolnictwa nie ekologicznego. Ograniczenie zastosowania pestycydów, tak jak ma to miejsce w przypadku rolnictwa ekologicznego, również ma pozytywny wpływ na poprawę jakości wody i zmniejszoną ilość pozostałości pestycydów w produktach żywnościowych.ii
? Nawozy roślinne: rolnictwo ekologiczne ma zazwyczaj wpływ na zmniejszenie zawartości środków powodujących wymywanie substancji ekologicznych, w porównaniu do wyników osiąganych zazwyczaj w przypadku zintegrowanego lub nie ekologicznego rolnictwa, o czym mowa w opracowaniach na temat jesiennych pozostałości azotanu w glebie w odniesieniu do prawie wszystkich uprawiii.
? Ochrona gleby: praktyki zarządzania powszechnie stosowane przez rolników
wykorzystujących techniki rolnictwa ekologicznego, takie jak uprawa upraw łowiących, w celu zredukowania wypłukiwania substancji ekologicznych, szerszej i bardziej zróżnicowanej rotacji upraw, oraz mieszanego wypasu, aby zredukować nadmierne wypasanie jednego gatunku, z których wszystkie pomagają chronić glebę. Pomimo faktu że zawartość substancji ekologicznej w glebie w dużej mierze zależy od położenia, jest ona zazwyczaj większa gospodarstwach ekologicznych niż w gospodarstwach nie ekologicznych.iv
? Zróżnicowanie biologiczne oraz ochrona środowiska naturalnego: rolnictwo ekologiczne przyczynia się do ochrony gatunków oraz środowiska naturalnego za pomocą charakterystycznego dla niego zredukowanego nakładu, dużego udziału terenów trawiastych w gospodarstwach wiejskich oraz znaczniejszego wykorzystania gatunków miejscowych i różnych odmian roślin.
? Bogactwo świata zwierzęcego: rolnictwo ekologiczne może mieć duży wpływ na bogactwo świata zwierzęcego, gdyż normy odnoszące się do rolnictwa ekologicznego zawierają w tej dziedzinie wiele wymogów, które wykraczają poza postanowienia obowiązujące na skalę kraju.
Dzięki kontrolom i systemom certyfikacji sektor rolnictwa ekologicznego odniósł sukces w tworzeniu rynku dla swoich produktów. Nisza rynkowa na produkty ekologiczne w dużej mierze zależy od zaufania klientów do systemów certyfikacji oraz gwarancji produkcji rzeczywistej.
Rozwój rynku zależy od postrzegania przez klientów faktu, że jakość produktów ekologicznych staje się coraz lepsza niż ma to miejsce w przypadku produktów nie ekologicznych. Jednakże jakość jest pojęciem bardzo subiektywnym. Może odnosić się do zalet produktu, takich jak postrzeganie produktu jako zdrowszego, o lepszym smaku, lub tego, że jest on po prostu bardziej popularny lub modny. Ale może również uwzględniać takie wartości etyczne konsumentów, jak poszukiwanie lepszych warunków mniej zanieczyszczonego środowiska naturalnego lub produktów, których produkcja skupia się na określonym obszarze.


Badania rynku podkreślają ilość akcji promocyjnych zachęcających do kupna
produktów ekologicznych. Jako najważniejszy motyw według konsumentów zachęcanych do kupna są uważane walory zdrowotne i smakowe, podczas gdy takie zalety jak środowisko naturalne i bogactwo fauny są często motywami pośrednimi o zróżnicowanym znaczeniu w krajach członkowskich.
Badania uwzględniły również przyczyny, dla których konsumenci nie kupują
produktów ekologicznych. Według tych badań najważniejszą przyczyną wymienianą przez konsumentów jest ich zbyt wysoka cena. Niektórzy konsumenci wspomnieli również, że produkty te nie są dostępne w sklepach; stwierdzili także, że nie istnieje jakakolwiek różnica w jakości, nie posiadają informacji na temat natury produktów ekologicznych lub wątpią, czy te produkty są naprawdę ekologiczne. Kluczowym problemem jest równowaga pomiędzy postrzeganiem wartości dodanej i kosztów.
Gospodarstwa ekologiczne znajdują się w czystym środowisku, co pozwala wykluczyć lub maksymalnie ograniczyć zanieczyszczenia, których źródłem jest przemysł lub drogi szybkiego ruchu. Dlatego można sądzić, że rolnictwo ekologiczne to nie tylko produkcja żywności, lecz dbanie o środowisko:
? zakładanie i pielęgnacja zadrzewień śródpolnych,
? utrzymywanie miedz,
? ochrona strumieni i oczek wodnych,
? zachowanie bogactwa roślinności łąk i pastwisk.
W Polsce jest około 950 ekologicznych gospodarstw rolnych, ponad 600 z nich jest w trakcie przechodzenia na produkcję ekologiczną, jednakże, jak wykazały badania Inspekcji Handlowej, sprzedawana w Polsce żywność ekologiczna nie jest bezpieczna. IH przeprowadziła w maju i czerwcu 2004 r. kontrolę jakości produktów rolnictwa ekologicznego, której celem było ustalenie, czy żywność ekologiczna jest bezpieczna dla zdrowia konsumenta.
W trakcie kontroli sprawdzono 211 placówek i 2 tysiące różnych produktów. Rezultat to ujawnienie stosowania przez producentów dużej liczby środków konserwujących (wykryto zakazane związki azotynów i azotanów sodu). W przypadku 48 proc. próbek mleka i przetworów mlecznych, 42 proc. próbek mięsa i jego przetworów oraz 7 proc. próbek przetworów z owoców i warzyw stwierdzono rażące uchybienia. Produkty żywności ekologicznej sprzedawane w sklepach w wielu przypadkach nie były zatwierdzone przez odpowiednie służby sanitarne oraz nie miały informacji na opakowaniu świadczącej o atestach, które są wymagane ustawą o rolnictwie ekologicznym.
W przypadku bezpieczeństwa żywności, zazwyczaj nie istnieje możliwość stwierdzenia, że cała żywność pochodzenia ekologicznego jest bardziej lub mniej bezpieczna niż żywność nie ekologiczna. Niestety niektóre gospodarstwa rolnicze nadal używają wiele chemikaliów, które zawierają środki silnie toksyczne. Łatwo wykrywalne resztki tych tzw. środków ochrony roślin, zawarte w produktach rolniczych, wnikają do naszego organizmu wraz z pożywieniem.
Nie mniej problematyczne wydaje się stosowanie nieograniczonych nawozów sztucznych, które doprowadziło do przenawożenia gleby. Ten nadmiar nawozu nie odkłada się w glebie i nie jest wykorzystywany przez następne generacje roślin. Przenika on do coraz głębszych warstw gleby, aż w końcu dostaje się do wód gruntowych i tym sposobem trafia do obiegu wodnego.
Trzeba pamiętać, że niektóre szkodliwe substancje nie są wydalane, lecz zalegają w organizmie ludzkim. Przypuszcza się, że niektóre substancje zawarte w środkach ochrony roślin mogą być przyczyną chorób nowotworowych. Zastosowanie chemii nie ogranicza się tylko do samej uprawy. Zasadnicze części naszej żywności ?powstają? w wyniku ?dalszego przetwarzania? produktów rolnych, a w tym czasie wiele substancji w nich zawartych ulega usunięciu lub zniszczeniu. W zamian wprowadza się sztuczne aromaty, środki wzmacniające smak, stabilizatory, środki przeciwdziałające utlenianiu, barwniki. Pełnowartościowa żywność nie zawiera substancji dodatkowych. Nic się tu nie dodaje i, co najważniejsze, niczego się nie usuwa.
Żywność naturalna to taka, która nie została poddana żadnym procesom przetwórczym, niszczącym jej poszczególne składniki spożywcze. Mówiąc o zdrowej żywności mamy na myśli pełnowartościowe składniki żywnościowe, a więc nie takie, które zostały wytworzone metodą przemysłową, zmienione podczas obróbki czy pozbawione najlepszych swoich elementów. Ten, kto zdecyduje się spożywać zdrową żywność, żyje dłużej. Po stopniowym przestawieniu się na pożywienie pełnowartościowe, dotychczas zaburzone funkcje organizmu na powrót spełniane są bez zarzutu.
W Polsce i na całym świecie w ostatnich latach obserwujemy bardzo duże zainteresowanie zdrową żywnością. Potencjalni konsumenci powinni poznać zasady produkcji żywności metodami przemysłowymi i ekologicznymi, aby potem umiejętnie wybrać produkty spośród bogatej oferty rynkowej. To konsumenci powinni znać zalety rolnictwa ekologicznego, ponieważ oni kreują rynek żywnościowy.
Przy zakupie produktu ekologicznego konsumenci powinni zwrócić uwagę na etykietę danego produktu, która powinna zawierać:
? nazwą produktu
? numerem atestu
? danymi producenta
? symbolem jednej z organizacji atestujących (EKOLAND, Polskie Towarzystwo Rolnictwa Ekologicznego)