Polska pod zaborami, walka z wynarodowieniem, polskie partie polityczne

W drugiej połowie XIX wieku na ziemiach polskich zaczęły powstawać pierwsze organizacje robotnicze . w latach 70. Rozpoczęły działalność kółka socjalistyczne. Polscy socjaliści zgromadzeni w 1892 roku na zjeździe w Paryżu opracowali szkic programu POLSKIEJ PARTII SOCJALISTYCZNEJ – PPS. Sama partia powstała w roku następnym w zaborze rosyjskim .
Ludność i gospodarka
W 1870 roku w Królestwie Polskim mieszkało około 4 milionów polaków, w zaborze pruskim – 2,7 miliona a w zachodnich guberniach żyło prawie 10 milionów Polaków .Do 1914 roku liczba ta uległa podwojeniu – mimo że w okresie wyemigrowało ponad 3.5 miliona osób polskiego pochodzenia .
Największy wpływ na gospodarkę wszystkich zaborów wywarły reformy uwłaszczeniowe. W Prusach rozpoczęto je w 1811 roku i przeprowadzano przez kilkadziesiąt lat; w Austrii dokonywano ich od roku 1848 a w Królestwie Kongresowym w 1864 roku. Rolnictwo w Wielkopolsce i na Pomorzu szybko zbliżało się do poziomu krajów zachodnich . w pozostałych dwóch zaborach ani ziemiaństwo ani chłopi nie posiadali środków by wprowadzić ulepszenia, toteż plony były tam znacznie niższe niż w Prusach
Ziemie polskie w państwie niemieckim stanowiły jego rolnicze zaplecze w wyjątkiem przemysłowego Górnego śląska ) przeciwnie Królestwo Polskie stało się ono jedną z najbardziej uprzemysłowionych części Imperium Rosyjskiego. O znaczeniu gospodarczym tych terenów zdecydowały zwłaszcza fabryki włókiennicze w Łodzi i okolicach oraz zakłady górnicze i hutnicze w Zagłębiu Dąbrowskim. W Galicji przemysł prawie nie istniał a rolnictwo stało na niskim poziomi. Średnia długość życia w „ GOLICJI” - jak ironicznie nazywano te obszary – wynosiła 28 lat
Los robotników
W połowie lat 70. XIX wieku z zakładach przemysłowych Królestwa Kongresowego pracowało ok. 90 tys. Robotników ( w początkach XX wieku było ich już około 250 tyś. ) w Galicji i Poznańskiem z pracy w przemyśle utrzymywało się po 20 tyś. ludzi jedynie w Górnym Śląsku liczba robotników sięgała 170 tyś.
warunki pracy w przemyśle na ziemiach polskich nie odbiegały od zachodnich( choć tam wcześniej nastąpiła ich poprawa ) dzień w fabryce trwał kilkanaście godzin . Na ogół nie zawierano umów na piśmie toteż fabrykant mógł dowolnie obniżyć płacę pracownikowi lub zwolnić go, nie podając powodu. Wypadki zdarzały się bardzo często, a nie istniały ubezpieczenia społeczne robotników , któremu maszyna urwała rękę, tracił pracę i stawał się żebrakiem.
Dramatyczne położenie robotników budziło sprzeciw wielu ludzi. Poprawy losu pracowników fabryk domagali się zwłaszcza studenci i niezamożni przedstawiciele inteligencji. W latach 70. Żywy oddźwięk znalazły wśród nich idee socjalistyczne

Partie socjalistyczne
W 1882r powstała w Warszawie Socjalno-Rewolucyjna Partia Proletariat – pierwsza polska partia robotnicza. Jej założycielem był 26 letni wówczas Ludwik Waryński
Program Proletariatu opierał się na założeniach marksizmu. Jako farmy walki przewidywano strajki, manifestacje oraz terror wobec szczególnie nieludzkich fabrykantów. Partia odrzucała dążenie do odzyskania niepodległości, jej działacze uznali hasło niezależności narodowej za szkodliwe dla sprawy robotniczej. Ich zadaniem proletariusze powinni byli skupić siły na walce klas wyzyskiwanych ( robotników ) z wyzyskującymi ( kapitalistami )
Waryński został aresztowany już w następnym roku przez carską policję ( aresztowany na skutek własnego roztargnienia , zostawił na ladzie sklepowej paczkę „bibuły” tzn. nielegalnych pism. ) kolejne aresztowania rozbiły partię
W 1892roku grupa przebywających w Paryżu socjalistów zapowiedziała utworzenie nowej partii robotniczej i opracowało jej program. W roku 1893 powstała w zaborze rosyjskim Polska Partia Socjalistyczna ( PPS) wśród jej działaczy a wkrótce przywódców znalazł się Józef Piłsudski . PPS w odróżnieniu od Proletariatu pragnęła zarówno reform społecznych jak i odzyskania niepodległości . Program ten napotkał opór części członków ugrupowania . Już w 1893 roku wystąpili oni z PPS i utworzyli własną partię Socjaldemokrację Królestwa Polskiego
( SDKP) od 1900 roku „ i Litwy ( SDKPiL) jej przywódcy uznali walkę o niepodległość za szkodliwą
PPS oraz SDKPiL były partiami socjalistycznymi które na pierwszym miejscu stawiały interes robotników . PPS łączyła go z walką o niepodległość . Natomist SDKPiL była jej przeciwna . W drugiej połowie XIX wieku powstała też partia która za wartość najwyższą uznawała naród.
Narodowa Demokracja
Pokoleniu Polaków dorastającemu pod koniec lat 70. XIX wieku nie wystarczyły działania pozytywistów. Nie znosiły one niesprawiedliwości społecznej nie zapobiegały represjom i ani o krok nie przybliżały wolności. Młodzi inteligenci- gdyż inteligencja tworzyła najbardziej czynną grupę społeczeństwa – chcieli działać w nowy sposób
Swoją aktywność opierali na nowym rozumieniu pojęcia narodu. W ciągu XIX wieku mianem naród zaczęto określać nie tylko szlachtę jak wcześniej lecz także mówiących po polsku mieszkańców miast i chłopów. Zmiana ta wynikała z rozwoju polskiego nacjonalizmu kształtującego się tak jak w innych krajach Europy z XIX wieku
W 1893 roku powstała w warszawie tajna Liga Narodowa jej przywódcą był Roman Dmowski , pragnął by organizacja kierowała „ całym życiem narodowym” w trzech zaborach . Cztery lata później utworzono w Galicji legalne stronnictwo Demokratyczno- Narodowe, powstające pod kontrolą zakonspirowanej Ligii . Tak narodził się obóz polityczny zwany Narodową Demokracją albo endecją
Zwolennicy Dmowskiego uważali współpracę narodową za wartość najwyższą. Głosili że potrzeby narodu polskiego – tzw. egoizm narodowy – mają pierwszeństwo nie tylko przed interesami innych narodów ale i przed moralnością
Głównym celem politycznym stronnictwa było utworzenie niepodległego państwa. Dmowski wyznawał jednak zasadę realizmu politycznego ponieważ ani walka zbrojna ani akcja dyplomatyczna nie miały zdaniem szans powodzenia należało wzmacniać siły narodu przez edukację, aktywność gospodarczą i rozbudzenie świadomości narodowej . organizowano więc kursy samokształceniowe dla młodzieży ( z historii i literatury polskiej ) oraz szerzono oświatę wśród ludu
Stronnictwo Demokratyczno-Narodowe przewidywało polonizację Ukraińców, Litwinów i innych mniejszości które znalazły się w odrodzonym państwie. Było wyraźnie antysemickie – jego działacze zakładali ze Żydzi posiadający kulturę znacznie starszą od polskiej nie dadzą się spolonizować. Stronników Dmowskiego cechowała także wrogość do socjalizmu – wg nich osłabiał siły narogu dzieląc go na klasy o sprzecznych interesach .
Endecja wywierała dość znaczy wpływ na założone w 1895 roku w Rzeszowie Stronnictwo Ludowe od 1903 roku zwane jako Polskie Stronnictwo Ludowe czyli PSL. Było ono galicyjska partią chłopską, dążącą do poszerzenia praw wyborczych chłopów, demokracji państwa, poprawy warunków życia ludności wiejskiej oraz zapewnienia jej dostępu do oświaty
Rusyfikacja
Po stłumieniu powstania styczniowego władze rosyjskie postanowiły raz na zawsze znieść odrębność Królestwa Polskiego a polaków poddać rusyfikacji – tzn działaniom zmierzającym do uczynienia ich Rosjan
Powołany przez cara Komitet Urządzający zniósł kolejno wszystkie wyższe urzędy Królestwa i zastąpił je rosyjskimi . zlikwidowany został osobny budżet i sądownictwo. Zamknięto warszawską Szkołę Główną a zamiast niej otwarto rosyjski uniwersytet . 1874 roku Kongresówką rządził wojskowy generał- gubernator ( a nie cywilny namiestnik ) w ramach uprawnień mógł on bez sądu zamknąć podejrzanego w więzieniu lub zesłać na Syberię. Nazwę Królestwo Polskie władze zastąpiły określeniem Kraj Przywiślański - by podkreślić że ziemie te stanowią integralną część Rosji
Z głębi cesarstwa sprowadzono nad Wisłę urzędników i nauczycieli . Po 1885 roku polskie dzieci i młodzież uczyły się w szkołach tylko po rosyjsku ( z wyjątkiem religii) zakazane było posiadanie polskich książek w internatach i na stancjach. Ówczesny kurator oświaty w Warszawie wyraził pragnienie by polskie matki śpiewały dzieciom kołysanki po rosyjsku . Próby rusyfikacji nie przniosły oczekiwanych przez cara rezultatów . Napotkały zgodny opór społeczeństwa na co dzień starano się ograniczać kontakty z Rosjanami do załatwienia niezbędnych spraw urzędowych.
Przeciw GERMANIZACJI
W zaborze pruskim – zwłaszcza w Wielkim Księstwie Poznańskim – praca ograniczna rozpoczęła soe juz w latach 40. XIX wieku . Polscy właściciele ziemscy konkurowali tam z Niemcami których gospodarstwa stały na wysokim poziomie . Aby nie przegrać Polscy właściciele się nauczyć dobrej organizacji i nowoczesnego gospodarowania . Zakładali więc kółka rolnicze, a także stowarzyszenia których działalność nie ograniczała się do spraw związanych z uprawą roli , towarzystwa śpiewające, spółki pożyczkowe, czytelnie ludowe ( ponad 1000 u schyłku XIX wieku) towarzystwo gimnastyczne „ sokół” wszystkie one przyczyniły się do umacniania solidarności między Polakami
Gdy w 1871 roku powstały zjednoczone Niemcy, sytuacja Polaków znacznie się pogorszyła . Bismarck zabiegał bowiem o poparcie nacjonalistów niemieckich, którzy domagali się wszystkich miejscowości narodowych . ucisk ludności polskiej stał się znaczenie bardziej dotkliwy niż w zaborze rosyjskim , gdyż obejmował także sferę gospodarczą . W latach 70. Ostatecznie zastąpiono urzędników polskich niemieckimi i wprowadzono język niemiecki jako jedyny urzędowy ,
W 1871 roku Bismarck rozpoczął w całym państwie walkę z Kościołem katolickim. Chodziło mu o podporządkowanie kraju protestanckim Prusom i o zniszczenie w byłych państewkach niemieckich dążeń do niezależności żywych zwłaszcza wśród katolików . Politykę tę nazwano „ walka o kulturę” po niemiecku „kulturkampf” – od egzaminu z kultury, który mieli zdawać księża. Na ziemiach zamieszkanych przez Polaków prześladowania duchowieństwa miały wyraźnie antypolski charakter – z blisko 100 parafii usunięto proboszczów Polaków. Sprawy Kościoła i polskości splotły się wówczas tak mocno że ostatecznie ukształtował się ( istniejący od XVII wieku ) stereotyp polaka-katolika
Kulturkampf zakończył się niepowodzeniem : Bismarck odwołał część antykościelnych zarządzeń i pojednał się z papieżem. Jednak walka z polskością trwała. Co więcej w połowie lat 80. Weszła w nową, ostrzejszą niż dotąd fazę.
Polskie nazwy miejscowości zaczęto zastępować niemieckimi np. Bydgoszcz zmieniono na Bromberg. Język niemiecki wprowadzono do szkół jako obowiązkowy: w 1901 roku władze nakazały uczyć po niemiecku nawet religii w wyższych klasach szkoły podstawowej . Zarządzenie to wywołało protest polskich dzieci we Wrześni odpowiedzią nauczycieli było brutalne bicie uczniów. Rodziców ukarano grzywnami a kilkanaście osób więzieniem .
1885 roku przeprowadzono tzw. rugi pruskie – wysiedlenie ludności polskiej , przybyłej z zaboru rosyjskiego i austriackiego . akcja ta objęła prawie 30 tys. Ludzi . Rok później powstała Komisja Kolonizacyjna która za olbrzymie pieniądze rządu Niemiec wykupywała ziemie z rąk Polaków. Gdy polityka ta nie przynosiła spodziewanych rezultatów ( to niemieccy gospodarze chętniej sprzedawali grunty i przenosili się na Zachód gdzie można było lepiej zarobić ) władze wydały zakaz samowolnego stawiania budynków w gospodarstwach rolnych ( 1904) właśnie wtedy chłop Michał Drzymała zamieszkał z rodziną w cyrkowym wozie.
W 1894 roku powstał Niemiecki Związek Kresów Wschodnich znany prze Polaków Hakata ( od pierwszych liter nazwisk założycieli) Była to organizacja prowadząca antypolską propagandę i aktywnie wspierająca wszelkie zarządzenia pruskiego rządu, skierowane przeciwko Polakom.
Galicyjskie swobody
W porównaniu z zaborami rosyjskim i pruskim Galicja stała się w drugiej połowie XIX wieku oazą wolności narodowych
Pod koniec 1866 roku po klęsce Austrii w wojnie z Prusami ugodowi politycy polscy zaboru austriackiego złożyli cesarzowi deklaracje lojalności zakończoną słowami : „ przy Tobie Najjaśniejszy Panie stoimy i stać chcemy” . liczyli na pełną autonomię Galicji choć jej nie uzyskali otrzymali swobody, o których rodacy z innych zaborów mogli tylko pomarzyć. Na początku lat 70. Polacy objęli stanowiska w administracji, sądach i szkołach. W Galicji językiem urzędowym stał się jezyk polski . bez przeszkód rozwijała się kultura i nauka , działały wyższe uczelnie Krakowa i Lwowa. Istniały polskie teatry w Krakowie malował obrazy Jan Matejko i pisał swe dramaty Stanisław Wyspiański . Grupa krakowskich historyków prowadziła osobne badania nad przeszłością Polski. Utworzyli oni tzw. szkołę krakowską, która głosiła że to Polacy ponoszą winę za upadek Rzeczpospolitej a przyczyną rozbiorów była anarchia w państwie.