Kolorowe nazwy w atlasie.
Biały Przylądek, Cap Blanc, przylądek w Tunezji, na północ od Bizety. Najdalej na pół-noc wysunięty punkt Afryki.
Bielsko – Biała , miasto na Pogórzu Śląskim, u stóp Beskidu Śląskiego i Małego, nad rze-ka Białą (prawy dopływ Wisły). 179,7 tys mieszkańców (1992). Jeden z ośrodków i zaplecze kulturalne Bielskiego Okręgu Przemysłowego. Najstarsze dzieje Bielska sięgają XIII w., kie-dy to powstał gród w piastowskim Księstwie Cieszyńskim. W 1312 osada otrzymała prawa miejskie. W XVII - XVIII w. Bielsko stało się siedzibą zarządu dóbr magnackich. W XIX w. rozwinęło się w jeden z największych w Europie ośrodków przemysłu wełnianego. Bielsko wróciło do Polski w 1920, po podziale ziemi cieszyńskiej między Polskę i Czechosłowację. Biała była osadą w Księstwie Oświęcimskim. Prawa miejskie otrzymała w 1723. W XIX w. była jednym z ważniejszych miast handlowych i przemysłowych Galicji. Od 1918 znalazła się w granicach odrodzonego państwa polskiego. We wrześniu 1939 Bielsko i Biała zostały wcielone do Rzeszy. Okolice Bielska i Białej były miejscem masowych egzekucji powstań-ców śląskich (powstania śląskie). Działalność prowadziły liczne oddziały partyzanckie. Po wojnie, w 1951, nastąpiło administracyjne połączenie obu miast. Główne gałęzie przemysłu: włókienniczy, środków transportu (fabryka koncernu Fiat Auto Poland, dawniej FSM), ma-szynowy, odzieżowy, spożywczy, fabryka maszyn włókienniczych „Befama”. Duży ośrodek turystyki i sportów zimowych, kolejka linowa na Szyndzielnię. Zabytki: zamek z XV - XVIII w., kościół św. Trójcy z XVII w., zabytkowa zabudowa starego miasta, klasycystyczny ko-ściół ewangelicki z XVIII i XIX w. w Białej.
Białystok, miasto na Wysoczyźnie Białostockiej, nad rzeką Białą (lewy dopływ Supraśli). 274 tys. mieszkańców (1992). W XV w. założono dwór i wieś, która w XVIII w. zyskała sta-tus miasta. W latach 1665-1802 posiadłość Branickich, od 1802 Potockich. Po III rozbiorze pod zaborem pruskim. W 1807 przeszedł pod władzę Rosjan. W końcu XIX w. Białystok stał się ośrodkiem przemysłu włókienniczego.
W czasie okupacji hitlerowskiej zginęło 59 tys. mieszkańców. W sierpniu 1943 powstała w mieście Żydowska Organizacja Bojowa i wybuchło powstanie w getcie. W latach 1941-1943 istniał tu obóz jeńców radzieckich. W okolicy działały oddziały partyzanckie Armii Krajowej i oddziały partyzantki radzieckiej. Duży ośrodek przemysłu włókienniczego (m.in. fabryka dywanów), a także produkcja podzespołów elektronicznych, przemysł metalowy, drzewny, spożywczy, materiałów budowlanych. Węzeł komunikacyjny. Siedziba wyższych uczelni (Akademia Medyczna, Politechnika Białostocka, filia warszawskiej Akademii Muzycznej, filia Uniwersytetu Warszawskiego, Wydział Reżyserii Teatru Lalek warszawskiej PWST).
Zabytki: barokowy zespół pałacowo-parkowy Branickich (XVII - XVIII w.), barokowy ko-ściół parafialny i ratusz.
Biała Podlaska, miasto nad rzeką Krzną (lewy dopływ Bugu), na Równinie Łukowskiej. 55 tys. mieszkańców (1992). Prawa miejskie uzyskała w XV w.
W XVI i XVII w. posiadłość Radziwiłłów. W okresie okupacji hitlerowskiej istniał tu obóz dla jeńców radzieckich i włoskich. Ośrodek ruchu partyzanckiego. Ośrodek przemysłu weł-nianego (Zakłady „Biawena”), fabryka mebli, zakłady sprzętu melioracyjnego, przemysł spo-żywczy. W Białej Podlaskiej mieści się filia warszawskiej AWF.
Biała , rzeka w byłym województwie nowosądeckim i tarnowskim. Prawy dopływ Dunajca. Długość 101 km, powierzchnia dorzecza 983 km2, źródła w masywie Lackowej, w Beskidzie Niskim. Na prawym brzegu Białej, na Pogórzu Ciężkowickim, znajduje się rezerwat skalny - Skamieniałe Miasto. Nad Białą leżą m.in. Tarnów, Grybów i Tuchów.
Biała Przemsza, rzeka w byłym województwie katowickim. Długość 64 km, powierzchnia dorzecza 877 km2, jedna ze źródłowych rzek Przemszy. Po połączeniu z Czarną Przemszą tworzy Przemszę, która uchodzi do Wisły. W środkowym biegu płynie przez Pustynię Błę-dowską. Po obu stronach rzeki, w jej dolnym biegu, znajdują się duże kompleksy lasów.
Białe Jezioro, jezioro w byłym województwie suwalskim, na Równinie Augustowskiej. Powierzchnia 479 ha, długość 6 km, szerokość do 1,2 km, maksymalna głębokość do 30 m.
Brzegi porośnięte lasami iglastymi Puszczy Augustowskiej. Liczne ośrodki wypoczynkowe, domy wczasowe i kąpieliska.
W południowej części, nad zatoką, położona jest jedna z dzielnic Augustowa. Stanowi część systemu Kanału Augustowskiego.
Białe Morze, Biełoje Morie, odnoga Morza Barentsa. Ograniczone Półwyspem Kolskim i Półwyspem Kanin (północno-zachodnia Rosja). Charakteryzuje się licznymi zatokami przy lejkowatych ujściach rzek: Mezeń, Dwina, Onega. Poprzez Kanał Białomorski połączone z Bałtykiem i wielkim systemem wodnym Bałtycko-Wołżańskim.
Największy port - Archangielsk, przez który przechodzą głównie ładunki masowe. Po-wierzchnia 90 tys. km2 głębokość do 340 m, średnia głębokość 89 m. Zasolenie 26-30 %. Liczne i zasobne łowiska ryb.
Bluefields, (niebieskie pola) miasto w południowo-wschodniej Nikaragui, nad Morzem Karaibskim. 30 tys. mieszkańców (1990). Ośrodek administracji departamentu Zelaya.
Najważniejszy port handlowy kraju. Przemysł spożywczy, głównie rybny.
Czarna Rzeka, Song Da, Babian Jiang, rzeka w Wietnamie i Chinach, prawy dopływ Rzeki Czerwonej. Długość 800 km. Źródła w górach Wuliang-szan. Przepływa przez Wyżynę Junnańsko-Kuejczouską. Większe miasto - Hoa Binh. Wykorzystywana do produkcji energii elektrycznej.
Elstera Czarna, Schwarze Elster, rzeka we wschodniej części Niemiec. Obszar źródłowy w Górach Łużyckich. Uchodzi do Łaby, jako jej prawy dopływ. Długość 188 km.
Czarna Woda, wieś w południowej części byłego województwa gdańskiego, w Borach Tucholskich, nad Wdą. Powstała w latach 1950-1960, spełniała funkcje wypoczynkowe, in-frastruktura turystyczna (kwatery prywatne, przystań kajakowa). Zakład produkcji płyt pil-śniowych. Stacja kolejowa na linii łączącej Wielkopolskę z Trójmiastem.
Czarna Woda, Wda, rzeka w północnej Polsce, na Pojezierzu Południowopomorskim, Równinie Charzykowskiej, Wysoczyźnie Świeckiej i w Borach Tucholskich. Długość 198 km, powierzchnia dorzecza 2325 km2. Płynie przez województwa: słupskie, gdańskie, bydgoskie.
Źródła w jeziorze Krążno. Przepływa przez jezioro Wdzydze. Uchodzi do Wisły. Główne dopływy: Trzebiocha, Prusina, Niechwaszcz. Większe miejscowości: Czarna Wda, Tleń, Świecie. Szlak kajakowy długości 194 km.
Czarne Morze, morze śródlądowe pomiędzy południowo-wschodnią Europą a Azją Mniejszą. Powierzchnia 422 tys. km2, objętość 555 tys. km3, średnia głębokość 1315 m, mak-symalna głębokość 2258 m, rozciągłość równoleżnikowa 1150 km, południkowa 580 km.
Połączone przez Bosfor, morze Marmara i Dardanele z Morzem Śródziemnym. Linia brzego-wa mało urozmaicona, jedynie na północnym zachodzie zatopione doliny rzeczne utworzyły wiele wcinających się w ląd limanów.
W części północnej głęboko w morze wcina się Półwysep Krymski. Odgałęzienie Krymu, które tworzy na wschodzie Półwysep Kerczeński, oddziela wraz z Półwyspem Tamańskim Morze Czarne od Morza Azowskiego. Przejście pomiędzy tymi akwenami tworzy Cieśnina Kerczeńska.
Klimat, ze względu na otoczenie ze wszystkich stron dużymi obszarami lądowymi, ma cha-rakter kontynentalny. Zimą przeważają silne wiatry południowo-wschodnie, a temperatura spada do -25C. W lecie natomiast temperatura powietrza utrzymuje się w granicach 22-23C. Największe z rzek uchodzących do Morza Czarnego to: Dunaj, Dniestr, Bug i Dniepr. Tempe-ratura wód powierzchniowych wynosi w zimie 3-7C, latem zwiększa się do 22, a nawet 25C. Limany i niewielkie obszary na północnym zachodzie zamarzają zimą. Średnie zasole-nie wód powierzchniowych wynosi 18,2 %, przy czym znaczne wysłodzenie występuje w części północno-zachodniej, gdzie zasolenie obniża się do 14 %, a w strefie przybrzeżnej spa-da do 5, a nawet 10 %. Jest siedliskiem ok. 180 gatunków ryb. Gospodarcze wykorzystanie tych zasobów jest niewielkie, odławia się ogółem nieco ponad 0,1 mln ton rocznie. Łowi się sardelę, ostroboka, makrelę i ryby jesiotrowate. W północno-zachodniej części prowadzi się próbne odwierty w poszukiwaniu złóż ropy naftowej.
Do ważniejszych portów należą: Odessa, Iljiczewsk, Noworosyjsk, Poti w byłym Związku Radzieckim, Konstanca w Rumunii, Burgas i Warna w Bułgarii, Trabzon i Samsun w Turcji. Liczne uzdrowiska i kąpieliska znajdują się na południowych wybrzeżach Krymu, w Rumunii i Bułgarii.
Czerwone Morze, morze śródlądowe pomiędzy Afryką a Półwyspem Arabskim, o wydłu-żonym, wrzecionowatym kształcie, powstałe wskutek tektonicznego pęknięcia skorupy ziem-skiej. Powierzchnia 460 tys. km2, objętość 201 tys. km3, średnia głębokość 437 m, maksy-malna głębokość 3040 m, długość ok. 2000 km, szerokość 150-300 km.
Stanowi odnogę Oceanu Indyjskiego, z którym łączy się na południu poprzez cieśninę Bab al-Mandab i Zatokę Adeńską. Na północy przez Zatokę Sueską i Kanał Sueski posiada połącze-nie z Morzem Śródziemnym.
Linia brzegowa słabo rozwinięta, wzdłuż wybrzeży liczne rafy koralowe. W północnej części wody Zatoki Sueskiej i Zatoki Akaba obejmują półwysep Synaj. Na południu liczne, choć niewielkie, wyspy, m.in. Dahlak, Farasan i Zukar.
Temperatura powietrza w styczniu od 16C przy Kanale Sueskim, do 24C w rejonie Bab al-Mandab. Temperatury lipca wahają się odpowiednio od 28 do 33C. Temperatury wód po-wierzchniowych w sierpniu wahają się od 27 do 32C, zimą spadają o 5-6C.
Do Morza Czerwonego nie uchodzi żadna rzeka, jego otoczenie stanowią głównie obszary pustynne. Rybołówstwo jest słabo rozwinięte, prowadzi się jednak wydobycie pereł i korali. W Zatoce Sueskiej eksploatowane są złoża ropy naftowej.
Należy do najważniejszych w świecie morskich szlaków transportowych, przechodzi tędy ok. 15% przewozów światowych. Do głównych portów należą: Suez (Egipt), Port Sudan (Sudan), Dżudda (Arabia Saudyjska), Massaua (Etiopia), Al-Hudajda (Jemen).
Nazwa morza wywodzi się od zabarwienia wód, spowodowanego okresowym, masowym pojawianiem się glonów (Trichodesmium eruthraeum) zawierających czerwony pigment.
Zielona Góra, miasto wojewódzkie na obszarze Wału Zielonogórskiego. 115,7 tys. miesz-kańców (1994). Średniowieczna osada targowa przy szlaku handlowym z Wrocławia do Szczecina. Wzmiankowana w 1301. Prawa miejskie od 1323. Od 1331 lenno Czeskie. 1429 za czasów Henryka IX otoczono miasto kamiennym wałem, który zastąpił wcześniejsze umocnienia drewniane. Do 1488 w księstwie żagańsko-głogowskim. Przejściowo włączona do Polski przez Kazimierza IV Jagiellończyka (1490). Od 1506 w granicach Czech.
W XV-XVI w. rozwój rzemiosła (głównie sukiennictwa), rozpowszechnienie wprowadzonej już w XII w. uprawy winorośli i produkcji wina. W 1742 włączona do Prus. W 2. połowie XIX w. napływ osadników polskich z Poznańskiego. Miejsce działalności organizacji pol-skich: koła Związku Polaków w Niemczech (założone w 1923) oraz Towarzystwa Rzemieśl-ników Polskich (1898-1935). W latach II wojny światowej, 1940-1945 podobóz obozu kon-centracyjnego w Rogoźnicy, obozy jeńców radzieckich, francuskich i włoskich obozu w Ża-ganiu (Stalag VIII C Sagan). 10 obozów pracy. Od 1945 w Polsce.
Ważny ośrodek kulturalny i gospodarczy (dwie szkoły wyższe i liczne towarzystwa naukowe, a także filharmonia i dwa teatry). Przemysł włókienniczy, elektromaszynowy, spożywczy, drzewny. Ośrodek regionu uprawy winorośli (miejsce organizacji dorocznego święta wino-brania). Ważny węzeł drogowy i kolejowy.
Zabytki: kościół Św. Jadwigi (XV, XVI w., przebudowany 1679 i XVIII w.), kościół po-ewangelicki Matki Boskiej Częstochowskiej (1746-1748), ratusz (XVI, kilkakrotna przebu-dowa XVIII-XIX w.), fragmenty obwarowań miejskich z basztą (XV, przebudowaną XVIII w.), domy (XVII-XIX w.), m.in. przebudowany na palmiarnię Dom Winniczy (1818).
Republika Zielonego Przylądka, Cabo Verde, Repblica de Cabo Verde, wyspiar-skie państwo na Oceanie Atlantyckim (Wyspy Zielonego Przylądka), u zachodnich wybrzeży Afryki. Powierzchnia 4 tys. km2. Stolica Praja (62 tys. mieszkańców, 1990). Większe miasta (1990): Sao Tiago (146 tys.), Santo Antao (43 tys.), Sao Vicente (42 tys.).
Język urzędowy portugalski, w użyciu kreolski.
Jednostka monetarna 1 escudo = 100 centavos.
Żółta Rzeka, Huang He, Huang-ho, druga pod względem długości rzeka w Chinach, trze-cia na kontynencie azjatyckim. Wypływa w górach Bayan Har Shan, przepływa przez Wyżynę Tybetańską, Wyżynę Lessową i Nizinę Chińską. Uchodzi do Morza Żółtego tworząc deltę. Huang He charakteryzuje się dużą zmiennością stanów wód, zamuleniem koryta, co powoduje znaczne obniżenie jej przydatności jako szlaku komunikacyjnego. Odprowadza do morza ok. 1,4 mld ton nanosów rocznie, wypłukiwanych głównie na obszarze Wyżyny Les-sowej. Delta Huang He przyrasta w tempie kilkuset m rocznie. W dolnym biegu często zmie-nia swe koryto. Na przestrzeni ostatnich 4000 lat ujście Huang He przesuwało się wzdłuż 900 km odcinka wybrzeża. Wykorzystywana do nawadniania pól uprawnych. Huang He była przyczyną wielu katastrofalnych w skutkach powodzi. Długość 4845km, powierzchnia dorze-cza 752 tys. km2.
Żółte Morze, Huang Hai, Chosqn (Taehom) Sqhae, część Oceanu Spokojnego u wybrze-ży Azji, na północ od Morza Wschodniochińskiego, oddzielone od otwartego oceanu Półwyspem Koreańskim. Powierzchnia 417 tys. km2, głębokość do 106 m, średnia głębokość 39 m. Liczne zatoki, m.in.: Pohaj (Bo Hai), Liaotuńska, Zachodniokoreańska, Kanghwa. Temperatura wód powierzchniowych od 0-8˚C w zimie, do 24-28˚C w lecie. Średnie zasole-nie 30-34 %. Dość wysokie pływy, u wybrzeży koreańskich do 8 m. Do morza uchodzą liczne rzeki, m.in.: Huang He (Żółta Rzeka), Yalu Jiang (Jalu-ciang), Liao He.
Główne porty morskie: Tianjin, Dalian, Quingdao, Dandong w Chinach, Sinyidnu i Nampho w Korei Północnej oraz Inchou, Kunsan i Mokpho w Korei Południowej. Nazwa morza po-chodzi od zabarwienia wody wskutek dużej domieszki cząstek gleb lessowych, dostarczanych przez rzeki.
Yellowstone (żółty kamień) Park Narodowy, (Yellowstone National Park), park naro-dowy w środkowej części USA (stany: Wyoming, Idaho, Montana), w Górach Skalistych. Najstarszy park narodowy na świecie, utworzony w 1872. Powierzchnia 8981 km2. Zajmuje wulkaniczny płaskowyż, rozcięty głębokim wąwozem rzeki Yellowstone, a także stoki Gór Absaroka.
Działalność termalna - fumarole, gorące źródła, wulkany błotne i ponad 3 tys. gejzerów (najsłynniejsze - Old Faithful, Castle). Osobliwość stanowią piękne nacieki trawertynowe, tzw. Tarasy Minerwy (Minerva Terrace).
Malownicze wodospady: Yellowstone, Gibbon i Mystic. Pokryty lasami iglastymi z domina-cją sosny, jodły i świerka. Bogata fauna: bizon, antylopa widłoroga, owca kanadyjska, jeleń wapiti, łoś, kojot, niedźwiedzie baribale i grizli, a z ptaków bielik amerykański. W 1976 wpi-sany na listę Międzynarodowych Rezerwatów Biosfery.
Greenville, miasto w USA, w północnej części stanu Karolina Południowa, u podnóża Pasma Błękitnego, w zespole miejskim Greenville-Spartanburg. 58 tys. mieszkańców, zespół miejski 641 tys. mieszkańców (1990). Założone w 1797. Ośrodek przemysłowy i handlowy stanu, słynny z zakładów przemysłu bawełnianego. Przemysł odzieżowy, maszynowy, elek-trotechniczny, spożywczy. Węzeł komunikacyjny (kolejowy i drogowy). 2 uniwersytety. Ośrodek turystyczny. Wystawy włókiennicze.
Greensboro, miasto w USA, w środkowej części stanu Karolina Północna, w zespole miej-skim Greensboro-Winston-Salem-High Point. 184 tys. mieszkańców, zespół miejski 942 tys. mieszkańców (1990). Ośrodek handlowy i przemysłowy stanu. Zakłady przemysłu maszyno-wego, włókienniczego, odzieżowego, chemicznego, farmaceutycznego. Węzeł komunikacyj-ny (kolejowy i drogowy). Ośrodek turystyczny. 2 uniwersytety. Galeria sztuki.
Błękitne Pasmo, Blue Ridge, pasmo górskie na wschodnim wybrzeżu Stanów Zjednoczo-nych, w południowej części Appalachów. Rozciąga się równolegle do głównego grzbietu Ap-palachów. Od północy ograniczone doliną Potomacu. Długość 1000 km. Najwyższy szczyt - Mitchell, 2037 m n.p.m.). Zbudowane z prekambryjskich i paleozoicznych skał metamorficz-nych. Pokryte lasem, głównie jodłowym i sosnowym. Eksploatacja bogactw mineralnych, m.in.: węgla kamiennego, rud manganu, cynku, ołowiu i litu. W masywie Hawksbill (1234 m n.p.m.) - Park Narodowy.