Ojczyzna i Patriotyzm. Zafałszowanie postaw patriotyzmu.

Życie każdego człowieka realizuje się w określonym czasie i przestrzeni. Od początku powołania do życia, aż do chwili naturalnej śmierci, człowiek wzrasta w konkretnym środowisku społecznym, które jest kształtowane obecnością innych osób, a zostaje ubogacone także jego niezwykłością i niepowtarzalnością. Nawiązywane relacje interpersonalne, prowadzące do wspólnoty w wymiarze horyzontalnym, dla której źródłem jest Bóg, powoduje, iż człowiek identyfikuje się z określonymi ludźmi, z którymi realizuje swoje życiowe powołanie. Spędzając bowiem z nimi „swój czas”, odczytuje swe życie w kontekście charakterystycznej przynależności, jakiejś formy życiowego zakotwiczenia, w którym ważnym i cennym staje się wszystko to, co go stanowi i z czym jest związany. Związana z tym rzeczywistość określana jest mianem ojczyzny i patriotyzmu. Rzeczywistość jednak ta wydaje się dzisiaj być spychana poza margines i konkret ludzkiego życia. Sobór Watykański II zachęca chrześcijan, aby żyjąc „dla Boga i Chrystusa w uczciwej atmosferze swego narodu”, pielęgnowali „prawdziwą i czynną miłość ojczyzny” I to „wielkodusznie i wiernie, jednak bez ciasnoty duchowej” , unikając „wszelkiej pogardy dla innej rasy i jątrzącego nacjonalizmu” . Odpowiedz na pytanie, na czym polega ta „prawdziwa” miłość ojczyzny, czyli zdrowy patriotyzm, nie jest jednak prosta i wymaga głębszej refleksji. Oddzielnie trzeba będzie zwrócić uwagę na to co godzi, w tę miłość, a szczególnie na ciasnotę duchową, źródło jątrzącego nacjonalizmu. Wezwanie jakie za sobą niesie, to że ojczyzna stanowi nie tylko realną, dającą się ująć w kategoriach opisu rzeczywistości społecznej. Jest ona także kategorią aksjologiczno-normatywną, stanowi wielką wartość, stawiającą członkom narodu wezwanie, rodzi określone powinności moralne.

Pojęcie ojczyzny
W bogatej literaturze przedmiotu podjęto wiele prób sprecyzowania pojęcia ojczyzny. Poszczególne definicje oddają bogaty i złożony desygnat zagadnienia ojczyzny. Próbują jednocześnie ująć go pod różnorodnym kątem, z czego rodzi się interesująca różnorodność. Jan Wagner w Słowniku Katolickiej Nauki Społecznej, przypisuje ojczyźnie miano „(...) kraju z którym człowiek związany jest pochodzeniem, którego jest obywatelem, z którym jest połączony poczuciem przynależności i odpowiedzialności; ziemi przodków z jej historią, legendą i tradycją, wspólnego dziedzictwa losów dziejowych, a także konkretnego miejsca urodzenia, miejsca lat dziecięcych, miejsca, gdzie człowiek spędził część albo całe życie – z jego niepowtarzalnym krajobrazem, lokalną tradycją i dziejami, regionalną kulturą”.

Definicja ta prezentuje tradycyjny sposób wyjaśniania tego problemu. Nieco bogatszym wydaje się być poszerzenie go o aspekty duchowe, bowiem „ojczyzna jest przede wszystkim dobrem duchowym, trudno poddającej się jednoznacznej definicji, gdyż wchodzi tu w grę język, historia, kultura, tradycja i ludzie tworzący te wartości. Jest dobrem duchowym, dlatego można być jej fizycznie pozbawionym, zachowując ją w sercu, jak zachowało ją wiele pokoleń polaków”

Jan Paweł II określa ojczyznę, mówiąc iż jest to „(…) dziedzictwo, a równocześnie jest to wynikający z tego dziedzictwa stan posiadania – w tym również ziemi, terytorium, ale jeszcze bardziej wartości i treści duchowych, jakie składają się na kulturę danego narodu.”

Określenie zatem ojczyzny, łączy się ściśle z narodem, jako wielkiej grupy ludzi o wspólnym dziedzictwie krwi, kultury i historii, mieszkającej w znacznej mierze na tym samym terytorium. Etymologicznie pochodzi od słowa „ród” oraz „rodzić się”. Naród bowiem jest wspólnotą, w której rodzi się człowiek. Jest stąd społecznością naturalną. Z natury też naród dąży do posiadania własnego państwa. Ojczyzna i naród, a niekiedy także państwo, są ze sobą utożsamiane, jednak ojczyzna wiąże się bardziej z terytorium, naród natomiast ze środowiskiem społecznym oraz kulturą. Ojczyzna jednak oddaje rzeczywistość ojca oraz ojcowizny i pochodzi od łacińskiego pater – ojciec. O ile łączy się z pojęciem ojca, o tyle pierwszym jego odniesieniem winien być Bóg Ojciec. Nadaje to zatem charakteru teologicznego. Papież Jan Paweł II wyprowadza takie rozumienie z Ewangelii, która nadała nowy sens pojęciu ojczyzna. Chrystus bowiem przychodzi jako Syn Boga Ojca, by podarować człowiekowi wyjątkową ojcowiznę i szczególne dziedzictwo. Chrystus bowiem mówi: „Wyszedłem od Ojca i przyszedłem na świat; znowu opuszczam świat i idę do Ojca” (J 16,28). Ojczyzna zatem oznacza całokształt tego, co człowiek dziedziczy po ziemskich rodzicach, w jego wymiarze materialnym, jak i duchowym. Dziedzictwo natomiast, które ofiarował człowiekowi Chrystus, ukierunkowuje ku ojczyźnie wiecznej, która objawi się w pełni w dzień ponownego przyjścia Jezusa.

Patriotyzm (łac. patria,-ae = ojczyzna, gr. patriates) – postawa szacunku, umiłowania i oddania własnej ojczyźnie oraz chęć ponoszenia za nią ofiar; pełna gotowość do jej obrony, w każdej chwili. Charakteryzuje się też przedkładaniem celów ważnych dla ojczyzny nad osobiste, a także gotowością do pracy dla jej dobra i w razie potrzeby poświęcenia dla niej własnego zdrowia lub życia. Patriotyzm to również umiłowanie i pielęgnowanie narodowej tradycji, kultury czy języka. Patriotyzm oparty jest na poczuciu więzi społecznej, wspólnoty kulturowej oraz solidarności z własnym narodem i społecznością.

Patriotyzm to postawa wyrażająca się w wypełnianiu podstawowych konstytucyjnych obowiązków obywatelskich, takich jak służba wojskowa i obrona ojczyzny, wierność dla kraju, troska o wspólne dobro i dbałość o stan środowiska naturalnego, przestrzeganie prawa, gotowość do ponoszenia wszelkich ciężarów i świadczeń, w tym też płacenia podatków.

Patriotyzm łączy się z szacunkiem dla innych narodów. Rozróżnia się patriotyzm lokalny – miłość do stron rodzinnych, do miejsca urodzenia i wychowania, miejsca zamieszkania, oraz patriotyzm regionalny – przywiązanie do krainy, dzielnicy kraju. Wynaturzeniem patriotyzmu jest szowinizm.

Patriotyzm i jego teologiczno - moralny wymiar
Ojczyzna jest dobrem wspólnym wszystkich obywateli. Jawi się jednocześnie jako obowiązek. Rodzi bowiem potrzebę miłości, która wynika z szacunku i czci dla swoich rodziców oraz całej spuścizny po nich. Postawa ta przyjmuje miano patriotyzmu, który wynika z prawa natury poprzez zrodzenie w określonej wspólnocie. Odczytany w duchu moralności chrześcijańskiej staje się cnotą moralną. Postawa ta wchodzi w zakres czwartego przykazania. Zobowiązuje do czci ojca i matki, ze względu na to, iż poprzez akt zrodzenia, reprezentują wobec nas Boga Stwórcę. Miłość do Ojczyzny będzie zatem umiłowaniem tego, co ojczyste z gotowością poświęcenia temu swych sił, zdolności, nawet życia. Przestrzenią realizacji tej miłości jest: historia, tradycja, język, krajobraz ojczysty, a także dzieła rodaków i owoce ich geniuszu. Miłość ojczyzny ma fundament w Piśmie Świętym. W Starym Testamencie naród wybrany ma świadomość posiadania ojczyzny. Czci ją i jest do niej przywiązany. Jest ona także dziedzictwem zawartym w obietnicy przymierza. Kaanan – ziemia obiecana, staje się darem Boga dla swego ludu. Jednocześnie lud izraelski zobowiązany jest do szczególnej troski o nią i służby na jej rzecz. W Nowym Testamencie miłość ojczyzny jest przedmiotem nauczania i postawą Jezusa. Chrystus bowiem wypełnia posłannictwo zbawcze, utrzymując silny związek ze swą ojczyzną, ludem, ziemią, kulturą, językiem i dziejami. W obronie ducha narodu piętnował postawy niszczące dziedzictwo pokoleń. Zapłakał natomiast nad Jerozolimą, która miała być zburzona (Łk 9,41-44). Postawę głębokiego patriotyzmu przyjmuje św. Paweł. Stając się apostołem narodów, nadal kochał swój naród, piętnując jego wady (Flp 3,5;2 Kor3,16).

Potrzeba przyjęcia i zachowania postawy patriotyzmu zawarta jest w nauczaniu Kościoła. Ojcowie Soboru Watykańskiego II zachęcają bowiem: „Niech obywatele pielęgnują wielkodusznie i wiernie miłość ojczyzny, jednak bez ciasnoty duchowej, tak by zawsze mieli również wzgląd na dobro całej rodziny ludzkiej, którą łączy w jedno różne więzy między plemionami, ludami i narodami”.
Chrześcijanie, którzy gromadzą się w Kościele Chrystusowym, pochodzą z różnych narodów. Mają jednak obowiązek moralny troski o sprawy ojczyzny, aby obdarzyć ją prawdziwą i czynną miłością. To zaangażowanie ma odbywać się w duchu prawdy, sprawiedliwości, solidarności i wolności na drodze wdzięczności i porządku miłości.

Wiele miejsca poświęcił problematyce ojczyzny oraz patriotyzmu Jan Paweł II, zwłaszcza podczas pielgrzymek do Polski. Czerpał przy tym z twórczości poetyckiej, której sam wcześniej był autorem. Podczas pierwszej pielgrzymki Papieża do Polski w 1979 r., na Placu Zwycięstwa w Warszawie, rozległ się potężne wołanie o odnowę oblicza jego Ojczyzny. Jednocześnie Jan Paweł II, zatroskany o los Polski, apelował o nie wyłączanie Chrystusa z dziejów narodu Polskiego. Jak bowiem mówi: „(...) nie sposób zrozumieć dziejów Narodu polskiego – tej wielkiej tysiącletniej wspólnoty, która tak głęboko stanowi o mnie, o każdym z nas – bez Chrystusa. (...). Nie sposób zrozumieć tego Narodu, który miał przeszłość tak wspaniałą, ale zarazem tak straszliwie trudną – bez Chrystusa”.

Tak rozumiana ojczyzna daje poczucie przynależności. Jest także wartością bezcenną, skarbem, który człowiek powinien pomnażać dla dobra wspólnego. Przejawem zatem miłości ojczyzny jest bowiem szacunek dla przyrody: „Woda, powietrze, las, zwierzęta, rośliny zostały stworzone przez Boga i zasługują na szacunek ze strony człowieka”.

Papież zachęca zatem do postawy patriotyzmu: „(...) proszę was, abyście całe to duchowe dziedzictwo, któremu na imię Polska, raz jeszcze przyjęli z wiarą, nadzieją i miłością – taką, jaką w nas zaszczepia Chrystus na chrzcie świętym; – abyście nigdy nie zwątpili i nie znużyli się i nie zniechęcili; – abyście nie podcinali sami tych korzeni, z których wyrastamy”. Jego zachęta jednak opiera się na cnotach teologalnych. Nabiera zatem perspektywy teologicznej, w której miłość wobec ojczyzny idzie w parze z wiarą i nadzieją.