Stawonogi - najliczniejsze, lecz nie dominujące szczepy zwierząt

Stawonogi - najliczniejsze, lecz nie dominujące szczepy zwierząt.

- 1.1 mln gatunków, wszystkie środowiska, nawet wewnętrzne pasożyty!

A) Filogeneza stawonogów:

- przodkowie: pierwotne morskie zwierzęta(pratchawce), krewni: pazurnice, niesporczaki.
- przodkowie(pratchawce) - stawonogi różniły się od nich wieloczłonowymi odnóżami i szczelnym chitywnoym pancerzem.
- paleozoik: najliczniejsze trylibity, równolegle rozwój: skorupiaków, staroraków.
- stawonogi-> wije/przodkowie skorpionów
- wije-> owady bezskrzydłe->owady uskrzydlone
- skorpiony -> wszystkie pajęczaki.
- kreda-koewolucja roślin okrytonasiennych i owadów(chrząszcze,motyle pijące pyłek, póżniej nektar).

B) Budowa zewnętrzna:

- segmentacja heteronomiczna - następuję zespolenie segmentów(metamerów) w tagmy, czyli części ciała - głowę, tułów, odwłok(ewentualnie głowotułów, lub korpus).
- parzyste, członowate odnóża( czułki, narządy gębowe - różna liczba i kształt, w zależności od pobieranego pokarmu)
- odnóża tułowiowe(kroczne) służą do lokomocji(kroczenia, skakani, pływania) bądz rozgrzebywania, zaś odwłokowe do kopulacji, podtrzymywaniazniesionych jaj,
bądz wspomagać tułowiowe w poruszaniu się( u części skorupiakow, pajęczków para odnóży krocznych przekształciła się w szczypce).
- nabłonek jednowarstwowy, pokryty kutykulą( białko, chityna) - szkielet zewnętrzny.
- między segmentami tułowia, i pomiędzy członami odnóży tzw: stawy. Chitynowy pancerz jest ciężki, uniemożliwia osiągnięcie większych rozmiarów!
- zjawisko linienia, ze względu na wzrost i ograniczającą go sztywną puszkę szkieletu. Pancerz tuż po wytworzeniu jest elastyczny, twardnieje z czasem.
Mogą być na nim kolce, pigmenty.

C) Układ mięśniowy:
- Sparcjonowany wór powłokowo - mięśniowy. Odrębne grupy mięśni odpowiadają za poszczególne elementy szkieletu. Ważne - prostowniki i zginacze, mięśnie bardzo sprawne.

D) Układ pokarmowy:

- przewód pokarmowy(jelito przednie, środkowe, tylne). Przednie, tylne pokryte kutykulą - żadne procesy trawienia. W jelicie środkowym zachodzą procesy trawienia i wchłaniania.
- stawonogi pochłaniające pokaram płynny mają mocno umięśnioną gardziel ssącą bądz żołądek ssący.
- do jelita środkowego dochodzi gruczoł zwany wątrobotrzustką.
- na granicy jelita środkowego i tylngo - ujścia narządów wydalniczych.

E) Układ oddechowy:

- skorupiaki wodne mają skrzela, służące do oddychania pod wodą. Cienkościene, blaszkowate
wyrostki na tułowiu, odwłokach lub odnóżach.
- płuca(płucotchawki) - pajęczaki, służą do oddychania powietrzem atmosfrycznym. Parzyste komory położone
w odwłoku - prowadzą do nich przetchlinki. W pofałdowanej komorze płynie krew. Na ściankach kieszonek dochodzi do
wymiany gazowej.
- Tachawki - pajęczaki, wije, owady. Oddychanie powietrzem atmosferycznym. Sieć chitynowych rurek rozgałęziających się
w coraz mniejsze tchawki. Występuje pień tchawkowy, a najcieńsze tchawki docierają do niemal każdej komórki ciała,
dzięki czemu układ krążenia nie uczestniczy w rozprowadzaniu gazów oddechowych.

F) Układ krążenia:

- układ otwarty - serce i naczynia krwionośne, przestrzenie i zatoki krwionośne wokół narządów wewnętrznych.
- płyn krążący układzie to hemolifma (krew + płyny jam ciała).
- Serce położone po grzbietowj stronie ciała(kształt worka, z którego wychodzi kilka naczyń krwionośnych).
- Kurczące się pęcherzyki serca wyrzucają hemolimf do przestrzenie między narządami, póżniej hemolimfa trafia do narządów oddechowych gdzie ulega natlenowaniu. Wraca do serca kanałami i zatokami przez otwory - ostie.

G) Układ nerwowy i narządy zmysłów:

- podobny do drabinkowego układu nerwowego pierścienic.
- zwój głowowy, obrączka okołogardzielowa, 2 pnie brzuszne.
- coraz większa centralizacja ukladu, drabinka brzuszna w łańcuszek nerwowy.
- rozwój zwojów głowowych - wytworzenie skomplikowanego mózgu.
- narządy smaku i węchu(chemoreceptory - receptory chemiczne) leżące na czułkach.
- włoski dotykowe, statocysty, oczy proste(pjenczaki) i oczy złożone(owady, wije, skorupiaki).
- oczy - składają się z wielu tysicy elementów - omatidi, odbierających pojedyńczy wycinek pola. Stawonogi widzą szerszą gamę barw(np: ultrafiolet,
polaryzacja światła).
* oczy apozycyjne - każdy z omatidiów otoczony jest komórkami barwnikowymi. Pochłaniają większoś promieni świetlnych , przepuszczając tylko prostopadłe
do soczewki(owady dzienne)
* oczy superpozycyjne - niewielka ilośc omatidiów, jaśniejszy obraz, ale strata na otrośći(owady zmierzchowe, nocne, skorupiaki).
* narządy tympanalne - okienka w pancerzu, odbierające fale akustyczne( na odwłokach, odnóżach).

H) Układ wydalniczy:

- metanefrydia - w gruczołach czułkowych i szczękowych oraz biodrowych, narząd wydalniczy u stawonogów.
- cewki Malphighiegio - cienkie kanaliki, ujście pomiędzy jelitem środkowym i tylnym. Zbierają zbędne i szkodliwe metabolity z płynu wypełniającego
jamę ciała (hemolimfy) i przekazują je do jelita. Tam są usuwane na zewnątrz.
- stawonogi wodne wydalają amoniak, zaś lądowe przetwarzają amoniak w związki azotowe - jak guanina, czy kwas moczowy.