Przedstaw wpływ różnych elementów środowiska przyrodniczego na warunki klimatyczne i wodne Dolnego Śląska.

WPŁYW RÓŻNYCH ELEMENTÓW ŚRODOWISKA NA WARUNKI:

a) KLIMATYCZNE:

WPŁYW NAPŁYWAJĄCYCH MAS POWIETRZA NA KLIMAT
Klimat Dolnego Śląska i związane z nim typowe dla tego regionu stany pogodowe kształtowane są przez masy powietrza napływającego głównie znad Atlantyku, Skandynawii i północno wschodniej Europy, rzadziej znad Azorów i basenu Morza Śródziemnego. Powietrzne podzwrotnikowe – ciepłe, bardzo wilgotne, średnio przejrzyste, napływające przez cały rok z nad Azorów i Morza Śródziemnego. Powietrze podzwrotnikowo -kontynentalne – ciepłe, bardzo suche i bardzo zapylone, napływające latem, jesienią z nad północnej Afryki, Azji Mniejszej i Pd.Wsch. Europy. Powietrze polarno morskie – chłodne, wilgotne, średnio przejrzyste, napływające przez cały rok z nad północnego Atlantyku. Powietrze polarno kontynentalne – zimne, ciężkie suche, przejrzyste, napływające zimą znad pn. Sberii i Europy Wsch. Powietrze Arktyczne morskie – zimne, ciężkie, przejrzyste o dalekiej widoczności, napływające w półroczu zimowym znad Marza Arktycznego, rejonów Grenlandii, Spitzbergenu i Nowej Ziemi. Powietrze umiarkowane kontynentalne – suche, mniej przejrzyste, napływające w półroczu letnim znad Europy Wsch. Powietrze z wyższych warstw troposfery (w czasie letniej pogody wyżowej).

Jest to zatem klimat umiarkowany o cechach oceanicznych, charakteryzujący się względnie łagodnymi zimami i niezbyt upalnymi latami. Zjawiskiem typowym jest wędrówka ośrodków niżowych i frontów polarnych, z którą wiążą się krótkotrwałe (2-4 dni) okresu pochmurnej, deszczowej pogody z wiatrami: zimą południowo-zachodnią, ocieplającymi, latem pn.-zach., oziębiającymi. Najczęściej latem tworzą się kompleksy wyżowe, związane z napływem mas powietrza podzwrotnikowego, które dają długotrwałe niekiedy okresy bezwietrznej, słonecznej pogody (maj, wrzesień), z dużymi inwersjami temperatur i porannymi zamgleniami w dolinach i kotlinach. Rzadko tworzący się kompleks niżowy śródziemnomorski jest sprawcą letnich burz i nawałnic, natomiast zimowy kompleks wyżowy daje dłuższe okresy mroźnej pogody (styczeń – marzec), zwłaszcza w kotlinach śródgórskich.

WPŁYW UKSZTAŁTOWANIA TERENU
Województwo Dolnośląskie charakteryzuje się bardzo urozmaiconą rzeźbą terenu.
Obszar, który zajmuje, dzieli się na dwie główne strefy: Nizinną (na północy i płn. wschodzie) oraz Górską (na południu). Północno-zachodnia część województwa leży na Nizinie Śląsko-Łużyckiej – obszarze równinnym, częściowo porośniętym lasami (Bory Dolnośląskie). Ziemie północno-wschodnie należą do nizin środkowopolskich (Obniżenie Milicko-Głogowskie; pasmo wzgórz Morenowych – Wał Trzebnicki; Nizina Śląska). Strefa górska na południu województwa obejmuje Sudety. Rozpoczyna się na północy łagodnymi wzgórzami Pogórza Zachodniosudeckiego i Przedgórza Sudeckiego (z Masywem Ślęży – 718 m). Wzdłuż granicy z Czechami rozciągają się wysokie partie Sudetów – gór starych z przewagą długich, niezbyt stromych stoków oraz łagodnie zakończonych szczytów. Dzielą się one na Sudety Zachodnie (Góry Kaczewskie, Góry Izerskie, Karkonosze z najwyższym szczytem Snieżką – 1602 m), Sudety Środkowe (Góry Wałbrzyskie, Góry Kamienne, Góry Sowie, Góry Bardzkie, Góry Stołowe, Góry Bystrzyckie i Góry Orlickie) oraz fragment Sudetów Wschodnich (masyw Śnieżnika ze Śnieżnikiem – 1425 m i Góry Złote).
W Sudetach klimat jest ostrzejszy niż w pozostałej części województwa. Pokrywa śnieżna zalega od 60 do ponad 150 dni (najdłużej w Karkonoszach i Masywie Śnieżnika).

Sudety stanowią barierę orograficzną Dolnego Śląska powodującą zmniejszenie napływu powietrza zwrotnikowego. Położona na północ od Sudetów Nizina Śląska jest więc jednym z najcieplejszych obszarów w Polsce( lato jest długie i ciepłe, zima krótka, łagodna ; czas zalegania pokrywy śnieżnej wynosi ok. 50 dni) na co wpływa również kompleks fenu – wiatru halnego o wybitnie orograficznej predyspozycji. Wiatry te wieją od południowego zachodu i południa związane są z silnymi prądami poprzecznymi w stosunku do Sudetów; na ich północną stronę przedostają się one, dzięki adiabatycznemu ociepleniu, już jako suche i bardzo ciepłe. Typowe feny są zawsze związane z układem frontu cyklonalnego w Europie i występują wówczas, gdy przy lokalnych wyżach na Wyżynie Czesko-Morawskiej, nad północno zachodnią Europą zalega cyklon i feny mają swoje maksimum w jesieni i na przedzimiu, minimum zaś w lecie. Przy zetknięciu się na Przedgórzu Sudeckim mas fenowych płynących z południowego zachodu z masami powietrza z północnego zachodu powstają fale wymuszone w postaci chmur z wyraźną przerwą zachmurzenia w strefie fenu. Spływa on wtedy gwałtownie likwidując często w zimie całą pokrywę śnieżną i stwarzając szkodliwe warunki dla ozimin. Wpływ fenów dociera z reguły do Wrocławia.

Orografia ma też spore znaczenie jeśli chodzi o ilość opadów. Najniższe opady ma nizina Śląska. Stąd rosną one ku Wałowi Trzebnickiemu na północy i ku Przedgórzu Sudeckiemu na południu (w górach suma rocznych opadów jest najwyższa i sięga nawet 1400 mm, tam też występuje najwyższa liczba dni z opadem).

POŁOŻENIE GEOGRAFICZNE
Województwo dolnośląskie znajduje się w południowo-zachodniej części Polski i obejmuje obszar dawnych województw: jeleniogórskiego, legnickiego, wałbrzyskiego, wrocławskiego oraz siedem gmin z byłych województw: kaliskiego i leszczyńskiego. Sąsiaduje z województwami: lubuskim, wielkopolskim i opolskim a jednocześnie graniczy z Niemcami i Czechami. Polska leżąca w centralnej części Europy czego wynikiem jest klimat umiarkowany ciepły , przejściowy między morskim a kontynentalnym .Klimat województwa wykazuje wpływy morskie oraz znaczne zróżnicowanie uwarunkowane rzeźbą terenu nizinna część należy do najcieplejszych obszarów kraju zaś w górach klimat jest znacznie ostrzejszy .

Średnie roczne temperatury powietrza wynoszą około 8,5 C . Średnia stycznia –1,1 C a lipca 18,8 C . Średnia roczna amplituda temperatury powietrza wynosi około 19-20 C.

Okres wegetacji wynosi 225 dni. Na Nizinie Śląskiej zaczyna się już około 25 marca , czyli najwcześniej w Polsce.
Okres gospodarczy (z temp powyżej 0 C ) zaczyna się w pierwszej dekadzie marca.

DZIAŁALNOŚĆ CZŁOWIEKA
Województwo Dolnośląskie jest jednym z najbardziej uprzemysłowionych w Polsce. Występują tam prawie wszystkie gałęzie przemysłu (przemysł elektromaszynowy, fabryka wagonów, zakład samochodów Jelcz, maszyny cyfrowe, przemysł chemiczny i wydobywczy). Działalność człowieka powoduje zanieczyszczenie środowiska, co odbija się na klimacie.

Emisja zanieczyszczeń
Z opublikowanych przez Główny Urząd Statystyczny danych wynika, że województwo dolnośląskie w 1998 roku miało około 10% udział w całkowitej emisji pyłu w Polsce (2 miejsce po województwie śląskim), 11% całkowitej emisji dwutlenku siarki w Polsce (4 miejsce w kraju po województwach: śląskim, łódzkim i wielkopolskim) oraz 7% całkowitej emisji tlenków azotu (6 miejsce w kraju po województwach: łódzkim, śląskim, mazowieckim, wielkopolskim i małopolskim). Jest zatem sklasyfikowane w czołówce województw wprowadzających najwięcej zanieczyszczeń do powietrza. Emisja pyłów w 1998 roku była niższa o około 80% w stosunku do ilości wyemitowanej w roku 1990, dwutlenku siarki o 45% zaś tlenków azotu o 31%.

Emisja przemysłowa
Analizując dane z punktów pomiarowych można stwierdzić znaczący spadek emisji dwutlenku siarki, pyłu zawieszonego, co jest związane przede wszystkim z ograniczaniem ilości źródeł emisji w związku z likwidacją części szczególnie uciążliwych dla środowiska obiektów przemysłowych i stosowania wysokosprawnych instalacji do odsiarczania gazów odlotowych. W dalszym ciągu największy udział we wprowadzanych ilościach zanieczyszczeń (SO2, NOx, pyły) ma Elektrownia "Turów", będąca drugim co do wielkości zakładem tego typu w Polsce. Znaczny udział w emisji zanieczyszczeń do powietrza atmosferycznego mają elektrociepłownie (np. Wrocław) jak również Oddziały i Spółki KGHM "Polska Miedź".

Emisja niska
Niska emisja (głównie SO2 i pył) jest szczególnie uciążliwa w regionach górskich, gdzie występują niekorzystne warunki dla rozprzestrzeniania zanieczyszczeń jak również w dużych aglomeracjach miejskich. Dlatego też bardzo duże znaczenie ma podejmowanie działań mających na celu jej ograniczanie. Jest to możliwe dzięki przechodzeniu coraz większej liczby właścicieli domów prywatnych na ogrzewanie gazowe i olejowe w miejsce poprzednio stosowanego węglowego. Jednocześnie ograniczane jest częste w poprzednich latach opalanie domów wszelkimi odpadkami, wydzielającymi w procesie spalania znaczną ilość substancji toksycznych.

Emisja komunikacyjna
Wzrastająca systematycznie ilość pojazdów samochodowych nabywanych zarówno przez podmioty gospodarcze jak i osoby fizyczne pociąga za sobą wzrost emisji dwutlenku azotu w województwie. Transport samochodowy jest również źródłem zanieczyszczeń powietrza atmosferycznego tlenkami węgla, węglowodorami i związkami ołowiu. Z transportu drogowego pochodzi ok. 30% emisji tlenku węgla oraz tlenków azotu i ok. 20% emisji ołowiu (ze spalin z silników pojazdów zasilanych etylinami).

Emisja napływowa
Odrębnym zagadnieniem w zakresie zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego na obszarze województwa dolnośląskiego jest napływ zanieczyszczeń z terenu Niemiec i Czech. Znaczna emisja zanieczyszczeń energetycznych, które przenoszone są na obszar Polski wynika z charakteru uprzemysłowienia regionu zarówno po stronie czeskiej jak i niemieckiej. Mniejsze ilości zanieczyszczeń przenoszone są również z terenu Polski na obszar Czech i Niemiec.

Następstwem zanieczyszczeń powietrza są kwaśne deszcze zawierające zaabsorbowane w kroplach wody dwutlenek siarki, tlenki azotu oraz ich produkty reakcji w atmosferze: rozcieńczone roztwory kwasów siarki, głównie kwasu siarkawego (siarkowego(IV) wg nowej nomenklatury) oraz najbardziej szkodliwego kwasu siarkowego (inaczej siarkowego(VI)) a także kwasu azotowego (inaczej azotowego(V)). Powodują one obumieranie dużej ilości drzew, a także niszczenie runa leśnego. Drzewa mają uszkodzone liście, co powoduje nadmierne parowanie wody i zakłócenia w procesie fotosyntezy - skutkiem czego jest ich mała odporność na warunki klimatyczne. Poza tym, kwaśne deszcze zakwaszają glebę, co przyczynia się do uaktywnienia glinu i kadmu, a także do nagromadzenia azotanów i siarczanów, w wyniku czego korzenie roślin mają zmniejszoną możliwość pobierania wapnia, magnezu i potasu ( niezbędnych składników odżywczych ), których na skutek wymywania ich przez kwaśne deszcze występuje niedobór. Przez to korzenie zamierają, a roślina ginie. Przykładem tego jest żółknięcie i utrata igieł u świerka.

GOSPODARKA ODPADAMI
Głównymi źródłami odpadów stałych na terenie województwa dolnośląskiego są: przemysł, gospodarka komunalna i handel.
Największym problemem na Dolnym Śląsku w dalszym ciągu pozostaje brak systemu selektywnej zbiórki i powtórnego wykorzystania odpadów jak również gospodarka odpadami niebezpiecznymi i problemy związane z likwidacją oraz rekultywacją kopalń.

W województwie, podobnie jak w innych regionach Polski, podstawowym sposobem unieszkodliwiania odpadów jest ich deponowanie na składowiskach, które bardzo szybko przepełniają się.

Odpady przemysłowe
W 1999r. na terenie województwa powstało około 32 530,1 tys Mg, co stanowi 95,4 % całkowitej ilości odpadów wytworzonych w województwie. Dolny Śląsk zajmuje drugie miejsce pod względem produkcji odpadów przemysłowych, wytwarzając 25,7% ogólnej ilości odpadów powstających w Polsce.

Głównymi źródłami odpadów przemysłowych są: górnictwo węgla, wydobycie surowców mineralnych, przemysł energetyczny i hutnictwo. Szczególnie dużą grupę odpadów stanowią skały płonne i odpady powęglowe z kopalni i zakładów przeróbczych. Ponadto duże ilości odpadów powstają z procesów flotacyjnych z przemysłu metali nieżelaznych, osadów z mechanicznego oczyszczania wód kopalnianych oraz popiołów lotnych i żużli z elektrowni, elektrociepłowni i kotłowni.

Unieszkodliwianie odpadów w województwie z wyłączeniem składowania prowadzone jest obecnie na stosunkowo mała skalę i odbywa się przede wszystkim w instalacjach przemysłowych pracujących na potrzeby zakładów właścicieli tych instalacji. Wolny rynek usług w tym zakresie dopiero powstaje. W 1999r. unieszkodliwiono 8000,6 tys. Mg odpadów. Z 23 967,7 tys. Mg wykorzystanych odpadów przemysłowych aż 81,5% zostało zużytych na cele przemysłowe (energetyka i budownictwo) zaś pozostałe 18,5% wykorzystano na cele nieprzemysłowe tj. rekultywacja składowisk oraz rolnictwo.

b) SIEĆ WODNA:

Dolny Śląsk prawie w całości leży w dorzeczu Odry i należy do zlewiska Morza Bałtyckiego. Odra płynąc środkiem Niziny Śląskiej z pd. wsch. na pn. zach., niemal równolegle do krawędzi Sudetów, większość swych dopływów ma ze swej lewej, pd. strony. Są to wypływające z Sudetów: Nysa Kłodzka z Białą Głuchołaską, Bystrzyca ze Strzegomką, Kaczawa z Nysą Szaloną i Skorą, Bóbr z Kwisą i Nysa Łużycka. Na Przedgórzu Sudeckim mają swoje źródła m. in. Oława i Ślęza. Z dopływów prawobrzeżnych, niżowych, na obszarze Dolnego Śląska najważniejsze są Stobrawa, Widawa, a przede wszystkim leniwie płynąca Barycz z Orlą. Współśrodkowy układ sieci rzecznej w okolicy Wrocławia sprawia, że Równina Wrocławska przybiera postać płytkiej, miejscami podmokłej kotliny. Gęstość sieci wodnej jest bardzo nierównomierna: najniższa na obszarze Borów Dolnośląskich, Sudetów Zachodnich, zach. części Wału Trzebnickiego i we wsch. części Równiny Wrocławskiej; najwyższa na ziemi kłodzkiej i Pogórzu Sudeckim oraz w dolinie Odry w rejonie Wrocławia. Zależnie od ukształtowania terenu i charakteru cieków po nim płynących wyróżniono na obszarze Dolnego Śląska trzy regiony hydrograficzne: nizinny, podgórski i górski, z których dwa pierwsze leżą w obrębie obszaru przedsudeckiego. Region nizinny, największy, obejmuje Nizinę Śląską z Wałem Trzebnickim oraz kotlinami Baryczy o ciekach nizinnych.

WPŁYW RETENCYJNOŚCI ROŚLINNOŚCI NA RZEKI
Głównymi elementami bilansu wodnego dorzeczy dolnośląskich rzek są opady, parowanie, odpływ, przesiąkanie i retencja, tj. zdolność zatrzymywania i magazynowania wody w podłożu. Jednak wpływ klimatu na bilans wodny dorzeczy wyraża się nie tylko ilością i rozkładem opadów deszczowych i śnieżnych, intensywnością parowania i zamarzaniem rzek, lecz również pośrednio szatą roślinną, szczególnie zaś retencyjnym wpływem zalesienia. Zdolność retencyjna lasu przejawia się najwyraźniej podczas krótkich i gwałtownych ulew. Wtedy znaczna ilość opadu zatrzymuje się w szacie roślinnej, w ściółce i w górnych warstwach pulchnej gleby leśnej. Podczas jednak długotrwałych opadów następuje przekroczenie zdolności retencyjnej lasu i wtedy nawet całkowite zalesienie zlewni nie może zapobiec powodzi. Na obszarze przedsudeckim większe kompleksy leśne o zdolnościach retencyjnych występują w obszarach środkowych niektórych rzek regionu podgórskiego, głównie w masywie Ślęży, na wzgórzach Strzelińskich i częściowo Niemczańskich, poza tym w regionie nizinnym w części Wały Trzebniciego, Borach Dolnośląskich, w dolinie Odry na zachód od Wrocławia, pomiędzy Brzegiem a Namysłowem oraz zlewni Baryczy.


ZANIECZYSZCZENIA WODY
Działalność przemysłowa na Dolnym Śląsku wpływa na zanieczyszczenie wody. Szczególny wpływ na zanieczyszczenie mają wszelkie gałęzie przemysłu oraz ścieki. W latach 1994-1999 ilość odprowadzanych do wód powierzchniowych ścieków komunalnych i przemysłowych (wymagających oczyszczenia ) zmniejszyła się z 295,9 mln m3/rok do 2237 mln m3/rok. Redukcja ta była w głównej mierze efektem racjonalizacji zużycia wody, głównie w gospodarstwach domowych (w roku 1998 po raz pierwszy ilość ścieków przemysłowych przewyższała ilość ścieków komunalnych). W ostatnich latach wzrasta ilość ścieków poddawanych pełnemu procesowi oczyszczania choć wciąż nie jest ona zadowalająca. Obecnie na terenie województwa 30% ścieków oczyszczane jest mechanicznie, 47% biologicznie, 10% chemicznie, zaś jedynie 3% oczyszczanych jest na oczyszczalniach z podwyższonym stopniem redukcji związków biogennych.

Zasadniczym problemem w zakresie gospodarki wodno ściekowej pozostaje brak kanalizacji. 70% terenów wiejskich posiada wodociągi podczas gdy zaledwie 9% jest wyposażone w kanalizację.

Około 50 % ogólnej ilości zanieczyszczeń stanowią zwykle tzw. zanieczyszczenia obszarowe - pochodzące z rolnictwa (np. nawozy i pestycydy spłukiwane z pól) oraz z opadów zanieczyszczeń atmosferycznych. Na mniejszą skalę źródłem zanieczyszczenia, natury jednak raczej bakteryjnej, są często szpitale i inne placówki lecznictwa zamkniętego.
Może występować też naturalny czynnik zanieczyszczenia, mianowicie zarastanie koryt rzecznych roślinnością, obok zlodzenia jest to drugi czynnik hamujący przepływ rzek.

WPŁYW KWAŚNYCH DESZCZY NA ZBIORNIKI WODNE
Kwaśne deszcze, a także inne kwaśne opady dostają się do jezior, rzek i tym podobnych zbiorników, powodując ich zakwaszenie i czyniąc je nie nadającymi się dla ludzi i zwierząt. Szkodliwe substancje do zbiorników mogą dostawać się w dwojaki sposób, tzn. bezpośrednio lub też są wymywane z sąsiednich terenów. Glin, który zostaje wymyty z gleby jest szczególnie niebezpieczny dla ryb, gdyż kumuluje się on w ich skrzelach uniemożliwiając oddychanie. W ekosystemach słodkowodnych podłoże tworzą skały granitowe, które są wysoce odporne na wietrzenie, to też kwaśny deszcz nie jest neutralizowany w glebie, co powoduje wysokie zakwaszenie jezior oraz cieków. Ryby - zwłaszcza pstrągi i łososie - przestają się rozmnażać i stopniowo giną w kwaśnej wodzie.

WPŁYW KLIMATU NA REŻIM WODNY
Wpływ wodostanu Odry i jej lewobrzeżnych dopływów przedstawiają śnieżno-deszczowy ustrój zasilania z dwoma kulminacjami podczas roku – letnią, najczęściej w lipcu i nieco niższą wiosenną, związaną z topnieniem śniegu w górach. Natomiast na nizinnych prawobrzeżnych dopływach Odry główne kulminacje wezbrań występują na przedwiośniu, najczęściej w marcu, w związku z roztopami, letnie zaznaczają się o wiele słabiej. Wskazuje to raczej na śnieżny ustrój zasilania.

Na obszarze przedsudeckim główne maksimum średniego stanu wód występuje na nizinie śląskiej (Odra pod Ścinawą, Baryczy pod Żmigrodem) w marcu, a nawet w lutym i styczniu, zaś w obszarze podsudeckim – kwietniu. Od maksimum wiosennego pomimo wzrostu opadów zaznacza się gwałtowny spadek przepływu i stanu wód w rzekach osiągających minimum na nizinie w czerwcu a w terenach przedgórskich w lipcu. Ten gwałtowny spadek przepływu i stanu wód w rzekach od ich maksimum wiosennego, występujący mimo silnego wzrostu opadów wiąże się nie tylko z wyczerpaniem zapasu wód roztopowych, lecz głównie ze wzrostem parowania i pochłaniania wód opadowych przez roślinność.
Po minimum letnim w krzywych przepływu zaznacza się szybki wzrost ku drugorzędnemu maksimum w jesieni, natomiast w krzywych stanu wód występuje wtedy łagodny spadek ku minimum jesiennemu lub łagodny wzrost. Jak z tego widać w rocznym bilansie wód rzecznych dolnośląskiego dorzecza Odry, a także i gruntowych, najistotniejszym czynnikiem są śnieżne zapasy wód uwalniane podczas roztopów.

Bibliografia:
Geografia – Vademecum Maturzysty
J.Bochiński, J.Zawadzki – Nowy podział terytorialny
Z.Preisner – Geografia Polski
Encyklopedia Multimedialne PWN
A. Kosiba – Klimat ziem śląskich
wiadomości z Internetu