"Mendel Gdański" nowelą o charakterze tendencyjnym.

Co świadczy o tym, że nowelę ,,Mendel Gdański” można uznać za nowelę o charakterze tendencyjnym?

Hasła programowe polskiego pozytywizmu miały doprowadzić w jak najszybszy sposób do gruntownego przebudowania polskiego społeczeństwa, dlatego też były zawierane w literaturze, która zyskała miano literatury tendencyjnej. Nowelę Marii Konopnickie pt. ,, Mendel Gdański niewątpliwie można uznać za utwór o charakterze tendencyjnym, gdyż podejmuje jeden z ważniejszych postulatów pozytywistów, czym spełnia zadanie propagandowe, kształtuje nowe postawy społeczne.

,,Mendel Gdański” realizuje hasło asymilacji żydów, które oznacza tutaj uznanie żydów za pełnoprawnych członków społeczeństwa , przy jednoczesnym szacunku dla ich kultury i przekonań religijnych w imię spójności rzeczonego organizmu społecznego. Niestety antyżydowskie przesądy, egoizm narodowy i ksenofobia w ówczesnej Polsce utrudniała asymilację żydów. Dlatego też nowela Marii Konopnickiej spełnia perswazyjne cele, piętnuje antysemickie zachowania i poglądy skierowane przeciwko głównemu bohaterowi Mendlowi Gdańskiemu, który jest Żydem.

Tendencyjność można zauważyć również w metodzie przedstawienia podjętego tematu. Maria Konopnicka podjęła się wnikliwej analizy stosunków społecznych, co określa się mianem realizmu krytycznego. Za jego pośrednictwem autorka noweli potępiła wszelkie objawy nienawiści zrodzonej na tle narodowym, kulturowym, obyczajowym , czy religijnym i wyraziła potrzebę narodowościowego zbratania. Ukazała główne, stereotypowe zarzuty kierowane przeciwko Żydom oraz sposób traktowania ich przez Polaków. Okrutne potraktowanie wnuka Mendla Gdańskiego przez dzieci, rozmowa zegarmistrza z Mendlem Gdańskim, a w końcu akcja pogromu Żydów prezentuje z bliska antysemickie nastroje. Żyd oskarżany jest o chciwość, przebiegłość, o to że jest obcy. Zegarmistrz podkreśla, że Żydzi są tutaj nie mile widziani. Zarzuty te okazują się być błędne, Mendel umiejętnie i rozsądnie je odpiera. Maria Konopnicka zlikwidowała zastałe stereotypy, ukazując Mendla jako człowieka dobrego, uczciwego, który całe życie ciężko pracował w Warszawie na podstawowe środki do życia. Ponadto nie jest w tym mieście osobą obcą, gdyż właśnie tutaj przeżył większość lat swojej egzystencji, wiąże go z Warszawą historia, był świadkiem powstania styczniowego, tutaj pochowani są jego bliscy. Wobec tego Mendel Gdański według autorki noweli, wraz z innymi Żydami zasługuje na godne życie w wielukulturowym społeczeństwie, jeśli w nim wzrastał i uczciwie pracował na jego rzecz. W Mendlu Gdańskim realizuje się również pozytywistyczna idea kultu pracy. Człowiek powinien być bowiem oceniany przez pryzmat swoich działań zarówno na własny pożytek jak i również na korzyść społeczną.
Na charakter tendencyjny w noweli wskazuje narracja. Narrator występuje tutaj w trzeciej osobie liczby pojedynczej, jest wszechwiedzący, a rzeczywistość ocenia obiektywnie. Maria Konopnicka chce przez to niejako zaznaczyć, że przekazuje wiedzę o życiu absolutnie pewną i prawdziwą. W narracji pojawiają się ponadto odautorskie zdanie oceniające. Zdaje się, że narrator pozytywniej wypowiada się na temat Mendla i reszty dobrych bohaterów, natomiast postać zegarmistrza- antysemity portretuje z ironią, piętnując jego wady.

Znamiona tendencyjności ukazują się również w sposobie kreowania rzeczywistości i bohaterów. W utworze obecny jest pewien schematyzm. W sposób jednoznaczny przedstawione jest tutaj dobro i zło oraz pozytywne i negatywne, skontrastowane ze sobą sylwetki bohaterów, co wynika z funkcji dydaktycznej jaką literatura tendencyjna miała spełniać. Sylwetki bohaterów posiadają odpowiednio dobrane cechy osobowości i charakteru Niewinny niczemu Mendel, odważny i szlachetny student i sąsiadki, które opowiedziały się po stronie Mendla Gdańskiego, a po drugiej stronie zegarmistrz, człowiek okrutny, o zawężonych horyzontach umysłowych wraz z tłumem wściekłych, zawziętych i pełnych nienawiści ludzi, chcących wymierzać sprawiedliwość na własną rękę. Skonstruowane postacie i ich postawy naprowadzają na właściwe wartości moralne, a także krytykują ułomności i wady, utrudniające realizację pozytywistycznych haseł.

W noweli można zauważyć niezwykłą szczegółowość i realizm, które budują autentyzm, a tym samym efektywnie ukierunkowują odbiorcę na wysnucie właściwych postaw. ,,Mendel Gdański” jako utwór o charakterze tendencyjnym ukazuje uproszczony obraz świata i bohaterów typowych, naturalnych. Można tutaj zauważyć przerost ideologii nad treścią i formą. Dzięki obniżeniu artystycznej rangi zwiększa się edukacyjna skuteczność noweli.

Utwór posiada zakończenie, które stanowi morał, charakterystyczny dla nowelistyki tendencyjnej. Nowela kończy się pesymistycznie. Konsekwencją niedostatku wrażliwości społecznej, braku tolerancji dla mniejszości narodowych, czyli braku akceptacji dla nowych idei pozytywizmu jest klęska życiowa bohatera. Mendel Gdański nie potrafi zrozumieć powodów napaści na warszawskich Żydów, i traci serce do miasta, które kochał, i w którym został skrzywdzony.
Nowela ,,Mendel Gdański” jako nowela o charakterze tendencyjnym piętnuje postawy ludzkie, będące w sprzeczności z głoszonym programem światopoglądowym. Utwór napisany w dobie nieufności i wrogości do wyznawców judaizmu spełnia cele agitacyjne, jednoznacznie nakłania do asymilacji Żydów