Postawy Polaków wobec władz pruskich, Liga Polska, Liga Narodowa endecja, ruch ludowy, Stronnictwo Ludowe

Postawy Polaków wobec władz pruskich – działalność legalna – praca organiczna. Polacy kandydowali w wyborach do parlamentu, jako parlamentarzyści dążyli do powstrzymania germanizacji. Powstało Centralne Towarzystwo Gospodarcze - 1861 - Hipolit Cegielski utrzymywało rozwój gospodarczy. Ruch spółdzielczy. Zakładanie kółek rolniczych - Maksymilian Jackowski. Tworzono banki spółdzielcze udzielające kredytów np.na zakup ziemi – Augustyn Szamarzewski i Piotr Wawrzyniak. Wielkopolski kult pracy – świadomość potrzeby dbania o rozwój gospodarczy. W poznaniu powstała gęsta sieć czytelni ludowych, gdzie nauczano języka polskiego, a także bibliotek publicznych (Raczyńskich, Tytusa Działyńskiego). Powstawały stowarzyszenia śpiewacze, koła sportowe które kształtowały postawy patriotyczne. Narodził się solidaryzm narodowy – ziemianie, chłopi, mieszczanie i duchowni współpracowali ze sobą przeciwko władzom niemieckim.

Liga Polska - powstała w Szwajcarii w 1887 z inicjatywy płk Zygmunta Miłkowskiego. Cel – odzyskanie niepodległości przez Polskę w granicach przedrozbiorowych. Jej organ kierowniczy (Centralizacja) wysyłała na polskie ziemie emisariuszy (Zygmunt Balicki założył tajny Związek Młodzieży Polskiej „Zet” organizując tajne nauczanie dla 1/3 ludności zaboru ros.)

Liga Narodowa/Narodowa Demokracja/endecja - 1893 z inicjatywy Zygmunta Balickiego i Romana Dmowskiego. Organizowała masowe demonstracje patriotyczne, które ja zdekonspirowały i spowodowały represje. Dmowski wyjechał do Galicji, gdzie legalnie wydawał pismo „Przegląd Wszechpolski” będący organem Ligii. Dmowski był zwolennikiem „narodowego egoizmu”, szerzył antysemityzm, krytykował socjalistów i walkę klas, uważał, że ważna jest współpraca.

Ruch ludowy najbardziej rozwinął się w zaborze austriackim, ponieważ tam była możliwość prowadzenia legalnych działań. Ksiądz Stanisław Stojałowski wydawał pisma „Wieniec” „Pszczółka” zachęcał w nich do propagowania oświaty, podnoszenia poziomu gospodarczego wsi. Organizował kółka rolnicze, wiece, pielgrzymki. Miał na celu uświadamianie chłopom potrzeby jedności i podjęcia wspólnych działań.

Stronnictwo Ludowe 1895 (od 1903 Polskie Stronnictwo Ludowe) powstało w Rzeszowie z inicjatywy Marii i Bolesława Wysłouchów. Po kilku latach a jego czele stanął Jan Stapiński (polityk pochodzenia chłopskiego). Stronnictwo chciało wprowadzić tanie kredyty dla rolników i powszechne prawo wyborcze w Austro-Wegrach, poszerzyć swobody polityczne, uregulować sprawę serwitutów. W 1913 rozłam na PSL-Lewicę (Jan Stapiński) skupiającą biedniejsze warstwy chłopstwa, głosząca radykalne, komunistyczne poglądy. PSL”Piast” (Wincenty Witos)
W Rosji był słaby ruch ludowy. W 1905 powstał Narodowy Związek Chłopski i grupa skupiona wokół czasopisma „Zaranie” – ideologia endecka.