Model kapitalistyczny gospodarki rykowej USA

USA system anglosaski
1.Ogólna charakterystyka, dynamika, ewolucja
Ludność ok. 280 mln, roczny dochód narodowy przekroczył 10 bilionów $, tj. ok. 31% światowego dochodu brutto. USA stały się potęga gosp. Przed I wojną. w latach 20-tych ich dochód wynosił ok. 30% dochodu światowego. W wyniku wojny ich dochód gwałtownie wzrósł, a gosp. osiągnęła pełne zatrudnienie. A w 1945 r. dochód USA wynosił ok. 50% dochodu światowego brutto (w wyniku zniszczeń wojennych w wielu krajach) . Po wojnie wiele krajów, zwłaszcza kraje azjatyckie Japonia, Chiny ale i też Europejskie przeżyły wyjątkowo długi okres niezwykle wysokiej koniunktury gosp. Dlatego udział dochodu narodowego USA w światowym dochodzie w szczytowym okresie przełomu lat 1870-80 spadł do 26%, a udział Europy zach. wzrósł do ok. 29%. Na przełomie 1980-90 sytuacja odwróciła się na korzyść USA.
USA już przed II wojną były supermocarstwem, potem długo rywalizowały z drugim supermocarstwem ZSRR, głownie na polu militarnym. Po rozpadzie ZSRR dochód jego spadł o połowę. Obecnie USA są jedynym supermocarstwem. UE stara się doścignąć USA aby była jakaś przeciwwaga, ale jest to na razie daleka droga.
USA odgrywają wielką rolę na kształt syst. społ-ekon. różnych krajów.
Początki tworzenia gosp.
Wiele czynników składało się na to, że gosp. Amerykańska do końca lat 20 była jedna z najbardziej wolnorynkowych. W ogromnej mierze miała na to wpływ emigracja z krajów Europejskich, ludzi którzy mieli dość ograniczeń, absolutyzmu, biurokratyzmu. Emigrowały jednostki najbardziej energiczne, wysokokwalifikowane, przedsiębiorcze. Do najważniejszych czynników wzrosty zalicza się: obfitość ziemi i bogactw naturalnych, słabe zaludnienie i przypływ wysoko kwalifikowanej siły roboczej, duża swoboda gospodarcza. Słabe zaludnienie dawało bardzo duże szanse zagospodarowywania nowych terenów. Amerykańska gosp. ostała w tamtych czasach przekształcona w gosp. Wysoko rozwiniętą, na sposób wolnorynkowy. Choć państwo odgrywało tez znaczną role w podziale ziemi, budowie kolei itp. Ale rola państwa była mniejsza niż w Europie.
Gospodarka wolnorynkowa była jednak bardziej wrażliwa na wahania koniunktury gosp. W okresie wielkiego kryzysu 1929-33 najbardziej załamała się gosp. USA, na 2 miejscu były ówczesne Niemcy, W obu krajach dochód narodowy spadł o ok. połowę, a liczba bezrobotnych sięgnęła ok. 1/3 siły roboczej.
Już Herbert Hoover wraz z Henrym Fordem doszli do wniosku, że masowa produkcja wymaga masowej konsumpcji. Uważali, że robotnicy muszą otrzymywać takie płace aby mogli nabywać towary masowej produkcji. W okresie wielkiego kryzysu apelował o nie zwalnianie pracowników i nie obniżanie im płac. Jednak tylko niektórzy poszli za tym apelem. Potrzebna była jakaś siła, która by przeciwdziałała sile biznesmenów. Zrozumiał to Roolevelt dlatego zalegalizował zw. zaw
Kryzys spowodował poszukiwania nowych rozwiązań, które będą przeciwdziałać załamaniom.
Hoover był natomiast przeciwny ingerencji państwa w gosp. Powołał jedynie Państwową Agencję Kredytową, która miała wspierać zagrożone upadłością przedsiębiorstwa w razie kryzysu..
Nwe Deal
Poszukiwania takie rozpoczął Franklin Delano Roosevelt a zmiany przez niego zapoczątkowane nazwano Nowym Ładem.
1.Zawiesił działalność wszelkich banków – czasowo - w celu ostudzenia paniki – powołał się na ustawę wojenną.
2.Powołanie Tennesse Valey Authority – agencji rządowej – inwestycje w dolinie dorzecza rzeki Tennesse, stworzenie całego systemu elektrowni jako bazy ożywienia tej części gosp. USA. Ale to wywołało sprzeciw ekonomistów, biznesu że rząd wtrąca się do gosp. Nawet Najwyższy sąd USA zawiesił ten projekt. Rząd walczył o jego kontynuację.
3.Ustawa o pomocy rolnikom – Agricultural Adjustment Act - subwencje dla rolnictwa zmierzające do złagodzenia skutków recesji dla rolników. Miała obowiązywać tymczasowo, a trwa już 60 lat.
4.Socjal Security Act 1935 – przepisy państwa opiekuńczego
Powszechny system emerytalny
zasiłki dla bezrobotnych
zasiłki dla ubogich i samotnych matek
40 godzinny tydzień pracy oraz płaca minimalna
Zakaz pracy młodocianych
Płace minimalne
5.Ustawa Wagnera (1935) (p-ko yellow-dog-contracts – zobowiązaniu że pracownicy nie będą należeć do zw. zaw) – ustawa legalizująca zw. zaw. To jest bardzo istotny element stabilizujący gospodarkę kapitalistyczną. Jeżeli nie ma zw. zaw. to najprostszą metoda zmniejszania kosztów jest zmniejszanie płac, utrzymywanie ich na takim samym poziomie lub też bardzo powoli podnoszenia. A płaca jest istotnym czynnikiem, składnikiem popytu krajowego. Jeżeli przemysłowcy ograniczają płace, to ograniczają koniunkturę gosp. – krajowy popyt globalny. Powołano Krajowa Rade Stosunków Pracy, której postanowienia w sprawie zatargów w przedsiębiorstwach były wiążące.
6.Powołano nowe instytucje związane z bankowością, działalnością rynku finansowego, giełdy, kontrolą handlu - Federalna Komisja Handlu i Wydział Antymonopolowy Ministerstwa Sprawiedliwości (mała skuteczność). Powołanie Komisji papierów wartościowych. Wprowadzono szereg przepisów przeciwdziałających monopolizacji gospodarki i regulujących działalności giełdy.
7.Banking Act ustawa o bankach 1935 – wprowadzono rządowe gwarancje depozytów przypadku bankructwa, zobowiązanie banków komercyjnych do określonych rezerw, co przyczyniło się do zwiększenia depozytów.
Roosevelt działał nie tylko przeciwko dużej części biznesmenów, którzy sprzeciwiali się ingerencji państwa w gospodarce, ale działał też przeciwko dużej rzeszy ekonomistów uważających, że rynek sam ustala reguły. Obsadzał stanowiska ekonomiczne inżynierami, technikami. Rada Ekonomistów i Inżynierów.
8.Ustawa o zatrudnieniu (Employment Act) – ukazała się za prezydenta Trumana.
Rząd został zobowiązany do zapewnienia maksimum zatrudnienia, produkcji i siły nabywczej
Zobowiązanie władz do współpracy z reprezentacjami przemysłowców, rolników i pracowników. Rząd miał wespół z władzami stanowymi i lokalnymi wzmacniać i promować wolną przedsiębiorczość oraz działać na rzecz ogólnego dobrobytu.
Powołano Radę Doradców Ekonomicznych prezydenta – składa się z 3 osób: przewodniczącego i 2 członków, przewodniczący na prawach ministra bierze udział w posiedzeniach rządu. Wszyscy są zwolnieni z innych funkcji. Maja do dyspozycji wysoko wykwalifikowany aparat badawczy. Zadania: przygotowania corocznego Raportu o zastosowanych środkach zmierzających do stabilizacji gospodarczej i pełnego zatrudnienia oraz projektującego kierunki dalszej polityki gosp. w celu wykonania ustawy o zatrudnieniu. Ale poważniejszej roli nie odgrywała aż do początku lat 60-tych.
Cud gospodarczy – 1961-65 rządy J.F Kennedy
Zauważono, ze mimo wzrostu gospodarczego istnieją duże enklawy biedy. Na przełomie lat 1950-60 występowała pierwsza głębsza recesja po okresie powojennym, bezrobocie utrzymywało się na poziomie 7-8%. Sukcesy ZSRR na polu podboju kosmosu.
Zastosowano nową keynsowską receptę zwiększania koniunktury.
Podjęte działania:
1.Obniżenie podatków dla grup biedniejszych
2.sięgnięcie do deficytu budżetowego aby zwiększyć inwestycje zwłaszcza w infrastrukturę i różnego typu pomoc dla biednych, co spowodowało dość szybko spore ożywienie gospodarcze. Ożywieniu towarzyszył wzrost dochodów i wydatków z budżetu państwa. Rozszerzono uprawnienia pracownicze i obywatelskie.
3.Rada doradców Ekonomicznych – doradza w zakresie gospodarki. W czasie kolejnego kryzysu berlińskiego 1961 r. – Kennedy chciał podwyższyć podatki w celu zdobycia funduszy na dozbrojenie. Ekonomiści doradzili prezydentowi aby tego nie robił , gdyż istnieją jeszcze wolne moce produkcyjne – spora luka produkcji i nie trzeba tego robić. Zwiększono zbrojenia lepiej wykorzystując istniejące rezerwy aparatu produkcyjnego.
4.Za czasów Kennedey’ego położono nacisk na promowanie wzrostu gospodarczego – nie tylko w okresie spadku cyklicznego. Za pomocą sztucznego nakręcania koniunktury – wzrost wydatków budżetowych w czasie wyżu koniunkturalnego może prowadzić do rozwoju gosp., nie musi się przełożyć na rozwój inflacji. Rząd posługiwał się instrumentami fiskalno-monetarnymi w celu łagodzenia wahań koniunktury.
5.Uchwalono ustawę o rozwoju gospodarczym (Area Redevelopment Act) 1961 – regiony dotknięte biedą otrzymały od rządy federalnego subwencje i kredyty na inwestycje. Uchwalono ustawę zapewniająca środki na szkolenie wywołane koniecznością zmiany kwalifikacji.
Kryzys interwencjonizmu
Interwencjonizm spowodował zrastanie się biznesu z administrację, a zwłaszcza biznesu związanego ze zbrojeniami, powstał element klientelistyczno-korupcyny. Powstawały firmy giganty opanowujące rynek – firmy które uzyskiwały różnego rodzaju poparcie ze strony rządu – otrzymywali kontrakty rządowe, zwolnienia podatkowe itp. Powstał tzw. „Kompleks militarno-przemysłowy”, powstaniu którego sprzyjał bardzo wysoki stopień koncentracji zarówno w przemyśle jak i w usługach. Zamówienia wojskowe były bardzo duże co też powodowało korupcję, korporacje zabiegały o zamówienia rządowe. Rynek był zdominowany przez wielkie korporacje, które niszczyły wolną konkurencję. Powstał problem jak temu zapobiec. Proponowano wzmóc kontrole społeczną – stworzyć system kontroli społecznej.
Wygrała koncepcje konserwatystów – ataku na interwencjonizm.
Reganomics – Ronald Reagan – wygrał wybory w 1980 r. Rządził od 1981-88. Potem Georg Bush senior do 1992 r. Republikanie.
hasła;
1.powrót do wolnego rynku, do podstaw systemu amerykańskiego
2.zrównoważenie budżetu i zmniejszenie długu
3.skończenie z nadużyciami w państwie opiekuńczym
Podjęte działania w celu realizacji założeń politycznych:
ad 1 – deregulacja i liberalizacja gospodarki. Deregulacji podlegały przede wszystkim: energetyka, banki, transport (zwłaszcza lotniczy) i telekomunikacja. Strajki były tłumione poprzez zwalnianie z pracy i nabór nowych pracowników (podobnie postępowała Margaret Tacher w Anglii. Proces ten poszedł zbyt daleko.
Ad. 2 zrównoważenie budżetu i zmniejszenie długu – nie powiodło się. Już w 1981 r. obniżono podatki – głównie dla bogatych, ale to nie spowodowało wzrostu inwestycji a powstał największy w historii USA deficyt państwowy. Dzięki temu w latach 80-tych była względnie wysoka koniunktura. Wówczas nastąpiło ogromne zadłużenia państwa.
Ad. 3 redukcja państwa opiekuńczego.
. W USA wydatki na uprawnienia pracownicze emerytalno rentowe, na zasiłki należą do najmniejszych spośród krajów wysoko rozwiniętych. W 1980 r. wydatki socjalne w % PKB – USA niecałe 15%, Wlk. Brytania 17,5%, Japonia mniej niż 10% (ale tu każda korporacja daje socjalną pomoc pracownikom), a w szeregu krajach Europejskich wydatki wynosiły 20-30%. Więc atak na państwo opiekuńcze jako na czynnik spowalniający wzrost gosp. został zapoczątkowany w kraju, które wydatkowało na pomoc najmniej.
(1981-84 Zmniejszono pomoc dla biednych matek samotnie wychowujących dzieci o ok. ¼. Dokonano szeregu cięć w wydatkach socjalnych). Ograniczono pomoc socjalną, zarówno gotówkową, jak i w postaci bonów żywnościowych. Zmniejszono wydatki rządowe na tanie budownictwo o ok. ½ . Zwiększyła się liczba bezdomnych (ok. 2 mln), więc więcej na nie wydatkowano więcej. Zubożeniu znacznej części społeczeństwa sprzyjał system podatkowy, który uprzywilejowywał rodziny bogatych. Wprowadzono w miejsce 14 (od. 11 do 50%) stawek podatkowych dwie 15% i 28%. Zmieniono system podatków lokalnych, stanowych – które maja charakter regresywny. Rodziny o mniejszych dochodach płaciło ok. 16% podatków stanowych a o wysokich dochodach tylko 8%. Nastąpił gwałtowny wzrost nierówności społecznych. Uposażenia menedżerskie wzrastały bardzo szybko – powstawały duże nierówności w dochodach.

Clintonomics – (1992-2000) Clinton doszedł do władzy jako reakcja na rządy Reagana i Bisha seniora..
Główne hasła: walka z bieda, bezdomnością, zastopowanie i odwrócenie biegu nierówności.
Przyczyny niepowodzeń polityki:
1.Nie zdecydowana polityka na początku i fiasko podjętej próby reformy służby zdrowia – chciano wprowadzić powszechną służbę zdrowia. Program został przez kongres odrzucony.
2.Reforma workfare - głęboka reforma zasiłków dla ubogich – w tym także zasiłków dla samotnych matek, które musiały podjąć pracę – ustawa mówiła o czasowej pomocy – ograniczenie w czasie zasiłków otrzymywanych od państwa do 5 lat (z małymi odchyleniami w poszczególnych stanach). System przygotowywania do podjęcia pracy – ustawa wprowadzała obowiązek pracy dla osób otrzymujących pomoc państwa. Zmniejszyła się o ok. ½ liczba korzystających z zasiłków z pomocy społecznej. Bezrobocie zmalało z 7-8% do nieco poniżej 4%. Ale nastąpiło to w czasie wysokiej koniunktury.
3.Pytanie: jakie są źródła wysokiej koniunktury za rządów Clintona. Ponowne ogromne zadłużenia USA – zadłużenie nie dotyczy sektora rządowego ale sektora prywatnego. Gwałtowny wzrost zadłużenia w latach 1992-2000. Przeciętna rodzina była zadłużona w wys. 130% rocznego dochodu tej rodziny, biznes tez był zadłużony. Wierzycielami tych zadłużeń jest świat zewnętrzny. To on finansował koniunkturę gosp. Powstał ogromny deficyt handlu zagranicznego. Zadłużenie sektora prywatnego powstało w wyniku gwałtownego wzrostu cen papierów wartościowych na giełdzie. Mamy odczynienia z gwałtownym przyrostem inwestycji finansowych głębokiego ryzyka w 2000 r.. Bogactwo było wirtualne, a ludzie sądzili. że to ich rzeczywiste bogactwo.
Stopa oszczędności gosp. amerykańskiej w okresie 1992-2000 spadła z +5,5% do –5,5%. Czyli stopa oszczędności była ujemna o ponad 5%.
Koniunktura gosp. Nie polega na tym że ludzie zaczynają coraz więcej oszczędzą by zdobyć środki dla inwestycji, ale na tym że wydają coraz więcej. Jeżeli w czasie recesji rządy nawołują do oszczędności, ograniczają wydatki na pomoc socjalna to pogłębiają recesję gosp.