Porównaj trzy pierwsze polskie konstytucje
„Po dniu Trzeciego Maja w ratuszowej sali
Zgodzonego z narodem króla fetowali
Gdy przy tańcu śpiewano „Wiwat król kochany,
Wiwat Sejm, wiwat naród, wiwat wszystkie stany!”
Tak oto Jankiel wspomina maj 1791 roku. Wtedy to Sejm Wielki uchwalił, przygotowaną wcześniej przez obóz reformatorski skupiony wokół króla, Ustawę Rządową.
Był to pierwszy tego typu akt ustawodawczy w Europie i drugi na świecie ( po Konstytucji Stanów Zjednoczonych), normujący funkcjonowanie państwa. Tak jak podaje definicja Konstytucja określała fundamentalne zasady prawne i ustrój, na których oparte jest państwo. Umiejętnie kojarzyła stare zasady wolności i tolerancji, dorobek polskiego parlamentaryzmu z nowoczesnymi , postępowymi doktrynami wieku Oświecenia. Założone przez Konstytucję 3 Maja reformy miały utworzyć z Rzeczypospolitej silne politycznie i gospodarczo , zwarte i nowoczesne państwo. Dzieło Sejmu Czteroletniego (1788- 1792), dobitnie nazwane „odrodzeniem w upadku” było bardzo odważnym krokiem ku reformie państwa polskiego. Prekursorski system rządów, który proponowała, wprowadził potem wiele państw Europy na drogę wiodącą ku obaleniu absolutyzmu, jako najdoskonalszej formie monarchii. Niestety nie udało się to w samej Rzeczypospolitej- wewnątrzpaństwowy konflikt, który przyniosła powstała w 1792 roku Targowica, jej dążenia do obalenia Ustawy Zasadniczej i przywrócenia „Praw Kardynalnych”, których gwarantką była caryca Katarzyna- wszystko to ostatecznie spowodowało „wojnę w obronie konstytucji”. Kolejny rozbiór usankcjonowany „zgodą przez milczenie” pod bagnetem wojsk carskich, potem Insurekcja Kościuszkowska, która mimo początkowych sukcesów, upadła i w końcu trzeci rozbiorowy traktat przypieczętowały ostateczną klęską państwa. Choć Rzeczypospolita zniknęła na 123 lata z mapy Starego Kontynentu, świadomość narodowa Polaków sprawiła, iż nigdy nie zaniechano walki o przywrócenie Ojczyźnie należnego jej miejsca wśród wolnych narodów Europy. I tak oto na mocy traktatów z lipca 1807 r. zawartych w Tylży, z ziem zaboru pruskiego powstała Księstwo Warszawskie. W tym jednak momencie sytuacja Polaków uzależniona była całkowicie od postępów militarnych armii Napoleona. Większość społeczeństwa polskiego widziała w Cesarzu Francuzów szansę na odzyskanie niepodległości i przywrócenie Rzeczypospolitej w historycznych granicach, a na ich czele stali twórcy Legionów, tj. gen. Dąbrowski i Józef Wybicki. Napoleon ( teoretycznie) przynosiła wyzwalanym państwom zasady Wielkiej Rewolucji Francuskiej, więc kompromis pomiędzy nim a Aleksandrem I zaowocował utworzenie tworu państwowego, gospodarczo i militarnie zależnego od Francji. Księstwo otrzymało 22 lipca 1807 r. konstytucję oktrojowaną przez Napoleona ( była to jedna z wielu podobnych Ustaw napoleońskiej Europy). Stanowiła on adaptację francuskich rozwiązań ustrojowych do polskich stosunków i tradycji parlamentarnych. Konstytucja ta , w porównaniu z praktyką przedrozbiorową, ograniczyła bardzo poważnie kompetencje sejmu, który jednak nie pozwolił się zamknąć w ramach narzuconych przez Napoleona. Dlatego też, mimo iż ciała przedstawicielskie ówczesnej Europy ewoluowały ku ograniczeniu ich i tak znikomych kompetencji, sejm Księstwa szedł zupełnie inną drogą. Fakt ten sprawił, iż później pomimo załamania się systemu napoleońskiego, organy parlamentarne funkcjonujące w tym małym państewku, nie uległy destrukcji. Utworzone na jego obszarze Królestwo Polskie otrzymało od króla, czyli rosyjskiego cara, konstytucję, dzięki której ,przynajmniej teoretycznie, znalazło się wśród nielicznych wówczas państw o systemie rządów konstytucyjnych. Układ sił na scenie politycznej ulegał zmianie, widzimy więc, że konstytucje te uzyskiwały moc w zupełnie odmiennych sytuacjach, co już stanowi podstawową różnicę pomiędzy nimi. Konstytucja majowa była wynikiem prac polskiej szlachty zaczynającej dostrzegać konieczność naprawy Rzeczypospolitej, której podstawy zostały solidnie podkopane przez tzw. „złotą wolność szlachecką”. Natomiast druga i trzecia konstytucja były już nadawane przez obcych władców, z małym wpływem Polaków na jej treść .Sukcesem natomiast było zachowanie tradycji polskiego sejmowania.
Pierwsza polska konstytucja była dziełem obozu skupionego wokół oświeconego króla. Głównym zamierzeniem posłów było ograniczenie „złotej wolności” m.in. poprzez zniesienie zasady liberum veto i sisco activitatem i wolnej elekcji, jednak rola szlachty w polskiej państwowości była ciągle bardzo duża. Stanowi szlacheckiemu Ustawa Rządowa gwarantowała wszystkie wolności i swobody jako niewzruszone, ale zlikwidowano cenzus urodzenia ( został zmieniony na majątkowy). Na mocy tej ustawy od wypływu na życie publiczne( czyli od udziału w sejmikach) odsunięta została szlachta czynszowa oraz nieosiadła. Konstytucja lipcowa natomiast znaczenie ograniczyła podział na stany ( w praktyce na szlachtę i nieszlachtę) , wprowadziła prawa obywatelskie dla ogółu ludności (wniesione z haseł Wielkiej Rewolucji Francuskiej), które stanowiły o wolności osobistej i równości wobec prawa i sadu, o swobodzie wyznania ( aczkolwiek z zastrzeżeniem, że religia rzymsko- katolicka jest religią panującą). Mimo tego szlachta posiadała znaczne przywileje, co kontynuowano również w Królestwie Polskim- utrzymany został priorytet szlachty w sejmie przez podział izby poselskiej na deputowanych od gmin i posłów, których było więcej. Także większość urzędów zastrzeżona była dla posesjonatów, co w stosunku do praw Księstwa Warszawskiego stanowiła krok do tyłu.
Konstytucję 3 maja poprzedzało „Prawo o miastach”. Gwarantowało ono mieszczanom nietykalność osobistą, prawo do nabywania dóbr ziemskich, dostęp do nabywania dóbr ziemskich, dostęp do urzędów, godności, niezależny samorząd i możliwość przedstawiania swych postulatów na sejmowym forum, za sprawą 24 plenipotentów z prawem głosu doradczego w komisjach rządowych. Mimo wszystko rola mieszczaństwa w życiu politycznym nadal była ograniczona. Istotne zmiany w jego położeniu wprowadziły dopiero dekrety konstytucji oktrojowanej przez Napoleona ( a także kodeksu handlowego i cywilnego). Większość mandatów w sejmie była, co prawda, wciąż zarezerwowana dla szlachty, jednak w wojsku , sądownictwie, na stanowiskach urzędniczych zaczęła się tworzyć grupa inteligencji pochodzenia drobnoszlacheckiego i mieszczańskiego, która obok posesjonatów odgrywała coraz większą rolę.
Pierwszy zapis w państwowej ustawie o prawach chłopów pojawił się w konstytucji majowej, która „oddawała chłopów pod opiekę prawa i rządu krajowego”. Zachęcano dziedziców do zawierania umów z chłopami, co do rodzaju i trwania ich prac, a także swego rodzaju wolność osobistą ( po wypełnieniu wszystkich zobowiązań chłop mógł przenieść się w inne miejsce) i własność użytkową ziemi. W konstytucji z 1807 r. poczyniono duży krok naprzód w tej materii, jako że znosiła ona stosunek poddańczy i zapewniła chłopom wolność osobistą i równość wobec prawa, natomiast nie został wyraźnie określony ich stosunek do ziemi. Niemniej jednak antagonizmy między chłopami a szlachtą przybierały na sile, ponieważ dalsze ustawodawstwo zdecydowanie sprzyjało interesom stanu szlacheckiego. Następna Ustawa Rządowa znów zapomniała o chłopach, których sytuacja zdecydowanie się pogorszyła ( m.in. musieli płacić tzw. rentę i odrabiać pańszczyznę). Pewne zmiany przyniosło dopiero powstanie styczniowe, np. częściowe uwłaszczenie i wolność osobistą.
W kwestii stosunków wyznaniowych konstytucja Królestwa Polskiego zdecydowanie dyskredytował Żydów; zasada równości wobec prawa nie brała ich w ogóle pod uwagę, natomiast w Księstwie uzyskali oni pewne uprawnienia. Cały czas jednak uprzywilejowana była religia katolicka ( m.in. tron zastrzeżony był dla katolika), a prawosławna statuty pińskie musiały uzyskać aprobatę sejmu.
Sejmowe prerogatywy zostały mocno w czasach stanisławowskich rozszerzone i zaczął on odgrywać coraz większą role w państwowości polskiej. Jego kompetencje obejmowały ustrojodawstwo, ustawodawstwo, nakładanie podatków, kontrolę władzy wykonawczej, a także prawo do rewizji konstytucji na zbierającym się co 25 lat sejmie. Analogiczne organy Księstwa i Królestwa takimi możliwościami już nie dysponowały- dopełnianiem ustawy zajmowali się cesarze ( najpierw Napoleon, potem Aleksander). Sejm Księstwa Warszawskiego mógł decydować w sprawach dotyczących podatków, prawa cywilnego i karnego, nie posiadał jednakże żadnej kontroli nad rządem. W bardzo ograniczonym zakresie dysponował nią sejm Królestwa i przynajmniej teoretycznie miał większe uprawnienia ( ustawodawstwo sądowe i administracyjne, stanowienie o systemie menniczym, podatkach, budżecie, w sprawach prawa cywilnego i karnego).
Mimo ustrojowych turbulencji sejmowy skład ulegał tylko niewielkim zmianom. Za czasów Stanisława Augusta niższa izba składała się ze 132 osób, tj. wojewodów, kasztelanów, biskupów diecezjalnych, ministrów, którzy dysponowali prawem veta zawieszającego dla spraw politycznych, cywilnych i karnych, nie mieli jednak prawa inicjatywy ustawodawczej. Senat Księstwa to po 10 biskupów, wojewodów i kasztelanów, pochodzących z mianowania ( nie jak ich poprzednicy). W tym okresie zaczęła się ujawniać przewaga izby poselskiej, na którą składało się 100 posesjonatów i 66 deputowanych, wybieranych na zgromadzeniach gminnych ( stosowano tu cenzus majątkowy, inteligencji, stopnia i zasługi wojskowej). Podział ten umożliwił zachowanie uprzywilejowanej pozycji szlachty. Podobnie sytuacja przedstawiała się w Królestwie Polskim , z tym że liczba senatorów zmalała do 77, a deputowanych do 51( zlikwidowano cenzus zasług wojskowych). Skład senatu wyglądał analogicznie do Księstwa, z zastrzeżeniem, że liczba senatorów nie mogła przekraczać 50 % izby poselskiej.
Podczas gdy w Konstytucji z 1791 r. król mógł pełnić jedynie rolę jednego ze stanów sejmujących i jego prerogatywy były zdecydowanie ograniczone w dwóch pozostałych ustawach , mimo dużego znaczenia sejmu, to monarcha był najważniejszą osobą w kraju. Na mocy postanowień z maja 1791 r. korona królewska pozostawała dziedziczna ( Wettynowie)., Napoleon z kolei przekazał ją dynastii saskiej, a wedle dekretów Kongresu Wiedeńskiego tron obejmował każdy car Wszechrosji, który to posiadał największe z nich trzech uprawnienia. Należały do nich m.in. wyłączność ustawodawstwa w zakresie konstytucyjnym, prawo sankcji wobec ustaw sejmowych oraz całość funkcji rządowo- administracyjnych. Jednocześnie zaś za wszystkie jego decyzje odpowiedzialnie byli ministrowie. Zupełnie przeciwnie rzecz się miała w Rzeczypospolitej, gdzie monarcha owszem był dożywotnim szefem rządu przy nieodpowiedzialności osobistej, lecz każdy akt przez niego wydany wymagał kontrasygnaty odpowiedniego ministra. O systemie taki nie było mowy w Królestwie Polskim , gdzie król ( car)posiadał wyłączność stanowienia w sprawach prawno- ustrojowych i administracyjnych, a jego wpływ na sejm był bardzo silny. Fryderyk August nie pokazywał się w Warszawie, więc politycy polscy starali się utworzyć urząd wicekróla, co im się jednak nie udało. Fakt ten stanowił przypieczętowanie fikcji rządów saskiego monarchy w Księstwie.
Każdy władca był dożywotnim szefem rządu, stojącego na czele administracji publicznej. Konstytucja 3 maja zakładała powstanie Straży Praw, w Księstwie Warszawskim z francuskich wzorców ustrojowych skopiowana została Rada Stanu, która to instytucja, wprawdzie o nieco poszerzonych kompetencjach, funkcjonowała również w Królestwie Polskim. Członkami Straży praw byli król, prymas ( jako szef Komisji Edukacji Narodowej), 5 ministrów ( spośród 14 kandydatów) , a także pełnoletni następca tronu i marszałek sejmu- obaj bez prawa głosu. Ministrowie odpowiedzialni byli przed sejmem, który posiadał w stosunku do nich wotum nieufności. Po raz pierwszy pojawiło się tutaj rozgraniczenie na odpowiedzialność sądową/ konstytucyjną ( pod zarzutem naruszenia prawa) i konstytucyjną
( w przypadku zarzutów politycznych) Naczelnym organem administracyjnym w Księstwie była Rada Stanu ( w oryginale Conseil d’Etat ), będąca czymś zupełnie nowym w historii polskiego ustroju. Zasiadali w niej król ( przynajmniej teoretycznie) , prezes Rady Ministrów, sekretarz Rady i czterej referendarze. W zakres jej funkcji wchodziło opracowywanie projektów ustaw sejmowych i królewskich dekretów, rozstrzyganie sporów kompetencyjnych, decydowanie w sprawach odpowiedzialności ministrów, jak również w kwestii dóbr narodowych, budżetu, rozkładu podatków na departamenty oraz orzecznictwo kasacyjne i ocenianie sprawozdań z działalności rządu.
Jak już wspomniałam Rada Stanu doczekała się swojej kontynuacji pod rządami Aleksandra. Tutaj jednak kompetencje Rady zostały powiększone i przybrała inną formę- stała się ona organem dwuczłonowym. Funkcje Rady z 1807 r, z wyłączeniem sądu kasacyjnego, przejęło Zgromadzenie Ogólne. Obok niego działał ów drugi człon, zwany Radą Administracyjną, będący ciałem doradczym dla króla i namiestnika, a członkowie jej mianowani był przez króla lub namiestnik. Zarówno Straż Praw, jak i obie Rady Stanu pełniły role naczelnych instytucji administracyjnych. W Rzeczypospolitej Straży Praw podlegały bezpośrednio cztery Komisje Wielkie: Edukacji Narodowej, Policji, Wojska i Skarbu ( był to kolegialne ministerstwa, w skład których wchodziło 14-15 komisarzy, wybieranych przez sejm; na ich czele tali ministrowie nie należący do Straży Praw, co powodowało dwutorowość władzy). Funkcje administracji terytorialnej pełniły komisje porządkowe cywilno- wojskowe, przejmujące kompetencje starosty. Ich uprawnienia obejmowały rekrutację, kwaterunek, aprowizację wojska, kontrole ruchu ludności i zbieranie danych statystycznych. Zadaniem komisji była także dbałość o rzemiosło, handel, szkolnictwo, opiekę społeczną Sprawami miast królewskich zajmowały się komisje dobrego porządku- ustanowiono jednolity ustrój wewnętrzny wszystkich miast. Wprowadzono też osobne zgromadzenia uchwalające i urzędy wykonawcze ( magistraty). W dużych, podzielonych na cyrkuły miastach, odbywały się zgromadzenia cyrkułowe, a obok nich zgromadzenia ogólne ( dla całego miasta). Kraj natomiast podzielono na wydziały, z których każdy obejmował odpowiednią ilość miast. Na zgromadzeniach wydziałowych wybierano plenipotentów na sejm. Księstwo Warszawskie podzielone było na departamenty, powiaty oraz gminy miejskie i wiejskie. Na czele departamentu stał nominowany przez monarchę prefekt, który posiadał pełnię władzy administracyjnej i część policyjnej ( bez sądownictwa oraz dowodzenia regularnym wojskiem). Obok niego działała rada prefekturalna, której członkowie również pochodzili z królewskiej nominacji. Była ona ciałem doradczym wobec prefekta, a także rozstrzygała spory administracyjne. Naczelnym urzędnikiem w powiecie był podprefekt ( również mianowany) zobowiązany do wypełniania przekazanych mu aktów normatywnych i kontroli ich przez miejscowe władze. Jedno z postanowień konstytucji wprowadzało jako najniższą jednostkę administracyjną municypalność, beż podziału na miasta i wsie. Jej zwierzchnikiem miał być prezydent, podlegający bezpośrednio prefektowi. Z pozostałych kilkuset miast i wsi utworzono gminy miejskie i wiejskie, co jednak stanowiło już rozwiązanie o charakterze pozakonstytucjnym. Wzorem francuskim powołano w Księstwie kolegialne rady departamentalne, powiatowe i municypalne, spełniające bardzo różnorodne funkcje. Członkowie dwóch pierwszy mianowani byli przez króla ( listę zgłaszały sejmiki), kandydatów do rad municypalnych proponowały zgromadzenia gminne, natomiast skład rad miejskich i wiejskich dobierany był przez prefekta. Cały samorząd terytorialny podlegał ministerstwu spraw wewnętrznych i policji. Oprócz niego istniały jeszcze 3 podobne organy: ministerstwo sprawiedliwości, wojny oraz skarbu. Dodatkową funkcję pełnił jeszcze sekretarz stanu, przebywający cały czas przy boku króla. W Królestwie Polskim analogiczne ciała stanowiły Komisja Wyznań Religijnych i Oświecenie Publicznego, Spraw Wewnętrznych, Przychodów i Skarbu, a także urząd sekretarza stanu, stojącego na czele kancelarii zwanej Sekretariatem Stanu Królestwa Polskiego. Rząd tymczasowy utrzymał istniejący podział administracyjny, wprowadzając tylko zmiany wynikłe z przebiegu nowej granicy państwowej. Konstytucja przywróciła tradycyjne nazwy jednostek (województwa), których tereny pokrywały się właściwie z wcześniejszymi departamentami. Wprowadzono też nową jednostkę podziału, mianowicie obwody, powstałe z połączenia 1 do 3 obwodów. W rozwiązaniach administracyjnych zrezygnowano też z wzorców francuskich, w szczególności, jeśli chodzi o urzędy kolegialne. Na czele województwa stała komisja wojewódzka ( prezes, komisarze zasiadający, komisarze delegowani), która dzieliła się na wydziały odpowiadające komisjom rządowym. W siedzibie obwodu zaś urzędował komisarz obwodowy z pomocą asesorów i niższych urzędników. Akty konstytucyjne Królestwa Polskiego niestety nie przewidywał utworzenia nowoczesnych władz samorządowych- rolę tę mogły pełnić w pewnym zakresie komisje wojewódzkie, jednak one istniały tylko w okresie konstytucyjnym, później ( tj. po upadku postania styczniowego) samorząd gminny był jedyną instytucją państwową dopuszczającą wpływ społeczeństwa na sprawy publiczne.
Ostatnim z trzech filarów ustroju (oświeceniowy trójpodział władzy) było sądownictwo. W dobie Sejmu Czteroletniego uległo ono znacznej reorganizacji: utworzono sądy komisji rządowych i porządkowych, poddano całe społeczeństwo ( bez względu na przynależność stanową) sądom Komisji Skarbowej (w sprawach skarbowych, handlowych i wekslowych oraz administracyjnych). W obrębie sądownictwa szlacheckiego połączono sądy grodzkie, ziemskie, podkomorskie, tworząc na ich miejsce sądy ziemiańskie ( złożone z 10 sędziów wybieranych na sejmikach deputackich). Sądem orzekającym w sprawach odpowiedzialności konstytucyjnej miał być zreformowany sąd sejmowy ( w składzie 12 senatorów i 24 posłów). Na szeroką skalę wprowadzono też zmiany do sądownictwa miejskiego. Powstały sądy magistratów miejskich oraz sądy apelacyjne wydziałowe. Zorganizowano też sąd asesorski, osobny dla Korony i dla Litwy, jako najwyższy dla miast i mieszczaństwa. W sądownictwie Księstwa Warszawskiego zlikwidowano stanowy podział wprowadzono zaś system powszechny, co było realizacją zasady równości wobec prawa. Akt konstytucyjny proklamował zasadę jawności i publicznego postępowania w sprawach cywilnych i karnych, a jeden z jego artykułów mówił także o niezawisłości sądów. W tej dziedzinie państowowści polskiej możemy również odnaleźć francuskie wzorce; oddzielono sądy cywilne i karne, jednakże poza najniższą i najwyższą instancją. Komisja Rządowa wprowadziła też tzw. sądy pokoju wykonujące funkcje pojednawcze w postępowaniu spornym. Składały się one z sędziego i podsędka mianowanych dożywotnio( byli wybierani spośród kandydatów wysuniętych przez sejmiki) oraz pisarza i podpisarza Sądy te istniejące w każdym powiecie sprawowały przede wszystkim jurysdykcję cywilną i karną w drobnych sprawach. W każdym departamencie utworzono trybunał cywilny pierwszej instancji, składający się z prezesa i 6 sędziów. Odwołania od jego wyroków przyjmował Sąd Apelacyjny, o zasięgu krajowym. W niektórych miastach funkcjonowały też trybunały handlowe, rozpatrujące sprawy na podstawie kodeksu handlowego. Najwyższym sądem Księstwa była Rada Stanu, pełniąca również funkcje sądu kasacyjnego ( kasacja miała na celu zapewnienie jednolitości w stosowaniu prawa). Organizacja sądów z tego okresu z niewielkim zmianami utrzymała się również w Królestwie Polskim. Zasadą gwarantowaną przez Konstytucję pozostała niezawisłość sądownictwa. Sędziowie pierwszej i drugiej instancji mieli pochodzić z wyboru, a pozostali mieli być dożywotnio mianowani przez monarchę. Jurysdykcją pojednawczą pozostały sądy pokoju. Zmianą było utworzenie 4 sądów pierwszej instancji: 2 Trybunałów Apelacyjnych dla spraw karnych i cywilnych oraz Trybunału Najwyższego rozpatrującego w ostatniej instancji te sprawy. Sądownictwo karne uległo niewielkim zmianom- sądy policji prostej zajmowały się wkroczeniami, policji poprawczej rozstrzygały w sprawach o występki, w sprawach o zbrodnie właściwe były sądy kryminalne. ( w Księstwie Warszawskim działały one na mocy pozakonstyucyjnych aktów, wydanych przez ministra sprawiedliwości) . Po upadku powstania styczniowego władze rosyjskie dążyły do zlikwidowania odrębności sądownictwa królewskiego, dlatego też większość funkcji w sądach Królestwa Polskiego sprawowali Rosjanie.
Podstawą funkcjonowania państwa jest dochód. Od poszukiwania nowych jego źródeł rozpoczął prace Sejm Czteroletni.. Opodatkował on szlachtę i duchowieństwo ( odpowiednie 10 i 20 %), co pozwoliło na zasilenie skarbu państwa. Środki te były głownie przeznaczone na reformy armii . Wprowadzono przymusowy sposób zaciągu, ale skrócono też czas trwania służby wojskowej( od 6 do 8 lat). Wszystkim sprawami dotyczącymi wojsk zajmowała się odpowiednia Komisja, utworzono także osobny Komisariat Wojskowy jako naczelną intendenturę. Pomyślnie rozwijały się formacje artylerii i służb technicznych, natomiast zawiodła przestarzała szlachecka kawaleria. Armia pomimo wielu braków dzięki staraniom królewskiej Kancelarii Wojskowej odradzała się. W okresie Księstwa Warszawskiego sprawy organizacji wojsk były pozostawione w gestii Polaków, jednakże najważniejsze decyzje w tej sprawie podejmowali Francuzi. Ówczesny skarb państwa utrzymywał ok. 70 tys. regularnej armii ( w roku 1811 liczba ta zwiększyła się do 95 tys.) Napoleońscy dowódcy wprowadzili do polskich szeregów francuskie wzorce uzbrojenia, sprawdzone już podczas Wielkiej Rewolucji Francuskiej i w czasie wojny obronnej z Austrią. Późniejszy władca, car Aleksander pozwolił już tylko na istnienie 45 tys. wojska, na którego czele stanął Wielki Książę Konstanty. Brat cara maniakalnie wręcz przestrzegał dyscypliny, dlatego też armia była zdecydowanie lepiej wyszkolona. I tutaj, choć większość kadry oficerskiej stanowili Polacy, wszystkie kluczowe sprawy zależne były od władzy rosyjskiej.
System monarchii konstytucyjnej kojarzy nam się z demokratyczną formą rządów, jednak tylko Konstytucja 3 maja wydana była przez niezawisły organ jeszcze wtedy niepodległego państwa. Akt prawny Księstwa Warszawskiego był jedną z kilkunastu kopii ustaw rządowych oktrojowanych przez Napoleona w całej Europie, a konstytucja Królestwa zaś niczym innym, niż zapisem podyktowanym przez Aleksandra, reprezentującego wtedy dość liberalne poglądy. Ustawa ta była również bardziej demokratyczna, jednak tylko teoretycznie. Można odnieść wrażenie, że nadanie takiej a nie innej formy ustrojowi Królestwa Polskiego stanowiło pewnego rodzaju eksperyment. Być może, rządzący wielką Rosją car, chciał się przekonać, co się stanie, jak będą się zachowywali ludzie, gdy początkowo dość dużą swobodę zacznie im się powoli ograniczać. Polacy nie pozwolili mu długo czekać- wybuchło powstanie styczniowe, kolejny nieudany zryw narodowy Mimo iż przez długi czas mapa Europy nie znała takiego kraju jak Polska, to Polacy nigdy nie pogodzili się ze swoim losem. Karty polskiej historii zapisane są bólem, cierpieniem, prześladowaniami i przede wszystkim dążeniem do wolności... Jego właśnie symbolem była Konstytucja 3 maja, która jako jedyna z trzech pierwszych polskich aktów tego typu była niezawisłą ustawą niepodległego państwa.