Starożytne cywilizacje.
Człowiek pierwotny pojawił się ok. 4 mln lat temu w Afryce. Prowadził koczowniczy tryb życia, poruszał się w pozycji wyprostowanej, żył w gromadach. Wykorzystywał ogień do ogrzania się, ochrony przed dzikimi zwierzętami, oświetlenia jaskiń, ulepszenia narzędzi i polowań. Rozniecał go przez pocieranie miękkiego i twardego kawałka krzemienia o siebie albo krzemienia o krzemień. Głównym sposobem do zdobycia pożywienia było myślistwo i zbieractwo. Pięściaki to pierwsze narzędzia kamienne. Epoka, w której ludzie posługiwali się kamieniem to epoka kamienna. Zmiany w przyrodzie spowodowały przejście do osiadłego trybu życia. Człowiek zaczął karczować lasy, uprawiać ziemię, budować trwałe domy, produkować żywność i hodować zwierzęta. Te zmiany to rewolucja neolityczna. Pierwsze osady powstawały w pobliżu rzek, jezior, na wzniesieniach lub innym, trudno dostępnym miejscu. Osadą kierował starszy, doświadczony mężczyzna, istniał podział pracy. Ludzie wierzyli w życie pozagrobowe: powstawały grobowce dolmeny, zbudowane z kamiennych bloków. Początki handlu i rzemiosła: osady zaczęły się wymieniać wyrobami, krzemień został podstawowym surowcem do wytopu narzędzi. Ok. 3 tys. lat p.n.e. ludzie nauczyli się wytapiać brąz (stop miedzi z cyną). Tą epokę nazywamy epoką brązu. Wykonywane wtedy były ozdoby, groty strzał i broń. Pod koniec II tysiąclecia człowiek nauczył się wytapiać żelazo - epoka żelaza. Około 800 lat p.n.e. na ziemiach polskich wprowadzono żelazną motykę i wóz czterokołowy, a ok. 400 r. p.n.e. wynaleziono kosę.
Cywilizacja Mezopotamii – cywilizacja- społeczeństwo budujące miasta, posługujące się pismem i tworzące państwa o skomplikowanej administracji. Mezopotamia oznacza krainę między rzekami, międzyrzecze. Została założona w dolinie Tygrysa i Eufratu ponieważ panowały tam dogodne warunki pod uprawę i rzeki można wykorzystywać jako szlaki komunikacyjne. Jednak z braku naturalnych bogactw w tej krainie rozwinął się handel – brakowało kamienia do budowy i narzędzi, rud metali, kamieni szlachetnych i drewna. Pierwsze państwa były rządzone przez królów, a w imieniu władcy działali urzędnicy. Najstarszym miastem Mezopotamii było Uruk, które, jak inne miasta stało się ośrodkiem władzy, religii oraz handlu i rzemiosła. Osiągnięcia mieszkańców Mezopotamii to: znali dziesiętny i sześćdziesiętny system liczbowy, wprowadzili obecny podział dnia, znali pierwiastki i równania kwadratowe, wprowadzili podział koła na 360 stopni.
Sumerowie – pierwsza cywilizacja Mezopotamii, przybyli tam ok. 3,5 tys. lat p.n.e. Ich największe osiągnięcia to: upowszechnienie koła garncarskiego, udoskonalenie systemu kanałów, wynalezienie pisma klinowego (znaki wypalane na glinianych tabliczkach).
Babilon – powstał ok. 2 tys. lat p.n.e., zasłynął z wiszących ogrodów utworzonych przez Seramidę (były kiedyś uznawane za cud świata), miasto otaczały mury dł.18 km, samo było kwadratem, jego ulice przecinały się pod kątem prostym. Przez brak kamienia domy były zbudowane z cegły pokrytej kafelkami. Pałac był centrum administracyjnym państwa. Świątynie – zikkurat miały formę wieży, ich piętra zmniejszały się, myślano, że wysoka wieżą zapewnia łączność z Bogiem. Jedną z takich świątyń była wieża Babel. Obok świątyni znajdowały się domy dworzan i magazyny królewskie oraz świątynne. Najważniejszą świątynią w Babilonie była świątynia boga Marduka. Pierwszym władcą Babilonu był Hammurabi (XVIII w p.n.e.), posiadał władzę despotyczną (każdy musiał go słuchać), jego państwo to monarchia (władca pełni rządy dożywotnio, przyjmuje tytuł króla, cesarza lub cara). Po jego śmierci Mezopotamią rządzili przedstawiciele obcych ludów, a później Nabuchodonozor II, który uczynił z Babilonu najsławniejsze miasto starożytności. Obowiązki Hammurabiego to:
Budowa świątyń miast i pałaców; opieka nad nimi
Dowodzenie armią
Mianowanie urzędników, przyjmowanie posłów od innych władców
Zawieranie przymierzy i wypowiadanie wojen
Składanie ofiar
Wydawanie praw i wyroków sądowych
Słuchanie sprawozdań naczelników miast
Egipt – państwo leżące nad Nilem. Nazwa Egipt pochodzi od słowa kemi, oznaczającego czarną ziemię (muł nilowy miał taką barwę). Państwo powstało ok. 5 tys. lat p.n.e. w północno-wschodniej Afryce. Składało się z dwóch części: północnej, zwanej Egiptem Dolnym i południowej, Egiptu Górnego. Większość terenów Egiptu zajmowały pustynie, ponieważ padało tam mało deszczu.
Nil (mający początek w Etiopii) wylewał zawsze o tej samej porze: woda wzbierała na przełomie maja i czerwca, a wylewała w lipcu i zamieniała większą cześć kraju w jezioro. Woda opadała dopiero we wrześniu, ale prace na polu zaczynano już wcześniej. Zboże siano i przepuszczano przez pole krowy, aby wgniotły ziarno w muł. Żniwa rozpoczynały się w kwietniu, ścinano tylko kłosy, a słomę zostawiano na polu. Egipscy chłopi uprawiali: jęczmień, proso, pszenicę, bób, warzywa – ogórki, cebula, rzepa; owoce – figi, oliwki, daktyle; hodowano: bydło, owce, osły i drób. Egipcjanie, w celu pozyskania nowych ziem pod uprawę zbudowali system kanałów i tam (obecnie sieć irygacyjną). Panem Egiptu był faraon, podlegali mu chłopi i urzędnicy, miał nieograniczoną władzę, był też wodzem armii. W jego pałacu pracowali rzemieślnicy, urzędnicy – pisarze, poborcy, którzy pomagali mu. Egipcjanie wierzyli, że faraon jest synem boga Re. Musiał zatem budować nowe, upiększać i dbać o stare świątynie. Insygniami jego władzy były berło lub bicz i podwójna korona, symbolizująca zjednoczony Egipt).
Urzędnicy – nie pracowali fizycznie, nadzorowali budowę kanałów i piramid, kierowali innymi, decydowali o otwarciu lub zamknięciu sieci nawadniającej. Pisarze – notowali, ile zboża znajduje się w magazynach, ile ludzi pracowało przy budowie i ile żywności należało im wydać, zajmowali się organizacją wojska, w przypadku planowanej wojny.
Poborcy – zbierali od chłopów i rzemieślników podatki (płacone w naturze, np. plonach). Egipcjanie posługiwali się pismem hieroglificznym (obrazkowym)- od hiero glyphica – „święte pismo”, które składało się z ok. 700 znaków, pisano na papirusie.
Religią egipską był politeizm – wiara w wielu bogów. Najważniejsi to:
Re – bóg słońca, stworzyciel świata;
Izyda – bogini księżyca, patronka magii;
Amon – bóg powietrza i wiatru;
Horus – bóg nieba i światła;
Ozyrys – bóg wegetacji roślin, władca królestwa zmarłych;
Tot – bóg prawdy i sprawiedliwości, opiekun nauki i pisarzy.
Kapłani – byli to ludzie wykształceni, znali się na lekach, odprawiali codzienne ceremonie religijne i organizowali święta. Mieli też duży wpływ na sprawy państwa. Jednym z elementów wiary w życie pozagrobowe było balsamowanie i sporządzanie mumii ze zmarłego. Mumie przechowywane były w piramidach – grobowcach zbudowanych przez faraona, których wnętrze tworzyło labirynt korytarzy. Ściany w miejscu, w którym znajdował się sarkofag - trumna ozdabiały rysunki przedstawiające życie faraona. Do sarkofagu wkładano Księgę Umarłych – zbiór modlitw, mających pomóc zmarłemu pokonać przeszkody dzielące go od wiecznego spoczynku. Najsłynniejszymi piramidami były: p. Mykerinosa, Chefrena i Cheopsa w Gizie.
Fenicja – kraina leżąca na wschodnim wybrzeżu Morza Śródziemnego. Nazwę „FENICJANIE” (purpura) wymyślili Grecy. Mieszkańcy Fenicji byli głównie żeglarzami i kupcami, słynęli z naczyń szklanych, tkanin barwionych purpurą (z małży) i drewna cebrowego (budowano z niego statki). W II tysiącleciu stworzyli alfabet składający się z 22 znaków – liter. Najważniejszymi miastami Fenicji były: Tyros, Sydon, Byblos i Kition.
Palestyna – górzysty pas ziemi między Jordanem a Morzem Śródziemnym. Kraj ten zamieszkiwali Filistyni i Żydzi (Hebrajczycy, Izraelici). W X w. p.n.e. w Palestynie powstało państwo Żydowskie, którego królami byli Dawid i Salomon. Salomon, syn Dawida wybudował świątynię boga Jahwe – jedynego boga żydów (religia monoteistyczna). Po śmierci Salomona Palestyna została podbita przez swoich sąsiadów, a na początku VI w. p.n.e. większość mieszkańców została przeniesiona do Mezopotamii (niewola babilońska). Wygnańcy mogli wrócić do ojczyzny w roku 539, po podbiciu Babilonu przez króla Persów, Cyrusa. W tej niewoli działali prorocy, którzy szerzyli wiarę w boga i przemawiający w Jego imieniu, nauczali o Mesjaszu, zesłanym przez Jahwe. Najważniejsze zalecenia boskie były zawarte w dekalogu (dziesięć przykazań). Wierzono, że bóg wręczył je Mojżeszowi na górze Synaj. Religię Żydów nazywamy judaizmem. Biblia – zbiór przepisów i pouczeń dotyczących postępowania w życiu codziennym i sposobu oddawania czci Bogu. Biblię dzielono na Stary Testament – Biblia hebrajska i Nowy Testament – księgi opisujące życie Chrystusa. Kolejne pisma to p. klinowe (gliniane tabliczki), hieroglify na papirusie) i alfabet (Fenicjanie). Inskrypcje – napisy wykute w kamieniu.