"Książę" Niccolo Machiavelli - opracowanie.

Ludzie ofiarowują księciu różne dary, aby mu się przypodobać, lecz autor po przemyśleniu nie chce Wawrzyńcowi Wspaniałemu dawać ani kosztowności, ani broni, lecz postanawia podzielić się z księciem tym co ma najcenniejsze, czyli własną wiedzę. Dzięki znajomości czynów wielkich mężów zarówno obecnych jak i starożytnych pisze książkę w której zawiera porady jak należy rządzić państwem, aby lud był zadowolony swoim władcą i władca miał również z tego korzyści.

I Jakie są rodzaje księstw i w jaki sposób się je pozyskuje
Autor wyróżnia wśród krajów rządzonych republiki i księstwa. Księstwa mogą być dziedziczne albo nowe. Księstwa nowe mogą być zupełnie nowe jak Mediolan za F. Sforzy, albo są włączone jako człon do dziedzicznego państwa tego księcia, który je zdobywa
II O księstwach dziedzicznych
Najlepiej jest utrzymać księstwa dziedziczne przywykłe do panującego rodu, bo wystarczy tam nie naruszać zasad przodków i nie wyrządzać ludziom krzywdy, a lud będzie władcę kochał. Ale gdyby książę władzę utracił, to przy pierwszym przewrocie w kraju władzę może z łatwością odzyskać.
III O księstwach mieszanych
Natomiast w księstwach nowych istnieją trudności. Ludzie w takich księstwach zmieniają pana chętnie w nadziei, że poprawią swój los, ale często przekonują się, że tylko pogorszyli swoje położenie. Bo książę, który zdobył władzę zaczyna krzywdzić mieszkańców np. przez osiadłe tam wojsko. W ten sposób zyskuje się w tym księstwie wielu nieprzyjaciół, aby utrzymać się w takim księstwie musi książę zdobyć przychylność mieszkańców. W ten sposób Ludwik XIII stracił Mediolan, ponieważ mieszkańcy Mediolanu nie mogli go już dłużej znosić i udostępnili drogę do objęcia tronu dla księcia Lodovica. Łatwo jest utrzymać kraje, które mają ten sam język co kraj nowego księcia, a do tego jeszcze nie są przyzwyczajone do wolności i aby je utrzymać wystarczy uśmiercić całą rodzinę panującego. Tak stało się np. z Burgundią , Bretanią i Normandią, które zostały przyłączone do Francji, nie miały one co prawda takiego samego języka jak Francuzi, ale miały one podobną tradycję. Aby to państwo utrzymać nie wolno zmieniać w nim praw ani zwiększać podatków , a w ten sposób będzie ono władcy poddane. Lecz gdy zdobywa się kraj inny co do języka i co do zwyczajów, wtedy jest dużo trudniej. Najlepszym wtedy sposobem jest aby książę sam zamieszkał w takim kraju i doglądał czy nie ma w nim konfliktów i niepokojów. Właśnie tak zrobił Turek w Grecji. Wtedy poddani mogą sami osobiście zgłosić się do króla z różnymi problemami i mają w ten sposób powód aby go szanować. Dobrym tez sposobem jest zakładanie kolonii, gdyż nie trzeba tracić wówczas dużo pieniędzy, nie krzywdzi się dużo ludzi, tylko nieznaczną liczbę wywłaszczonych, a utrzymuje się spokój i porządek. Autor twierdzi, że gdy się krzywdzi człowieka należy to robić w taki sposób, aby nie trzeba byłoby obawiać się zemsty. Ale, gdy zamiast kolonii utrzymuje się w tym kraju armię wtedy jest niedobrze, bo armia zbyt dużo kosztuje, a ludzie stają się wrogiem księcia i mogą się mścić, więc najlepszym rozwiązaniem są kolonie. Książę który posiada księstwo o odmiennych zwyczajach, powinien osłabić władzę możnych i nie dopuścić, aby jakiś cudzoziemiec wkroczył do jego prowincji. Znaleźć się mogą tacy, którzy zechcą takiego wprowadzić, jak np. Etolowie wprowadzili Rzymian do Grecji. Rzymianie w Grecji zakładali kolonie, popierali słabszych, ale nie zwiększali ich siły, poniżali potężnych, a do tego nie wpuszczali do Grecji żadnych potężnych cudzoziemców. Dzięki temu kolonia ta była im poddana. Machiavelli twierdzi, że źle gdy się wojnę odkłada, bo jej się nie uniknie, a będzie to tylko z korzyścią dla przeciwników. Ludwik, król Francji postępował wbrew wszystkim zasadom jakimi kierowali się Rzymianie. Zajął on Lombardię dzięki chytrym Wenecjanom i od razu zyskał wielu przyjaciół. Ale on zamiast pilnować się swoich przyjaciół , którzy bojąc się np. kościoła pomogali by mu udzielił pomocy papieżowi Aleksandrowi w zajęciu Romanii. Przez to stracił przyjaciół, umocnił Kościół i stracił część Italii. Postąpił on bardzo nierozsądnie, bo popełnił pięć głównych błędów: zniszczył słabych, powiększył potęgę Italii, wprowadził silnego cudzoziemca, nie zamieszkał tam osobiście i nie zakładał kolonii. A do tego wzmocnił on jeszcze potęgę Kościoła i wprowadził Hiszpanów do Italii. Puenta do tych czynów Ludwika jest taka, że: „dla uniknięcia wojny nie należy nigdy dopuszczać do spotęgowania nieporządku, ponieważ nie uniknie się jej, lecz tylko na swoją niekorzyść odwlecze”. A ogólnym morałem może być to, że gubi sam siebie, kto drugiego czyni potężnym.
IV Dlaczego Królestwo Dariusza zdobyte przez Aleksandra nie powstało przeciw następcom Aleksandra po jego śmierci
Aleksander Wielki stał się panem ogromnego państwa w ciągu kilku lat, niestety niedługo potem zmarł, ale rzeczą logiczną powinno być, że wybuchnie tam powstanie. Tymczasem następcy Aleksandra nie mieli żadnych trudności, aby tam się utrzymać. Bywają księstwa rządzone na dwa różne sposoby. Takimi sposobami są Turcja i Francja. W Turcji rządzi jeden pan i nie dzieli się on wpływami i władzą. Wręcz przeciwnie działa król francuski, który otacza się możnymi i wpływowymi panami, nie może się on im narażać i jest jakby osaczony. Te sposoby rządzenia powodują, że państwo tureckie zdobyć jest bardzo trudno, a utrzymać łatwo, a odwrotnie jest z Francją, którą zdobyć jest łatwo, ale utrzymać trudno. Z tego właśnie względu gdy Aleksander podbił państwo Dariusza, które rządzone było na sposób turecki, zabił Dariusza i jego rodzinę, później jego następcy nie mieli żadnych kłopotów, aby je utrzymać. W krajach podbitych przez Rzymian tj. Hiszpania, Francja, Grecja wybuchały częste powstania bo wcześniej istniało tam wiele księstw. Nie dziwić się więc należy łatwości z jaką Aleksander utrzymywał tak wielkie państwo azjatycki, bowiem ta łatwość nie należy od siły lecz od ustroju podbitego państwa.
V W jaki sposób należy rządzić miastami i księstwami, które przed podbojem miały własne prawa
Jeżeli podbite państwa rządzą się swoimi prawami to istnieją trzy sposoby aby je utrzymać:
1. Zniszczyć je
2. Założyć tam własną siedzibę
3. Zostawić im ich prawa, czerpać z niego dochody i stworzyć tam oligarchiczny rząd, który by dla księcia był przyjazny.
Łatwo trzyma się miasto przyzwyczajone do wolności, za pośrednictwem jego obywateli niż miało by to być w jakikolwiek inny sposób. Przykładem są Spartanie i Rzymianie. Spartanie posiadając w Atenach i Tebach rządy oligarchiczne stracili je. Rzymianie chcąc utrzymać Kapui, Kartaginę i Numancję zniszczyli je , a w ten sposób zatrzymali je pod własnymi rządami. Nie ma pewnego sposobu utrzymania zdobytych miast, jak tylko zburzenie ich. A kto opanuje miasto przyzwyczajone do wolności, a nie zburzy go, niech oczekuje że je straci. Lecz miasta, które przyzwyczajone były do władzy księcia, poddane zostaną nowemu władcy. Aby utrzymać republiki trzeba je zniszczyć lub też w nich zamieszkać.
VI O nowych księstwach zyskanych orężem własnym i męstwem
Utrzymanie się nowego księcia przy księstwach zależy od jego dzielności, mniej od szczęścia. Łatwiej utrzyma się ten kto mniej liczy na szczęście. Ułatwienie wynika z tego, że nowy książę musi tam zamieszkać nie mając innego państwa. Dzielność i mądrość pozwala dostrzec sposobność dzięki której ludzie tacy jak Mojżesz, Lyrus, Romulus, Tezeusz i im podobni mogą „podnieść” i uszczęśliwić swą ojczyznę. Ci którzy dzielnością dochodzą do władzy książęcej z trudem ją uzyskują, ale z łatwością utrzymują. Natura ludów jest zmienna, łatwo ich o czymś przekonać, lecz trudno umocnić w przekonaniu. Trzeba więc gdy ludzie wierzyć księciu przestaną, nie po dobroci, lecz siłą ich do siebie nawrócić. Tak jak Hieronim Syrakuzański należy pozbyć się dawnych przyjaźni i paktów, a trzymać powinno się armię, ażeby lud gdyby chciał się buntować, żeby można było go z powrotem do swoich racji nawrócić.
VII O nowych księstwach obcymi siłami i przez szczęście zyskanych
Ci, którzy dzięki szczęściu stają się ze zwykłych ludzi książętami, zostają nimi z małym trudem, lecz z ogromnym utrzymują się. Takimi książętami są ci, którzy dostali państwo za pieniądze, albo z czyjejś łaski. Tak właśnie książętami zostało wielu ludzi z Grecji, w miastach jońskich i na Wielkim Helespońcie, gdzie Dariusz wynosił ludzi do rangi książąt dla swojego bezpieczeństwa i chwały. Podobnie było z imperatorami, którzy zostawali nimi ze zwykłych ludzi dzięki zdemoralizowanym żołnierzom. Ludzie tacy jednak długo się nie utrzymują, bo rzeczą logiczną jest, że rozkazywać nie umie, kto całe życie tego nie robił.
„ Kto nie zakłada podstaw zanim zostanie księciem, może je przy męstwie założyć później, chociaż dzieje się to z mitręgą dla budowniczego i niebezpieczeństwem dla budowli”.
Machiavelli jako przykład dobrego i roztropnego księcia, który wszelkie podstępy przeciw sobie odkryć i zaprzestać nim potrafi podaje księcia Valentino, który aby przypodobać sobie ludzi i zdobyć władzę używa podstępów, ale jeżeli zauważa, że ktoś mu zagraża pozbywa się go, jak to miało miejsce z namiestnikiem Romanii messerem Remirem de Orco. Rzeczą niezbędną dla księcia jest zabezpieczyć się w nowym księstwie przed wrogami, zyskiwać sobie przyjaciół, zwyciężać siłą lub zdradą, wzbudzać zarówno miłość jak strach u ludzi, mieć posłuch i poszanowanie u żołnierzy, gubić tych, którzy mogą lub muszą szkodzić, być surowym, a lubianym, wielkodusznym i szczodrobliwym, pozbywać się niewiernych wojsk, a tworzyć nowe, utrzymywać w przyjaźni królów i książąt, tak aby świadczyli usługi ze skwapliwością, a szkodzili ze strachem, takim właśnie księciem był Valentino i naśladować go powinien każdy władca nowego księstwa.

VIII O takich którzy przez swoje zbrodnie doszli do władzy książęcej
Do władzy książęcej dojść można jeszcze na dwa sposoby, albo drogą zbrodniczą i niecną, albo tak, że człowiek prywatny dzięki poparciu innych obywateli stanie się władcą swojej ojczyzny. Agatokles Sycylijski dzięki podstępom i zbrodniom stał się władcą Syrakuz. Wymordował on wszystkich najzamożniejszych i sam sprawował pełnię władzy w Syrakuzach. Pozostał on sławny, ale sława ta dobra nie była, bo przez swoje mordy złą sławą wśród ludzi się cieszył. Podobnie postąpił Olivierotto da Fermo, który po szkoleniu w wojsku wrócił do Fermo, tam, wymordował zamożnych i przejął pełnię władzy. Jeżeli ktoś popełnia zbrodnie powinien popełnić ją raz, aby nie trzeba byłoby popełniać ją więcej i ludzie się go nie bali, ale jeżeli ktoś ze strachu cały czas popełnia zbrodnie, ludzie mogą przeciw niemu wystąpić i szanować go nie będą.

IX O księstwie ustanowionym przez obywateli
Drugim sposobem dojścia do władzy jest wybranie na księcia przez obywateli lub tez przez możnych. Książę przez możnych wybierany jest wtedy kiedy lud nie chce aby uciskający go możni nimi rządzili. Możni wtedy spośród swoich wybierają jednego, za plecami którego nadal wyzyskują lud. Ale książę może być wybrany i wypromowany przez lud. Kiedy obywatele wyzyskiwani są przez możnych , wybierają spośród swoich jednego, aby on stał na czele ich interesów i nimi rządził. Kto dochodzi do władzy książęcej z pomocą możnych, utrzymuje się przy niej z większą trudnością niż ten, który zostaje księciem z pomocą ludu. Nowy książę czy to wybrany przez lud, czy wytypowany przez możnych, aby zyskać sobie przychylność ludu musi przestrzegać tylko jednej ważnej zasady, mianowicie aby nie uciskać ludu. Przezorny książę powinien mieć sposób aby jego obywatele zawsze i w każdej okoliczności odczuwali potrzebę jego rządu, wtedy stale będą mu wierni.

X W jaki sposób należy oceniać siły każdego księstwa
Określając jakość i siłę księstwa należy mieć na uwadze jedną rzecz: czy książę jest panem tego państwa, że w razie konieczności może działać samodzielnie, czy też musi opierać się na obcej pomocy. Najlepszymi książętami są tacy, którzy mają dobre wojsko i mogą z każdym otwartą walkę prowadzić, lecz słabi i nie nadający się do rządzenia są ci, którzy walki w otwartym polu toczyć nie mogą, a chowają się za murami. Ale ci, którzy chowają się w miastach umacniają je jak tylko mogą, a zdobyć je jest bardzo trudno, takie są miasta niemieckie, które mają zgromadzone w swoich murach zapasów na rok, zdobyć je jest bardzo trudno. Jeżeli nieprzyjaciel pali domy obywateli znajdujące się poza murami, ludzie wtedy gniewają się i pałają zemstą, lecz roztropny książę upewnia swoich ludzi, że odbuduje im domy kiedy wróg odejdzie i pomoże, a ludzie za to kochają go jeszcze bardziej.
XI O księstwach kościelnych
W zdobyciu państwa kościelnego trudności występują jedynie zanim się je posiądzie, ale utrzymanie go jest bardzo łatwe, bo oparte one są na zasadach religijnych i utrzymują one swego księcia bez względu na to jak postępuje. Księstwa kościelne tworzy i utrzymuje Bóg. Są to jedyne księstwa, które są bezpieczne i szczęśliwe. Papieże poprzedzający Leona księstwo kościelne wzmacniali siłą i orężem i umocnili je do tego stopnia, że sam papież Leon nie musi już tego czynić poprzez siłę lecz przez dobroć, a przez to jeszcze bardziej podnosi potęgę i cześć księstwa kościelnego.
XII O różnych rodzajach milicji i o wojsku najemnym
Najważniejszą rzeczą wszystkich państw jest dobre prawo i wojsko. Wojsko służące do obrony kraju może być najemne lub tez własne, posiłkowe albo mieszane. Najemne i posiłkowe jest niebezpieczne i bezużyteczne, bo jest ono niezgodne, ambitne, niekarne, niewierne, odważne wobec przyjaciół, tchórzliwe wobec nieprzyjaciół, nie boi się Boga ani dotrzymuje wiary ludziom. Wojsko najemne jest złe, bo w czasie walki nawet żołd nie jest mobilizujący i wojsko takie nie czując przywiązania do księcia może uciec z pola walki. Wodzowie najemni albo są znakomitymi ludźmi albo nie, jeżeli są nie można im ufać, gdy zaś wódz nie jest taki dzielny, przez to księcia zrujnuje.

XIII O wojsku posiłkowym, mieszanym i własnym
Innym rodzajem wojsk jest wojsko posiłkowe, to wojsko jest dla księcia niebezpieczne, bowiem jeżeli książę przyzwie je do walki i ono odniesie klęskę-książę przegra, lecz jeżeli ono zwycięży to książę stanie się jego niewolnikiem. Juliusz II, który chcąc zagarnąć Ferrarę oddał się w ręce cudzoziemca, lecz nie pociągnęło to za nim żadnych skutków, albowiem gdy posiłkujące go wojska poniosły klęskę pod Rawenną, powstali Szwajcarzy i wypędzili zwycięzców, zyskał więc Juliusz tyle, że nie stał się jeńcem ani nieprzyjaciół ani wojsk posiłkowych. Kto chce nigdy nie zwyciężać niech posługuje się tym wojskiem, które jest o wiele bardziej niebezpieczne niż najemne. Wojska francuskie posiadały wojska mieszane, częściowo najemne, a częściowo rodzime, tak złożone wojsko jest znacznie lepsze od wyłącznie najemnego lub wyłącznie posiłkowego, lecz znacznie gorsze od własnego. Żadne księstwo nie jest natomiast bezpieczne bez żadnego wojska, jest ono wtedy zupełnie zdane na łaskę losu, nie mając tej mocy, która by w czasie wojny była dla niego obroną. A więc wojsko własne to takie, które składa się z poddanych, z obywateli lub z ludzi przez księcia dobranych. Każdy mądry i roztropny książę znajdzie zawsze dobry sposób aby się dobrze uzbroić i wojsko powołać. Przykładem dobrej organizacji niech będzie Filip, ojciec Aleksandra Wielkiego, który armię dobrą bez kłopotu znalazł.

XIV O tym, co w zakresie spraw wojskowych należy księciu czynić
Głównym zadaniem księcia powinna być sztuka wojenna, aby utrzymał on swoje państwo musi dokładnie posługiwać się swoim wojskiem. Wielokrotnie było tak, że delikatniejsi książęta, którzy nie chcieli walczyć tracili swoje księstwa. Lekceważenie tego rzemiosła jest dla księcia stratą, ale biegłość w nim jest ogromnym zyskiem. Francesco Sforza stał się z prywatnego człowieka księciem Mediolanu, bo doskonale władał mieczem i kunszt wojenny znał wybornie, a jego synowie przez nieznajomość sztuki wojennej z książąt zeszli na ludzi prywatnych. Książę, który nie zna się na orężu nie budzi szacunku wśród swoich żołnierzy i ufać im nie może, powinien książę zawsze doskonalić się w sztuce wojennej, nawet jeszcze więcej podczas pokoju, niż podczas wojny, a czynić to może na dwa sposoby: czynem i myślą. Co do pierwszego- czynu powinien dbać o dobrą kondycję żołnierzy, a sam ciągle udawać się na polowania, aby przyzwyczajać swoje ciało do niewygód oraz zapoznawać się z topografią terenu, aby gdy przyjdzie mu walczyć w podobnym terenie, aby sobie poradził. Jeżeli zaś chodzi o ćwiczenie przez rozmyślanie to książę powinien czytać książki wojenne i rozmyślać o bitwach w dziejach starożytnych, aby nie popełnić takich błędów jakie kiedyś już popełnił inny wódz. Takich właśnie sposobów powinien używać książę aby gromadzić wiedzę, aby w czasie wojny był przygotowany do odparcia ciosów.

XV Za co chwali się lub gani ludzi, a szczególnie książąt
Niezbędnym jest dla księcia, który pragnie się utrzymać, aby potrafił nie być dobrym i zależnie od potrzeby posługiwał się lub też nie-dobrocią. Ludzi określa się różnymi właściwościami, które przysparzają im albo nagany albo pochwały, to znaczy jednego uważa się za hojnego drugiego za skąpca, jednego uważa się za lubiącego dawać, drugiego za drapieżnego, jednego za okrutnego, drugiego za litościwego, jednego za wiarołomnego, drugiego za dotrzymującego wiary i tym podobne. Najchwalebniejszą rzeczą jest aby książę posiadał te z wymienionych cech, które uważa za dobre. Gdy jednak ani ich mieć, ani w pełni posługiwać się nimi posługiwać nie można, ponieważ nie pozwalają na to stosunki ludzkie, wtedy książę musi być na tyle rozumny, aby umiał uniknąć hańby takich tylko wad, które by go pozbawić mogły panowania, a innych, które mu tym nie grożą wystrzegać się o tyle, o ile jest to możliwe.

XVI O hojności i skąpstwie
Dla księcia dobrze byłoby uchodzić za hojnego, ale zbytnia hojność spowoduje, że książę nie będzie budził postrachu, bowiem jeżeli używa się jej tak jak się to powinno robić , nie zyska ona uznania, a wręcz przeciwnie, ściągnie na księcia hańbę skąpstwa. Jeżeli książę będzie zbyt hojny i wystawny w końcu straci fundusze, a żeby utrzymać opinię hojnego zmuszony będzie obciążyć podatkami lud. A wtedy zacznie budzić u poddanych nienawiść i gdy zacznie oszczędzać przez ludzi zostanie uznany za skąpego. W historii widzieliśmy jak tylko ludzie uważani za skąpych dokonywali wielkich rzeczy, wszyscy inni przegrywali. Papież Juliusz II jak posługiwał się opinią hojnego aby dojść do papiestwa, tak później nie troszczył się o to by ja utrzymać, bo chciał zyskać środki na wojnę z Francuzami, a tyle prowadził wojen bez nakładania nadzwyczajnych podatków na swoich poddanych, gdyż dzięki długiej oszczędności miał zapasy na pokrycie szczególnych wydatków w czasie wojny. Pogarda i nienawiść należą do tych rzeczy, których książę powinien się wystrzegać , lepiej więc jest zasłużyć na opinię skąpca, która rodzi niesławę bez nienawiści, niż chcąc uchodzić za hojnego narazić się z konieczności na przydomek łupieżcy, które rodzi niesławę połączoną z nienawiścią.

XVII O Srogości i łaskawości, i co lepiej: miłość czy strach budzić
Każdy książę pragnie czy też pragnąć powinien by go uważano za litościwego, a nie za okrutnego. Okrucieństwo tez czasami bywa przydatne, niech przykładem będzie Cezar Borgia, który dzięki swej okrutności uporządkował, zjednoczył i powiódł do pokoju Romanię. Gdyby dobrze się zastanowić zauważyć można, że był on o wiele litościwszy niż np. lud florencki, który by uniknąć opinii okrutnego doprowadził do zburzenia Pistoi. Książę który szanuje swoich poddanych nie powinien dbać o zarzut srogości, gdyż będzie bardziej ludzki ukarawszy kilku dla przykładu, niż robiąc jak ci, którzy przez zbytnią litościwość dopuszczą do nieładu, skąd początkują się zabójstwa, które krzywdzą całą społeczność, a tamte egzekucje, nakazane przez księcia, prześladują tylko jednego człowieka. Dla księcia o wiele bezpieczniej jest budzić strach niż miłość. Władcy bardziej opłaca się ludzi trzymać krótko, bo gdy się ich obdarza zbytnią troską to są oni zadowoleni, lecz gdy książę jest w potrzebie odwracają się od niego. Książę powinien budzić strach w taki sposób, by jeżeli już nie może pozyskać miłości, uniknął przynajmniej nienawiści. Gdy zaś książę zmuszony jest przelewać czyjąś krew, niech to robi tam, gdzie jest przynajmniej usprawiedliwienie i przyczyna, ale niech trzyma się z dala od majątku ludzi których krzywdzi. Mądry książę powinien oprzeć się na tym, co od niego zależy, a nie na tym, co zależy od drugich.

XVIII W jaki sposób powinni książęta dotrzymywać wiary
Rzeczą chwalebną dla księcia jest dotrzymywać słowa i postępować w życiu szczerze, a nie podstępnie. Lecz różne przykłady mówią, że wielkich rzeczy dokonywali tacy książęta, którzy nie przejmowali się dotrzymywaniem słowa i potrafili przechytrzyć swoich przeciwników. Są dwa sposoby prowadzenia walki, jeden-prawem, drugi-siłą, pierwszy sposób jest ludzki, drugi zwierzęcy. Dobry książę powinien umiejętnie posługiwać się zarówno naturą ludzką, jak i zwierzęcą. Książe musi dobrze posługiwać się naturą zwierzęcą, aby być na wzór lisa i lwa. Trzeba być lisem, aby wiedzieć co to sidła i zasadzki, a lwem aby postrach u wilków budzić. Źle robią ci, co tylko lwami chcą być. Mądry pan nie może dotrzymywać słowa gdy działa ono mu na szkodę. Książę jednak nie musi posiadać tych cech, ważne jest tylko aby inni myśleli, że on je posiada, czasem jest tak, że gdy się je ma i stale zachowuje przynoszą szkodę, gdy zaś wydaję się tylko że je się posiada przynoszą pożytek, powinien więc książę uchodzić za litościwego, dotrzymującego słowa, ludzkiego, religijnego, prawnego i ma nim być w rzeczywistości, lecz musi być skłonny do tego, by mógł i umiał działać wręcz odwrotnie gdy tylko zajdzie taka potrzeba. Książe powinien dbać o swój wizerunek, aby ludzie nie wiedzieli o nim wszystkiego, że np. jest bardzo miłosierny i żeby zawsze miał z zanadrzu jakiegoś asa, którego wyciągnie gdy tylko zajdzie taka potrzeba. Niech książę nastawia się tak, aby zwyciężać i utrzymać państwo, wtedy środki będą zawsze uważane za godziwe i przez każdego chwalone, gdyż tłum zawsze pójdzie za pozorami i sądzi według wyniku, a na całym świecie liczy się tylko większość, mniejszość bowiem nie liczy się, kiedy opinia większości wspiera się na autorytecie państwa.

XIX Jak należy unikać ściągania na siebie pogardy i nienawiści
Książe powinien unikać rzeczy, które by go uczyniły nienawistnym i pogardzanym. Nienawistnym czyni księcia chciwość, porywanie się na mienie i niewiasty poddanych, ludzie żyją zadowoleni, aby tylko nie nastawać na ich mienie i cześć. Książe jest pogardzany, gdy uważa się go za zmiennego, lekkiego, zniewieściałego, tchórzliwego i wahającego się, powinien tego wystrzegać się i dbać o to aby uważano go za dzielnego i poważnego. Aby ludzie byli zadowoleni, książę nie może oszukiwać ich i swoje wyroki musi traktować jako nieodwołalne. Książe cieszący się taką opinią jest bardzo szanowany, musi on mieć dwie troski, jedną wewnętrzną co do swoich poddanych oraz drugą zewnętrzną, co do swoich sąsiadów, przed tymi drugimi obroni się dobrym wojskiem, a zawsze zaś gdy stoją pewne sprawy zewnętrzne stać będą również pewne sprawy wewnętrzne o ile nie zakłuci ich jakiś spisek, ale mimo tego książę wytrzyma każde natarcie, jeżeli żyć będzie według zasad przedstawionych przez autora i nigdy nie straci ducha. Co do poddanych to książę musi się zawsze ich obawiać, aby nie spiskowali przeciw niemu, ale przed tym zabezpieczy się unikając nienawiści i lekceważenia. Książe nie powinien dbać o spiski jeżeli lud jest mu przychylny, lecz gdy jest mu wrogi, musi się go obawiać. Jednym z najważniejszych zadań księcia jest to, aby książę zawsze starał się możnych nie doprowadzać rozpaczy, a ludowi dogadzać i zadowalać go. Do takich uporządkowanych i dobrze rządzonych państw należy Francja. Najważniejszą radą dla książąt jest to, że powinni oni dla innych powierzać rozdzielanie ciężarów, a dla siebie zostawić rozdzielanie łask. Nowi książęta, musieli umieć sobie z wielką trudnością , trudnością tą były naciski ze strony żołnierzy, którzy chcieli ciągle walczyć i pobierać większy żołd. Aby być przychylnym żołnierzom książę musiał uciskać lud, a przez nieprzychylność mógł upaść. Książe musi więc być przychylny zarówno żołnierzom jak i ludziom, ale przychylny może być też tylko jednej grupie, co wyjdzie na dobre tej grupie, która posiada większe wpływy. Żołnierze w złości za to, że ich przywódca nie prowadził wojen, a do tego był zniewieściały zamordowali go, mimo iż był on uwielbiany przez lud i właśnie do tego może prowadzić nieprzychylność jednej ze stron, właśnie w ten sposób zginął Aleksander. I to właśnie nienawiść lub tez lekceważenie są przyczynami śmierci i upadku wielu monarchów.

XX Czy twierdze tudzież wiele innych poczynań które książęta częstokroć przedsiębiorą, przynoszą pożytek czy szkodę
Niektórzy książęta aby utrzymać swoją władzę w państwie rozbrajali swych żołnierzy, niektórzy podtrzymywali w podległych sobie ziemiach rozłam na stronnictwa, niektórzy umyślnie podsycali nieprzyjaźnie przeciw sobie samym, a niektórzy starali się zjednać sobie tych, którzy w początkach rządów byli im podejrzani, niektórzy natomiast twierdze budowali, podczas gdy drudzy palili je i niszczyli. Nigdy się jeszcze nie zdarzyło aby książę zastając wojsko nieuzbrojonym, nie dozbroił go, a w ten sposób wątpliwi staną się wiernymi, wiernymi takimi pozostaną i z poddanych twoich zrobią się stronnikami. Natomiast gdy książę broń im odbierze zacznie w ten sposób ich obrażać, bo pokaże, że nie ma do nich zaufania, uważając ich za tchórzów, albo za mało wiernych, a w ten sposób ściągnie na siebie nienawiść. Natomiast gdy książę przyłącza nowe państwo do starego, wtedy musi rozbroić nowych poddanych. Wielu jest zdania, że rozumny książę powinien jeżeli tylko ma taką sposobność, podsycać zręcznie jakąś nieprzyjaźń przeciwko sobie, aby stać się jeszcze większym przez jej zgniecenie. Książe więcej pożytku będzie miał z ludzi, których na początku podejrzewał, niż tym co na początku ufał, bo oni chcą swoimi czynami poprawić swoją reputację w oczach księcia. Książe który bardziej boi się swego ludu niż obcych, powinien budować twierdze, natomiast powinien zaniechać ich ten, który bardziej obawia się obcych niż ludu

XXI Jak powinien postępować książę, aby zyskać poważanie
Największą rzeczą przysparzającą księciu szacunek są wielkie przedsięwzięcia i dawanie dobrego przykładu. Przykładem takiego księcia jest król hiszpański Ferdynand Aragoński. Ferdynand w początkach swojego panowania uderzył na Grenadę, aby czynić wielkie rzeczy dopuszczał się wielkiego okrucieństwa i używał zawsze religii jako pozoru, ograbił on i wypędził Maurów z Hiszpanii. Książe powinien starać się o to, aby w każdej swojej czynności okazywać się mężem wielkim i znakomitym. Szanuje się również takiego księcia, który jest prawdziwym przyjacielem lub jawnym przeciwnikiem, to znaczy, kiedy bezwzględnie i otwarcie staje po stronie jednego przeciw drugiemu. Gdy dwóch książąt walczy ze sobą powinien mądry władca stanąć po stronie jednego z nich, bo opłacać mu się to będzie niż nie opowiedział by się po żadnej ze stron. Książe powinien okazywać się również opiekunem talentów i wyróżniać ludzi wybijających się we wszelkiego rodzaju sztukach, więc powinien zachęcać swoich poddanych do wykonywania spokojnego zawodu, aby jeden nie powstrzymywał się od ozdabiania swojej własności z obawy, że zostanie mu odebrana, a drugi od otwarcia handlu, ze strachu przed opłatami, książę powinien przygotowywać nagrody dla takiego, który pragnie oddawać się owym zajęciom i w ogóle dla każdego, kto myśli o podniesieniu w jakikolwiek sposób swojego miasta lub państwa.
XXII O doradcach księcia
Rzeczą ważną dla księcia jest wybór ministra, bo zależnie od rozumu może wybrać dobrego lub złego. Mądrego można poznać po tym, jacy przebywają przy nim ludzie i czy są wierni, jeżeli ci ludzie są mądrzy to i on jest mądry. Są bowiem trzy rodzaje umysłów: jeden rozum sam przez się, drugi rozumie co mu inni pokazują, a trzeci nie rozumie sam przez się, ani gdy mu inni pokazują, pierwszy jest najwyborniejszy, drugi wyborny, a trzeci do niczego. Jeżeli minister myśli więcej o sobie niż o swoim księciu i stara się sam jak najwięcej zarobić, taki człowiek nie jest dobrym ministrem i nigdy nie można mu zaufać. Aby minister pozostał dobrym ministrem, powinien książę myśleć też o nim, przyznając mu zaszczyty i dając trochę pieniędzy, wtedy pozna on, że nie może obejść się bez księcia i będzie mu wiernie służył. Tacy książęta i tacy ministrowie mogą sobie wzajemnie ufać, gdy zaś jest inaczej, to zawsze w końcu jeden i drugi źle na tym wyjdzie.
XXIII Jak należy wystrzegać się pochlebców

Nie ma innego sposobu aby wystrzec się pochlebstwa, jak tylko ten, aby ludzie zrozumieli, że mówiąc prawdę nie obrażają księcia, lecz jeżeli każdy będzie mówił prawdę, to książę straci szacunek. Lecz jest na to metoda: książę powinien w państwie wybrać sobie kilku ludzi, którzy będą mogli mówić mu prawdę i to tylko w tych rzeczach, w których książę ich zapyta, a książę powinien zasięgać ich rady w każdej sprawie, wysłuchać ich opinii, przemyśleć to co oni mówili, ale odnosząc się jednak do ich rad i do każdego z doradców w taki sposób, aby każdy poznał, że im otwarciej będzie mówić, tym większe uznanie w oczach księcia będzie posiadał. Książe nie może słuchać ludzi, którzy ciągle mówią o już załatwionej sprawie, a w swoich decyzjach są stanowczy, bo w ten sposób książę zgubi się przez pochlebców. Książe powinien radzić się zawsze, lecz tylko wtedy gdy sam chce, a nie wtedy gdy chce ktoś inny. Dobre rady, pochodzące od kogokolwiek, powinny wynikać z mądrości księcia, a nie mądrość księcia z dobrych rad.

XXIV Dlaczego książęta włoscy potracili swe państwa
Jeżeli książę przestrzega zasad wymienionych w tej książce nawet jeśli byłby księciem nowym, będzie miał tyle pewności i siły, że wydawać by się mogło, że już od dawna tymże krajem rządzi. Książęta włoscy potracili swe państwa z kilku ważnych powodów, po pierwsze przez wojsko, po drugie że książę miał ku sobie wrogo nastawiony lud, po trzecie nie umiał zabezpieczyć się przed możnowładztwem. Filip Macedoński posiadał bardzo niewielkie państwo, ale mimo tego, iż najechali na niego Rzymianie okazał się tak wojowniczym władcą, że przez wiele lat bronił się przed najeźdźcami.

XXV Ile w sprawach ludzkich zależy od losu i w jaki sposób można mu się oprzeć
Niektórzy twierdzą, że całe nasze życie i wszystko co robimy zależy od losu i Boga, i że nie warto się trudzić aby to zmienić, lecz Machiavelli twierdzi, że nasze życie w połowie zależy od losu, w drugiej połowie od nas samych. Książe, który wyłącznie polega na losie upada. Tym książętom wiedzie się dobrze, których sposób postępowania zgodny jest z duchem czasów, natomiast nie wiedzie się temu, którego postępowanie nie jest zgodne z czasami. Dwu ludzi różnie postępując osiąga ten sam wynik, a z dwóch postępujących jednakowo , jeden osiąga a drugi nie osiąga celu, każdy bowiem człowiek dąży do dwu celów, mianowicie do sławy i do bogactwa. Papież Juliusz II postępował we wszystkich swych czynnościach bezwzględnie i znajdował zawsze ludzi tak dostosowanych do swego sposobu postępowania, że wynik był zawsze szczęśliwy. Gdy odmienia się los, a ludzie z uporem trzymają się swoich sposobów szczęści się im, gdy jedno drugiemu odpowiada, nie szczęści się gdy nie ma tej zgodności.

XXVI Wezwanie do objęcia przewodnictwa w Italii i uwolnienia jej z rąk barbarzyńców
Autor zastanawiając się nad możliwością zmiany władzy i zamieszania w Italii, dochodzi do wniosku, że nie ma lepszego czasu niż właśnie teraz. Italia przez wiele wieków była uciskana, cierpiała i nie miała władcy, który by ją złączył i właśnie teraz widać jak prosi ona Boga o zesłanie kogoś, kto by ją wybawił od tych okrucieństw i zuchwalstwa barbarzyńców. Italia jest też zupełnie gotowa i skłonna do pójścia za jednym władcą. Machiavelli jako tego jedynego, który ma podnieść Italię przedstawia Wawrzyńca Wspaniałego, ponadto opisuje jego wszystkie cechy, które przemawiają za tym, że to on ma dźwignąć i podnieść Italię. Kiedy książę zechce iść śladem znakomitych mężów musi najpierw zaopatrzyć się w wojsko. Konieczna rzeczą jest zaopatrzyć się w takie wojsko, aby dzielnością mogło obronić się przed obcymi. Te właśnie rzeczy na nowo urządzone, przyniosą wielkość i poważanie nowemu księciu. Italia oczekuje przyjścia nowego władcy i witać będzie go serdecznie i ze łzami, a nikt, żaden włoch nie śmie sprzeciwić się woli nowego wybawiciela, wolą autora jest, aby to właśnie Wawrzyniec Wspaniały podjął się tego zadania.