Rozmieszczenie ludności na świecie
Obecnie trudno jest ustalić dokładną liczbą mieszkańców Ziemi i ich rozmieszczenie w przeszłości. Wiedzę na temat dawnych mieszkańców i ich miejsc zamieszkania dostarczają nam wykopaliska archeologiczne. Szacuje się, że w okresie epoki kamienia (7000 r. p n e) Ziemię zamieszkiwało około 10 mln. ludzi, zaś pod koniec pierwszego tysiąclecia naszej ery na Ziemi żyło już prawie 300 mln ludzi, przy czym najwięcej z nich zamieszkiwało Azję. Aktualne zasiedlenie Ziemi jest nierównomierne i jest odzwierciedleniem możliwości wykorzystania zasobów środowiska geograficznego. Największe skupienie ludzi występuje na terenie Azji, jest tam też największy przyrost naturalny. Powierzchnia Ziemi wynosi 510 mln. km², z czego niecało 150 mln km² stanowią lądy. Chociaż jest to naturalne siedlisko człowieka, jednak nie wszystkie tereny mogą być przez niego zasiedlone. 11% powierzchni lądowej nie nadaje się do stałego zamieszkania i użytkowania. Zarówno w zamierzchłej przeszłości jak i współcześnie istnieją na Ziemi obszary określane jako:
* Ekumeny- obszary stale zamieszkane i wykorzystywane gospodarczo przez człowieka. Dzięki rozwojowi nauki i techniki coraz większe obszary Ziemi są możliwe do zamieszkania. Wraz z subekumeną zajmują obszar ponad 400 mln. km².
* Anekumena- tereny nie zamieszkałe i nie wykorzystywane gospodarczo przez człowieka.
* Subekumena (paraekumena)- obszar przejściowo zamieszkany lub tylko wykorzystywany gospodarczo. Są to obszary pustynne, półpustynne, tundra, tajga.
Najrzadziej zaludniony obszar na kuli ziemskiej stanowi Antarktyda, jest zamieszkiwana jedynie przez naukowców przebywających na stacjach badawczych. Ich liczba wynosi około 4000 osób, z okresowymi wahaniami. Także mało zamieszkane są terytoria autonomiczne Danii w Ameryce Północnej- Grenlandia. Znaczącym czynnikiem sprzyjającym koncentracji ludności i wywierającym wpływ na inne elementy środowiska geograficznego, zwłaszcza na klimat jest odległość od wybrzeży mórz lub oceanów. Obecnie w pasie nadmorskim szerokości 50 km mieszka ponad 30% ludności, a w pasie nadmorskim szerokości 100 km ponad 50%, co stanowi 22% lądów. Istotnym czynnikiem w kształtowaniu układów rozmieszczenia ludności Ziemi jest klimat, który wpływa na rodzaj gleby, świat roślinny, stosunki wodne i rolnictwo. Do czynników ograniczających zasiedlanie Ziemi należą bariery: świetlne i termiczne.
Kraje wysokorozwinięte mają gęsto zaludnione i zatłoczone miasta i wysoki przyrost naturalny. Obecny stan szybkiego wzrostu zaludnienia na Ziemi niesie ze sobą wiele zagrożeń, np. niszczenie środowiska naturalnego potrzebnego pod uprawę ziemi, w celu wyżywienia dużej liczby ludności. Zagrożenie ekologiczne.
LICZBA LUDNOŚCI NA ŚWIECIE: (rok 2002)- 6 234 mln. osób.
* Najwięcej ludzi zamieszkuje tereny Azji- 3720 mln osób, co stanowi 60% ogólnej liczby ludności świata.
* Drugim pod względem zaludnienia jest kontynent afrykański- 813 mln. osób, 13,3% ogółu ludności.
* Europa- 726 mln. osób, 11,8% ogółu ludności świata.
* Ameryka Łacińska- 535 mln. osób, 8,7% ogółu ludności świata.
* Ameryka Północna- 309 mln. osób, 5%.
* Australia i Oceania- 31 mln. osób, o,5%.
AZJA
Największa koncentracja ludności występuje we wschodniej części Azji- Chiny, Tajwan, Hongkong, Japonia, Korea. W 1996 roku region ten zamieszkiwało 1,5 mld. ludzi. W Chinach żyje jedna piąta ludności świata 1,21 mld. Drugim pod względem zaludnienia obszarem jest południowa część Azji od Pakistanu przez Napal, Bangladesz po Sri Lankę. Największym zagęszczeniem cechuje się wybrzeże Oceanu Indyjskiego, dolina Gangesu i Bramhaputry. Obszar ten zamieszkuje 1,25 mld. ludzi- 31% ogólnej populacji, z tego 16% w Indiach. Notuje się tu bardzo szybki przyrost naturalny. We wschodniej Azji większość ludzi zamieszkuje tereny wiejskie i uprawia ziemię. W Azji południowo- wschodniej występuje mniejsze zaludnienie, obejmuje półwyspy Indochiński i Malajski oraz Indonezję i Filipiny. Mieszka tu o,5 mld. ludzi, którzy zamieszkują głównie obszary nadbrzeżne- Jawa, Luzon, Celebes, Singapur oraz dolne odcinki biegu dużych rzek- Mekongu, Irawadi.
W tych trzech regionach mieszka ponad 3 miliardy ludzi. Znajduje się tu sześć z dziesięciu największych miast świata, liczących ponad 100 mln. mieszkańców- Chiny, Indie, Indonezja, Pakistan, Japonia, Bangladesz.
AFRYKA
W części zachodniej występują obszary gęsto zaludnione- Nigeria 115 mln. osób, gęstość zaludnienia tego kraju to 125 osób/km². Część wschodnia kontynentu jest gęsto zaludniona- 40 osób/km² od Etiopii po Republikę Południowej Afryki. W północnej Afryce w dolinie i delcie Nilu powstały koncentracje ludności podobne do terenów gęsto zaludnionych i czasem nawet przeludnionych równin nadbrzeżnych Azji. Lokalnie duże skupisko ludności zamieszkuje tereny strefy nadbrzeżnej państw arabskich- Maroka, Algierii i Tunezji, liczące około 60 mln. osób. Sahara, Kalahari i część Kotliny Konga stanowią w większości subekumenę. Słaba urbanizacja kontynentu powoduje, że na obszarach miejskich mieszka niespełna 35% ludności.
EUROPA
Część świata jaką jest Europa stanowi znaczne skupisko ludności. Najbardziej zaludnione tereny usytuowane są wzdłuż Wysp Brytyjskich, kraje Beneluksu, Niemcy, Polskę po Ukrainę i południowo- wschodnią część Rosji. Mieszka tu 730 mln. osób. W Europie nie ma zróżnicowanych warunków fizjograficznych jak np. w Azji. W dawnej Europie atrakcyjne dla rozwoju osadnictwa były zagłębia węglowe, powstałe w okresie rewolucji przemysłowej. Większość mieszkańców Europy skupionych jest w wielkich aglomeracjach miejskich i przemysłowych. W takich regionach mieszka powyżej 70% ludności. W niektórych krajach wskaźnik koncentracji ludności miejskiej osiąga wartości powyżej 80% i są to: Belgia- 97%, Islandia- 91%,Wielka Brytania, Holandia, Malta- 89%, Dania i Szwecja- 85%. Tereny wiejskie są słabo zaludnione i otwarte przestrzennie. Największą gęstością zaludnienia cechują się kraje: Monako- 16410 osób/km², Malta- 180, San Marino- 410, Holandia- 382, Belgia- 333. Kraje o najmniejszej gęstości zaludnienia- Islandia- 3 osoby na km², Rosa-9 osób, Norwegia- 14, Finlandia- 15.
AMERYKA POŁUDNIOWA
Średnia gęstość zaludnienia kontynentu to 18 osób/ km², jest najrzadziej zaludnioną częścią świata- 330 mln. mieszkańców, około 6% całej ludności świata. Amerykę Pd. cechuje również nierównomierne rozmieszczenie ludności. Najgęściej zaludnionym krajem Ameryki Pd. jest Ekwador- 40 osób/ km², Kolumbia- 30, najsłabiej obszar Gujany Francuskiej- 1 mieszkaniec na km². W wielu krajach obszary o dużej gęstości zaludnienia sąsiadują z terenami bezludnymi lub bardzo rzadko zaludnionymi. Obszary bezludne występują na pustyni Atakama, wyższe partie Andów. Miasta o największej liczbie ludności: Sao Paulo, Rio de Janerio, Buenos Aires.
AMERYKA PÓŁNOCNA
Rozmieszczenie ludności lega znacznym zmianom wskutek ruchów migracyjnych. Rozmieszczenie jest nierównomierne. Średnia gęstość zaludnienia tego kontynentu wynosi 18 osób/ km², na terenie Stanów Zjednoczonych średnia gęstość wynosi 28 osób/ km². największa koncentracja ludności występuje w skolonizowanym i uprzemysłowionym regionie Północno- Wschodnim gzie znajdują się najgęściej zaludnione tereny kraju- pas Niziny Atlantyckiej, okolice wielkich Jezior. Mniejsze ale także znacznie zagęszczone są tereny wzdłuż wybrzeża Pacyfiku w rejonie Los Angeles, San Francisco, Seatle. Rzadko zaludnione tereny usytuowane są w Wielkiej Kotlinie, pustyni Mohave i wyższych partiach Gór Skalistych.
AUSTRALIA I OCEANIA
Cechuje się najmniejszym zaludnieniem- 29 mln. mieszkańców, średnia gęstość zaludnienia to 2 osoby/ km². najliczniej zamieszkana jest Papua- Nowa Gwinea 4,4 mln. osób. W Australii rdzenna ludność tubylcza została w większości wyniszczona przez kolonistów europejskich i zepchnięta na margines społeczeństwa. Obecnie ich udział w populacji stanowi 1%. Miasta o największej liczbie ludności: Sydney- 3,5 mln. osób, Melbourne- 3 mln.
* GĘSTOŚĆ ZALUDNIENIA- stosunek ludności zamieszkującej dane terytorium do pojemności, jaką ten obszar może pomieści. Najgęściej zaludnionym kontynentem jest Azja oraz Europa, najrzadziej zaludnionym- Australia i Oceania.
* ZRÓŻNICOWANIE GĘSTOŚCI na terenie kraju- wywołane zróżnicowaniem środowiska, odległością od morza, wysokością nad poziomem morza, ważną rolę odgrywa szerokość geograficzna i związane z nią typy klimatu i szata roślinna. Egipt- Sahara niezamieszkała, w dolinie i w delcie Nilu mieszka prawie 99% ogółu ludności.
MIGRACJE- przemieszczanie się ludności prowadzące do zmiany miejsca zamieszkania. Ze względu na czas trwania dzielimy je na:
* Stałe
* Czasowe
* Sezonowe
* Wahadłowe
Ze względu na napływ do miejsca zamieszkania:
* Imigracja- przyjazd do miejsca przeznaczenia.
* Emigracja- odpływ z miejsca pochodzenia.
* Ekspatriacja- dobrowolne opuszczenia kraju lub przymusowe wydalenie.
* Exodus- masowe opuszczanie miejsca zamieszkania.
* Reemigracja- powrót migrantów do pierwotnego miejsca zamieszkania po dłuższej nieobecności
* Repatriacja- ruch wędrówkowy ludności, powrót do kraju pochodzenia osób- jeńców, internowanych, które opuściły go w wyniku deportacji, wysiedleń lub zmiany granic politycznych.
* Deportacja- wydalenie nielegalnych imigrantów lub osób niepożądanych.
Ze względu na przyczynę, migracje dzielimy na:
* Swobodne: chęć poprawy warunków życia, czynniki ekonomiczne- migracje zarobkowe, rezydencjalne, matrymonialne, ekologiczne
* Wymuszone: przyczyną może być: wojna, głód i przeludnienie, deportacje, wysiedlenia, uchodźstwo polityczne, religijne, ekologiczne.
* Pozaekonomiczne- pielgrzymki religijne, wyjazdy turystyczne.
Czynniki decydujące o rozmieszczeniu ludności:
* Bariery
* Atrakcje osadnicze
Rozmieszczenie ludności na powierzchni naszej planety są tylko w niewielkim stopniu uzależnione od czynników geograficznych. Położenie geograficzne, klimat, gleba, szata roślinna, zasoby i warunki wodne, występowanie bogactw mineralnych, wysokość nad poziomem morza, rzeźba terenu, odległość od morza lub oceanu nie zawsze determinuje osiedlenie ludzi. Często wynikiem zasiedlenia Ziemi jest nałożenie się na siebie kilku czynników.
* Bariera świetlna
* Bariera termiczna
* Bariera wodna
* Bariera grawitacyjna
* Bariera bezpieczeństwa
* uwarunkowania społeczno- ekonomiczne
Największe zaludnienie powierzchni Ziemi uwarunkowane jest wieloma czynnikami:
* najludniejszą strefą geograficzną jest pas zawarty między 20º i 30º N. Zamieszkuje go 23% ogólnej liczby ludności na świecie
* od szerokości geograficznej zależy typ klimatu i rodzaj roślinności
* najliczniej zamieszkana jest strefa klimatu okołorównikowego i zwrotnikowego suchego z sawanną, klimatu umiarkowanego ciepłego z lasami mieszanymi oraz klimatu podzwrotnikowego monsunowego z formacją stepów i wiecznie zielonych lasów.
* Ludność zamieszkuje w większości tereny nizinne
* Liczba mieszkańców zmniejsza się w skali globalnej wraz z wysokością nad poziomem morza.
* Na terenach o wyższych wysokościach zmniejsza się liczba ludności, a także ze wzrostem temperatury i zmniejszeniem ilości tlenu .
* Ponad 50% ludności zamieszkuje na terenach położonych poniżej 200 m n p m.
* Około 80% ludności zamieszkuje tereny znajdujące się poniżej 500 m n p m.
* Wyżej położone tereny w skali regionalnej, oraz tereny aktywne wulkanicznie i sejsmicznie, zwłaszcza we wschodniej Azji, również cechują się znacznym zaludnieniem.
* Około ⅓ ludności świata zlokalizowana jest w strefie oddalonej o 500 km. od mórz i oceanów.
* Szerokość geograficzna, niedostatek wody, wysokość nad poziomem morza również mogą ograniczać osadnictwo w strefie nadbrzeżnej.
* Zimny klimat, niskiej jakości gleby arktyczne nizin nadbrzeżnych półkuli północnej również stanowią barierę.
* Obszary pustynne i łańcuchy górskie rozciągające się wzdłuż wybrzeży są rzadko zaludnione.
* Rzadko zamieszkałe tereny występują także w wysoko położonych płaskowyżach- Tybet, zniszczone stare struktury krystaliczne- Tarcza Kanadyjska, silnie zerodowane obszary wyżynne- Dakota.
* Tereny o wysokiej wilgotności powietrza w ciągu całego roku- deszczowe lasy tropikalne Amazonii, wyspa Borneo- stanowią tereny niekorzystne dla osadnictwa.
* Strefa bardzo zimnych klimatów z krótkim okresem wegetacyjnym- Syberia, Kanada, Alaska- tereny rzadko zamieszkałe
* Obszary o dużej liczbie ludności i przyczyny tego zjawiska:
1. Indie, Tajlandia, Filipiny- klimat monsunowy
2. Costa del Sol- duża ilość dni ze słońcem
3. długie zaleganie pokrywy śnieżnej- Alpy (turystyka)
4. Stepy, sawanny- przewaga roślinności trawiastej
5. Płaskie niziny- Holandia, Belgia, Nizina Chińska, Dolna Saksonia
6. doliny rzek np. Gangesu- klimat monsunowy, mady
7. Nizina Zachodnioeuropejska- przemysł
8. Kalifornia- klimat zwrotnikowy, zasobne złoża ropy naftowej