Komunizm a Rosja Radziecka, Związek Radziecki w latach 1917-1924. Analiza struktury, celów i ich realizacji przez system sowiecki.

Wydaje się, iż ?rewolucja proletariacka? i jej następstwa są jednym z kluczowych zagadnień historii XX wieku. To prawda, a co więcej, jest to moim zdaniem jeden z ciekawszych tematów dla współczesnych historyków, ponieważ wciąż istnieje w tej kwestii wiele sprzeczności, niedomówień i mitów. Natura władzy bolszewickiej nie jest możliwa do opisania w tak krótkim wystąpieniu, aczkolwiek postaram się przybliżyć, choć część najważniejszych i najciekawszych motywów jej działania, celów priorytetowych i skutków ich realizacji. Swoją pracę opieram na dość szerokiej i różnorodnej bibliografii, aczkolwiek zdaje sobie sprawę, iż daleko poza moją mocą leży wyczerpanie tematu i rozwianie wszelkich wątpliwości. Stąd też analiza najczęściej oparta będzie na już przeprowadzonych pracach naukowych i poparta ich autorytetem. Na tej podstawie postaram się przybliżyć historię, cele i rezultaty pierwszych lat władzy komunistów w Rosji.

Gdy mowa o komunizmie wyobrażamy sobie najczęściej Związek Radziecki, państwo totalitarne, upadek gospodarczy i kulturowy kraju. W rzeczywistości komunizm jest jedynie ideologią, na gruncie której wyrosła doktryna bolszewicka. Już podstawowe założenia Karola Marksa są sprzeczne z postulatami realizowanymi przez bolszewików. Marks zakładał, że rewolucja wybuchnie samoistnie na fali niezadowolenia klasy robotniczej. Rewolucja będzie tym silniejsza, czym większe niezadowolenie i ilość siły robotniczej. Stąd prosty wniosek, że wybuchnie w kraju najbardziej uprzemysłowionym. Ponadto bazować miała na wzroście świadomość klasy robotniczej. Rewolucję poprzedzać miało tworzenie zakładowych rad, strajki, a na końcu zaprzestanie produkcji i otwarta walka z posiadaczami kapitału ? burżuazją. Lenin, wydawać by się mogło wierny student koncepcji marksistowskiej, lansował rewolucje w swojej ojczyźnie ? Rosji, jednym z najbardziej zacofanych ówcześnie krajów europejskich. Ponadto nie przejmował się słabością proletariatu w Rosji, ponieważ we wstępnej fazie nie był mu on do niczego potrzebny. Lenin jako przywódca bolszewickiej frakcji SDPRR, a niedługo po schizmie przywódca własnej partii, dążył do wykreowania rewolucji, której proletariat miał być jedynie zapleczem politycznym, a kluczową rolę w czasie przewrotu mieli odegrać ?zawodowi rewolucjoniści?.[1] Dlatego też nalegał, aby członkowie partii, choć rekrutujący się z proletariatu, z czasem porzucali prace w macierzystych zakładach i całą energię poświęcali dla pracy w partii.

Pojawia się oczywiste pytanie, skąd w takim razie partia posiadała środki dla finansowania zastępów ?zawodowych rewolucjonistów?. Po pierwsze, choć nie najważniejsze - były to datki, wkład własny członków i dotacje zagraniczne zaangażowanych komunistów. Innym znanym źródłem pozyskiwania funduszy były napady na banki, urzędy i sklepy - wszystko usankcjonowane ideologicznie[2] . W procederze tym przodował tow. Stalin ? to wtedy został on zauważony i doceniony przez Lenina. Najmroczniejszą zagadką jest kwestia zaangażowania kapitału zagranicznego w rozwój partii. W różnych opracowaniach i materiałach przewija się zawsze środowisko finansistów z Wall Street, a także kapitał niemiecki. Jeśli byłaby to prawda okazałoby się, że za triumf komunizmu odpowiedzialne jest lobby żydowskie, posiadacze największych w ówczesnym czasie koncernów przemysłowych i bankowych. Zaangażowane w to firmy, znane po dziś dzień to m.in. Warburg Company of Amsterdam, National City Bank, U.S. Trust Company, Western Union, Union Pacific, a także organizacja Czerwonego Krzyża.[3]


[1] Na podstawie: Conquest R. ?Lenin. Prawda o wodzu rewolucji? Warszawa 1997 str. 42, więcej w: W.I. Lenin ?Co robić??
[2] Tzw. ?Eksy?. Sławę zdobył napad na urząd skarbowy w Tyfilisie ? zrabowano 300 tyś. rubli. Za: Roj Miedwiedniew ?Pod osąd historii ? tom I? Warszawa 1990 str. 21
[3] Na: http://www.kki.krakow.pl/piojar/polemiki/novus/komunizm/kom1.html ?Wall Street i rewolucja bolszewicka w Rosji?


Idąc tym tokiem myślenia nie dziwi oskarżanie Żydów o wykreowanie i finansowanie komunizmu. Sam udział Żydów w partii bolszewickiej ? Trocki, Zinowjew, czy Kamieniew, a także stworzenie ideologii komunistycznej przez Marksa, są znaczącymi przesłankami w kolejnej spiskowej teorii dziejów. Wracając do rozbieżności pomiędzy Marksem a Leninem, pojawia się kolejna istotna różnica. Kwestia Rad. Marks postulował tworzenie rad robotniczych w każdym zakładzie pracy, które działałby jako swoiste organa samorządowe. Lenin krytykował Rady Delegatów na rzecz jak największej centralizacji, dlatego Rady uważał za zbędne, a ich zadania przelewał na partie. Bolszewicy zmienili zdanie, gdy wobec rewolucji lutowej miejskie Rady stały się jedynymi ośrodkami politycznymi, w których mieli oni szanse zdobyć przyczółki władzy. Ich pozycja w Radach była jednak słaba, a już na początku lipca żadna, ponieważ Bolszewicy, zostali zdelegalizowani. Niedługo potem przeciwko rządowi Tymczasowemu Kiereńskiego zorganizował pucz gen. Korniłow. Jedynym ratunkiem dla słabego rządu było szukanie zbrojnych sojuszników. Okazało się, że jedyną realną siłą militarną w Piotrogrodzie są bojówki czerwonogwardzistów. Bolszewicy dostali broń i swobodę działania, rozprawili się z wojskowym puczem, a następnie doprowadzili do wybuchu własnej rewolucji.

7 listopada miała miejsce rewolucja październikowa. Lenin utworzył rząd ? Rade Komisarzy Ludowych. Rząd ten przechodził liczne perturbacje, Lenin musiał walczyć zarówno z innymi frakcjami socjalistycznymi, a także w obrębie własnej partii[4] . W styczniu 1918 zebrało się Zgromadzenie Konstytucyjne, po wolnych wyborach. Powód jego rozwiązania był prozaiczny ? Bolszewicy nie uzyskali w nim większości. Ostatecznie Lenin przeforsował koncepcję ?centralizmu demokratycznego? i od tego czasu cała władza w większych miastach centralnej Rosji należała do niego. Jedną z pierwszych spraw wymagających rozwiązania była kwestia Wielkiej Wojny. Powiodły się nadzieje Niemców, którzy zawczasu wyeksportowali Lenina w zapieczętowanym pociągu przez Finlandię do Rosji, a przez kolejne miesiące finansowo wspierali partie bolszewicką. Rosja Radziecka podpisała z Niemcami separatystyczny pokój 3 marca 1918 roku w Brześciu. Był to pokój ?za wszelką cenę?, ponieważ Lenin uważał, że tylko w ten sposób można uratować rewolucje. Rosja straciła ogromne tereny na wschodzie na rzecz Niemiec, aczkolwiek po porażce Niemców traktat został anulowany.

Położenie nowej władzy było trudne w początkowym okresie rządów. W kraju ścierały się siły ?czerwonych?, ?białych? i ?zielonych? ? chłopskiej partyzantki. Ogromne tarcia występowały w samym ruchu socjalistycznym, gdzie bolszewicy i lewica eserowców walczyli z mienszewikami i socjaldemokratami. Ponadto Alianci bronili zbrojnie swoich interesów ? Brytyjczycy w Archangielsku, Murmańsku i na Kaukazie, Francuzi w Odessie, Amerykanie i Japończycy we Władywostoku, pojawiały się także ruchy nacjonalistyczne narodów wyzwolonych spod władzy carskiej Rosji, a także przejściowo pokutował konflikt z Niemcami[5] . Niezadowolenie społeczne oprócz niekorzystnego pokoju brzeskiego i walka na całym terenie kraju potęgowała polityka ?komunizmu wojennego?[6] a także powszechny już od pierwszych dni rządów bolszewickich terror[7] . Sytuacja taka trwała do 1921 roku, gdy wycieńczony już wojną kraj godził się na nową władzę. W międzyczasie rozegrała się wojna Polsko-Radziecka[8] . Jej przyczyną były przygraniczne utarczki o tereny Ober-Obst opuszczane przez Niemców. Mimo początkowego braku ambicji, z czasem sztab Radziecki postawił sobie kolejny cel ? utworzenie Polskiej Republiki Rad i zainicjowanie rewolucji w Niemczech. Młode państwo polskie uratował ?Cud nad Wisłą?[9] w sierpniu 1920 roku.


[4] Conquest R. ?Lenin. Prawda o wodzu rewolucji? W-wa 1997 str.99-101
[5] Davis N. ?Orzeł biały, czerwona gwiazda? Kraków 1997 str. 17 Na terenie byłej Rosji carów trwały nieprzerwane walki już od lipca. Wytworzyło się kilkanaście frontów, szacuje się, że równocześnie trwało ponad 100 konfliktów zbrojnych. W realnej władzy bolszewików pozostawały tereny określane jako Rosja Centralne, cała Syberia pozostawała pod władzą Białych. Sytuacja ma prowincji w całym kraju była jeszcze bardziej skomplikowana ? chłopi nie ufali ani Białym ani Czerwonym, organizując własną partyzantkę.
[6] Polityka zakładająca pełną mobilizacją środków ludności dla wojny ? przymusowe konfiskaty żywności, monopolizacja produkcji, utrata znaczenia pieniądza poprzez hiperinflację oraz zastąpienie rynku poprzez scentralizowaną dystrybucję towarów, powszechny obowiązek pracy.
[7] Jak przekonywująco udowadnia Wiktor Suworow już we wstępie swojej pracy ?GRU?, WCzK istniała już zaraz po przejęciu władzy przez Bolszewików. Nie została stworzona jak podaje za propagandą radziecką większość opracowań historycznych dopiero 20 grudnia 1917 roku.
[8] Szczegółowy przebieg opisany przez Damiana Fierla w ?Rosja 1917-1920? Warszawa 2003 str. 36
[9] Według odnalezionych w ostatnich latach i ujawnionych w sierpniu 2005 dokumentów Centralnego Archiwum Wojskowego już we wrześniu 1919 szyfry XII Armii Rosyjskiej zostały złamane przez porucznika Jana Kowalewskiego. Manewr oskrzydlający udał się, zatem między innymi dzięki znajomości planów i rozkazów strony bolszewickiej. Nadużyciem jest, zatem mówienie dziś o ?cudzie?, którego autorem był polski wywiad wojskowy.


Tym samym nierealna zaczęła stawać się Leninowska koncepcja internacjonalistycznej rewolucji proletariackiej. Tymczasem w nowopowstałej Rosyjskiej Federacyjnej Republice Rad na nowo przybierały na sile ruchy kontrrewolucyjne. W związku z tym Lenin postanowił wykonać ?krok wstecz? na drodze do komunizmu i w 1921 proklamował przejście gospodarki na system NEP. Paradoksalnie ten krok wstecz przyczynił się do rozwoju gospodarki kraju, co nie umknęło uwadze wodza rewolucji. Ważnym wydarzeniem politycznym było powołanie 30 grudnia 1922 ZSRR. Państwa związkowe miały możliwość dobrowolnego odejścia ze związku, jednak nie miały możliwości zmiany ustroju na inny niż socjalistyczny, co było jednoznaczne z pozostawaniem w sferze wpływów Moskwy. Równie sprzeczne teorie głosili komuniści w sprawie niepodległości narodów. Z jednej strony miały one możliwość suwerennego samostanowienia, z drugiej strony Moskwa otwarcie dążyła do rewolucji ustrojowej tych krajów, a więc do ich podporządkowania. System władzy był tak skonstruowany, że zawsze niezależnie od sytuacji politycznej dawał władze ścisłemu kierownictwu partii bolszewickiej[10] . Tymczasem już od marca 1919 rozwijała się III Międzynarodówka ? Międzynarodówka Komunistyczna, czyli Komintern.

Organizacja działała według 21 tez Lenina, co w rzeczywistości oznaczało całkowite podporządkowanie Komitetowi Centralnemu w Moskwie. Za głównych wrogów politycznych komuniści uważali socjaldemokratów, czyli partie, które miały realne szanse na zawłaszczenia sobie części robotniczego elektoratu. Stąd też wynikła dość niespotykana sytuacja, gdy komuniści niemieccy w 1933 roku weszli do koalicji z hitlerowcami[11] . Tymczasem nadchodził schyłek epoki leninowskiej. W wyniku zamachu Fani Kapłan z 30 sierpnia 1918 roku, Lenin zaczął z biegiem czasu tracić siły. Od połowy 1922 miewał ataki paraliżu i zmuszony był wycofać się z osobistego kierowania partią[12] . Wtedy tez po raz ostatni spotkał się ze Stalinem. Lenin umiera dwa lata później w 1924 roku. Wydawać by się mogło, że władzę przejmie jego najbliższy współpracownik Lew Trocki, jednak na podstawie różnic ideologicznych zostaje on pozbawiony przez Stalina, Kamieniewa i Zinowiewa pozycji w partii, następnie jest z niej wykluczony, a w końcu zesłany na kresy imperium. Niedługo potem Stalin rozbił swoisty triumwirat i osobiście przejął niepodzielną władzę w partii.

Rządy Stalina to czas nasilenia terroru, rozbudowania sieci łagrów i więzień, odejścia od polityki NEPu na rzecz centralnego planowania ? tzw. planów 5 letnich, a także czas zbliżającego się najkrwawszego konfliktu w dziejach świata. Na arenie międzynarodowej Związek Radziecki nie był w ogóle uznawany za praworządne państwo. Droga do uznania władzy bolszewickiej zaczyna się, w 1919 gdy nawiązano stosunki dyplomatyczne z Afganistanem i Turcją, a następnie już w 1920 podpisano układy z Estonią, Litwą, Łotwą i Finlandią. W 1921 podpisano pokój z Polską i Turcją. Przełom nastąpił w 1922 w Rapallo gdzie nastąpiło znaczne zbliżenie ZSRR i Republiki Weimarskiej[13] . Do wyciągnięcia ZSRR z politycznej próżni posłużyły partie zrzeszone w Kominternie, które przez nacisk polityczny wywierały wpływ na rządy burżuazyjne.

[10] Szczegółowy opis organów władzy i zależności pomiędzy nimi znajduje się w książce Antoniego Czubińskiego ?Europa XX w.? Poznań 2000 str.103
[11] Była to prawdopodobnie najgorsza decyzja Stalina w jego życiu. Połączone partie socjalistyczne miałyby znaczną przewagę nad NSDAP. Wyobrazić sobie można, że agresywni i zdeterminowani komuniści zaczynają dominować nad socjaldemokratami, co prowadzi do wybuchu rewolucji w Niemczech. Potencjał wojenny połączonych Komunistycznych Niemiec i ZSRR byłby z pewnością największą siłą militarno-ekonomiczną na świecie.
[12] Szczegółowy opis zamachu i jego skutków a także pewnych historycznych nieścisłości w pracy Nikołaja Zieńkowicza ?Kremlowska księga zamachów. Od Lenina do Jelcyna? Warszawa 1998 str. 5-25
[13] Za Czubińskim A. ?Europa XX w.? Poznań 2000 str. 104


Przedstawiony okres począwszy od 1917 ? roku przejęcia władzy przez bolszewików a kończąc na 1924 ? dacie śmierci Lenina i równocześnie początku okresu stalinizmu wymaga podsumowania. Czy bolszewikom udało się spełnić swój podstawowy cel? Jeśli dać wiarę postulatom i ideologii przez nich głoszonej to nie. Rewolucja miała zapewnić pokój dla strudzonego Wielką Wojną kraju, tymczasem rozpoczęła okres nieprzerwanych aż do 1921 roku walk na terenach całego państwa. Rewolucja miała zagwarantować każdemu prace wedle umiejętności i dobra wedle zasług, tymczasem stworzyła sieć obozów pracy przymusowej, Armie Pracy, a efektem polityki gospodarczej był brak dóbr do podziału. Rewolucja miała zaprowadzić pokój, tymczasem w wyniku wojen i głodu w latach 1918-1922 zginęło 14 milionów obywateli, dla porównania cała Wielka Wojna kosztowała życie niecałych dwóch milionów Rosjan[14] . Rewolucja miała zapewnić postęp kulturalny i intelektualny, tymczasem spowodowała upadek wolnej myśli, a religie zastąpiła religiopodobnym kultem wodza i partii[15] . Lenin obiecywał podział ziemi dla chłopów, tymczasem parcelacja gruntów była tylko wybiegiem taktycznym bolszewików, którzy dążyli przecież do zniesienia własności prywatnej i kolektywizacji ziemi w tzw. kołchozy. Wydaje się, że żadne z osiągnięć komunistów nie jest na tyle doniosłe, aby stwierdzić, że nie zaszłoby w każdym innym systemie, nawet carskim. Dotyczy to również chluby komunistów, czyli elektryfikacji kraju i walki z analfabetyzmem[16].

W końcu sam system władzy okazał się inny niż zapowiadany. Bolszewicy piętnowali imperializm, tymczasem sami stworzyli agresywne imperium z mocno scentralizowaną władzą. Do samych wyborów do Zgromadzenie Konstytucyjnego wierzono, że komuniści oddadzą ?całą władzę w ręce rad?, tymczasem okazało się, że Rady stały się tylko narzędziem przejęcia władzy. Proletariat mógł czuć się zdradzony, jednak wobec terroru państwa totalitarnego było już za późno na jakikolwiek reakcje. Bolszewicy okazali się mistrzami zdobywania a zwłaszcza utrzymywania władzy. Sama struktura organów władzy świadczy o braku zaufania do kogokolwiek. Wszystkie instytucje w państwie sowieckim były przynajmniej dublowane, podlegałby kontroli, a i sama kontrola była kontrolowana. Częste zmiany na kluczowych stanowiskach, czystki w partii i organach władzy ? początkowo tylko śmierć polityczna, a za czasów Stalina zwłaszcza eksterminacja fizyczna, były główną metodą podporządkowania sobie aparatu władzy. Jeśli popatrzymy na cele komunistów pod kątem ich prawdziwych zamierzeń dojdziemy do wniosku, że osiągnęli wszystko, co zamierzali. Co było tym motorem działań bolszewików? Chorobliwa żądza władzy, za wszelką cenę i bez względu na koszta. Władza scentralizowana i niepodzielna. Celem ostatecznym miała być władza nad całym światem, czego komuniści nigdy nie ukrywali.


[14] Dane na podstawie oficjalnych statystyk radzieckich, za Conquest R. ?Lenin. Prawda o wodzu rewolucji?
W-wa 1997 str. 138
[15] Szerzej na ten temat pisze Marcin Kula w książce ?Religiopodobny komunizm? Kraków 2003
[16] Na podstawie: ?Dziedzictwo? [w:] Conquest R. ?Lenin. Prawda o wodzu rewolucji? W-wa 1997 str.129-143


Jarosław Ryba
Uniwersytet Wrocławski
21.11.2005 r.

Bibliografia:

Conquest Robert ?Lenin. Prawda o wodzu rewolucji? Warszawa 1997
Czubiński Antoni ?Europa XX w.? Poznań 2000 str. 47-52, 59-61, 81-86, 101-104, 120-123
Davis Norman ?Orzeł biały, czerwona gwiazda? Kraków 1997
Fierla Damian ?Rosja 1917-1920? Warszawa 2003
Holzer Jerzy ?Komunizm w Europie. Dzieje ruchu i systemu władzy? Warszawa 2000 str. 7-28
Kula Marcin?Religiopodobny komunizm? Kraków 2003
Miedwiedniew Roj ?Pod osąd historii. Tom I? Warszawa 1990 str. 17-112
Morin Edgar ?O naturze związku radzieckiego? Warszawa 1990
Zieńkowicz Nikołaj ?Kremlowska księga zamachów. Od Lenina do Jelcyna? Warszawa 1998 str. 5-39

ponadto jako uzupełnienie materiały na:

http://www.marxists.org/polski/index.htm
http://www.kki.pl/piojar/polemiki/novus/komunizm/