Ocena rzeźby krasowej dla potrzeb turystyki na Świecie

Od rodzaju skał, jakie tworzą skorupę ziemską, zależy otaczający nas krajobraz. Spośród wszystkich skał wapienie pod wpływem erozji, potrafią stworzyć najpiękniejszą i najciekawszą scenerię, której poszukują i potrafią docenić turyści.

Kras jest unikalny, ponieważ powstaje w wyniku erozji. Termin "kras" posiada praindoeuropejski źródłosłów. Do XIX wieku nazywany był tak jedynie obszar położony pomiędzy Triestem a doliną rzeki Vipawy, obejmujący zbudowaną z wapieni i dolomitów część półwyspu Istria. Od tej nazwy własnej kras zyskał nowe znaczenie i wszedł do międzynarodowej terminologii geologicznej. Oznacza on procesy polegające na rozpuszczaniu niektórych skał przez wody opadowe. Tworzy się w ten sposób nowy świat rzeźby krasowej.
Do skał rozpuszczalnych przez wody opadowe należą: wapienie, marmury, dolomity, gipsy i sole. W budowie skorupy ziemskiej dominującą rolę odgrywają skały węglanowe, dlatego też zjawiska krasowe najczęściej opisywane są właśnie na obszarach ich występowania. W wyniku erozji powstają formy krasowe powierzchniowe oraz podziemne.

Wapień trudno rozpuszcza się w wodzie destylowanej. Jego rozpuszczalność powiększa się wraz ze wzrostem zawartości rozpuszczonego w wodzie dwutlenku węgla (nawet kilkaset razy). Zawarty w wodzie deszczowej, CO2 pochodzi z atmosfery. Jeżeli woda penetruje w głąb skał, przesączając się przez warstwy glebowe zawierające substancje humusowe, dodatkowo wzrasta w niej ilość CO2.

Do najlepiej znanych obszarów krasowych w EUROPIE należą kras występujący w Masywie Czeskim, na Morawach i w Słowacji, we Wschodnich Alpach, w górach Dynarskich głównie na obszarze Dalmacji, w górach Jura, w Masywie Centralnym we Francji oraz na Uralu. W AZJI zjawiska krasowe występują w południowo-wschodniej Syberii, na Kaukazie, w Chinach, Indiach i na Jawie. W AFRYCE znane obszary krasowe występują tylko w jej północno-zachodniej części, a w AMERYCE głównie w Kordylierach, na Kubie, w Brazylii i Wenezueli. Występują także w Australii i niektórych wyspach Pacyfiku. W POLSCE kras rozwinięty jest głównie na wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej oraz w Tatrach, występuje także w Sudetach i Górach Świętokrzyskich. (mapka)

Do form powierzchniowych zaliczamy:
- Żłobki i żebra krasowe różnej wielkości bruzdy do 2 metrów na powierzchni krasowiejących skał wytworzonych przez spływającą wodę opadową
- Wąwozy (fot)
- Leje krasowe zagłębienia o różnej średnicy ( nawet do kilku nast. Metrów) powstające wskutek rozpuszczania skały przez wodę wpadającą w szczeliny
- Uwały zagłębienia powstające w wyniku połączenia kilku lejów krasowych
- Polja zagłębienie o powierzchni nawet do 600km2 powstałe z połączenia wielu uwałów i lejów krasowych
- Ostańce takie jak humy, które w strefie gorącej nazywane są margotami(fot)
- Wieże krasowe powstały na skutek poszerzania się dolin krasowych i ponorów
Doliny krasowe



1.Dolina; 2.Otwór jaskini (na czarno zaznaczone są korytarze, poziomym szrafem korytarze wypełnione wodą, pionowym –wypełnione osadami); 3.Lejki krasowe; 4.Otwarty lejek krasowy; 5.Studnia krasowa; 6.Ślepa dolina z ponorem; 7.Wywierzysko.

Do form podziemnych zaliczamy:
- Ponory szczeliny którymi wpada woda
- Studnie są to szczeliny poszerzone przez wpływające wody o podobnej średnicy na całej długości
- Kominy powstałe w ten sam sposób jak studnie, lecz ich szerokość wzrasta wraz z głębokością
- Korytarze są poszerzonymi szczelinami o długości przekraczającej nawet 100 kilometrów, o szerokości do kilkunastu metrów. Ich dna są wyściełane osadami pozostawionymi przez płynące wody
- Sale (komory, pieczary) miejsca o bardzo dużej powierzchni nawet do 3 tys. km2, które mogą łączyć się ze sobą korytarzem
- Wywierzyska źródła krasowe, z których woda wypływa swobodnie
- Jaskinie będące podziemnymi próżniami utworzonymi pod wpływem rozpuszczania skał



Formy naciekowe w jaskiniach (ryc.)

1.Makarony; 2.Stalaktyty; 3.Stalaktyty sferolityczne; 4.Draperie i zasłony; 5.Polewy; 6.Żebra; 7.Pola ryżowe; 8.Nacieki wełniste; 9.Misy naciekowe; 10.Stalagmity; 11.Kolumny naciekowe; 12.Pizolity; 13.Nacieki grzybkowe; 14.Heliktyty; 15.Nacieki piaszczyste; 16.Nacieki lodowe.

- Stalaktyty tworzące się pod stropem w zależności od wielkości i kształtu mogą to być makarony lub stalaktyty sferolityczne. Wewnątrz stalaktytu znajduje się kanalik, którym spływa woda. Roczny przyrost dochodzi do 3 milimetrów.
- Draperie i zasłony nacieki o bardzo cienkich ściankach i dużej powierzchni.
- Polewy formy naciekowe o różnej grubości na ściankach, stropach i dnach korytarzy nazywane mlekiem wapiennym.
- Misy naciekowe są to zagłębienia, bardzo często wypełnione wodą.
- Stalagmity formy o podobnych kształtach jak stalaktyty, lecz wyrastające z podłoża w miejscach pod stalaktytami
- Stalagnaty (kolumny) formy powstałe z połączenia stalaktytów i stalagmitów.
- Pizolity (perły jaskiniowe) powstają w misach wypełnionych wodą, gdzie wokół jakiegoś okruchu skalnego wytrąca się koncentrycznie węglan wapnia


Jaskinie znajdują się w prawie wszystkich częściach świata. Są jaskinie rafowe i tufowe, groty morskie, jaskinie poziome oraz pieczary lodowcowe.
Spora część jaskiń powstaje jednak w wyniku działalności kwaśnej wody przedostającej się przez formacje skał wapiennych. Chociaż czeluści krasowe mogą przybierać dziwne kształty, to istnieją dzięki bardzo prostemu procesowi: woda deszczowa zawierająca wolny dwutlenek węgla przesiąka szczelinami i po drodze rozpuszcza skałę wapienną. Z czasem, ten ciągły proces chemicznej korozji przetwarza małe pęknięcia i strumyki w puste przestrzenie. Powoli obszary powiększą się. Na przykład, zanim wąskie pęknięcie w skale stanie się tunelem o średnicy jednego metra minie około 600 tysięcy lat. Woda bogata w CO2, która przedostaje się do wklęsłości zazwyczaj nie może płynąć zgodnie z działaniem siły grawitacji. Raczej wije się wzdłuż poziomych warstw skał dopóty dopóki nie natrafi na kolejne pęknięcie, wzdłuż którego będzie mogła przedostać się w dół. Z upływem czasu woda rozpuszcza taką ilość otaczającej skały wapiennej, że tworzą się komory, korytarze, aż w końcu wielkie systemy jaskiniowe. W pewnych systemach czeluści krasowych znajdują się bystre rzeki, które przyśpieszają procesy erozji powstające w wyniki działalności wody.
Jaskinie naciekowe

Nacieki tworzą się wówczas, gdy woda wapienna przecieka do podziemnej groty. Kropla wisząca na suficie oddaje część swojego dwutlenku węgla do powietrza jaskini. W wyniku tego procesu nie może już zatrzymać rozpuszczonego kalcytu i wyzwala jego część w formie tak zwanej martwicy wapiennej. W ten sposób gromadzi się cienka warstwa wapnia, która z czasem staje się coraz grubsza. W końcu powstaje wiszący na sklepieniu jaskini stalaktyt. Krople wody spadające na podłoże tworzą stojący rożek – stalagmit. Szybkość z jaką tworzą się nacieki zależy od ilości dwutlenku węgla w powietrzu jaskini, klimatu oraz przeciętnej ilości opadów regionu. W praktyce dwudziestocentymetrowy naciek powstaje w ciągu ponad 100 lat.

Z upływem tysiącleci, stalaktyty i stalagmity mogą połączyć się ze sobą, tworząc wapienne kolumny. Mogą być one białe jak śnieg, albo kolorowe: rdzawo-czerwone, żółte, zielone, lub brązowe, w zależności od minerałów znajdujących się w wodzie krasowej.
Narodzone w ogniu

Czeluści krasowe tworzą się wtedy, kiedy otaczająca skała nabrała kształtów. Dlatego nazywa się je także,,jaskiniami wtórnymi”. Pewne jaskinie tworzą się jeszcze podczas powstawania skał. Do takich jaskiń pierwotnych należą jaskinie lawowe.

Gdy wulkan ochładza się, cienka, płynna lawa spływa strumieniami wzdłuż zewnętrznych stoków krateru. Gdy powierzchnia takiego strumienia lawy znajdzie się w kontakcie z powietrzem, tworzą się wtedy kanały o twardej skorupie stanowiącej warstwę izolacyjną. Dzięki temu nie następuje dalsza utrata ciepła i lawa płynie wewnątrz kanału. Jeśli dostawa lawy z wewnątrz krateru kończy się, to jakakolwiek lawa mogąca jeszcze płynąć zostanie odprowadzona pod skorupą. W wyniku tego powstaje seria tunelo podobnych, pustych przestrzeni z zaskakująco gładkimi ścianami. Wśród słynnych grot lawowych znajdują się: 1500-metrowa jaskinia Surtshellir w Islandii oraz jaskinia mierząca 1200 metrów w Fujisan w Japonii. Na innym obszarze intensywnej działalności wulkanicznej – Hawajach istnieją groty lawowe mające do 60 km długości.

Rekordy jaskiniowe – najgłębsze, najdłuższe, największe
Nikt nie wie ile jest pustych przestrzeni wewnątrz skorupy ziemskiej, lub jak są wielkie. Jaskinie zostały już odkryte w prawie 120 krajach. Kilka tysięcy z nich było penetrowanych przynajmniej częściowo, ale nie mogą one stanowić więcej niż małą cząstkę istniejącej ilości podziemnych pieczar.
Te otwory w Ziemi mogą posiadać prawdziwie monstrualne rozmiary. Niedaleko Triestu, we Włoszech, znajduje się Grotta Gigante, system jaskiniowy posiadający jedną z największych, dotychczas odkrytych, podziemnych pieczar. Zostały one udostępnione publiczności już w roku 1908. Od 1995 znajduje się ona na liście Księgi Rekordów Guinnessa jako największa jaskinia pokazowa (lub jaskinia turystyczna) na świecie. Główna grota ma 137 metrów wysokości, ma długość 280 metrów i szerokość 65 metrów – jest to przestrzeń, w której zmieściłaby się Bazylika Św. Piotra. Wśród innych liczących się na świecie podziemnych hal są: Sala Sarawak w Jaskiniach Szczęścia (Good Luck Caves) w północno-zachodnim Borneo (700 m długości, 450 m szerokości i 70-100 m wysokości), Salle de la Varna na granicy hiszpańsko-francuskiej (250 m szerokości), oraz Duża Izba (Big Room) w Carlsbad Caverns w USA (450 m długości).
System jaskiniowy Flint Ridge Mammoth w amerykańskim stanie Kentucky jest pod potrójną ochroną: dzięki statusowi Miejsca Światowego Dziedzictwa Kulturowego, rezerwatu biosfery oraz parku narodowego. Składa się z labiryntu korytarzy o całkowitej długości 570 km. Jest to największy system jaskiniowy znany dotychczas człowiekowi – nawet teraz, nie wszystkie jego zakamarki zostały spenetrowane. Przepuszcza się, że na odkrycie czeka jeszcze kilkaset kilometrów. Naturalne tunele tej jaskini krasowej przechodzą przez kilka różnych poziomów pod powierzchnią Ziemi. Jej maksymalna głębokość wynosi 115 metrów.
Największa jaskinia podwodna - Ox Bel He 104,5 km (Meksyk), Polska - Syfon Warszawiaków w Jaskini Kasprowej Niżnej 333 m

Najgłębsza jaskinia podwodna - Bushmanagat -283 m (RPA) - przenurkowana, Pozzo del Mero -392 m (Włochy), Polska - Syfon w Ciasnych Kominach, Jaskinia Miętusia -71 m

Najgłębsza studnia jaskiniowa - Vrtiglawica -643 m (Słowenia), Polska - Studnia Wazeliniarzy ponad 200 m, Jaskinia Śnieżna Studnia
Największa sala jaskiniowa - Sarawak Chamber 700x450x100 m (Malezja), Polska - Sala Fakro 85x30x90 m - Jaskinia Mała w Mułowej
Eisriesenwelt – Królestwo Gigantów Lodowych w górach Tennengebirge w pobliżu Salzburga jest największym systemem jaskiń lodowych.

Najgłębsze jaskinie (nazwa/kraj/głębokość/długość):
1. Gouffre-Mirolda/ Lucien-Bouclier Francja 1733m 12500m
2. Krubera (Wronia) Georgia 1710m nie znana
3. Lamprechtsofen-Vogelschacht Austria 1632m 47800m
4. Rseau Jean Bernard Francja 1602m 20000m
5. Torca del Cerro Hiszpania 1589m 5210m
6. Ceki 2 (Cehi 2) Słowenia 1533m 3959m
7. Sarma Georgia 1530m 5530m
8. Pantyukhinskaya Georgia 1508m 5530m
9. Sistema Huautla Meksyk 1475m 56700m
10. Sistema del Trave Hiszpania 1441m 9167m
Polska - Jaskinia Wielka Śnieżna 816 m
Sudety - Jaskinia Wojcieszowska Szczelina 113 m

Najdłuższe jaskinie (nazwa/kraj/głębokość/długość):
1. Mammoth Cave System USA 116m 563270m
2. Optimisticheskaya Ukraina 20m 208000m
3. Jewel Cave USA 181m 193200m
4. Holloch Szwajcaria 941m 175150m
5. Lechuguilla Cave USA 478m 161900m
6. Siebenhengste-hohgant-Hhlensystem Szwajcaria 1340m 140000m
7. Wind Cave USA 198m 139764m
8. Fisher Ridge Cave System USA 108m 135960m
9. Ozernaya Ukraina 20m 111000m
10. Gua Air jernih Malezja 355m 109000m
Polska - Jaskinia Wielka Śnieżna ok. 22 km
Sudety - Jaskinia Niedźwiedzia 2230 m

Na początku jaskinie wykorzystywane były głównie w celach mieszkalnych, ale nawet w czasach nam bliższych były kryjówką dla uciekinierów, rozbitków, zagubionych turystów albo partyzantów walczących w czasie wojny z okupantem. Obecnie stanowią najczęściej ostoję spokoju i miejsce, gdzie można podziwiać piękne, podziemne korytarze, jeziora jaskiniowe, zwierzęta tam żyjące oraz niezwykłe okazy stalagmitów i stalaktytów.

Zwykłe zwiedzanie i sport ekstremalny

Speleologia (dział geologii zajmujący się budową i pochodzeniem jaskiń, fauną i florą znajdującą się w jaskiniach, czyli nauka o jaskiniach) ostatnimi czasy zyskała bardziej turystyczny wymiar - osoby odwiedzające je są turystami żądnymi wrażeń, a nie naukowcami badającymi zjawiska zachodzące pod ziemią. Na wstępie trzeba jednak rozróżnić dwa typy jaskiń, na jakie można natrafić: turystyczne (zwiedza się je z przewodnikiem w grupach i są to obiekty przygotowane do ruchu turystycznego poprzez wyposażenie w oświetlenie elektryczne, oznaczone ścieżki itp.) i turystyczno-speleologiczne (tu także zwiedzamy z przewodnikiem-speleologiem, ale jaskinie te nie są dostosowane do turystyki, czyli występują w stanie naturalnym). Trzeba też zaznaczyć, że w pierwszym przypadku, praktycznie każdy, kto ma ochotę na wycieczkę "pod ziemię" może wziąć w niej udział, natomiast w drugim przypadku wymagane są nie tylko odpowiednie umiejętności (związane ze wspinaczką), ale również spory zasób wiedzy i doświadczenia. Uważa się również, że zwiedzanie jaskiń nie jest bezpiecznym sportem, a w niektórych swoich odmianach (Np. zwiedzania jaskiń bez praktycznie żadnych zabezpieczeń) uważany jest za sport ekstremalny. Ryzyko urazów i kontuzji, a nawet poważnych obrażeń jest spore, jeśli nie zachowa się odpowiedniej ostrożności, dlatego tak istotna jest rozwaga, odpowiedni sprzęt, znajomość terenu i wyprawy w kilka osób, aby obok był zawsze ktoś, kto pomoże w trudnych chwilach.

Na początek przygody ze zwiedzaniem podziemnego świata warto wybrać się na jeden z kursów, na którym można nauczyć się podstaw teoretycznych, takich jak zjawiska powstawania jaskiń, omówienie ich specyficznego mikroklimatu, zapoznanie się z fauną i florą występującą pod ziemią. Poza tym na części praktycznej uczestnicy zapoznają się z podstawowymi technikami speleologicznymi w jaskiniach w zależności od ich ukształtowania (poziome, pionowe, kaskadowe), eksplorację (zwiedzanie, badanie) jaskiń: zjazdy i wychodzenie po linie, trawersy, przejścia wąskich, krętych korytarzy, zwiedzanie większych komór itd.
Koszt takiego kursu różni się w zależności od miejsca gdzie się odbywa, ale zazwyczaj w cenie uwzględnione są ubezpieczenie, sprzęt zabezpieczający i przejazdy w terenie. Nie płaci się natomiast zazwyczaj za własny dojazd, noclegi i wyżywienie, które każdy może sobie wybrać indywidualnie.

Wielu turystów zwiedza jaskinie przypadkowo, korzystając że znajdują się one przy szlaku ich wędrówki. Najczęściej zwiedzanie to ogranicza się do poznania łatwo dostępnych partii. Dla uprawiania turystyki jaskiniowej w takim zakresie wystarczy posiadanie dobrego źródła światła, którym może być latarka elektryczna. Należy jednak zaopatrzyć się w zapasowe źródło światła, konieczne w przypadku awarii latarki.
Jaskinia Raj

Wśród ponad tysiąca znanych w Polsce jaskiń, na czołowej pozycji znajduje się odkryta w 1964 roku i w sposób nowoczesny udostępniona do zwiedzania jaskinia „Raj” pod Kielcami. Wspaniała, bogata szata naciekowa jaskini została wyeksponowana przez elektryczne oświetlenie wnętrza. W pawilonie wystawowym położonym przy wejściu zgromadzone są prehistoryczne narzędzia pracy, szczątki zwierząt plejstoceńskich wydobyte z jaskini podczas badań archeologicznych, stanowiska człowieka neandertalskiego, mieszkającego tu przed ponad 5 tysiącami lat. Nazwę "Raj" nadano jako przeciwstawna znanej od dawna, a znajdującej Sie w pobliskiej miejscowości jaskini zwanej "Piekło". Długości komór i przejść jaskini "Raj" wynosi ok.250 metrów, trasa przystosowana do zwiedzania 145 metrów. Od 1968 roku jaskinia wraz z wzgórzem Malik i fragmentem lasu stanowi prawnie chroniony rezerwat przyrody.


Jaskinia Raj położona jest w odległości 10 km, na południowy zachód od centrum Kielc. W pobliżu jaskini przebiega czerwony szlak turystyczny Kielce – Chęciny. Od parkingu przy końcu drogi dojazdowej wygodne dojście piesze (ok. 400metrów) do wylotu jaskini. Otwór wejściowy odsłonięty sztucznym wykopem i połączony tunelem z pailonem wystawowym, znajduje się w północnym zboczu zalesionego wzgórza „Malik”

Jak wykazały prace wykopaliskowe i badania przeprowadzone przez archeologów z Uniwersytetu Jagiellońskiego, jaskinia była dwukrotnie zamieszkiwana przez człowieka neandertalskiego w epoce kamienia, po raz pierwszy 50 – 60 tysięcy lat temu. Świadczą o tym krzemienie i kamienne narzędzia, występujące w osadach dennych jaskiń. W okresie późniejszym przez wiele tysiącleci w jaskini gromadziły się osady, nanoszone przez płynącą wodę. Pokryły one dwumetrową warstwą paleolityczne poziomy kulturowe, a naturalny wylot jaskini uległ zasypaniu. Dopiero na tych osadach, jak również na stropie i ścianach rozwinęła się stosunkowo młoda szata naciekowa. Z końcem 1963 roku w czasie eksploatacji kamienia wapiennego, dwaj gospodarze z pobliskiej wioski natrafili na wąską szczelinę przez którą do jaskini przedostali się czterej kilkunastoletni chłopcy, niszcząc niestety sporo cennych fragmentów szaty naciekowej. Za prawdziwych odkrywców jaskini można uznać uczniów Technikum Geologicznego z Krakowa, którzy we wrześniu 1964 roku odszukali jaskinię i zwiedzając ją wraz z nauczycielką, nadali jej nazwę Raj. O odkryciu powiadomiono speleologów krakowskich i władze konserwatorskie, sporządzono plan i przeprowadzono wstępne badania naukowe o jaskini. W 1965 roku ukazały się pierwsze wzmianki w prasie, co spowodowało że jaskinię zwiedziło kilkaset osób, częściowo dewastując jej bezcenną szatę naciekową. W lipcu tegoż roku, z inicjatywy pracowników zabezpieczono wejście do jaskini kratą metalową i przystąpiono do szczegółowej dokumentacji i badań naukowych. W latach 1966 – 1967 zostały opracowane projekty udostępnienia jaskini dla turystów.

Na wiosnę 1967 roku wykorzystując fundusze Wojewódzkiego Komitetu Kultury Fizycznej i Turystyki w Kielcach, przystąpiono d prac górniczych, odsłonięto zasypane, pierwotne wejście do jaskini, połączono jej korytarze w jeden ciąg przystosowanych do zwiedzania, wykonując jednocześnie niezbędne wykopy w dnie. Równoległe prowadzone były badania geologiczne, archeologiczne, paleontologiczne i inne. Otwarcie jaskini nastąpiło w czerwcu 1972 roku.

Z parkingu wygodną ścieżką przez las dochodzimy do pawilonu stojącego u wylotu jaskini. Naturalny otwór wejściowy położony jest w zboczu niewielkiego, porośniętego lasem wzgórza. Odsłaniająca się tu w formie malowniczych skałek gruboławicowe wapienie środkowego dewonu, w którym powstała jaskinia. Wapienie te reprezentują odmianę skał szeroko stosowanych w budownictwie. Przed wejściem do jaskini znajduje się niewielka ekspozycja muzealna. Wprowadza ona zwiedzających w ogólną problematykę rozwoju zjawisk krasowych w regionie, znajdują się tam też inne eksponaty które naukowcy udostępnili zwiedzającym. Z Sali muzealnej sztucznym chodnikiem wchodzimy do wnętrza jaskini. Pierwszy korytarz posiada kształt tunelowy, świadczący, iż jaskinia stanowiła kiedyś podziemny przepływ potoku, płynącego obecnie na powierzchni terenu.


Późniejsze grube osady namuliskowe znacznie zmniejszyły średnicę korytarzy, tak że dla udostępnienia jaskini konieczne było wykonanie licznych wykopów w jej dnie. Po kilku metrach wchodzimy do obszernej Komory Wstępnej, której piękna szata naciekowa stropu i dna nosi liczne ślady uszkodzeń z okresu poprzedzającego zamknięcie jaskini. W lewej części tej komory znajduje się sztuczny otwór, przez który dokonano odkrycia jaskini. Pod ścianami, na dnie, widoczne są liczne misy martwicowe w kształcie pól ryżowych, niektóre wypełnione rzadko spotykanymi kulistymi utworami, zwanymi perłami jaskiniowymi..

Z Komory Wstępnej wąskim przejściem w prawo przechodzimy przez zabezpieczone zwalisko wielkich bloków skalnych, spojonych polewą wapienną, do Komory Złomisk. Jest to najobszerniejsza, dwupoziomowa część jaskini powstała wskutek częściowego oberwania się stropu. Rumowisko wielkich głazów spajają liczne pokrywy naciekowe. Do najciekawszych utworów należy tu Harfa – naciekowa kolumna, w części górnej ukształtowana w postaci cienkiej zasłony.

Z Komory Złomisk przechodzimy przez chodnik sztucznie wykuty w wapieniach, obok wentylacyjnego szybu do dalszej części jaskini, początkowo o kształcie wąskiej szczeliny. Spod pokrywy białego mleka wapiennego wyziera chropowata, brązowa powierzchnia wapiennej skały dewońskiej z licznymi wypreparowanymi szczątkami koralowców. Chodnik doprowadza nas do Sali Kolumnowej, której nazwa pochodzi od pięknej kolumny pokrytej całkowicie ornamentem nacieku wełnistego. Na dnie tej komory utworzyły się misy martwicowe, wypełnione przejrzystą wodą. Woda tworzy tu również większe jeziorko, na którego dnie leżą perły jaskiniowe.

Dalej ścieżka prowadzi przez metalowy mostek wzniesiony ponad misami, do Sali Stalaktytowej. Jest to najbogatsza w utwory naciekowe część jaskini. Liczba stalaktytów osiąga miejscami do 200 sztuk na 1 m kwadratowy powierzchni stropu. Obserwujemy tu wszystkie stadia rozwoju i wszystkie rodzaje nacieków: od cienkich, przejrzystych makaronów, przez formy stalaktytów soplowych, laskowych, cebulowatych, wyrastających z dna stalagmitów, aż po wysmukłe kolumny naciekowe. Ciekawą grupę naciekową przedstawia Pagoda, powstała ze zrośnięcia kilku stalaktytów i stalagmitów.

Do następnej komory, zwanej Salą Wysoką przechodzimy obok dwóch dużych kopiastych grup stalagmitów. Strop Sali wznosi się niby wnętrze dzwonu na wysokość 8 metrów. Przez niskie i wąskie przejście zarośnięte pierwotnie lasem kolumn naciekowych dochodzimy do Komory Wstępnej, od której rozpoczyna się zwiedzanie jaskini.

Tunelem wychodzimy na zewnątrz poza jaskinię i przed pawilon. Udostępnione do zwiedzania komory i korytarze posiadają łączną długość 180 metrów. (Fot)
Jaskinia Wierzchowska Górna

Jaskinia Wierzchowska Górna jest największą ze znanych jaskiń na obszarze krakowskim, a drugą na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej. Łączna długość jej korytarzy wynosi 975 m, a Hala Wielka Dolna jest jedną z największych komór na Jurze.

Leży w górnym odcinku Doliny Kluczwody, na lewym zboczu, w masywie skalnym Berdo. Posiada trzy otwory wejściowe, skomplikowany system korytarzy i komór. Dwa z otworów znajdują się ok. 10 m nad dnem doliny, a trzeci kilkanaście metrów wyżej.



Pierwsza wzmianka o grocie pochodzi z 1853 r., a w II połowie XIX w. Miały miejsce liczne badania archeologiczne prowadzone przez Jana Zawiszę (1871-73) i Gotfryda Ossowskiego (1884-86). Znaleziono m.in. kości niedźwiedzia, lwa, hieny i renifera jaskiniowego oraz ślady pobytu człowieka (neolit). Kolejne badania przeprowadzono dopiero w latach 70-tych XX wieku z ramienia Muzeum Archeologicznego w Krakowie.

Jaskinię Wierzchowską Górną zwiedzano już w drugiej połowie. XIX w. Na początku XX w. Jaskinia nie była zabezpieczona, co doprowadziło do jej dewastacji. W 1933 r. starosta olkuski objął jaskinię opieką, lecz dopiero w 1966 r. uznano ją za pomnik przyrody nieożywionej.

W lipcu 1997 r. znad jaskini oderwał się ogromny głaz wapienia, który spowodował zasypanie pierwszego (największego) otworu wejściowego. Był to największy obryw skalny na Jurze w XX w.

Wnętrze jaskini jest oświetlone elektrycznie; panuje tu charakterystyczny, jaskiniowy, mikroklimat (temp.: 7,5C, wilgotność pow. 95%). Występują liczne ciekawe formy krasowe, jak kominy, kotły wirowe, meandry oraz nacieki (makarony, "Kropielnica", "Róża", "Jaszczurka").

W grocie urządzona jest wystawa m.in. narzędzi z epoki kamienia, kości zwierząt jaskiniowych i nietoperzy. Można także spotkać nietoperza, czy pająka meta Menardi.

Jest też dodatkowa atrakcja - niespodzianka, ale żeby dowiedzieć się, jaka trzeba jaskinię zwiedzić (nie cierpliwych informuje, że znajduje się tam człowiek z prehistorii) (fot)
Igła Deotymy w Dolinie Prądnika

Stoi samotna między Pannami i Kawalerami. Jakby miała ich łączyć lub też dzielić. Swą nazwę wzięła od wysmukłego kształtu i pseudonimu znanej w XIX wieku pisarki i poetki, Jadwigi Łuszczewskiej. Że jest wysmukła i cienka niczym igła, widać na pierwszy rzut oka, imię Deotymy zaś dodano na pamiątkę wizyty poetki w Ojcowie w 1853 roku. Zatrzymała się w sąsiadującej ze skałą willi „Pod Koroną”, w której mieszkali znani i bogaci letnicy.

Jednak Pienińskie Skały nie zmieniły się ani trochę, wciąż stanowią urokliwe miejsce. Wyglądają, jakby otaczały opieką dolinę Prądnika i jej mieszkańców oraz pojawiających się tu wędrowców. I może jest tak naprawdę, bowiem – jak głosi legenda – są to siostry klaryski zamienione w skały. Bynajmniej nie za karę, jak w wielu innych opowieściach o skamieniałych postaciach, lecz na własną prośbę. Zakonnice próbowały uciec przed tatarską nawałnicą z Zawichostu do Grodziska, ale najeźdźcy byli szybsi, nieomal dogonili je w Ojcowie. Siostrom nie pozostało nic innego, jak błagać Boga, by zamienił je w skały. Ich prośby zostały wysłuchane i w dolinie Prądnika pojawiła się grupa urokliwych ostańców. Od kilku lat widać je wyraźniej, gdyż w celu ochrony roślinności kserotermicznej zostały częściowo oczyszczone z drzew i krzewów.

O ile owe skamieniałe siostry stoją w grupie, o tyle Igła Deotymy wznosi się samotnie u wylotu wąwozu Wrześnik. Na prawo od niej rozciąga się kolejne wspaniałe skały – Kawaleryjskie, które w połowie wysokości zbocza urywają się, tworząc jakby taras. Gdy przyjrzeć się bliżej, przedłużenie tego tarasu znajdziemy właśnie w Skałach Panieńskich. A między Kawalerami i Pannami – Igła Deotymy. (Fot)
W Demnovskej dolinie

Piękno podziemnego świata jaskiń tradycyjnie przyciągają każdego roku tysiące gości. Jedyne w swoim rodzaju ukształtowanie różnokolorowych stalagmitów i stalaktytów, o kruchej piękności, w swoim rodzaju delikatnych, zaświadcza o potędze natury. W Słowacji znanych jest ponad 4000 jaskiń, z czego 12 jest udostępnionych dla odwiedzających. Na obszarze Liptowa dostępne są trzy jaskinie. Są to wyjątkowo piękne podziemne jaskinie, dlatego też niekiedy region ten nazywany jest "Liptovsky kras", czyli piękno wytworzone przez naturę. W północnej części Niskich Tatr, w Demnovskej dolinie znajduje się Demnovsky kras, w którym dominuje Jaskinia Demnovska o długości około 12km.

W Demnovskej dolinie udostępnione są dwie jaskinie. Demnovska jaskinia wolności należy do jednej z najpiękniejszych jaskiń w Europie spośród udostępnionych dla odwiedzających. Oprócz dużej ilości niedostępnych jaskiń w "Liptovskom krase" można spotkać dużą ilość przepaści i innych pięknych wytworów natury. Choćby najgłębsza jaskinia w Słowacji, której głębokość wynosi 432m, a która nosi nazwę "Stary hrad". Znana jest również Liskovska jaskinia, w której znaleziono kości 48 ludzi, będące dowodem prastarych zwyczajów ludożerstwa.
W bliskim sąsiedztwie Demnovskej doliny znanej w świecie ze swoich jaskiń, znajdują się różne piękne wytwory skalne, które to możemy podziwiać w Janskej dolinie. Wszystkim zainteresowanym dokładnymi informacjami o jaskiniach polecamy Muzeum Ochrony Przyrody i Jaskiń w Liptovskom Mikulasu, gdzie znajdziemy wiele eksponatów speleologicznych.
Demnovska jaskinia wolności

Jest to najczęściej odwiedzana jaskinia na Słowacji. Znajduje się w Demnovskej dolinie, w północnym sektorze Niskich Tatr, w Narodowym parku przyrody i rezerwatu Demnovska dolina. W ostatnim czasie rocznie odwiedza ją około 175 000 turystów. Odkryta została w 1921 roku, a udostępniona od 1924 roku. Obecny otwór wejściowy, który został sztucznie wytworzony, znajduje się na wysokości 870 m n.p.m. Dochodzimy do niego dobrym i solidnym chodnikiem, przy którym rozmieszczone są tablice informacyjno-szkoleniowe.

Podziemne wnętrza wytworzyły podziemne wody rzeczki Demnovky i Żadnej (tylnej) wody w kompleksie wapiennych gór. Ma interesujący system korytarzy (boczne spadające korytarze wnikają do horyzontalnych płaszczyzn jaskini, podziemnych sieni i domów, jest również bogato ozdobiona soplami. Oprócz stalagmitów, stalaktytów i wspaniałych kamiennych wodospadów znajdują się tutaj również charakterystyczne, bogato zdobione małe jeziorka pokryte soplową dekoracją na powierzchni wody, jaskiniowymi perłami oraz różnymi wytworami na dnie. Oprócz białych sopli zobaczyć można również różowe i czerwone. Najniższymi sektorami jaskini przepływa podziemny nurt wodny Demnovky.

Z całkowitej długości 8400 m udostępnionych jest 1800 m. Jaskinię możemy zwiedzać dwiema trasami. Małym kołem: 1,2 km - 60 min., oraz dużym kołem: 2,2 km - 100 min. Jaskinia została uznana za Narodowy pomnik przyrody. Od 1993 roku w jaskini odbywają się uzdrawiająco - speleoklimatyczne pobyty.
Demnovska jaskinia lodowa

Znajduje się na prawej stronie Demnovskiej doliny na północ od Demnovskej jaskini wolności z wejściem w skale Basta na wysokości 840 m.n.p.m. Wytworzył ją dawniejszy podziemny nurt wodny Demnovky. Jaskinie badał w latach 1719 - 1923 Juraj Bucholz junior. Duża ilość napisów na ścianach jaskini oraz bogata literatura świadczy o dużym zainteresowaniu badaczy naukowych w tamtych latach. Również w kręgach szerszego społeczeństwa było spore zainteresowanie sprawami jaskiń. Jaskinia nazywana była również Smoczą jaskinią dzięki odkryciom kości jaskiniowego niedźwiedzia, uznawanych za kości smoka. W dolnej części jaskini znajdują się przepiękne lodowe rzeźby i kształty. Najpiękniejsze lodowe twory powstają wiosną, kiedy to wnika do jaskini najwięcej wody z roztopionego śniegu. Woda ta szybko zamarza tworząc olbrzymie słupy i podłogowy lód. Jaskinia ma długość 1750 m, dla zwiedzających udostępnione jest 650m.

Dla turystów została dostępna w 80 latach XIX wieku. Ponownie udostępniono ją w latach 1950-1952. Jaskinia jest również częścią Narodowego pomnika przyrody Demnovske jaskinie. Demnovska jaskinia wolności oraz Demnovska lodowa jaskinia mają swoje położenie w przepięknych terenach turystycznych, w Demnovskej dolinie w granicach Narodowego Parku Niskie Tatry. Proponujemy również odwiedzić znajdujące się tam jeziorko Vrbicke pleso.
Vaecka jaskinia

Znajduje się w Vazeckom krase na styku Kozich chrbtov z Liptovskou kotliną w zachodniej części w miejscowości Vazec. Wejście jest umieszczone na wysokości 784 m n.p.m. Długość jaskini wynosi 530 m. Jaskinia została odkryta w 1922 roku, a udostępniona zwiedzającym jest od 1934 roku. Horyzontalne chodniki zostały wyrzeźbione przez wody Bieleho Vahu. Jaskinia bogata jest w czysto białe stalagmity i stalaktyty. Drobne i kruche stalagmity oraz bizardne ukształtowanie stalaktytów przypominają krainę z bajki. Znaleziono tutaj kości jaskiniowego niedźwiedzia (Ursus spelaeus), które wystawione są w korytarzu Kostnica. Jaskinia jest Narodowym Pomnikiem Przyrody. Po rekonstrukcji w roku 1954 udostępnionych jest 235 m korytarzy.

Źródła:
- M. Szelerowicz i A. Górnego, Jaskinie Wyżyny Krakowsko – Wieluńskiej
- C. Parmy i A. Rajwy, Turystyczne Jaskinie Tatr”
- A. Plener,100 cudów natury w Polsce
- J. Tokarski …, Słownik Wyrazów Obcych
- P.Libner i G. Stefaniak, Geografia od A do Z repetytorium
- Podręcznik do geografii ( część 1)
- Świat Wiedzy
- Podróże
- Internet