Joseph Schumpeter – krytyka demokracji

• Starał się wypracować „realistyczny” model demokracji oparty na doświadczeniu
• Główne zadanie to ukazanie jak rzeczywiście funkcjonują demokracje
Demokracja to pewna metoda polityczna – układ instytucji, który umożliwia dochodzenie do decyzji politycznych (ustawodawczych i administracyjnych) poprzez nadanie określonym jednostkom władzy podejmowania decyzji we wszystkich sprawach w rezultacie zdobycia przez nie głosów ludu
Demokracja jest jednocześnie mechanizmem pozwalającym na rejestrowanie ogólnych pragnień zwykłych ludzi, choć same programy działania w sprawach publicznych pozostawione są w niej małym grupom ludzi odpowiednio doświadczonych i wykwalifikowanych
Demokracja pojmowana jest, jako układ instytucjonalny mający na celu wytwarzanie i legitymizację przywództwa i oznacza jedynie, że ludzie mają możliwość zaakceptowania lub odmowy zaakceptowania tych, którzy mają rządzić
Demokracja oznacza rządy polityków
• Funkcjonowanie demokracji polega na walce konkurencyjnych liderów politycznych i ich partii o mandat do rządzenia
• Demokracji nie charakteryzuje obietnica równości, optymalizacji warunków rozwoju człowieka i intensywnego uczestnictwa w życiu publicznym
• Obywatele cieszą się prawem okresowego wyboru rządzących i upoważniania ich, by działali w ich imieniu
Analiza rzeczywistości:
o Polityka w sposób nieunikniony staje się karierą
o Konkretny polityk ma swoje własne interesy polityczne, a profesja polityka, jako taka ma swoje odrębne interesy grupowe
o Dlatego politycy często nie służą interesowi swojej klasy lub grupy, z którą łączą ich powiązania osobiste
o Schumpeterowi nie chodzi bynajmniej o „frywolne i cyniczne” podejście do polityki, „frywolne i cyniczne” byłoby właśnie udawanie, że demokratyczne państwo może stać się „samoregulująca się wspólnotą” kierowaną wyłącznie zasadą „dobra wspólnego”, choć dobrze wiadomo, że jest grupa interesów, którym będzie ona służyć ponad wszystkie inne – interesy tych, którzy akurat rządzą  demokracja rozumiana jest, jako mechanizm zabezpieczania przed takimi pretensjami
o W nowoczesnym, złożonym świecie rządzi można tylko wtedy, gdy „suwerenne państwo” będzie oddzielone od „suwerennego ludu”

• „Suwerenność ludu”, jako pojęcie nieprzydatne i niebezpiecznie mgliste
• Schumpeter postrzegał elektorat jako masę ludzi zasadniczo słabych, podległych silnym impulsom emocji, niezdolnych intelektualnie do samodzielnego podejmowania decyzji i podatnych na siły zewnętrzne
• Rozumowanie ludzi skażone jest ignorancją i niezdolnością do trzeźwego osądu
• Dodatkowo zagadnienia polityki krajowej i zagranicznej są dla nich tak odległe, że zawodzi wobec nich poczucie rzeczywistości
• Jedynie poczucie odpowiedzialności płynące z bezpośredniego zaangażowania mogłoby przezwyciężyć tę ignorancję
• Typowy obywatel jednak analizuję politykę w sposób infantylny, co pociąga za sobą dwie poważne konsekwencje:
1. Wkładem przeciętnego obywatela w politykę rządzą w wielkim stopniu nieracjonalne przesądy i impulsy
2. Nastroje publiczne łatwo padają ofiarą demagogii ze strony politycznych karierowiczów, rzeczników biznesu czy „różnego rodzaju idealistów”
Demokracja przywództwa/elityzm konkurencyjny
• Krytyka wychodzi od podważenia idei dobra wspólnego, co do którego wszyscy mogliby się zgodzić lub można by ich do tego skłonić za pomocą racjonalnej argumentacji  idea bałamutna i niebezpieczna
• Ludzie mają różne potrzeby i wyznają różne wartości, wspólnota celów rzadko łączy ze sobą jednostki czy grupy, a nawet jak to się zdarzy to mogą się poróżnić choćby w kwestii sposobów realizacji danego celu
• Nowoczesne zróżnicowanie kulturowo i ekonomicznie społeczeństwo skazane jest na rozmaitość podejmowania wspólnego dobra
• Wartości ostateczne są poza zasięgiem logiki i dlatego wymykają się racjonalnej argumentacji
• Opierają się na teorii psychologii i tłumu i skuteczności reklamy w kształtowaniu preferencji Schumpeter twierdzi, że „wola ludu” („wola wyborców”) jest jedynie konstruktem społecznym, mającym niewielkie, lub nawet żadne oparcie w rzeczywistości i w postawach racjonalnych
• Zdolność autorów reklam do kreowania „potrzeb” nowych produktów i odwracania zainteresowania od starych świadczy o ułomności ludzkich pragnień i wyborów i ich podatności na manipulację
• W polityce spotykamy się przeważnie z wykreowaną, nie zaś prawdziwą „wolą ludu”, która w dzisiejszej rzeczywistości jest wytworem, nie siłą sprawczą procesu politycznego
• Ludowi przysługuje zaledwie rola wyborców
5 warunków, których spełnienie daje szansę, że demokratyczne metody rządzenia będą dobrze funkcjonować:
1. Przywódcy muszą być politykami dużego formatu
2. Rywalizujący ze sobą przywódcy (i partie) muszą konkurować w dość wąskim zakresie zagadnień politycznych, związani zgodą na ogólny kierunek polityki narodowej, na to, jaki program parlamentarny jest słuszny, i na ogólne rozwiązania ustrojowe
3. Polityków we wszystkich aspektach formułowania programów i administracji musi wspomagać dobrze przygotowana, niezależna biurokracja o „dobrej reputacji i tradycjach”
4. Musi istnieć „demokratyczna samokontrola”, czyli ogólna troska o eliminowanie np. mieszania się ról wyborców i polityków, nadmiernej krytyki rządu we wszelkich kwestiach, a także zachowań nieprzewidywalnych i gwałtownych
5. Kultura polityczna musi umożliwiać tolerancję rozbieżnych poglądów
Demokracja elit konkurencyjnych – PODSUMOWANIE
Podstawy ideowe  potrzeba skutecznego wyłonienia kompetentnej i przedsiębiorczej elity politycznej, zdolnej do podejmowania koniecznych decyzji politycznych i administracyjnych; ograniczenie samowoli politycznego przywództwa
Główne cechy:
 Rządy parlamentarne z silną władzą wykonawczą
 Konkurencja między przeciwnymi sobie elitami i partiami politycznymi
 Działanie parlamentu zdominowane przez grę między partiami
 Centralna pozycja przywództwa politycznego
 Biurokracja jako niezależna i dobrze przygotowana administracja
 Ustrojowe i praktyczne ograniczenia „efektywnego zakresu decyzji politycznych”
Warunki ogólne:
 Społeczeństwo przemysłowe
 Dezintegracja struktury konfliktów społecznych i politycznych
 Niedoinformowany i/lub kierujący się emocjami elektorat
 Tolerancja różnic poglądów w kulturze politycznej
 Pojawienie się kompetentnych warstw ekspertów i menadżerów o przygotowaniu technicznym
 Konkurencja państw o wpływy i korzyści w systemie międzynarodowym