Praca jest dobrodziejstwem. Praca jest błogosławieństwem. Praca jest ratunkiem. Słowa A. Watta uczyń mottem rozważań na temat pracy i sposobu pisania o niej w literaturze dwóch wybranych epok.

Praca jest pożytkiem człowieka. Poprzez pracę możemy się spełnić społecznie i moralnie. Praca niekiedy też staje się ucieczką przed samotnością i pustką. Daje człowiekowi bardzo wiele pozytywów. Ludzie pracują, ponieważ za pracę otrzymują wynagrodzenie, za które mogą utrzymać rodzinę. Pracują w polu, aby wyżywić się. Pracują, aby zapomnieć o nieszczęściach. Każdy z wymienionych powodów pracy ludzkiej był poruszany w różnych utworach na przestrzeni epok.
W poniższej pracy zostaną przedstawione utwory z okresu renesansu i pozytywizmu. Za przykład posłuży poezja wielkich przedstawicieli polskiego odrodzenia, Mikołaja Reja, Jana Kochanowskiego i Szymona Szymonowica.
Okres renesansu charakteryzował się poczuciem piękna i harmonii nieodzownie powiązany ze stanem ziemiańskim. Zapewniający człowiekowi prawdziwe powodzenie i radość. Radości płynące z życia człowieka z jego pracy na wsi. Za pierwszy ilustrację pracy człowieka posłuży utwór Mikołaja Reja "Żywot człowieka poczciwego".
Autor w powyższej pracy skupia się przede wszystkim na gospodarskich zajęciach szlachcica, zależnych od pory roku. Praca człowieka poczciwego opisywana jest jako przyjemność, a jeszcze większą rozkoszą są jej owoce. W rzeczywistości jednak sam szlachcic niewiele robi, a pełni raczej funkcję nadzorującego prace w gospodarstwie. Obraz „pracy” w tym utworze nakreśla się jako dobrodziejstwo. Można jednak zadać pytanie czyja praca jest dobrodziejstwem? Czy ciężka praca chłopów, czy może nadzór szlachcica? Być może ciężka praca chłopów jest dobrodziejstwem i błogosławieństwem dla szlachcica, gdyż przy małym nakładzie pracy może czerpie z niej najwięcej owoców.
Inne ujęcie pracy obrazuje się w "Pieśni świętojańska o Sobótce" Jana Kochanowski. Pieśń Panny XII to parafraza do utworu Horacego. Panna chwali życie na wsi. Przedstawia korzyści z niego płynące. Za największy pożytek uznaje przyjemną pracę gospodarza i gospodyni. Do obowiązków gospodarza należy opieka nad sadem, bydłem, a także zdobywanie pożywienia na polowaniach. Natomiast gospodyni zajmuje się głównie pracami domowymi. Obowiązki gospodarzy opisane zostały jako mało wyczerpujące i przynoszące niezwykłą satysfakcję. Trud pracy właściwie ustępuje miejsca niezwykłej przyjemności wykonywania codziennych czynności, zapewniających normalne funkcjonowanie rodziny. W utworze następuje wyidealizowanie życia na roli. W sielankowej wsi Kochanowskiego praca to niezwykłe dobrodziejstwo i błogosławieństwo.
Przeciwieństwem lekkiego i szczęśliwego życia na roli w dziele Kochanowskiego jest przykład Pietruchy i Oluchny z utworu Szymona Szymonowica "Żeńcy". W tym przypadku nakreśla się ogromny trud związany z pracą, Pietrucha i Oluchna pracują ciężko pod okiem Starosty. Ich praca zaczyna się jeszcze przed świtem, a kończy po zmierzchu. Czy w tym przypadku można mówić o dobrodziejstwie pracy? W tym przypadku nie jest ona ani dobrem, ani błogosławieństwem, ani też ratunkiem. Praca ukazana jest tu ciężarem i przymusem.
W pozytywizmie nadano pracy rangę bodźca odradzającego i umoralniającego jednostkę i społeczeństwo. Filozofia pozytywistyczna odnosiła się, bowiem do człowieka jako cząstki. Głoszono hasła pracy organicznej i u podstaw przez polskich pozytywistów. Gdy zawiodły zrywy powstańcze, właśnie praca dla kraju stała się najważniejsza. Ukazywała zachowanie polskości i podjęcie swoistej walki o utrzymanie ziemi w polskich rękach, jak również dbałość o warstwy najniższe.
Dla pisarzy pozytywistów praca stała się miernikiem wartości człowieka. Można to prześledzić chociażby na przykładzie powieści Elizy Orzeszkowej Nad Niemnem. Autorka podziela pozytywistyczny pogląd o rozwoju organicznym społeczeństwa opartym na zasadzie harmonijnego wzrostu, co wymaga wzajemnej wymiany usług. W ramach tej wymiany każdy członek społeczeństwa powinien, wykonywać przypadającą na niego cząstkę pracy. Ci, którzy ani pracą własnych rąk, ani umysłu nie uczestniczą w tym nieustającym procesie tworzenia – są zbędną, martwą częścią społeczeństwa.
Znaczenie pracy w życiu człowieka podkreśla wprowadzona do powieści legenda o Janie i Cecylii. Symboliczne znaczenie ma tu nazwisko, jakie król nadaje rodowi Jana i Cecylii. Orzeszkowa ukazuje, że bohaterem można zostać nie tylko na polu bitwy, ale również w codziennym życiu, wytrwale i uczciwie pracując. Z tego powodu autorka pozytywnie ocenia ludzi pracujących czynnie Kirłową, Bohatyrowiczów czy Benedykta Korczyńskiego. Justynę i Janka bardziej niż miłość łączy praca i wspólnota ideałów.
Pisarka – pozytywistka jasno i wyraźnie wypowiada się w swojej powieści na temat kryteriów oceny swoich bohaterów. Pozytywni to przede wszystkim ci, którzy kochają swój kraj rodzinny, pracują w pocie czoła dla niego i swoich najbliższych, krytykuje prywatę i kosmopolitan. Praca jest dla bohaterów dobrodziejstwem, błogosławieństwem od Boga.
Lalka B. Prusa przedstawia również bohaterów pozytywnych, użytecznych dla społeczeństwa, jak również i pasożytów, żyjących kosztem innych. Ponieważ rodzina nie mogła zapewnić Stanisławowi Wokulskiemu, głównemu bohaterowi powieści, godziwej edukacji, pracował on i zdobywał pieniądze sam, aby zdobyć wiedzę w szkole. Z trudem zgłębiał tajniki wiedzy przyrodniczej, którą był zafascynowany. Pragnął dokonywać pożytecznych odkryć naukowych. Został jednak kupcem i to był jego sposób na życie. Jego celem stała się chęć rozwijania polskiej gospodarki i robienie interesów na wielką skalę. Powieść Lalka ukazuje wielu bohaterów – ludzi cichej codziennej pracy, którzy dzień po dniu tworzą otaczającą ich rzeczywistość. Pracują, aby polepszyć swój byt i sytuację w kraju. Praca staje się ratunkiem i możliwością osiągnięcia założonych celów.
Podsumowując utwory z obu epok można stwierdzić, że praca zawsze łączy się z dobrodziejstw, błogosławieństwem, czy ratunkiem. Twórczość pisarzy renesansowych ukazywała wielką radość z możliwości wykazania się pracą, z którą łączył się także trud i ogromny codzienny wysiłek ludzi. Jednak podkreślić trzeba, że praca ta dotyczyła głównie chłopów, którzy w owych czasach nie byli ludźmi wolnymi. Natomiast wśród twórczości pozytywizmu motyw praca uznany był przez nich za wielką wartość i jedyny miernik oceny człowieka. Trzeba jednak pamiętać, że ukazywali oni pracę wolnych ludzi, pracujących z wyboru, a nie z nakazu.