Życiorys Monteskiusza

MONTESKIUSZ (Montesquieu) Charles Louuis de Secondat. ur. l S l 1689 w La Brede koło Bordeaux, zm. 10 II 1755 w Paryżu, myśliciel francuski, przewodniczący parlamentu (sądu) w Bordeaux, po sprzedaży tej godności poświecił się studiom prawnym i historiozoficznym. Odziedziczony majątek przeznaczył na zdobycie gruntownego wykształcenia i podróże po Europie (trzy lata trwał jego wojaż przez Niemcy. Austrię. Węgry. Włochy. Holandię i Anglię). Autor Rozważań nad przyczynami wielkości i upadku Rzymian (1734) i dzieła O duchu praw (174S). Debiutował wcześniej anonimowo Listami perskimi (1721), które przyniosły mu rozgłos. W roku 1727 wybrany został do Akademii Francuskiej. Nad rozprawą O duchu praw pracował dwadzieścia lat: przeprowadził tu studia porównawcze (i historyczne) nad ustrojem wielu państw europejskich, opowiadając się za modelem angielskim, w którym trójpodział władzy na ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą gwarantuje obywatelom wolność polityczną. Teza ta wywarła zasadniczy wpływ na kształtowanie się prawa ustrojowego w Europie i Ameryce. Choć nie postulował oparcia ustroju Francji na wzorcu angielskim (proponował raczej ograniczenie wzajemne władzy królewskiej, parlamentu i zarządów miejskich), to jego praca przesycona jest duchem liberalizmu (krytyka prześladowań religijnych, handlu niewolnikami, tortur). Dzieło M. spotkało się z ostrą krytyką konserwatywnie usposobionych kół dworskich i kościelnych, która - mimo ustępstw autora - doprowadziła do umieszczenia tego dzieła (29 XI 1751) na indeksie. Tezy autora potępiła również Sorbona (l VIII 1752). Tuż przed śmiercią napisał Esej o smaku z przeznaczeniem dla Encyklopedii, deklarując się po stronie rewolucji umysłowej.
LISTY PERSKIE wywołały skandal polityczny - w 1722 kardynał Dubois wydał zakaz czytania utworu. M. nie był pierwszym autorem, który opisał świat zachodni oczyma przybysza z zewnątrz (już w 1684 ukazał się Szpieg sułtana J.P. Marana), ale w przeciwieństwie do poprzedników jego dzieło zachowało wartość jako utwór literacki za sprawą trafności wielu spostrzeżeń i sprawności pisarskiej. Utwór został ujęty w formie powieści w listach, które kierują do przyjaciół (a także żon i służby) w Persji przebywający za granicą dwaj możni Persowie: Usbek i Riki. Ramy fabularne powieści tworzy pretekstowy najwyraźniej wątek niewierności żon Usbeka, pozostałych w seraju pod opieką eunuchów. Istotą Listów są jednakże spostrzeżenia przybyszów ze Wschodu dotyczące stosunków europejskich, w tym również rozwiązań ustrojowych. Pewne fragmenty Listów stanowią odrębne całości fabularne, jak np. epizod o troglodytach (listy XI-XIV), będący przypowieścią o pożytkach płynących z organizacji społecznej i nieszczęściach wywołanych anarchią społeczną. Autor traktował Listy jako przestrogę przed upadkiem systemu społecznego, który pragnął ratować. Listy jednak zawierały taki ładunek krytycyzmu wobec systemu społecznego feudalnej Francji, zapoczątkowały proces jego erozji, zwieńczony rewolucją. Wiele tu rozsianych uwag o sile detonatora: o kościele - Sądząc z obecnego stanu Europy, nie sposób, aby religia katolicka przetrwała w niej bodaj pięćset lat; o Ludwiku XIV - Lubi nagradzać tych, którzy mu śluza; ale równie hojnie płaci gorliwość, a raczej próżniactwo dworaków, co trudy wojenne rycerzy i wodzów: o arystokracji: Wielki pan to człowiek, który widuje króla, mówi z ministrami, który ma przodków, długi i pensje; o sądownictwie: Parlamenty podobne są owym ruinom, które depce się nogami; o prawie: Prawo to w dzisiejszej postaci jest wiedza, która uczy władców, do jakiego punktu mogą gwałcić sprawiedliwość, nie szkodząc własnym interesom. Sława Listów (w pierwszym roku ukazały się 4 wydania oficjalne i 4 pirackie) wynikała w równej mierze z ich krytycyzmu wobec rzeczywistości jak i z mistrzostwa formy, łączącej walory powieści, eseju i traktatu. Po poważnych refleksjach o prawodawstwie można tu znaleźć opis księgozbioru, będący satyrą na ówczesną kulturę, a po służbowej korespondencji z eunuchami - zmysłowy list miłosny albo refleksje teologiczne o prawdach wiary. Połączenie tych rozmaitych motywów w jednym utworze nadało mu wartość skrzącego się dowcipem, erudycją i krytycyzmem pamfletu na zmierzch feudalizmu.