Mediacje między sprawcą czynu a pokrzywdzonym.Etapy przeprowadzania mediacji.
Mediacja to alternatywna, pozasądowa metoda rozwiązywania sporów; to dobrowolne porozumienie między pokrzywdzonym i sprawcą. Celem której jest pomoc stronom konfliktu w osiągnięciu porozumienia akceptowalnego i zadawalającego dla wszystkich stron. Mediacja to proces, w którym bezstronna i neutralna osoba trzecia [mediator], wspomaga komunikację oraz działania stron zmierzające do rozwiązania problemu i opracowania ugody. Rolą mediatora jest oderwanie stron od wzajemnego oskarżania, obwiniania i gromadzenia dowodów winy oraz wsparcie komunikacji i działania stron, zmierzających do zdefiniowania problemu i ustalenia sposobu jego rozwiązania. Funkcje realizowane przez mediatora to:
- budowanie wzajemnego zaufania stron oraz zaufania do siebie
- edukowanie stron na temat konstruktywnego prowadzenia negocjacji
- modelowanie pożądanych zachowań w negocjacjach
- ułatwienie dojścia do porozumienia
Mediacja ułatwia rozwiązanie konfliktu drogą bez przemocy. Zaczyna i kończy się w prokuraturze (na Policji) lub w sądzie, ale odbywa się poza wymiarem sprawiedliwości i jest od niego niezależna. Uzupełnia istniejący system rozwiązywania konfliktów. Ma sprawić,
by do sądów docierały tylko te sprawy, których nie udało się rozwiązać przez inne powołane do tego instytucje.
Mediacja pozwala pokrzywdzonemu na wyrażenie jego uczuć i odczuć, oczekiwań i potrzeb. Przestępcy zaś umożliwia przyjęcie odpowiedzialności za skutki przestępstwa oraz podjęcie związanych z nią działań. Sprzyja trwałemu zakończeniu konfliktu między stronami lub jego złagodzeniu. W mediacji strony zachowują kontrolę nad procesem, wypracowane porozumienie jest ich własnym dziełem. W mediacji nie jest ważne, co się zdarzyło
w przeszłości (tym zajmują się właśnie organy wymiaru sprawiedliwości), ale jak rozwiązać problem, aby ani obecnie ani w przyszłości nie było kolejnych zdarzeń, które będą jego przejawami. Mediacja jest też niewątpliwą okazją do ustalenia, jak naprawić wyrządzoną szkodę społeczności lokalnej. Nic bowiem nie stoi na przeszkodzie, aby np. obok ustalenia formy i wysokości zadośćuczynienia dla pokrzywdzonego, sprawca zobowiązał się do nieodpłatnej pracy w określonym terminie, w ramach którejś z bliskiej sercu pokrzywdzonego organizacji czy instytucji, pomagającej np. ludziom chorym, samotnym lub biednym. Zobowiązać się do takiej pracy może zwłaszcza osoba, która bezsprzecznie wykaże, że nie jest w stanie aktualnie finansowo zadośćuczynić ofierze, ale której bardzo będzie zależeć na pojednaniu i naprawieniu szkody.
Mediacja służy zarówno pokrzywdzonemu jak i sprawcy czynu. Pokrzywdzony ma okazję nie tylko uzyskać zadośćuczynienie,
a w wypadku, gdy jest to możliwe - naprawienie szkody, ale może usłyszeć szczere przepraszam i wyzbyć się lęku przed sprawcą. Pokrzywdzony natomiast jedynie
w postępowaniu mediacyjnym może swobodnie i bez ograniczeń wypowiedzieć się i zadać dowolną ilość pytań, które jego zdaniem będą konieczne, aby dojść do porozumienia i aby dowiedzieć się, czemu go spotkało to, co go spotkało.
Pokrzywdzony może uzmysłowić sprawcy, jaką wyrządził krzywdę i przebaczyć mu, jeśli będzie chciał. I tutaj nasuwa się na myśl pytanie kiedy należy zdecydować się na mediację?
Otóż w wtedy gdy:
• strony pragną uniknąć kosztów procesu sądowego,
• strony pragną szybkiego porozumienia,
• strony chcą zachować kontrolę nad sposobem rozwiązania konfliktu bez oddawania sprawy w ręce sędziego.
Aktualnie z instytucji mediacji można skorzystać między innymi w sprawach karnych:
1) W toku postępowania przygotowawczego
2) W toku postępowania sądowego
3) W toku wykonywania kary ("mediacja po wyroku")
Sąd, a w postępowaniu przygotowawczym prokurator (po postawieniu podejrzanemu zarzutów), może z inicjatywy lub za zgodą pokrzywdzonego i oskarżonego, skierować sprawę do instytucji lub osoby godnej zaufania w celu przeprowadzenia postępowania mediacyjnego między pokrzywdzonym i oskarżonym (art.23a 1 K.p.k.).
W czasie wykonywania kary ugoda zawarta między sprawcą a ofiarą w wyniku mediacji lub sesji sprawiedliwości naprawczej byłaby uwzględniania przez sąd przy orzekaniu
o warunkowym zwolnieniu. Sąd mógłby odwołać zwolnienie, gdyby skazany nie wypełniał warunków ugody.
Wysiłki na rzecz szerszego stosowania mediacji wspiera Polskie Centrum Mediacji.
W sierpniu ub. r. przygotowano tam projekt kodeksu postępowania mediatora, który uwzględnia także mediację po wyroku. Za jej podstawę prawną autorzy projektu uznają art. 162 par. l kkw, który dotyczy sytuacji, gdy rozważane jest warunkowe przedterminowe zwolnienie skazanego. Dopuszczają jednak prowadzenie mediacji niezależnie od możliwości przedterminowego zwolnienia, na każdym etapie odbywania kary pozbawienia wolności.
Zgodnie z projektem, sprawa może być skierowana do mediacji przez sąd penitencjarny,
na wniosek przedstawiciela administracji zakładu karnego, sądowego kuratora zawodowego, skazanego, pokrzywdzonego lub z urzędu.
Strona może zatem złożyć wniosek o przeprowadzenie mediacji samodzielnie lub zgodzić się na udział w mediacji w przypadku, gdy skierowanie sprawy do mediacji zaproponuje organ prowadzący sprawę (Policja, Prokuratura, Sąd).
W przypadku skierowania sprawy do instytucji, może ją prowadzić dowolny mediator, który w niej pracuje, a w przypadku skierowania sprawy do mediatora z listy osób godnych zaufania prowadzonej w Sądzie Okręgowym, mediację prowadzi konkretna, znana z imienia
i nazwiska osoba. O tym, kto będzie prowadził daną sprawę, decyduje organ kierujący.
W efekcie mediacji, strony mogą sformułować ugodę, której treść dotyczyć może spraw będących przedmiotem konfliktu między nimi, a zatem niekoniecznie dotyczących czynów opisanych w zawiadomieniu o popełnieniu przestępstwa (np. strony mogą objąć ugodą kwestie majątkowe czy dotyczące dalszych, wzajemnych relacji). Ugoda może zawierać zapisy mówiące o formie i terminie ewentualnego zadośćuczynienia. Mediacja nie kończy postępowania karnego. Dalszy tok sprawy zależy od organu kierującego, mediacja ma jednak znaczenie dla sposobu jej zakończenia:
Postępowanie karne może zostać umorzone w sprawach z oskarżenia prywatnego. (art.342 2 K.p.k.).
Postępowanie karne może zostać warunkowo umorzone na wniosek prokuratora lub możliwość warunkowego umorzenia dostrzeże sąd, który w wyroku umarzającym postępowanie, określi obowiązki nałożone na oskarżonego oraz sposób i termin ich wykonania, mogące być zgodne z obowiązkami wskazanymi w ugodzie mediacyjnej (art.342 2 K.p.k.).
Sąd wymierzając karę bierze pod uwagę pozytywne wyniki przeprowadzonej mediacji pomiędzy pokrzywdzonym a sprawcą albo osiągniętą pomiędzy nimi ugodę (art. 53 3 K.k.)
Sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, jeżeli doszło do pojednania stron i szkoda została naprawiona lub strony uzgodniły sposób jej naprawienia (art. 60 2 pkt.1 K.k.).
Sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, jeżeli sprawca czynił starania o naprawienie szkody (np. chciał brać udział w postępowaniu mediacyjnym) art.60 2 pkt.2 K.k.
W sprawach karnych mediacja dla stron jest bezpłatna, a czas jej trwania w toku postępowania karnego nie powinien przekroczyć jednego miesiąca. Polskie prawo przewiduje również możliwość przeprowadzenia tzw. mediacji po wyroku. Może być ona prowadzona pomiędzy pokrzywdzonym a sprawcą przebywającym w więzieniu, a jej wynik jest szczególnie istotny w przypadku, gdy sąd penitencjarny rozważa możliwość warunkowego przedterminowego zwolnienia sprawcy.
Dla pokrzywdzonych przestępstwem może być również istotne, że mediację można prowadzić również w ramach postępowania cywilnego. Nic zatem nie stoi na przeszkodzie, aby z niej skorzystać w przypadku wszczęcia postępowania związanego z roszczeniami pokrzywdzonego, które np. nie zostały w pełni zaspokojone zasądzonym, prawomocnym odszkodowaniem.
Istotne jest to, że w przypadku spraw cywilnych nie musimy czekać na decyzję sądu cywilnego, tj. możemy samodzielnie doręczyć wniosek o przeprowadzenie wybranej przez siebie osobie, posiadającej pełną zdolność do czynności prawnych i nie będącej czynnym zawodowo sędzią (a zatem nie musi to być mediator wymieniony na listach stałych mediatorów w sprawach cywilnych, dostępnych w Sądzie Okręgowym) i zawrzeć z nią umowę o mediację.
Należy zaznaczyć, że z mediacji mogą skorzystać również pokrzywdzeni czynem karalnym nieletniego. Art. 3a. 1. ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich daje możliwość skierowania sprawy w każdym stadium postępowania przez sąd rodzinny, z inicjatywy lub za zgodą pokrzywdzonego i nieletniego, do instytucji lub osoby godnej zaufania w celu przeprowadzenia postępowania mediacyjnego.
Sam proces mediacji w sprawach nieletnich może trwać dłużej, niż zwyczajowo trwa mediacja w sprawach z udziałem dorosłych, choć nie powinno przekroczyć 6 tygodni. Kosztem mediacji w sprawach z udziałem nieletnich, obciążony jest Skarb Państwa.
W czasie wykonywania kary ugoda zawarta między sprawcą a ofiarą w wyniku mediacji lub sesji sprawiedliwości naprawczej byłaby uwzględniania przez sąd przy orzekaniu
o warunkowym zwolnieniu. Tutaj także sąd mógłby odwołać zwolnienie, gdyby skazany nie wypełniał warunków ugody.
Ideą mediacji jest to, że oskarżony i pokrzywdzony mają sami dojść do porozumienia;
w obecności mediatora ustalić w jaki sposób sprawca dokona zadośćuczynienia. Forma zadośćuczynienia nie jest sprawcy narzucona przez organ procesowy, czy mediatora.
Podstawowe zasady postępowania mediacyjnego:
dobrowolność - nikt nie ma prawa przymuszać kogokolwiek do mediacji
poufność - mediator jest zobowiązany do przestrzegania poufnego charakteru postępowania
bezstronność - mediator nie popiera żadnej ze stron, pomaga jedynie obu stronom
w pełnym uczestniczeniu i osiąganiu korzyści z mediacji
neutralność - mediator nie może narzucać stronom własnych rozwiązań
akceptowalność - oznacza zgodę stron na osobę mediatora i warunki mediacji
Postępowanie mediacyjne może doprowadzić do zawarcia między stronami ugody, lub nawet pojednania. Pozytywny wynik mediacji powinien wpłynąć na decyzję jaką w sprawie podejmie organ procesowy, ale nigdy nie przesądza o tym jakie rozwiązanie w orzeczeniu sąd przyjmie.
Brak zgody stron/y na udział w mediacji nie pociąga za sobą żadnych negatywnych skutków. Strona ma prawo do nie wyrażenia zgody na udział w mediacji oraz wycofania zgody na każdym etapie postępowania. Uczestnictwo w mediacji nie może być wykorzystane przez organ prowadzący postępowanie karne, jako dowód przyznania się do winy. Sprawozdanie
z mediacji nigdy nie dostarcza dowodów w sprawie, nie stanowi źródła dowodowego dla prokuratora czy sądu. Gdy jednak obie strony dojdą do porozumienia i zgoda na mediację jest obupulna stosuje się następujące etapy mediacji:
1) Przygotowanie – mediator nawiązuje wstępne kontakty z każdą ze stron, stara się wzbudzić zaufanie, wyjaśnia zasady prowadzenia negocjacji i własna rolę. Etap ten kończy się niezbędnymi ustaleniami organizacyjnymi.
2) Początek formalnego spotkania – rozpoczyna się do wyjaśnienia zasad mediacji oraz uzyskania zgody stron na respektowanie tych zasad. Najważniejszy jednak moment tej fazy to uświadomienie stronom konsekwencji braku porozumienia.
3) Prezentacja punktów widzenia przez strony – na początku strony określają swoje stanowiska, a następnie wspólnie mediatorem ustalają zakres omawianych spraw.
4) Faza polegająca na identyfikacji alternatywnych sposobów rozwiązywania konfliktu – należy wspólnie ustalić możliwe alternatywy, a następnie starać się je dostosować do interesów obu stron.
5) Etap oceny alternatyw i negocjacji – strony oceniają przydatność alternatyw ze względu na własne cele, analizują ograniczenia w przyjęciu poszczególnych postaw.
6) Faza podejmowania decyzji – zachęcając strony do kooperacji mediator wskazuje znów na negatywny skutek braku porozumienia. Na koniec nakłaniamy do przyjęcia ostatecznych rozwiązań.
7) Zamknięcie negocjacji – jeszcze raz prosimy o wspólną akceptację przyjętych rozwiązań i potwierdzamy to pisemnym porozumieniem
Oskarżony, który pojednał się z pokrzywdzonym na drodze postępowania mediacyjnego, naprawił szkodę, zadośćuczynił, ma szansę na złagodzenie kary. Należy podkreślić, że ma szansę, a nie pewność, gdyż ostateczna decyzja w sprawie należy do organu procesowego, który biorąc pod uwagę wynik mediacji, nie jest ograniczony w wyborze rodzaju i wysokości kary.
Konflikty są nieodłącznym elementem życia społecznego, zapewne doprowadziłyby
w końcu do całkowitej destrukcji zbiorowości społecznych gdyby nie wypracowane procedury ich rozwiązania. Działania podejmowane przez ludzi w sytuacji konfliktu zależą od cech ich osobowości, temperamentu oraz tego, jak ważny jest dla nich przedmiot konfliktu i jakie sposoby radzenia sobie z nimi znają i preferują.
Konflikty powstają w wyniku słabej komunikacji między ludźmi, rywalizacji, przyjęciem nieodpowiednich wartości czy celów, są one nieuchronne i nie można ich uniknąć, można jedynie je kontrolować i rozwiązywać a jedną z bardzo skutecznych metod aby załagodzić „zwaśnione rody” jest właśnie mediacja tym bardziej, że jest szczególnie korzystną formą regulacji konfliktów w tych przypadkach, w których strony pozostają ze sobą w stałych i bliskich kontaktach (sprawy rodzinne, sąsiedzkie itp.), gdy zdarzenie ma charakter jednostkowy, przypadkowy, a konflikt między stronami występuje od niedawna lub sprawa dotyczy przestępstw drobnych.
Bibliografia:
1) Miesięcznik "Forum Penitencjarne" ukazuje się od maja 1998 r. Wyd .Centralny Zarząd
Służby Więziennej
2) "Mediacja w polskim prawie karnym", Warszawa 2004, Oficyna Wydawnicza MS
3) Kodeks Karny ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r [(art. 53 3 K.k.),
(art. 60 2 pkt.1 K.k.), (art.60 2 pkt.2 K.k.) oraz Kodeks Postępowania Kranego
Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. [ (art.342 2 K.p.k.). ,
4) Stowarzyszenie mediatorów rodzinnych- wikipedia 2006 www.smr.org.pl