Handel międzynarodowy

Żadna współczesna gospodarka nie może rozwijać się w całkowitej izolacji. Nierównomierne rozprzestrzenianie zasobów naturalnych od stuleci symulowało wymianę handlową pomiędzy różnymi krajami. Handel międzynarodowy jest ważnym czynnikiem dynamizującym ogólny rozwój gospodarczy, zapewnia stałe dostawy niezbędnych surowców, płodów rolnych, dóbr kooperacyjnych oraz technologii.
Handel międzynarodowy jest to zjawisko ekonomiczne polegające na przekazywaniu towarów pomiędzy krajami – może mieć charakter bezpośredni – towaru na towar , lub pośredni – (pieniężny) towaru na pieniądz , pieniądze na towar.
Handel zagraniczny dzielimy na import i eksport.
Importem nazywamy kupno towarów lub usług z zagranicy. Jest wynikiem międzynarodowego podziału pracy. Zaopatruje gospodarkę w towary (usługi), których wytworzenie w kraju uważa się w danych warunkach za niemożliwe lub mniej korzystne niż wykorzystanie dóbr realizowanych za granicą.
Natomiast eksport jest to wywóz i sprzedaż za granicą towarów i usług do państw u których można dany towar czy usługę korzystniej sprzedać i które nie są w stanie same tego towaru dla siebie wytworzyć.
Handel towarami i usługami pomiędzy państwami ma zasadniczy wpływ na stan światowej gospodarki. To właśnie sytuacja na globalnym rynku decyduje o bogactwie lub ubóstwie wielu milionów ludzi.
Handel międzynarodowy pozwala krajom wyspecjalizować się w produkcji takich dóbr, które można w danym kraju wytworzyć możliwie najtaniej co najczęściej wiąże się z dostępem do surowców. Każdy kraj stara się nie produkować towarów które gdzie indziej można wyprodukować taniej. Lepiej jest takie towary sprowadzić z zagranicy, a krajowy przemysł skoncentrować na tym co można będzie korzystniej sprzedać na międzynarodowym rynku.
Niektóre kraje mają tak bogate i różnorodne zasoby naturalne że są w stanie, korzystając z własnych surowców, wyprodukować praktycznie wszystkie towary, jakie są im potrzebne. Mimo to kraje te często koncentrują się na produkcji tych towarów, które na międzynarodowym rynku zapewniają największą zyskowność..
Światowy rynek jest w większości kontrolowany przez prywatne przedsiębiorstwa. Udział firm państwowych jest niewielki. Od momentu upadku systemu komunistycznego, a dokładniej od czasu rozwiązania Rady Wzajemnej Pomocy Gospodarczej w 1991 r. udział ten stał się jeszcze mniejszy.
Wprawdzie rządy rzadko uczestniczą w transakcjach handlu międzynarodowego, jednak prowadzona przez nie polityka wywiera na rynek znaczny wpływ. Często rządy, w celach ochrony własnego rynku pracy bądź też w celu utrzymania kluczowych gałęzi przemysłu wprowadzają bariery celne. Innym sposobem jest wprowadzenie limitów importowych. Takie sztuczne bariery, ograniczając swobodny przepływ towarów, zmniejszają wartość obrotów w handlu międzynarodowym i powodują że niektóre produkty stają się nieproporcjonalnie drogie.
Rządy krajów rozwiniętych często wprowadzają bariery celne na produkty o wysokim stopniu przetworzenia sprowadzane z krajów rozwijających się, co powoduje znaczny wzrost ich cen końcowych, a zatem zmniejsza konkurencyjność. Kraje rozwijające się zmuszone są więc eksportować swoje bogactwa naturalne, które wprawdzie nie przynoszą takich zysków, ale nie są obciążone cłem, dzięki czemu mogą być tańsze, a więc bardziej konkurencyjne. Mimo tych utrudnień kraje rozwijające się musza cos eksportować, by zdobyć środki na zakup i import tych towarów których same z różnych przyczyn nie są w stanie wyprodukować. Taka polityka bogatych państw uprzemysłowionych hamuje rozwój przemysłu i ogólnie rzecz biorąc, całych gospodarek państw rozwijających się.
Zdarza się że restrykcje celne dotykają także tej drugiej, silniejszej gospodarczo strony. Kraje rozwijające się również wprowadzają ograniczenia na import towarów z krajów rozwiniętych. Działania te mają na celu wsparcie krajowego przemysłu i zapewnienie większego wewnętrznego popytu na krajowe surowce. Ograniczenie importu niektórych towarów pomaga rodzimym producentom sprzedać na rynku wewnętrznym swoje produkty, często gorsze jakościowo, jednak dzięki cłom znacznie tańsze od importowanych.
USA są bez wątpienia największa potęgą gospodarczą świata, jednak ich udział w międzynarodowym obrocie towarowym nie jest juz tak dominujący. Powodem takiego stanu rzeczy jest to iż lwia część produkcji amerykańskiego przemysłu trafia na rynek wewnętrzny. Poza tym w USA znajdują się złoża niemal że wszystkich bogactw naturalnych, zatem nie są one zmuszone do importowania wielu surowców. Inaczej jest w przypadku Europy, która jest znacznie uboższa w bogactwa, a oprócz tego podzielona na wiele państw. W związku z tym Europa stała się największym światowym rynkiem handlu międzynarodowego.
W latach 1918-1945 Europa handlowała głównie ze swoimi koloniami. Z czasem jednak zaczął rosnąć obrót towarami pomiędzy krajami europejskimi, najwyraźniejszy wzrost nastąpił w handlu środkami produkcji. Po wojnie dotychczasowe kolonie odzyskiwały niepodległość, w związku z czym obroty w handlu między krajami jeszcze się zwiększały. Zacieśnianie więzi handlowych doprowadziło do zawarcia porozumień które przybrały instytucjonalne formy Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej (obecnie Unia Europejska) i Europejskiego Stowarzyszenia Wolnego Handlu (EFTA). Obecnie największymi potęgami handlowymi świata są USA, Niemcy, Japonia, Włochy, Wielka Brytania i Francja.

Podstawowe znaczenie dla kształtowania się polskiego handlu zagranicznego miały lata 1989-1992 w których to wcześniej zmonopolizowany przez państwo handel i jego dwuwalutowość ( dolar i rubel transferowy) zostały radykalnie zreformowane. Od 1.01.1990 ustawowo ustalono, że obroty towarowe z zagranicą są dozwolone dla każdego na jednakowych prawach. Wprowadzenie w 1990 roku wymienialności złotego wyeliminowało dwuwalutowość i czarny rynek na rzecz obrotu kantorowego. Od 1990 podstawowym środkiem regulacji eksportu i importu jest poziom kursu walutowego oraz taryfa celna.
Nasza gospodarka nie ma jednego dominującego profilu. Polska jest znaczącym producentem zarówno żywności, jak i produktów przemysłu ciężkiego oraz energii elektrycznej. Ponadto stanowi duży rynek zbytu, o który zabiegają firmy z różnych krajów świata. W strukturze eksportu największą rolę odgrywa sprzedaż maszyn i urządzeń. Na drugim miejscu znajdują się środki transportu, głównie samochody osobowe (fabryki i montowanie Daewoo, fiata, skody czy opla). Polska jest również znaczącym producentem i eksporterem metali nieszlachetnych (głównie stali) i wyrobów z nich wytwarzanych, a także materiałów i wyrobów włókienniczych oraz żywności. Na dalszych miejscach znajdują się tworzywa sztuczne i ich produkty, chemikalia i farmaceutyki oraz wyroby z miedzi.
Podobnie jak w eksporcie, tak i w strukturze importu najważniejsze są maszyny i urządzenia. Drugie miejsce przypada surowcom i produktom mineralnym oraz paliwom. Wśród tej grupy dominują rudy żelaza, a z paliw- ropa naftowa i gaz ziemny. Polska importuje również znaczące ilości produktów przemysłu chemicznego i farmaceutycznego, środków transportu (samochody osobowe i ciężarowe, samoloty) oraz metali nieszlachetnych i żywności.
Struktura eksportu i importu jest bardzo dynamiczna i podlega zmianom, podobnie jak każdy ze wskaźników ekonomicznych. Dobrym przykładem jest handel produktami żywnościowymi. Tu produkcja nie daje się bowiem w pełni przewidzieć, gdyż mogą na nią wpływać czynniki o dużej zmienności (np. warunki klimatyczne, epidemie chorób zwierzęcych). Prowadzi to do ciągłej zmiany ilości i rodzaju eksportowanych bądź importowanych produktów.
Do 1989 r. głównym partnerem Polski w handlu zagranicznym był Związek Radziecki. Tamtejszy rynek pochłaniał w zasadzie każdą ilość różnorodnych towarów. Po wprowadzeniu w naszym kraju zasad wolnego rynku i rozpadzie ZSRR kierunki polskiego eksportu i importu uległy zmianie. Jeszcze w 1990 r. podobne ilości towarów sprzedawano do ZSRR i Niemiec oraz sprowadzano z tych krajów, ale już w 19992 r. stan był podobny do dzisiejszego. Obecnie większość sprzedawanych za granicę towarów trafia na rynek niemiecki. Niemcy są tez dla Polski głównym eksporterem. Rosja pozostała jednak nadal ważnym dostawcą niektórych produktów, głównie paliw i wybranych surowców mineralnych, choć jej udział w odbiorze naszych towarów jest zdecydowanie niższy. Do innych znaczących partnerów handlowych należą kraje Unii Europejskiej, przede wszystkim Włochy, Francja, Wielka Brytania, i Holandia. W Europie Środkowej najważniejszym partnerem są Czechy. Poza naszym kontynentem stosunkowo ożywiona wymiana prowadzona jest ze Stanami Zjednoczonymi i niektórymi państwami Dalekiego Wschodu (głównie Chiny, Japonia, Tajlandia).
Od wielu lat handel zagraniczny Polski wykazuje znaczącą przewagę importu nad eksportem. Wynika to nie tylko z bezpośredniej nadwyżki zagranicznych zakupów nad wartością sprzedawanych towarów własnych. Dodatkowo sytuację pogarsza silna pozycja złotówki, dzięki której często bardziej opłacalna jest sprzedaż jakiegoś produktu na rynku krajowym. Z drugiej strony, relatywnie wyższa siła nabywcza waluty stymuluje import. Znaczny wzrost importu był spowodowany m.in. importem dóbr inwestycyjnych służących modernizacji polskiej gospodarki na początku okresu transformacji systemowej oraz wysokim tempem wzrostu gospodarczego w Polsce, który pociąga za sobą wzrost zapotrzebowania na import inwestycyjny i zaopatrzeniowy. Pod koniec ubiegłej dekady powodem dużego deficytu handlowego stała się wysoka konsumpcja prywatna i publiczna. W latach dziewięćdziesiątych w strukturze towarowej polskiego handlu z UE zaobserwowano pewne zmiany, dosyć istotne w przypadku eksportu z Polski, w którym zwiększył się udział wyrobów przemysłowych kosztem produktów rolnych i mineralnych ..



LITERATURA
„Wielka encyklopedia PWN Gazety Wyborczej”
„Wielki Atlas Świata”
„Geografia 2” wyd. Operon