Translatoryka / podstawy tłumaczenia

Translatoryka – zbiór uogólnień dotyczących tłumaczenia (praktyk tłumaczenia) = translatologia = teoria tłumaczenia
Tłumaczenie – czynność wielowersyjna (wiele opcji tłumaczenia)
Tłumacz = Artysta (twórczy) – tłumacząc coś, tłumaczenie wywiera wpływ na teksty tłumaczenia i tłumacz wybiera sobie wersje tłumaczenia = MA WYBÓR
Tłumacz
1) Podaje wiele wersji jednego tłumaczenia
2) Umiejętność dobrania właściwej wersji do danej sytuacji
3) Powinien znać pewne typy tekstu

Tłumaczenie: oddanie treści, formy, emocje (teksty artystyczne)


Tłumaczenie - przekodowanie (transformacja)
komunikatu z języka źródłowego na język docelowy.


Tłumaczenie można rozumieć jako:
- rezultat działania tłumacza
- czynność
- praktykę translatorską.


Rodzaje tłumaczenia:
- międzyjęzykowe (między różnymi językami, np. krzesło => chair)
- wewnątrzjęzykowe (między różnymi rejestrami tego samego języka, np.
policjant => glina)
- międzysystemowe/intersemiotyczne (między różnymi systemami zapisu znaków, np. "trzy grosze"
=> "0,03zł")

Idąc dalej, tłumaczenie międzyjęzykowe dokonuje się z udziałem języków
- żywych (np. polski)
- martwych (np. łacina)
- naturalnych (np. polski)
- sztucznych (esperanto, języki programowania itp. ...oczywiście języki te
można systematyzować bardziej szczegółowo)

W praktyce istnieje też podział na tłumaczenia tekstów:
- mówionych (ustne)
- pisanych (pisemne)

Tłumaczenie ustne:
- symultaniczne (równoczesne np. kabinowe, szeptane)
- konsekutywne (następcze - osoba mówiąca wypowiada kilka zdań, a potem robi pauzę, by tłumacz je przełożył)




Można jeszcze dzielić tłumaczenia ze względu na tematykę:
- artystyczne
- publicystyczne
- naukowo-techniczne
- ...

W teorie tłumaczenia wchodzą:
- lingwistyka – w t. t. zaangażowana jest psychologia i psycholingwistyka
Język - ukształtowany społecznie zespół symboli, używanych w procesie komunikowania się zgodnie z obiektywnymi regułami budowania wypowiedzi językowych. Można zatem stwierdzić, że na język składają się dwa elementy:
• zbiór znaków
o fonemów (głosek)
o morfemów
o wyrazów
• reguł łączenia znaków
o fonologia
o morfologia
o syntaktyka
o semantyka
Język to sposób przedstawiania przedmiotów, czynności czy abstrakcyjnych pojęć za pomocą umownego systemu dźwięków bądź znaków.

Językoznawstwo (lingwistyka) jest nauką o języku. Zajmuje się funkcjonowaniem, powstawaniem i rozwojem języka, a także powiązaniami między poszczególnymi językami.
Kierunki badań językoznawczych można zebrać w trzy następujące przeciwstawne pary: językoznawstwo synchroniczne – językoznawstwo diachroniczne, językoznawstwo teoretyczne – językoznawstwo stosowane oraz makrolingwistyka – mikrolingwistyka.
Językoznawstwo ogólne to nauka o uniwersalnych regułach budowy i struktury języków świata, badająca też funkcje języka. Językoznawstwo ogólne pojawiło się w związku z potrzebą opisów języków obcych.
Jest zwykle dzielone na szereg dziedzin, stanowiących mniej lub bardziej niezależne kierunki badawcze. Należą do nich:
• fonetyka - nauka o dźwiękach (głoskach, fonach) używanych w poszczególnych językach świata,
• fonologia - nauka o fonemach, stanowiących podstawowe wzory dźwięków w danym języku,
• językoznawstwo historyczne - nauka badająca dzieje poszczególnych języków, a także podobieństwa w słownictwie, gramatyce, słowotwórstwie, składni pomiędzy językami spokrewnionymi,
• morfologia - nauka o wewnętrznej budowie wyrazów,
• pragmatyka - nauka o użyciu wyrazów i wyrażeń (dosłownym, przenośnym itd.) w aktach komunikacji,
• semantyka - nauka badająca znaczenia wyrazów i zdań z nich zbudowanych,
• składnia - nauka badająca sposoby tworzenia zdań z wyrazów,
• stylistyka - nauka badająca style języka.
• typologia języków - nauka badająca cechy gramatyczne występujące we wszystkich językach świata,
Akt mowy (od łac. actus – czyn, ang. speech act) - wypowiedzenie skierowane przez nadawcę do odbiorcy, którego celem jest przekazanie komunikatu za pomocą systemu znaków językowych.
Akt mowy dzieli się na dwie fazy: mówienie – faza podstawowa i zrozumienie słów osoby mówiącej – faza wykonana jest przez odbiorcę
en prosty podział zastąpił następnie Austin bardziej rozwiniętą klasyfikacją - wyodrębnił trzy potencjalne aspekty aktów mowy:
1. lokucyjny (tworzenie i artykułowanie wypowiedzi),
2. illokucyjny (intencjonalność wypowiedzi), obecny np. w obietnicach, ostrzeżeniach, prośbach,
3. perlokucyjny (dodatkowe, wtórne oddziaływanie na odbiorcę), obecny wtedy, gdy wypowiedź wywołuje u odbiorcy jakiś efekt (reakcja emocjonalna, wykonanie pewnej czynności).
Teoria aktów mowy opiera się na spostrzeżeniu, iż przy pomocy języka można nie tylko przekazywać informacje, ale i tworzyć fakty społeczne.
• akty bezpośrednie - intencja mówiącego odczytywana jest niezależnie od sytuacji np. Podaj mi szklankę wody.
• akty pośrednie – tekst aktu należy odczytywać kontekstowo, w różnych sytuacjach tekst może mieć różne znaczenie, np. okrzyk Och! może być w zależności od związanych z jego wypowiedzeniem okoliczności związany z radością, bólem lub strachem.

Mowa jest to używanie języka w procesie porozumiewania się, czyli konkretne akty użycia systemu językowego (złożonego ze znaków i reguł).
Celem mowy jest odbieranie i nadawanie komunikatów w formie przekazów językowych:
• ustnych
• pisemnych
• gestów i mimiki
Mowa spełnia następujące funkcje:
• ekspresyjną - przekazywanie uczuć
• komunikacyjną - informowanie o tym co znamy, widzieliśmy, słyszeliśmy
• regulacyjną - wydawanie i przyjmowanie dyspozycji
Kanał komunikacji to połączenie pozwalające na komunikację pomiędzy dwoma uczestnikami wymieniającymi się informacjami. Każdy przekaz jest wysyłany przez nadawcę oraz odbierany przez adresata wiadomości.

Wypowiedź (inaczej wypowiedzenie) to komunikat językowy lub minimalna jednostka językowa tekstu, która przybiera postać pojedynczego zdania lub zbioru takich zdań. Można je wydzielić przez analizę semantyczną lub formalną.



Kompetencja komunikacyjna – jednostkowa umiejętność używania języka odpowiednio do odbiorcy oraz do okoliczności towarzyszących procesowi komunikacji.
1. gramatyczny: umiejętność posługiwania się elementami leksykalnymi i regułami gramatycznymi
2. socjolingwistyczny: umiejętność tworzenia wypowiedzi odpowiednio do różnych kontekstów społecznych
3. strategiczny: właściwe stosowanie strategii komunikacyjnych
4. dyskursywny: umiejętność łączenia zdań zgodnie z regułami dyskursu

Kod językowy: zbiór wyrazów i reguł rządzących ich łączeniem, wspólny dla nadawcy i odbiorcy. Jest warunkiem porozumiewania się, systemem znaków, dzieki którym przekazujemy informacje. Najważniejszym kodem jest język.

Funkcje języka – relacje języka do szeroko rozumianego środowiska. Przez środowisko rozumiemy tu świat, rzeczywistość, przyrodę, społeczeństwo, ludzi, struktury społeczne, kulturę, procesy psychiczne, emocje, sytuacje komunikacyjne.
Językowi przypisywane są 3 podstawowe funkcje:
1. Kognitywna – poznawcza, racjonalna. Polega ona na wyrażaniu myśli, sądów, idei, pojęć, ale także na realizowaniu ich. Funkcja ta polega na zdobywaniu wiedzy o świecie. Badają ją: logika, psychologia, filozofia.
2. Społeczna – odzwierciedla miejsce i rolę języka w relacjach społecznych. Język jest narzędziem tworzenia i regulowania relacji społecznych. Jest też najważniejszym narzędziem podziału kompetencji i układu ról społecznych w różnych sytuacjach. Badają ją: socjologia, psychologia społeczna, medioznawstwo.
3. Afektywna – emotywna, ekspresywna. Jest związana z przekazywaniem emocji. Badają ją: poetyka, literaturoznawstwo, psychologia twórczości.
Wyróżnił 3 podstawowe funkcje języka:
1. Funkcja znaku, przedstawiania, opisywania stanu rzeczy i przedmiotów. Funkcję tę uważa się za najważniejszą dlatego, że tylko języki naturalne pełnią tę funkcję.
2. Funkcja wyrażania siebie, ekspresywne wyrażanie psychologicznych i fizjologicznych cech nadawcy. Znaki występują tu jak symptomy pewnych stanów i cech nadawcy.
3. Funkcja apelacyjna, impresywna, funkcja oddziaływania na odbiorcę za pośrednictwem mówienia. Znak jest tu sygnałem dla odbiorcy np.: stój, chodź.
Te trzy wymienione funkcje opierają się na następujących relacjach: relacji do podmiotu mówienia, relacji do mówiącego, relacji do słuchającego
Możliwa jest przy tym orientacja na:
• nadawcę – funkcja ekspresywna, w której celem komunikatu jest nadawca;
• odbiorcę – funkcja konatywna, impresywna, której istotą jest wpływ na partnera;
• kontekst – funkcja przedstawieniowa (referencyjna, symboliczna), czyli reprezentacja przedmiotów i faktów;
• kod – funkcja metajęzykowa, która koncentruje się na samym kodzie (opisuje język);
• kontakt – funkcja fatyczna, czyli nawiązanie i podtrzymywanie kontaktów w społeczeństwie;
• komunikat – funkcja poetycka, czyli operacje ze znakami, z formą językową tekstu, koncentracja uwagi na sposobie mówienia.
M. Halliday, twórca londyńskiej szkoły funkcjonalnej, autorytet w zakresie lingwistyki funkcjonalnej, doszedł do wniosku, że język dzieci ma o wiele więcej funkcji. Są to:
• funkcja interaktywna czyli interpersonalna, np. zabierz!, polegająca na używaniu języka jako narzędzia komunikacji społecznej; w zakresie tej funkcji Halliday rozróżnił funkcję regulacyjną sprowadzającą się do regulowania stosunków społecznych za pomocą formy przekazywania komunikatów, oraz funkcję indeksową (manifestacyjną), która występuje, gdy mówiąc o czymś nadawca wyraża przynależność do pewnej grupy społecznej;
• funkcja reprezentacyjna czyli reprezentacja jakichś stanów rzeczy, np. ba!; obejmuje nazywanie, przedstawianie komunikacji w formie znaków językowych, stanów racjonalnych, a także stany nieracjonalne, emocjonalne
• funkcja tekstowa, polega na organizacji aktów mowy, tekstu, za pomocą wyrazów językowych, a także uporządkowanie w tekście wyrazów funkcyjnych, np. oraz.
Można także wyróżnić funkcje języka, uwzględniając jego wpływ na środowisko:
1. Funkcja nominatywna (przedstawieniowa, metajęzykowa, nazywająca)
2. Funkcja kognitywna (poznawcza, funkcjonalna, encyklopedyczna) to rola języka w procesach poznania świata przez człowieka.
3. Funkcja perceptywna (dekodująca) to rola języka jako środka rozumienia tekstów.
4. Funkcja komunikacyjna (społeczna, pierwotna) umożliwia relacje społeczne, realizowanie wspólnej działalności, podział ról w społeczeństwie. Występuje w kilku rodzajach:
a) Funkcja interaktywna (interpersonalna)
b) Funkcja manifestacyjna (indeksowa)
5. Funkcja aktywna polega na użyciu języka w celu realizacji psychicznej, intelektualnej lub emocjonalnej aktywności człowieka.

Funkcje wypowiedzi
komunikacyjne
Gdy wypowiedzią towarzyszą rozmaite intencje komunikacyjne. Wyróżniamy:
• informacyjna (informatywna) — skupia się na przekazaniu komunikatu.
• ekspresywna — oddziaływanie na emocje.
• impresywna — wywoływanie reakcji.
• fatyczna — przyciąganie uwagi.
• metajęzykowa — skupienie uwagi na kodzie.
• poetycka — skupienie uwagi na walorach estetycznych komunikatu.
oza komunikacyjne
Wypowiedzi jednak mogą służyć nie tylko komunikowaniu w pełnym znaczeniu tego słowa. Funkcje te określamy jako:
• sprawcza (performatywna)
• magiczna
• ludyczna
• prezentatywna (charakteryzująca)


Bariery komunikacyjne
Czynniki, które utrudniają zrozumienie przekazu zawartego w wypowiedzi (o charakterze fizycznym i psychologicznym).
• utrudnienia percepcyjne
• wybiórczość uwagi
• brak umiejętności decentracji (przyjęcie perspektywy rozmówcy)
• różnice kulturowe
• stereotypy (chętniej słuchamy osób o wysokim statusie społecznym)
• samopoczucie