Mars
Siuda Bartłomiej IIId
MARS
Mars podobnie jak Merkury, Wenus i Ziemia zbudowane są ze skał. Dlatego też często nazywany jest planetą typu ziemskiego, w odróżnieniu od mniej gęstych planet olbrzymów, nazywanych jowiszowymi.
Mars jest czwartą według oddalenia od Słońca planetą. Starożytni Rzymianie nazwali ją imieniem swego boga wojny. Na niebie wyróżnia się wyraźnie rdzawym zabarwieniem i dlatego często nazywa się go Czerwoną Planetą.
Mars jest dużo mniejszy od Ziemi. Jego średnica wynosi jedynie 6794 km. Promień jego obrotu dookoła Słońca ma średnio 228 mln km, a pełny obieg po tej orbicie trwa 687 ziemskich dni.
Na pierwszy rzut oka Mars bardzo przypomina Ziemię. Na biegunach są widoczne lodowe czapy, jest atmosfera, a obrót dookoła własnej osi jest niemal równy ziemskiej dobie. Oś Marsa jest nieco przesunięta, więc również tam istnieje coś takiego jak ziemskie pory roku. Wszystkie te podobieństwa pozwalały niegdyś przypuszczać, iż na Marsie może być również życie. W 1976 roku dwie amerykańskie sondy kosmiczne Viking wylądowały na Marsie, ale nie odkryły żadnych śladów życia. Mimo to im oraz załodze Mariner zawdzięczamy szczegółowe poznanie planety. W 1996 roku ogłoszono, że w znalezionym na Antarktydzie meteorycie ALH 8400, pochodzącym z Marsa, stwierdzono obecność śladów prymitywnego życia sprzed 3,6 mld lat. Nie jest to, oczywiście, dowód, że na Marsie istniało życie, lecz jedynie hipoteza zachęcająca do dalszych badań. Jednym z priorytetowych celów przygotowywanych i planowanych misji kosmicznych do Marsa jest więc poszukiwanie na nim śladów życia.
Mars jest najlepiej poznaną, poza Ziemią, planetą Układu Słonecznego. Do 1 lipca 2006 roku w jego kierunku wysłano 37 bezzałogowych ekspedycji badawczych, z czego większość była prowadzona przez Stany Zjednoczone i Związek Radziecki.
Amerykańskie sondy odkryły unoszące się nad zagłębieniami obłoki mgły. Uczeni podejrzewają, że powstają one rano, kiedy pod wpływem słońca paruje wieczna zmarzlina. Po południu, kiedy słońce zachodzi, mgła opada w postaci mikroskopijnych kryształków lodu. Innym charakterystycznym elementem klimatu marsjańskiego są silne wiatry wiejące mimo cienkiej warstwy atmosfery. Wiatr unosi z powierzchni czerwony pył, dzięki czemu nawet niebo na Marsie ma różowawe zabarwienie.
Na rozległych równinach występują wysokie łańcuchy górskie i małe zniszczone kratery „zawiane śniegiem”, struktury przypominające dawne koryta rzek, których woda została prawdopodobnie wchłonięta w głąb szczelin powstałych po upadku meteorytów.
Na równiku na wschód od krainy wielkich, wygasłych już wulkanów, wśród których najwyższy jest Olimp, ma 25 kilometrów wysokości i 600 km średnicy, u podstawy znajdują się ogromne rozpadliny, zwane kanionami. Największa z nich to tzw. Dolina Marinerów ma prawie 5000 km długości i 120 km szerokości, a jej głębokość ocenia się na 3 do 6 km. Charakterystyczne są też dwa ogromne pouderzeniowe baseny: Hellas i Aryge. W okolicach biegunów Marsa pojawiają się sezonowo czapy polarne (jasne obszary okołobiegunowe na powierzchni planet; utworzone z mieszaniny lodów), w których do dziś zachowała się na Marsie woda (choć ich głownym składnikiem jest „suchy lód”- zestalony dwutlenek węgla CO2 ). Marsjańską wiosną „lody” czy też szrony, sublimują i czapy gwałtownie maleją.
Współczesne modele przewidują, że Mars ma rozległe (o promieniu 1700 km) żelazo – niklowe jądro, nad nim skalisty płaszcz o grubości 1660 km i cienką (33 km) skorupę pokrytą warstwą regolitu i pyłów bogatych w związki żelaza. Nad powierzchnią Marsa unosi się śladowa atmosfera. Atmosfera Marsa jest obecnie znacznie cieńsza i rzadsza niż atmosfera Ziemi. Składa się głównie z dwutlenku węgla (95%) oraz azotu (2,7%), argonu (1,6%), tlenu (0,15%) oraz śladowych ilości tlenku węgla, pary wodnej, neonu, kryptonu i ksenonu. Na wysokości około 15 km nad powierzchnią mogą tworzyć się chmury złożone z kryształków suchego lodu, a także lodu wodnego. Bliżej powierzchni powstają żółte obłoki pyłowe, unoszone do wysokości kilku kilometrów podczas częstych burz piaskowych. Stosunkowo duże różnice temperatur powierzchni Marsa (latem w południe 300K, przed świtem 170K, zimą prawie stale 273K) powodują powstawanie wiatrów, których prędkość dochodzić nawet do 300 km/h, oraz są przyczyną dużych fluktuacji ciśnienia i gęstości atmosfery, sięgających 30%. Ciśnienie atmosferyczne przy powierzchni Marsa jest około 100 razy mniejsze niż na Ziemi. Średnie ciśnienie atmosferyczne waha się w granicach 750 paskali (jest to około 0.75% ciśnienia atmosferycznego na Ziemi). Na Marsie nie występuje globalne (dipolowe) pole magnetyczne podobne do ziemskiego. Planeta posiada natomiast słabe pole magnetyczne o lokalnym charakterze. Temperatura na Marsie jest znacznie niższa niż na Ziemi. W okolicach równika jest najcieplej i czasami dochodzi ona do 0C jednak na biegunach spada do -140C w zimie.
Wokół Marsa krążą dwa księżyce o nieregularnych kształtach, będące prawdopodobnie przechwyconymi przez Marsa planetoidami, które odkrył Asaph Hall w 1877 r. Nazwano je Fobos (Groza) i Dejmos (Strach), czyli imionami synów mitycznego boga wojny, Aresa, helleńskiego odpowiednika Marsa. Obiegają one planetę po prawie kołowych orbitach położonych w płaszczyźnie jej równika w średnich odległościach od środka wynoszących, odpowiednio, 9,4 tys. km i 23,5 tys. km, czyli zaledwie 2,7 i 6,9 promienia Marsa. Ta bliskość macierzystej planety powoduje, że Fobos okrąża Marsa w ciągu 7 godz. 39 min. (a zatem trzy razy na dobę), a okres obiegu Dejmosa wynosi 30 godz. 18 min. Obracają się one w ten sposób, że - podobnie jak ziemski Księżyc - pozostają zwrócone do Marsa tą samą stroną.
Badanie Marsa jest sprawą wciąż żywą i aktualną. Już na sierpień 2007 roku przewiduje się wystartowanie lądownika Phoenix. Jednym z jego głównych celów będzie analiza gruntu w okolicach biegunowych w celu udowodnienia istnienia wody na Marsie.
Bibliografia:
„Świat Wiedzy” - Planeta Ziemia - Planety
Słownik szkolny „Astronomia” - Mars
Świat bez tajemnic „Słońce, gwiazdy i planety” - Czy na Marsie istnieje życie?
Erich Ubelacker - „Planety i podróże kosmiczne”