Malarstwo barokowe

Na uformowanie się malarstwa barokowego na przełomie XVI i XVII w. wywarło wpływ rzymskie środowisko artystyczne - nurt naturalistyczny, reprezentowany przez Caravaggia (caravaggionizm), i nurt klasycystyczny (wywodząca się z Bolonii rodzina Carraccicch, G. Reni, Domenichino) oraz kolorystyczna szkoła wenecka. Prądy te, przeplatając się z tendencjami mistyczno-symbolicznymi i nurtem sztuki dworskiej (zwłaszcza w krajach katolickich), były głównymi kierunkami malarstwa barokowego.
W malarstwie religijnym dominowała tematyka mistyczno-symboliczna i martyrologiczna, w malarstwie świeckim - sceny mitologiczne, alegoryczne, historyczne i portret, a także pejzaż, martwa natura, tematyka rodzajowa (zwłaszcza w Holandii, Flandrii i Hiszpanii). Kompozycja barokowa opierała się na układach diagonalnych i silnych efektach światłocieniowych. W malarstwie ściennym stosowano iluzjonizm (Guercino, P. da Cortona, A. Pozzo).
Iluzjonizm, dążenie do wywołania złudzenia rzeczywistości w sztukach plastycznych, głównie w malarstwie ściennym - stosowane już w starożytności. Ulubiony efekt w sztuce baroku, osiągany przez mistrzowskie operowanie perspektywą i światłocieniem oraz uwzględnianie punktu, z którego dzieło jest obserwowane. Szczytowe przykłady w dekoracjach ściennych A. Pozzo (1642-1709), np. w St. Ignazio w Rzymie.
Inne ważne ośrodki malarstwa: Hiszpania (D. Velzquez, F. de Zurbarn, B.E. Murillo), Flandria (P.P. Rubens, A. van Dyck, J. Jordaens), Holandia (F. Hals, Rembrandt, J. Vermeer van Delft), Francja (G. de La Tour, N. Poussin, C. Lorrain, Ch. Le Brun, H. Rigaud).
W Polsce malarstwo barokowe reprezentowali: T. Dolabella, J. Tretko, M.A. Palloni, J. Szymonowicz-Siemiginowski. Nastąpił też rozkwit rzemiosła artystycznego, zwłaszcza ceramiki, meblarstwa i tkactwa.
Velzquez Diego, Poddanie Bredy, 1635, Prado. Autor: Corel.
Wielcy malarze baroku:
Caravaggio, właściwie Michelangelo Merisi (1571-1610), malarz włoski, jeden z głównych przedstawicieli wczesnego baroku. Współtwórca malarstwa rodzajowego. Około 1590-1606 działał w Rzymie. Od 1606 w Neapolu, na Malcie i Sycylii. Prowadził awanturnicze życie i często wchodził w konflikt z prawem.
Caravaggio, Lutnista (ok.1595). Autor: Corel.
Reni Guido (1575-1642), malarz włoski, przedstawiciel szkoły bolońskiej wczesnego baroku, eklektyk. Działał głównie w Rzymie i Bolonii. Zdobył popularność dzięki wielkiej sprawności technicznej prezentowanej w licznych płótnach o tematyce religijnej, przepojonej duchem kontrreformacji, o narracji utrzymanej niekiedy w tonie melodramatycznym.
Domenichino, właściwie Domenico Zampieri (1581-1641), malarz włoskiego baroku, kontynuator sztuki Carraccich pozostający pod ich wpływem artystycznym, zwłaszcza jako współpracownik A. Carracciego w zakresie monumentalnego malarstwa freskowego. Działał głównie w Rzymie.
Guercino właściwie Francesco Barbieri (1590-1666), malarz włoski epoki baroku, w którą wkroczył zdecydowanie swoim najsłynniejszym dziełem tj. freskiem Aurora na sklepieniu pałacu Ludovisi w Rzymie, z dwustrefową kompozycją, iluzjonistycznie traktowaną malowaną architekturą, ruchliwością postaci i żywym światłocieniem.
Cortona Pietro da, właściwie Pietro Berrettini (1596-1669), włoski malarz i architekt barokowy. Czynny głównie w Rzymie, gdzie 1634-1638 był przewodniczącym Akademii św. Łukasza. Tworzył także w Wenecji i Florencji (1640-1647). Jeden z twórców barokowego malarstwa iluzjonistycznego. Malował freski w Rzymie (w kościele S. Bibiana 1624-1626, pałacach: Barberinich 1633-1639 i Pamphilich 1651-1654) i Florencji (w pałacu Pittich 1637-1647), w których dążył do maksymalnego zatarcia granicy między przedstawieniem i otaczającą rzeczywistością.
Pozzo Andrea (1642-1709), włoski malarz i architekt, matematyk, geometra, jezuita. Był przede wszystkim malarzem fresków. Włoski barok zawdzięcza mu szczytowe osiągnięcia w tej dziedzinie. Istotą jego malarstwa iluzjonistycznego (iluzjonizm) było zacieranie granicy pomiędzy architekturą a powierzchnią fresku.
Rubens Peter Paul (1577-1640), malarz flamandzki. Czołowy artysta okresu baroku, skupiający w swojej twórczości takie cechy epoki jak: wybujałość, żywiołowość, dynamika, niepokój i zmysłowość. Dzięki niezwykłej indywidualności narzucił swój styl całemu malarstwu flamandzkiemu na kilkadziesiąt lat.
Dzieła Rubensa: „Król Dawid”, „Tyberiusz i Agrypina”, „Portret Murzyna”, „Rittrato di Dona”, „Podniesienie krzyża”, „Zdjęcie z krzyża”, „Sąd Ostateczny”, „Pejzaż z tęczą”...
Dyck Anton van (1599-1641), malarz flamandzki, uczeń i współpracownik P.P. Rubensa, wcześnie zyskał sławę i zamówienia. Podczas kilkuletniego pobytu w Rzymie i Genui ugruntował swą pozycję cenionego portrecisty najznakomitszych rodów i autora kompozycji historycznych. W 1632 osiedlił się w Anglii, został pierwszym nadwornym malarzem króla Karola I.
Hals Frans (ok. 1580-1666), malarz holenderski, uczeń Mandera w Haarlemie, najbardziej oryginalny obok Rembrandta i D.J. Vermeera przedstawiciel malarstwa holenderskiego, błyskotliwy i wybitny portrecista wyróżniający się przenikliwą obserwacją i eksponujący bardziej temperament modela aniżeli subtelności fizjonomii
Rembrandt, właściwie Rembrandt Harmensz van Rijn (1606-1669), holenderski malarz i grafik. Jeden z największych artystów w dziejach sztuki, o cechach geniuszu zgodnego z tendencjami charakteryzującymi sztukę holenderską XVII stulecia.
Dzieła Rembrandta:
„ Piszący Tytus”, „Lekcja anatomii doktora Tulpa”, „Wymarsz strzelców”, „Autoportret”...
Poussin Nicolas (1593 lub 1594-1665), malarz francuski, czołowy klasycysta w malarstwie XVII w. Około 1612 przebywał w Paryżu, gdzie zetknął się z wpływami drugiej szkoły Fontainebleau i jej kierunku manierystycznego (manieryzm). Około 1621 współpracował z Ph. de Champaigne przy dekoracji Pałacu Luksemburskiego. W 1624-1640 w Rzymie.
Dolabella Tomasso (1570-1650), spolonizowany włoski malarz i grafik. Przeszczepił do Polski styl mistrzów późnego renesansu weneckiego (Veronesa, Tintoretta, J. Bassana), zainicjował wielkie kompozycje wielopostaciowe i przyspieszył odrzucenie techniki tempery na desce na rzecz oleju na płótnie. Wykształcony w Wenecji w schyłkowej fazie manieryzmu tam tworzył pierwsze swoje dzieła (np. w 1592 manierystyczny plafon w sali Senatu w Pałacu Dożów). Pojawił się w Polsce na zaproszenie króla Zygmunta III w 1598, dla którego pracował przynajmniej do 1609: dekorował sale Wawelu (nie zachowane) i malował obrazy historyczne związane z panowaniem króla (nie zachowane), a także portrety rodziny królewskiej (Portret konny Zygmunta III z około 1611).
Palloni Michał Anioł (1637-1719), malarz pochodzenia włoskiego. Wykształcony we Florencji i w Rzymie. W 1674 sprowadzony do Polski przez rodzinę Paców, od 1684 pracował dla J.D. Krasińskiego. Od 1688 nadworny malarz królewski Jana III Sobieskiego. Pracował też dla Leszczyńskich w Rydzynie. Był wybitnym twórcą barokowych polichromii, wzorował się na malarstwie P. da Cortona. Główne cechy jego fresków: dynamizm kompozycyjny, specyficzna gama barwna (jasny błękit z wiśniowym), sprzyjająca ekspresji szeroka faktura i uwzględnianie warunków świetlnych połączone z umiarkowanym iluzjonizmem.