Dlaczego turnieje rycerskie były popularne w wiekach średnich?
Średniowiecze to najdłuższa i najbardziej zróżnicowana z epok historycznych. Nieodłącznym elementem tego okresu był system feudalny, który wykształcił stan rycerski. Stan, którego głównym zajęciem była walka i służba wojskowa. Całe życie zbrojnego polegało na konfrontowaniu się z przeciwnikiem. W czasach wojen i wypraw krucjatowych wielokrotnie miał okazje pokazać swoje umiejętności. Inaczej to wyglądało w czasie pokoju. Znajdowano sobie przeciwników na turniejach, które zyskały ogromna popularność w wiekach średnich. W swojej pracy postaram się ukazać, dlaczego turnieje cieszyły się aż tak dużym zainteresowaniem.
Na początku należy się zastanowić, czym był i kiedy miał swój początek ten sposób walki. Czegoś na wzór turnieju można się już nawet doszukiwać w 842 roku. Wtedy to z okazji spotkania Karola Łysego i Ludwika Niemieckiego zorganizowano zawody, które jednak nie miały wszystkich elementów typowego turnieju. A mianowicie polegały one na symulowaniu manewrów Wojskowych oraz co najważniejsze nie doszło do bezpośredniego starcia. Natomiast pierwsze udokumentowane zmagania odbyły się w 1095 roku we Flandrii. Są to pierwsze zawody, co, do których nie ma żadnych wątpliwości, że się odbyły. Turnieje przebiegały w rożnej formie. Były dwa typy turnieju, melee oraz estor. W pierwszym brało udział wielu rycerzy jednocześnie podzielonych na dwa obozy, natomiast estor polegało na bezpośrednim starciu dwóch rycerzy..
Dla każdego rycerza wojna była często jedynym zajęciem. Biorąc udział w wyprawach i wojnach doskonalił swoje umiejętności, oraz zarabiał na utrzymanie siebie, konia i ekwipunku. Dzięki swym umiejętnością nieraz mógł zdobyć wielką fortunę. Wielokrotnie się zdarzało, że biedny rycerz dzięki swym umiejętnością zdobywał majątek walcząc na polach bitew. Swoimi czynami podczas wypraw niejednokrotnie mógł okryć się chwałą i sławą. Jednak, gdy nadchodził czas pokoju wtedy rycerz mógł stać się bezużyteczny. Brak zajęcia mógł spowodować, że jako stan rycerstwo mogło zaniknąć. Doskonale właśnie temu właśnie turnieje, w których zbrojni licznie i bardzo chętnie brali udział. Jednak na popularność takiej formy walki wpływało bardzo wiele aspektów.
Niejednokrotnie były to aspekty czysto militarne. Każdy rycerz nawet w czasie gdy nie były prowadzone walki musiał być w pełni sprawny i wyćwiczony we swym rzemiośle. Nie mógł sobie pozwolić na to, aby zatracić umiejętności, które są niezbędne dla pozycji którą zajmował w społeczeństwie. W każdej chwili musiał być gotowy do walki i służby swoimi umiejętnościami swemu panu. Dlatego turniej był idealnym miejscem do tego aby tych umiejętności nie zatracić. Początkowo turniej niewiele różnił się od prawdziwej wojny. Zamiast zabijać brano w niewolę. Podzieleni na dwa obozu rycerze zcierali się ze sobą, pozorowali ataki. Odbywające się takie zawody w różnej scenerii były doskonałą formą ćwiczenia taktyki oraz okazją do wymyślania coraz to nowych rozwiązań. Każdy rycerz mógł dzięki temu ćwiczyć własne zachowanie w czasie bitwy i współpracę z własnymi oddziałami. Oprócz aspektów taktycznych bardzo ważne też było doskonalenie indywidualnych umiejętności. Doskonale do tego nadawały się turnieje, które miały formę bezpośredniego starcia. Podczas pojedynczych starć trenowano wiele umiejętności, które są niezbędne na polu walki. Jazda konno, władanie mieczem czy włócznią to najważniejsze umiejętności, jakie powinien posiąść i doskonalić każdy rycerz. A gdzie tego wszystkiego się uczyć jak nie na turnieju. W miejscu gdzie zbierają się najlepsi z najlepszych. Gdzie można uczyć się od najznakomitszych. Przecież nie każdy posiada takie same umiejętności. Turniej jest idealnym miejscem do tego, aby podpatrzeć zachowania innych, co można spróbować później samemu zastosować. Jednak to nie tylko doskonała okazja do nabycia umiejętności, ale także do sprawdzenia ich. Niejednokrotnie zwykły szeregowiec może się zmierzyć z kimś bardziej od siebie wsławionym w bojach, a nawet hrabia, księciem czy nawet królem.
Aby moc nazywać się rycerzem nie wystarczyło być tylko wyśmienitym wojownikiem i posiadać wszystkie niezbędne umiejętności. Nie wystarczało także wysokie urodzenie. Każdy szanujący się rycerz powinien posiadać odpowiednie wyposażenie. Jednak kupno zbroi czy skompletowanie całego ekwipunku wymagało dużego nakładu pieniężnego. Także utrzymanie konia wymagało niemałych środków. Pierwotnie to wszystko rycerze zdobywali podczas wojen i wypraw grabieżczych. Jednak podczas pokoju ciężko zdobyć to utrudniać się tym rzemiosłem. Tak ją w przypadku umiejętności gdzie zdobyć niezbędne pieniądze jak nie na turnieju. Zazwyczaj dla zwycięzcy były przygotowywane nagrody. Początkowo były one dość skromne jednak i zdarzały się i bardziej cenne. Na przykład podczas turnieju zorganizowanego w 1263 w nordhausen nagroda dla zwycięzcy była srebrna zbroja, złoty pas, miecz ze złota rękojeścią i konia z całym oporządzeniem. Jednak jak łatwo się domyślić to nie nagroda główna była powodem dla którego rycerze tak chętnie brali udział w turniejach. Bardziej natomiast kusiła obecność innych bogatych uczestników. Cenne zbroje i najlepsze rumaki w razie zwycięstwa mogły być bardzo dobrym łupem. Jednak największą wartość stanowili sami pokonani. Zwycięzca biorąc w niewolę żądał okupu za swego więźnia. Czym bogatszy był przeciwnik lub był ze znakomitszego rodu tym kwota była bardziej okazała. Wielu rycerzy dzięki temu zabiło wielkie fortuny. Jednym z takich profesjonalistów był Wilhelm Marszałek który w czasie zaledwie 10 miesięcy zdobył okup aż od 103 pokonanych rycerzy.. Jednak nie wszyscy byli tak wyśmienitymi wojownikami. Przystępując do turnieju nigdy nie było gwarancji zwycięstwa. Czasem była to loteria. wielokrotnie rycerze zadłużali się aby móc zaprezentować się na turnieju, z nadzieja profity. Jednak nie zawsze los był tak łaskawy. Wielokrotnie stracono całe majątki. Dlatego niejednokrotnie duchowieństwo krytykowało lekkomyślność średniowiecznego rycerstwa. Jednak mimo tak wielkiego ryzyka to chęć zdobycia wielkich pieniędzy była głównym powodem, dlaczego brano udział w zmaganiach turniejowych. Także ludzie średniowieczni lubili nutkę ryzyka a nawet ośmieliłbym się stwierdzić, że mieli zamiłowanie do hazardu..
W popularności turniejów rycerskich myślę, że należy się doszukiwać na plaszczyźnie społecznej. W czasie turniejów wielokrotnie dochodziło do incydentów i nieszczęśliwych wypadków. Mimo to, że teoretycznie w turniejach nie było celem zabicie przeciwnika, to w zmaganiach tych było wiele ofiar śmiertelnych. To spowodowało, że była to świetna okazja do legalnego wyeliminowania swojego wroga. W takim wypadku nikt nie mógł zarzucić zwycięzcy niehonorowego rozwiązania konfliktu. Wielokrotnie ginęły całe rody starając się bronić honoru rodziny. Powodem także organizowania zawodów rycerskich przez władców, było zapobiegniecie wewnętrznym wojnom. Należy jednak pamiętać że rycerz to nie tylko oziębły wojownik myślący tylko o zabijaniu i pieniądzach. To także człowiek marzący o sławie i chwale. Turniej do doskonała okazja do zaimponowania innym uczestnikom oraz widowni. Kto by nie chciał sławy, która jest na wyciągnięcie ręki. Pięknych pieśni i utworów pochwalnych na swój temat, pisanych przez trubadurów. Podziw ze strony publiczności a zwłaszcza tej damskiej części zdecydowanie zachęcał rycerzy biorących udział w pojedynkach turniejowych. Byli bardziej śmiali i finezji w swych poczynaniach. Jak na prawdziwych mężczyzn przystało starali się oczarować i posiąść serca zgromadzonych niewiast. Turnieje budziły w zawodnikach duszę romantyków. Każdy marzył o walce o swoją wybrankę serca. Marzyła im się miłość rodem ze średniowiecznych romansów. Doping niewiast zdecydowanie wpływał na postawę zawodników. Wielokrotnie to właśnie kobieta koronowała zwycięzcę. Nie raz zdarzało się, że jedną niewiasta była obiektem westchnień kilku kawalerów. Do rozwiązania tego problemu dochodziło podczas turnieju.
Turniej to także wspaniałe widowisko. Wielokrotnie władcy organizowali tę zawody w nagrodę za wygraną bitwę. Był to wspaniały spektakl z udziałem pięknie ubranych rycerzy. Każdy starał się wyglądać jak najlepiej. Przykuwają uwagę piękne herby, proporce. Turnieje przybierały formę festynów, na których walczyli rycerze ku uciesze widowni. Organizacją tego rodzaju zawodów starano się uatrakcyjnić i urozmaicić życie średniowiecznego społeczeństwa.
Na popularność turniejów w wiekach średnich miało bardzo wiele czynników. Nie były to tylko aspekty militarne, ale także natury społecznej. Średniowieczny rycerz miał pragnienia, które niczym nie odbiegają od czasów dzisiejszych. Pragnienie doskonalenia swoich umiejętności, fortuna czy wielką i piękna miłość są również rzeczami które są aktualne nam. Jednak turnieje swoją popularność, także zawdzięczają świetnemu wpasowaniu się w czasy i nastroje społeczeństwa średniowiecznego. Zawody tego typu z pewnością nie zyskałyby zainteresowania w okresie licznych wojen czy konfliktów domowych. A dlaczego? Na to pytanie bardzo łatwo odpowiedzieć. W czasie niepokoju nikt nie miałby ochoty na rozrywkę, i tak już wiele ludzi by ginęło na polach bitew by zwiększać ich liczbę w niepotrzebnych zawodach. Myślę, że wszystkie przedstawione przeze mnie płaszczyzny to główne aspekty wpływające na popularność sportu szlachetnych.
Patryk Drabik
Bibliografia
1. Barber R., Rycerze i rycerskość, Warszawa 2000.
2. Brzustowicz B.W., Turniej rycerski w królestwie polskim w późnym średniowieczu i renesansie na tle europejskim, Warszawa 2003.
3. Flori J., Rycerze i rycerstwo w średniowieczu, Poznań 2003.
4. Kusiak F., Rycerze średniowiecznej Europy łacińskiej, Warszawa 2002.
5. Le Goff J. Człowiek Średniowiecza, Warszawa 2000.