imperium osmańskie w XIII-XVI

1. Początki państwa Osmańskiego, w Azji Mniejszej nie są dobrze znane. Prawdopodobnie ekspansja mongolska wypędziła Turków z ich siedzib w Turkiestanie i pchnęła, jak wiele innych ludów, na zachód. Na przełomie XIII i XIV wieku pod wodzą Osmana, którego imię nadało nazwę ludowi i państwu, plemię to zyskało niezależność polityczną, wykorzystując upadek państwa Seldżuków i rozpoczęło zdobywanie posiadłości Cesarstwa Bizantyńskiego w Azji Mniejszej. Ekspansja ta była tym łatwiejsza, że ostatnie stulecia średniowiecza były dla Bizancjum okresem długiego, postępującego upadku. W XIII wieku utraciło ono znaczną część swoich posiadłości w Europie. W stanie upadku znalazła się także Bułgaria. Dominującą siłą na Bałkanach stało się królestwo serbskie.

2. Węgry po wygaśnięciu dynastii Arpadów zmuszone były do zaniedbania spraw bałkańskich. Doprowadziło to do konfliktu o te ziemie z sułtanem tureckim a w konsekwencji do utraty Macedonii oraz po zaciętych walkach także Bułgarii i Serbii. Cesarz szczątkowego Cesarstwa Bizantyńskiego stał się lennikiem sułtana.

3. Zwycięstwa tureckie budziły niepokój we Włoszech jak i na Węgrzech. Król węgierski wykorzystując przychylne dla poczynań krucjatowych nastroje na Zachodzie, zorganizował pod takim hasłem wyprawę mającą na celu osłabienie Osmanów. W krucjacie udział wzięli Francuzi i Niemcy a także ochotnicy z Burgundii, Anglii, Szwajcarii i Polski. Krzyżowcy odnieśli kilka drobnych zwycięstw, lecz w decydującej bitwie ponieśli klęskę. Jedynym zaś jej skutkiem był wzrost nacisku Turcji na kraje bałkańskie oraz Bizancjum. Upadek tego ostatniego odwlókł się jednak o pół wieku, gdyż potęga Osmanów złamana została na pewien czas przez Mongolię. Bizancjum w związku z zaistniałą sytuacją uwolniło się od blokady tureckiej i odzyskało niektóre ziemie. Państwo nie zawiązało jednak dość silnej koalicji i nie wykorzystało do końca osłabienia Osmanów. Toteż gdy, po śmierci władcy mongolskiego Manuela II, imperium odzyskało poprzednie znaczenie los Bizancjum był przesądzony.

4. W tym czasie władzę na Węgrzech objął - w imieniu króla polskiego Władysława Warneńczyka – wojewoda Siedmiogrodzki Jan Hunyady. Zorganizował on skuteczną obronę przed Turkami, a nawet wyparł ich poza pasmo Bałkanów i zmusił do prośby o zawieszenie broni. Za namową państw europejskich, obawiających się zwrócenia potęgi Imperium przeciw nim, szybko jednak zostało przez Węgry złamane. Armia pod wodzą Warneńczyka wkroczyła do Bułgarii i rozpoczęła oblężenie Warny, lecz 10 XI 1444 roku doszło do decydującej bitwy, która zakończyła się pogromem wojsk chrześcijańskich i śmiercią króla Władysława. Klęska ta ostatecznie przesądziła o losie Bałkanów i ich podporządkowaniu Turkom. W tych warunkach upadek Bizancjum stał się rzeczą nieuchronną. Utraciło ono, poza Konstantynopolem resztę swych posiadłości, a w1453 r. po ponad pięćdziesięciodniowym oblężeniu również to miasto. Stało się ono od tamtej pory stolicą zwycięskiego sułtanatu, który w ciągu dziesięciu lat zakończył dzieło podboju ziem bałkańskich. Turcy zaczęli zagrażać państewkom włoskim, a przede wszystkim Węgrom. Jednakże zwycięska bitwa stoczona pod murami Belgradu przez regenta węgierskiego, zatrzymała na siedemdziesiąt lat napór turecki u granicy Węgier.

5. U schyłku XV wieku Imperium Osmańskie obejmujące ziemie od górnego Eufratu po dolny Dunaj i Sawę zagrażało bezpieczeństwu chrześcijańskiej Europy.

6. W pierwszej połowie XVI wieku terenem ekspansji Turcji stały się Afryka Północna, Azja Mniejsza i Europa Północno – Wschodnia. Jednak jej realizacja natrafiła początkowo na poważne przeszkody, bowiem po śmierci Mahmeda II (zdobywcy Konstantynopola) wybuchła między jego spadkobiercami walka o władzę, a później powstanie, którego skutkiem było wyniesienie na tron Selima I. Selim zanim wstąpił na tron dokonał masakry na hipotetycznych pretendentach do tronu, tylko jednemu z nich udało się zbiec do rosnącej w tym czasie w siłę pod rządami szacha Ismala Persji. To właśnie stało się powodem rozpoczęcia wojny między Turcją i Persją. Dnia 23. 08. 1524 r. w dolinie Czałdyran stoczona została bitwa , zakończona całkowitym triumfem Turcji. W wyniku zwycięstwa granice Turcji przesunęły się znacznie na wschód. Równocześnie otworzyła się przed Turcją droga ekspansji ku krajom arabskim. Klęska Czałdyrańska nie doprowadziła jednak do klęski Persji. W szczególności jej kultura zapewniła jej wpływy na kulturę krajów sąsiednich , a przede wszystkim właśnie Turcji.

7. Na południowym wschodzie obiektem ekspansji tureckiej było państwo Mameluków. Mamelucy byli to dawni niewolnicy arabscy , pochodzący głównie z Azji i Kaukazu . Po wyzwoleniu stali się gwardią przyboczną władców Egiptu, a następnie doszli do takiej siły i znaczenia, że sami zagarnęli władzę. W okresie poprzedzającym rozprawę z Turcją Osmańską imperium Mameluków przeżywało silny kryzys społeczny , gospodarczy i polityczny. W 1516 r. sułtan mamelucki , zachęcony przez szacha perskiego, Ismaila, zdecydował się na podjęcie walki z Turcją. Wówczas Turcy w bitwie nie opodal Aleppo doszczętnie rozbili wojska Mameluków a wojska tureckie zajęły Aleppo i Damaszek. Mamelucy podjęli próbę ratowania kraju wybierając nowego sułtana. Jednak inicjatywa nadal należała do Turcji, której wojska forsownym marszem przeszły przez pustynię i zadały wojskom mameluckim klęskę w pobliżu Kairu a po czterech dniach oblężenia Turcy zdobyli Kair. Całe imperium mameluckie znalazło się w ręku Turcji a szeryf Mekki uznał sułtana Selima I opiekunem religii muzułmańskiej. Tym samym sułtan turecki stał się najpotężniejszym władcą w świecie islamu. Najdobitniej uwydatniło się to za następcy Selima, Sulejmana II zwanego wspaniałym, którego panowanie (1520 – 1566) uważa się powszechnie za szczytowy okres potęgi otomańskiej. W wojnach Sulejman zdobył cały Azerbejdżan, następnie skierował się ku Mezopotamii (Irak) zdobywając Bagdad, natomiast na półwyspie Arabskim dotarli Turcy do Jemenu i Zatoki Perskiej a nawet do wybrzeży Indii.

8. W swej polityce na Bliskim Wschodzie dążyli Turcy do odrodzenia lewantyńskich dróg handlowych zdając sobie sprawę, iż od tego zależy rozwój Egiptu i Syrii należących teraz do imperium otomańskiego. Polityka turecka spotkała się tu jednak z silnym przeciwdziałaniem portugalskim. Nie mniejsze trudności miała Turcja w Jemenie, który był miejscem wielu powstań i stałym ogniskiem buntu. Turcy skierowali się też ku wybrzeżom Afryki Północnej, gdzie opanowali Algierię i Tunezję czyniąc z nich posiadłości wasalne.

9. Europejska polityka państwa Osmanów przeżywała za Sulejmana swe niewątpliwe apogeum. Pomimo klęski zadanej im przez Hunyadego Turcy nie zrezygnowali z podboju Węgier. W 1521 r. Sulejman zdobył Belgrad, twierdzę broniącą dostępu do Węgier a następnie wyspę Rodos u wybrzeży anatolijskich. Węgry w walce z Turcja zostały pozostawione same sobie., bowiem ani Habsburgowie austriaccy ani polscy Jagiellonowie nie kwapili się z pomocą. W tej sytuacji doszło do bitwy pod Mohaczem 23. 08. 1526 r. w której wojska węgierskie pod dowództwem Ludwika II Węgierskiego poniosły całkowita klęskę. . Klęska pod Mohaczem stanowiła punkt zwrotny w historii Węgier. Od tego bowiem momentu niepodległy kraj stał się terenem rozgrywek i wojen turecko- habsburskich. Śmierć Ludwika II wywołała problem następstwa tronu jako, że był on ostatnim z Jagiellonów. Opozycyjne wobec Habsburgów koła szlachty węgierskiej ofiarowały koronę Janowi Zapolyi. Ten zaś, walcząc przeciw Habsburgom, zawarł przymierze z Turcją. Z ich pomocą Zapolya pozyskał koronę Węgier. Taki stan rzeczy oznaczał otwarty konflikt zbrojny między Sulejmanem a Habsburgami. W 1529 roku doszło do oblężenia Wiednia. Wobec zagrożenia muzułmańskiego Franciszek I podpisał w 1536 roku traktat z Turcją, który na dwa wieki zapewnił poprawne stosunki między państwami

10. Austria i Rzesza ocalały dzięki jednolitej postawie wobec najazdu Turków. Zgromadziły ogromną armię, która bez rozlewu krwi spowodowały odwrót armii Sulejmana na Węgry. Nie oznaczało to jednak pomyślnego rozwiązania sprawy węgierskiej. Państwem, z poparciem Turcji, miał rządzić potomek Zapolyi. Wkrótce jednak kraj zaatakowali zarówno Habsburgowie jak i Turcy, co zaowocowało podziałem Węgier na trzy części z których największa przypadła Turcji. Taki stan rzeczy utrzymał się blisko półtora wieku.