Przemiany ustroju Polski w latach 1921 – 1935, czyli od konstytucji marcowej do kwietniowej

W mojej pracy zagadnienia będę zagadnienia omawiał chronologicznie. Pojęcia występujące w mojej pracy to:
Republika - forma ustroju państwa, w którym najwyższą władzę sprawuje wybierany na określoną kadencję, w wyborach pośrednich lub bezpośrednich, prezydent lub organ kolegialny. Republika występowała już w starożytności (demokracja ateńska, republika rzymska) i w średniowieczu (miejska republika włoska). Pierwszą nowożytną republiką zostały Stany Zjednoczone Ameryki Północnej (1787), następną - Francja (1792), a w XIX w. kraje Ameryki Łacińskiej. Republika rozpowszechniła się dopiero w XX w. w Europie, Azji i Afryce po I wojnie światowej.
Konstytucja - ustawa zasadnicza wyposażona w najwyższą moc prawną, określająca podstawy ustroju państwa, zasady organizacji i powoływania najważniejszych ogniw aparatu państwowego oraz normująca podstawowe prawa i obowiązki obywatela. Konstytucja jest aktem nadrzędnym wobec całości porządku prawnego, jej normy stanowią punkt wyjścia wszystkich innych norm w państwie, które nie mogą być z nią sprzeczne, powinny natomiast konkretyzować przepisy konstytucyjne. Pierwszą konstytucją na świecie była konstytucja Stanów Zjednoczonych 1787, drugą (jednocześnie pierwszą w Europie) Konstytucja 3 Maja.
Sanacja (z łacińskiego sanatio - "uzdrowienie"), obóz polityczny sprawujący rządy w Polsce od przewrotu majowego 1926 do września 1939. Program działania obozu zakładał odnowę moralną i uzdrowienie życia publicznego państwa. Dzięki noweli do konstytucji z sierpnia 1926 oraz wprowadzeniu w kwietniu 1935 nowej ustawy zasadniczej ograniczono rolę sejmu na korzyść prezydenta i rządu.
Konstytucja marcowa, ustawa zasadnicza uchwalona przez Sejm Ustawodawczy 17 III 1921 większością zaledwie 12 głosów. Jej założenia miały charakter burżuazyjno-demokratyczny, ustalała republikańską formę państwa i deklarowała zwierzchność narodu.
Konstytucja kwietniowa, ustawa zasadnicza z 23 III 1935 uchwalona przez sanacyjną większość sejmową z naruszeniem przepisów Konstytucji marcowej: przy nieobecności posłów opozycyjnych, bez wymaganego quorum, podpisana przez Prezydenta Rzeczpospolitej 23 IV 1935.
Przedstawię cztery wydarzenia które moim zdaniem zawarzyły na zmianach ustroju Polski w okresie 1921- 1935 Jest to:
uchwalenie konstytucji marcowej
przewrót majowy
przyjęcie noweli sierpniowej
uchwalenie konstytucji kwietniowej
Przed przyjęciem Konstytucji marcowej, obowiązywała przyjęta przez sejm tzw. Mała Konstytucja., uchwalona przez sejm 20 lutego 1919 roku. Naczelne miejsce zajął Sejm Ustawodawczy. Konstytucja nie uchwaliła jego kadencji. Parlament ograniczył rolę i kompetencje Naczelnika Państwa. Odpowiadał on, podobnie jak rząd przed izbą. Był to w zasadzie czas wojen o granice odrodzonego kraju. Dopiero po uchwaleniu ustawy zasadniczej podpisano pokój kończący wojnę z Rosją oraz rozstrzygnięto problemy Górnego Śląska i Litwy Środkowej. Wszystkie działania państwa w tym okresie odbywały się pod presją wysiłku wojennego. Walka o terytorium była najważniejsza – ze względu na istnienie państwa, równocześnie jednak toczyły się spory polityków o kształt powstającego organizmu państwowego i trwała mozolna, cicha praca milionów ludzi, wracających do normalnego, codziennego życia.
Konstytucja marcowa, zachowując zasadę trójpodziału władzy, wprowadziła ustrój o znacznej przewadze władzy ustawodawczej nad wykonawczą. Zgromadzeniu Narodowemu (Sejmowi i Senatowi) podporządkowany był prezydent oraz rząd. Prezydent miał być wybierany przez Zgromadzenie Narodowe na 7 lat, jego kompetencje były mocno ograniczone: nie posiadał prawa weta w stosunku do ustaw, formalnie stał na czele władzy wykonawczej, lecz nie wchodził w skład Rady Ministrów, działania rządu nie podlegały jego kompetencjom. Natomiast mianował i odwoływał premiera, obsadzał również najwyższe urzędy cywilne i wojskowe w państwie. Sprawował zwierzchnictwo nad siłami zbrojnymi.
Kadencja Sejmu i Senatu, wybieranych na podstawie pięcioprzymiotnikowej ordynacji wyborczej, trwała 5 lat, przy czym Sejm był praktycznie nierozwiązywalny. Prezydent chcąc rozwiązać Sejm musiałby uzyskać zgodę kwalifikowanej większości (3/5) Senatu. Konstytucja marcowa gwarantowała niezawisłość sądów, zapewniała swobodę zachowania praw językowych i kulturowych mniejszościom narodowym. Uwzględniała szeroki samorząd terytorialny, gwarantowała podstawowe prawa i swobody obywatelskie, tj. wolność słowa, prasy, sumienia i wyznania, równość wobec prawa niezależnie od rasy, narodowości, pochodzenia i religii, uznawała własność prywatną. . Wprowadzała obowiązek powszechnego i bezpłatnego nauczania w zakresie szkoły podstawowej.
Dominująca w Sejmie Ustawodawczym prawica obawiała się, że pierwszym prezydentem zostanie wybrany Józef Piłsudski i z tego powodu doprowadziła do znacznego okrojenia uprawnień prezydenckich, jak widać zdecydowanie przesuwając środek ciężkości władzy w kierunku sejmu.
Kolejnym ważnym momentem był przewrót majowy, zbrojny zamach stanu dokonany przez Józefa Piłsudskiego w dniach 12-14 V 1926. W jego wyniku obalony został rząd Wincentego Witosa, doszło do dymisji prezydenta Stanisława Wojciechowskiego.
15 V 1926 powołano rząd K. Bartla, którego głównym zadaniem była likwidacja stanu wyjątkowego i przeprowadzenie wyborów prezydenckich.
31 V 1926 zwołane przez marszałka sejmu Zgromadzenie Narodowe wysunęło dwie kandydatury na urząd prezydenta. Narodowa Demokracja zaproponowała wojewodę poznańskiego hr. Adolfa Bnińskiego, lewica – Józefa Piłsudskiego. Centrum podzieliło swe głosy. Ostatecznie Bniński otrzymał 193 głosy, Piłsudski 292. Wybór ten w istocie zalegalizował zamach majowy. Stwierdzając ten fakt marszałek Piłsudski nie przyjął urzędu z powodu ograniczeń, jakie prezydentowi narzucała Konstytucja marcowa i zaproponował jako kandydata prof. Ignacego Mościckiego, co wywołało zdziwienie ponieważ Mościcki jako polityk był praktycznie nie znany. Uchodził za światowej sławy chemika, Piłsudskiemu wydał się kandydatem wymarzonym, bo łatwym do sterowania.
1 VI 1926 na prezydenta RP wybrano I. Mościckiego, co zapoczątkowało okres rządów sanacji. Mimo dymisji przejściowego rządu Kazimierza Bartla, obsada kluczowych ministerstw pozostała prawie bez zmian.
Przewrót majowy poparły ugrupowania lewicy: PPS, PSL "Wyzwolenie", Komunistyczna Partia Polski, które w zamachu widziały kres rządów prawicy i możliwość poprawy sytuacji gospodarczej oraz społeczno-politycznej kraju. Podczas przewrotu majowego zginęło ponad 300 osób, a ok. 1000 zostało rannych.
Po przewrocie majowym obóz skupiony wokół Piłsudskiego chciał wzmocnić władzę wykonawczą kosztem władzy ustawodawczej. Służyła temu m. in. nowela., została ona poparta przez kluby prawicy i chłopskiego centrum; przeciwko głosowały PPS i mniejszości narodowe. Prezydent mógł m. In. Rozwiązywać sejm i senat oraz wydawać rozporządzenia z mocą ustawy między sesjami sejmu i nas podstawie uzyskanych wcześniej pełnomocnictw. Ustawa wprowadzała także ścisły harmonogram prac obu izb nad projektem budżetu, który to projekt rząd miał obowiązek przedkładać na 5 miesięcy przed końcem starego roku budżetowego. Ustawa ograniczał wreszcie możliwość raptownej zmiany rządu przez sejm, wprowadzając zasadę głosowania wotum nieufności wobec rządu dopiero na kolejnym posiedzeniu po jego zgłoszeniu.
I ostatni dokument to konstytucja kwietniowa. Oto jej postanowienia.
Przenosiła punkt ciężkości władzy państwowej z Sejmu na prezydenta, którego władzę wzmocniono poprzez przekazanie mu zwierzchnictwa zarówno nad rządem, Sejmem, jak i siłami zbrojnymi. Prezydent odpowiadał za losy państwa tylko "wobec Boga i historii", miał być wybierany przez liczące osiemdziesiąt osób grono elektorów wyłonionych przez obie izby lub referendum narodowe. Prezydent skupiał władzę jednolitą i niepodzielną.
Prezydent miał prawo korzystać z uprawnień osobistych, tzw. prerogatyw: mógł m.in. wskazywać kandydata na swego następcę, wyznaczać go w razie wojny, mianować i zwalniać premiera, prezesa Sądu Najwyższego i prezesa Najwyższej Izby Kontroli, naczelnego wodza i Generalnego Inspektora Sił Zbrojnych (Generalny Inspektorat Sił Zbrojnych), powoływać 1/3 Senatu, mianować członków Trybunału Stanu, rozwiązywać Sejm i Senat przed upływem kadencji. Ponadto prezydent miał prawo wydawania dekretów w okresie, gdy Sejm był rozwiązany, a także podczas trwania kadencji Sejmu.
Nastąpił wzrost roli władzy wykonawczej. Konstytucja kwietniowa wzmacniała rolę rządu, znacznie uniezależniając go od Sejmu, który zachował wprawdzie prawo kontroli nad rządem. W praktyce Konstytucja kwietniowa utrudniała bieżącą kontrolę władzy wykonawczej przez Sejm. Kosztem Sejmu wzmocniona została także pozycja Senatu: zatwierdzał on uchwały Sejmu, współdecydował o odpowiedzialności rządu, wnosił poprawki do projektów ustaw, w przypadku wakatu na urzędzie prezydenta zastępował go marszałek Senatu, a nie jak dotąd Sejmu.
Konstytucja kwietniowa zatwierdziła formalnie istniejący już w praktyce system rządów autorytarnych. Na jej treść obok Józefa Piłsudskiego duży wpływ mieli: S. Car, Walery Sławek, Kazimierz Świtalski.
Przyglądając się tym wydarzeniom możemy zauważyć, że ustrój wykonał zwrot o 180º. Zaczynając od ograniczonej władzy prezydenta (konstytucja marcowa) przez umocnienie władzy prezydenta (nowela sierpniowa