Aurea dicta - Złote słowa - sentencje i przysłowia łacińskie

„AUREA DICTA”

1. „Kości zostały rzucone” - Alea iacta est:
Wyrażenie oznaczające podjęcie nieodwołalnej decyzji.(Alea oznaczała kostkę do gry). Jest to wyrażenie przysłowiowe, używane przez ludzi , którzy chcą sobie dodać odwagi idąc na niepewny los. Autorem wyrażenia jest grecki komediopisarz Menander.
2. „Za plecami jeźdźca siedzi czarna troska”- Post equitem sedet atra cura:
Zdanie z pieśni Horacego, w której poeta krytykuje życie w ustawicznej pogoni za zyskiem, przepychem i zbytkiem, gdyż takie życie jest pełne nieustannych trosk.
3. „Przede wszystkim nie szkodzić”- „Primmum non nocere”:
Przekład sformułowanej po grecku przez Hipokratesa podstawowej zasady postępowania lekarza.
4. „Nie należy tracić nadziei” - Nil desperandum :
Słowa Horacego (Pieśni 1,7,27); dodaje on w ten sposób otuchy przyjacielowi, który przebywał w Syrii i ubolewał, że nie może powrócić do Rzymu.
5. „Nie dotykaj mnie” - Noli me tangere :
Słowa Chrystusa skierowane po zmartwychwstaniu do Marii Magdaleny. (Ewangelia św. Jana, 20,17)
6. „Nie ma kary bez podstawy prawnej” - Nulla poena sine lege:
Rzymska zasada prawna przytoczona przez Ulpiana w Digestacch(48,19,18)
7. „Niebezpieczeństwo w zwłoce” - Periculum in mora:
Czas działania na niekorzyść. Otoczeni przez wrogów żołnierze rzymscy uznawszy, że nie zdołają dotrzymać pola wrogom, a zwlekanie z odwrotem niesie ze sobą ogromne niebezpieczeństwo klęski, rzucili się do ucieczki. Z Liwiusza (Dzieje Rzymu Od założenia miasta) z relacji wojny syryjskiej(189r. Przed Chr.)
8. „Władza życia i śmierci” - Potestas vitaenecisque:
Pełna władza, jaką we wczesnym okresie republiki rzymskiej ojciec rodziny (pater familias) miał nad wszystkimi jej członkami tzn. żoną, dziećmi i niewolnikami. Zwrot często spotykany w literaturze np. u Cycerona w Mowie w sprawie swego domu, 77.
9. „Po ciemnościach spodziewam się światła” - Post tenebras spero lucem:
Mam nadzieję na poprawę losu.(Księga Joba, 17,12)
10.„Równość to najlepsza odmiana sprawiedliwości” - Prima pars est aequitatias:
W liści poświęconym rozwiązaniu lęku przed śmiercią Seneka dowodzi, że śmierć jest przejawem sprawiedliwości, ponieważ wszyscy są wobec niej równi, a równość jest pierwszą zasadą sprawiedliwości. (Seneka, Listy moralne, 30,11)
11. „Prości, a będzie wam dane; szukajcie ,a znajdziecie; kołaczcie, a otworzą wam - Petite, et dabitur vobis quaerite, et invenietis, pulsate, et aperietur vobis:
Słowa Chrystusa z Kazania na Górze, zachęta do wytrwałości w modlitwie. (Ewangelia św. Mateusza, 7,7)
12. „Poetami ludzie się rodzą, mówcami się stają.” Poetae nascuntur, oratores fiunt:
Poezja jest darem wrodzonym, aby zaś zostać mówcą, potrzeba nauki i pracy. Parafraza zdania z Cycerona Mowy w obronie poety Archiasza (rozdz.8) „Innych umiejętności ludzie nabywają nauką, poeta wszystko zawdzięcza naturze.
13. „Przeszkadzaj początkom” - Principiis obsta:
Zwalczaj zło w zarodku, (Owidiusz, Lekarstwa na miłość, 91).
14. „Po uroczystości”[przychodzić] - Post festum:
Inaczej - spóźniać się. Tłumaczenie greckiego przysłowia. U Platona na zarzut Kaliklatesa, że „na wojnę i do bitwy{w tym kontekście żart: chodzi o dysputę filozoficzną} dobrze jest przychodzić punktualnie(na czas)”, odpowiada Sokrates, że istotnie przyszedł „po uroczystości” (W.Witwicki tłumaczy: „Po nabożeństwie) i spóźnił się na popis retoryczny sofisty Gorgiasza.
15.”Cnoty należy się uczyć” - Discenda est virtus:
Jedna z tez filozofii stoickiej. (Seneka, Listy moralne, 123,16). Intelektualizm etyczny, tzn. pogląd, że cnoty można się nauczyć, głosił już Sokrates.
16.„Teraz, o Panie pozwalasz odejść słudze Twemu”- Nunc dimittis servum tuum:
Słowa proroka Symeona, który w nowonarodzonym Jezusie rozpoznał Zbawiciela, ponieważ Duch Święty objawił mu, że przed śmiercią ujrzy Mesjasza, Symeon uważa, że przyszedł kres jego doczesnego życia.(Ewangelia św. Łukasza, 2,29).
17.”Którz zdoła oszukać tego, kto kocha?” - Quis fallere posit amantem?:
Chodzi o Dydonę, która przeczówa, że Eneasz zamierza ją potajemnie opuścić. (Wergiliusz, Eneida, 4,296)
18.”Cóż to jest prawda?” - Quid est veritas: Pytanie którym Piłat odpowiedział na stwierdzenie Chrystusa, iż „przyszedł na świat, aby dać świadectwo prawdzie.” (Ewangelia św. Jana, 18,38)

19.„Dziel i rządź” - Divide et impera:
Wprowadzaj niezgodę, między poddanymi, a będziesz mógł łatwiej rządzić. Przekład z greckiego. Hasło przypisywanie Filipowi Macedońskiemu, królowi z Macedonii.
20.„Idź za wezwaniem Boga” - Deum sequere:
Tłumaczenie greckiej sentencji głoszonej przez stoików. Cyceron umieszcza ją wśród powiedzeń siedmiu mędrców greckich w dziele pt. O najwyższym dobru i złu 3,22,73. Cytuje je także Seneka w dziele pt. O życiu szczęśliwym, 15,5.