Integracja Polski z Unią Europejską

Procesy integracyjne są jedną z najistotniejszych tendencji we współczesnych stosunkach międzynarodowych. Mają ogromny wpływ nie tylko na funkcjonowanie gospodarek i społeczeństw, lecz także na pojmowanie państwa, jego zadań, celów oraz zasadniczego atrybutu, jakim jest suwerenność. Integrację często postrzega się jako warunek rozwoju oraz aktywnego uczestnictwa w międzynarodowych stosunkach ekonomicznych i finansowych. Ich zrozumienie stanowi więc ważny komponent naszej wiedzy o świecie i szybko zmieniającej się rzeczywistości.
Przełom polityczny u progu lat dziewięćdziesiątych otworzył Polsce drogę do ustrojowej transformacji oraz podjęcia fundamentalnych zmian systemu gospodarczego i społecznego. Wiodącym wyznacznikiem dokonywanych przemian i przekształceń stała się integracja europejska i perspektywa członkostwa Polski w Unii Europejskiej. Przyjęcie zasad gospodarki rynkowej i włączenie kraju do zachodnich struktur gospodarczych uznane zostało za najskuteczniejszą drogę do nadrobienia opóźnień rozwojowych i technologicznych oraz jedną z najistotniejszych przesłanek trwałego wzrostu gospodarczego. Integracja ze Wspólnotami Europejskimi wymagała podjęcia wielu dostosowań, zarówno w sferze gospodarczej, jak i społecznej.
Polska nawiązała stosunki dyplomatyczne z Europejską Wspólnotą Gospodarczą już we wrześniu 1988 r., a 19 września 1989 r. podpisana została umowa między Polską a Wspólnotami Europejskimi w sprawie współpracy handlowej i gospodarczej. Jednakże dopiero Układ Europejski z 16 grudnia 1991 r., ustanawiający stowarzyszenie między Polską a Wspólnotami Europejskimi i ich państwami członkowskimi stanowił podstawę do przeprowadzenia wszechstronnych dostosowań legislacyjnych, zmian gospodarczych i społecznych. W styczniu 1993 r. powstał rządowy ?Program działań dostosowujących polską gospodarkę i system prawny do wymagań Układu Europejskiego?. Widząc w integracji narzędzie realizacji długookresowych celów rozwoju kraju, Polska złożyła wniosek o członkostwo w Unii Europejskiej w kwietniu 1994 roku. Priorytety działań w dostosowywaniu prawa państw kandydujących do prawa wspólnotowego wyznaczyła unijna Strategia Przedczłonkowska i tzw. Biała Księga w/s dostosowań do Jednolitego Rynku Na podstawie analiz dotyczących osiągniętego stopnia dostosowania prawa rząd opracował harmonogram działań dostosowujących polski system prawny do zaleceń Białej Księgi. W 1997 r. Rząd przyjął również Narodową Strategię Integracji, a następnie Harmonogram Działań Implementacyjnych NSI, w których sformułowane zostały zadania wynikające z procesu dostosowawczego w okresie poprzedzającym negocjacje, w trakcie negocjacji, a także w pierwszej fazie członkostwa. W lipcu 1997 r. Komisja Europejska przedstawiła opinie o wnioskach krajów stowarzyszonych z UE ? w tym Polski ? w sprawie członkostwa. Komisja najwyżej oceniła w postępach na drodze reform i wypełnianiu kryteriów członkostwa Polskę i Węgry. Rada Europejska na posiedzeniu w Luksemburgu w grudniu 1997 r. przyjęła wzmocnioną strategię przedakcesyjną, której celem było udzielanie państwom stowarzyszonym praktycznej i finansowej pomocy we wprowadzaniu reform koniecznych do uzyskania członkostwa.
Elementem tej strategii był unijny program ?Partnerstwo dla Członkostwa?, zawierający priorytetową listę dostosowań krótko- i średniookresowych, corocznie aktualizowanych oraz ramy wsparcia finansowego w ich wdrażaniu. Służyły temu nowe zasady funkcjonowania programu PHARE (a od roku 2000 również fundusze SAPARD i ISPA) oraz nowe struktury zarządzania pomocą finansową. W ?Partnerstwie dla Członkostwa 2002-2003?, przyjętym podczas szczytu UE w Laeken w 2001 r. oprócz dotychczasowych instrumentów przewidziano następne, tj.: przedakcesyjną procedurę nadzoru fiskalnego, plany rozwoju obszarów wiejskich oraz narodową strategię zatrudnienia. Zadania wynikające z ?Partnerstwa dla Członkostwa? Rząd RP realizował w oparciu o Narodowy Program Przygotowania do Członkostwa Polski w UE przyjęty przez Radę Ministrów w czerwcu 1998 r. Program obejmował działania przewidziane na lata 1998-2002 i dotyczył najważniejszych elementów polityki integracyjnej Polski, w tym związanych z włączeniem do Jednolitego Rynku UE. NPPC traktowany był jako dokument otwarty, podlegający corocznym uzupełnieniom. Od 2000 roku struktura dokumentu odzwierciedlała zadania programowe zgodnie z obszarami prawa wspólnotowego wyodrębnionymi dla celów negocjacji akcesyjnych. Podczas szczytu UE w Berlinie w marcu 1999 r. przyjęte zostały ramy czasowe i warunki budżetowe w sprawie rozszerzenia Unii o pierwszą grupę państw kandydujących. Nowa perspektywa finansowa zakładała gotowość Unii do przyjęcia nowych członków od 2002 r. Oceny wypełniania kryteriów kopenhaskich dokonywała corocznie Komisja Europejska w tzw. Raportach Okresowych.
Polska rozpoczęła negocjacje akcesyjne 31 marca 1998 r. wraz z. Czechami, Estonią, Słowenią, Węgrami i Cyprem. W grudniu 1999 r. zakończona została procedura składania stanowisk negocjacyjnych. Rada Europejska w Helsinkach w grudniu 1999 r. wytyczyła ?mapę drogową negocjacji?, zawierającą harmonogram zakładający ich zakończenie w roku 2002. Rozwiązania instytucjonalne przygotowujące UE do rozszerzenia zostały określone w traktacie, który został przyjęty w trakcie szczytu UE w Nicei w 2000 roku, a wszedł w życie 1 lutego 2003 r. po ratyfikacji przez wszystkie państwa członkowskie. W celu przyspieszenia dostosowania Sejm RP zdecydował o przyjęciu szybkiej ścieżki legislacyjnej dla ustaw związanych z integracją. 15 listopada 2001 r. przyjęto Europejską Strategię Rządu RP, w której potwierdzono determinację do zakończenia rokowań z Unią Europejską w 2002 r. i uzyskania członkostwa w 2004 r. Realizacja założeń kolejnych Strategii Rządu RP doprowadziła do zakończenia negocjacji akcesyjnych z UE na szczycie w Kopenhadze, 13 grudnia 2002 r. Traktat Akcesyjny, określający warunki przystąpienia Polski został podpisany 16 kwietnia 2003 r. w Atenach. Przedtem, zarówno w państwach przystępujących do UE, jak i państwach członkowskich, rozpoczęły się procedury ratyfikacji Traktatu. Społeczeństwa większości państw przystępujących wypowiedziały się na temat warunków akcesji do UE w drodze referendów. Traktat Akcesyjny zawierał między innymi: ? opis praw i obowiązków nowych członków UE; ? zasady poszerzenia organów UE o przedstawicieli nowych państw i nowe zasady funkcjonowania tych organów; ? szczegółową charakterystykę ustaleń zawartych w toku negocjacji członkowskich dotyczących poszczególnych dziedzin życia społeczno-gospodarczego; ? wykaz aktów prawnych obejmujących nowe kraje członkowskie wraz ze zmianami, jakie zostaną wprowadzone do tych aktów w wyniku poszerzenia Unii; ? wspólne deklaracje wszystkich ?starych? i ?nowych? państw UE dotyczące Jednej Europy oraz Trybunału Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich; ? wspólne deklaracje dotychczasowych państw członkowskich UE; ? deklaracje Komisji Europejskiej; ? deklaracje poszczególnych państw ? nowych członków UE; ? opis procedur decyzyjnych w okresie od podpisania traktatu do dnia rozszerzenia Unii. Polska, oprócz kilku deklaracji dotyczących spraw gospodarczych, zapewniła sobie włączenie do traktatu deklaracji w sprawie moralności publicznej.
Zgodnie z nią: ?Rząd Rzeczypospolitej Polskiej rozumie, że nic w postanowieniu Traktatu o Unii Europejskiej, Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską i postanowieniach traktatów zmieniających lub uzupełniających te traktaty nie stanowi dla państwa polskiego przeszkody w regulowaniu kwestii o znaczeniu moralnym, jak również tych odnoszących się do życia ludzkiego.? Oznacza to, że sfera moralności publicznej będzie regulowana przez polskie prawo zgodnie z wolą obywateli Rzeczypospolitej. W imieniu Polski dokument podpisali premier Leszek Miller i minister spraw zagranicznych Włodzimierz Cimoszewicz. Podpisy zostały złożone w obecności prezydenta Aleksandra Kwaśniewskiego, który wcześniej wygłosił krótkie przemówienie. Podkreślił on, że "ten dzień przyniesie Polsce rozwój, pomyślność i bezpieczeństwo", a wystąpienie zakończył słowami: "Witaj wspólna Europo!". Także premier Grecji, będącej gospodarzem, wyjątkowo celnie sformułował przesłanie tej uroczystości: "Prze-zwyciężamy podziały między państwami europejskimi na Wschód i Zachód. Musimy sprawić, żeby ten eksperyment się powiódł. Tworzymy wspólny obszar wolności i demokracji".Zakończenie negocjacji o członkostwo Polski w UE było ukoronowaniem wieloletniego wysiłku polskiego społeczeństwa na rzecz integracji Polski z Unią Europejską oraz symbolem powrotu Polski do europejskich korzeni i zajęcia należnego jej miejsca wśród narodów Europy. Przystępując do Unii Europejskiej Polska zyskała przede wszystkim znaczne wzmocnienie swej pozycji politycznej i gospodarczej oraz możliwość bezpośredniego wpływu na kształtowanie wspólnotowych polityk.
Polska stała się członkiem Unii Europejskiej 1 maja 2004 r., piętnaście lat po rozpoczęciu reform politycznych i ekonomicznych i dziesięć lat po wejściu w życie umowy stowarzyszeniowej ze Wspólnotami Europejskimi ? biorąc pod uwagę obiektywne trudności w przejściu od mechanizmów struktur państwa komunistycznego do państwa demokratycznego i wolnorynkowego, jak stosunkowo duży opór państw Wspólnoty przed poszerzeniem, czas oczekiwania na akcesję nie był długi. Co istotniejsze, oczekiwanie to nie miało charakteru zastoju, wypełniał je transformacyjny wysiłek i aktywna postawa całego społeczeństwa.
Integracja europejska wpłynęła na intensyfikację relacji gospodarczych między Polską a partnerami z UE, wpływając na kształtowanie się ogólnej sytuacji makroekonomicznej. Wiele wskazuje na to, iż przystąpienie do UE nadało nowy impuls rozwojowy Polsce oraz pozostałym nowym państwom członkowskim. W dużym stopniu działo się to za sprawą intensywnie rozwijającego się eksportu, zwiększonego napływu kapitału zagranicznego oraz ogólnej poprawy
nastrojów rynkowych prowadzącej do wzrostu popytu i inwestycji. Przystąpienie Polski do UE wzmocniło wizerunek naszego kraju wśród inwestorów zagranicznych. Polska postrzegana jest jako doskonała lokalizacja potencjalnych inwestycji lub rozbudowy projektów w Europie. Wśród najczęściej wymienianych pozytywnych efektów członkostwa są otwarte granice i swoboda poruszania się na terytorium Unii, korzyści dla rolnictwa i rolników oraz możliwość podejmowania przez Polaków pracy za granicą. Z drugiej strony coraz więcej opinii wskazuje na rosnący niepokój o drenaż polskiego rynku pracy, który opuszczają fachowcy, ludzie wykształceni i młodzież. Jednym z najważniejszych wydarzeń w czwartym roku członkostwa Polski w UE było wejście Polski do strefy Schengen w grudniu 2007 r. Było to zwieńczenie wieloetapowego procesu dostosowawczego, który wymagał zmian w uregulowaniach prawnych, sporego wysiłku administracyjno-organizacyjnego i inwestycyjnego. Nie bez znaczenia był także aspekt finansowy, choć w tym przypadku należy odnotować, że dzięki pokryciu znaczących kosztów z funduszy unijnych udział Polski w systemie Schengen w stosunkowo małym stopniu obciążył budżet państwa. W pierwszych miesiącach 2008 r. uczestnictwo we wspólnej polityce wizowej skutkowało utrudnieniami ? w większości o charakterze czasowym ? we wjeździe do Polski dla obywateli Białorusi, Ukrainy i Rosji.
Jednak korzyści są ewidentne nie tylko dla przeciętnego obywatela, lecz także dla sfery gospodarki. 78% Polaków popiera członkostwo Polski w UE. Chociaż okres od maja 2007 do maja 2008 r. obfitował w wydarzenia polityczne, zarówno na arenie europejskiej (negocjacje nad Traktatem z Lizbony), jak i w kraju (przyspieszone wybory parlamentarne jesienią 2007 r.), mogące wpływać na postrzeganie kosztów i korzyści członkostwa, to badania opinii publicznej wskazywały na kontynuację wcześniej obserwowanych trendów akceptacji dla akcesji. Polacy pozytywnie oceniają perspektywy Polski w zjednoczonej Europie. 69% obywateli uważa, że w ciągu 10-20 lat Polska zyska na członkostwie w UE.
Przed Polską wciąż stoi wiele wyzwań związanych z budowaniem pozycji w ramach UE czy przystąpieniem do strefy euro. Polska stoi także przed szansą, ale i wyzwaniem skutecznej absorpcji środków finansowych z budżetu Unii. Jednak bardzo dużej aktywności wymaga nie tylko bieżąca realizacja polityki europejskiej, ale także planowanie strategiczne działań Polski w ramach UE w kolejnych latach. Aby osiągnąć zamierzone cele, trzeba wyciągnąć wnioski z analizy kosztów i korzyści dotychczasowej obecności Polski w Unii Europejskiej.