Piotr Ściegienny - biografia

KS. ŚCIEGIENNY PIOTR (1801 - 1890)

Piotr Ściegienny urodził się w 1801 r. we wsi Bilczy pod Kielcami. Był synem chłopa pańszczyźnianego, który należał do zamożniejszych gospodarzy we wsi i jako gajowy był zwolniony od wszelkich ciężarów na rzecz dworu. Dzięki temu młody Piotr ukończył elementarną szkołę parafialną w Brzezinach koło Morawicy. Następnie uczył się w wydziałowej Szkole Wojewódzkiej (późniejszym kieleckim gimnazjum). Szkołę ukończył szczęśliwie, mimo szykan ze strony niektórych uczniów i nauczycieli, którzy wypominali mu jego chłopskie pochodzenie.
Po ukończeniu szkoły w 1824r. P. Ściegienny chciał wstąpić do stanu duchowego, co zapewniłoby mu karierę życiową. Nie posiadał jednak środków na opłacenie swego utrzymania w seminarium. Dlatego też wrócił do Bilczy, gdzie został nauczycielem szkoły elementarnej, a następnie prywatnym nauczycielem w Starej Wsi i Przedborzu. Próbował później kariery urzędniczej i w związku z tym w 1826r. rozpoczął bezpłatną aplikację Komisji Wojewódzkiej w Kielcach. Tu musiał utrzymać się z korepetycji udzielanych synom miejscowego aptekarza Pantoczka. Jednak nie ten rodzaj kariery był jednak pisany młodemu Piotrowi. Dotychczasowe doświadczenia życiowe pchnęły Ściegiennego na drogę powołania zakonnego. Wstąpił do zakonu pijarów w Warszawie. Po miesiącu pobytu w Warszawie Ściegienny, zapewne na swoje nauczycielskie doświadczenie, został przeniesiony do pijarskiej szkoły wydziałowej w Opolu Lubelskim, gdzie przysposabiał się do stanu duchownego oraz uczył w klasach młodszych. Warunki pracy były trudne, mimo to młody kleryk wykazał dużą sumienność w wykonywaniu obowiązków nauczycielskich. Wybuch powstania listopadowego zastał Ściegiennego w Opolu. Jako kleryk wygłaszał kazania patriotyczne i opatrywał rannych i chorych żołnierzy w miejscowym lazarecie. Święcenia otrzymał w 1832 r. Niestety władze dokonały kasacji jego zakonu i Ściegienny został w 1833 r. wikarym w Wilkołazie (lubelskie) należącym do Ordynacji Zamojskiej.
Okres popowstaniowy przyniósł ucisk narodowy w Królestwie. Szlachta zamykała się w kręgu swoich dworów, unikając miast. Stopniowo jednak zaczęły docierać do kraju zakazane pisma emigracyjne. Ksiądz Piotr Ściegienny od znajomych właścicieli ziemskich, Józefa i Władysława Jaszowskich, dostał przemycone do kraju pisma Lelewela, Mochnackiego, poezje Mickiewicza. Odtąd rozczytywał się w nich i starał się rozpowszechniać je wśród księży w okolicy. Zainteresował się programem chłopskim emigracji, szczególnie Towarzystwa Demokratycznego Polskiego. Obserwacja ubogiego życia miejscowych chłopów oraz wspomnienia i kontakty z okolicami rodzinnymi rozbudziły w nim myśli o konieczności poprawy losu chłopów.
Lubelszczyzna była w tym czasie terenem ożywionej działalności spiskowej. W 1838 roku w gimnazjum lubelskim powstało kółko uczniowskie, które korzystając z otrzymywanej nielegalnie literatury emigracyjnej organizowało zebrania dyskusyjne. W Lublinie drobne kółka tworzyli urzędnicy i młodzi prawnicy. Po powstaniu w 1840 r. Związku Narodu Polskiego zostały podporządkowane kółka prowincjonalne.
Działalność Ściegiennego, mimo kontaktów ze spiskowcami warszawskimi i lubelskimi, szła jednak innymi torami.
W tym czasie powstały jego pisma. Były to "Aforyzmy o urządzeniu społeczeństwa polskiego", "Krótki a prawdziwy wykład nauki Jezusa Chrystusa", "Myśli ułatwiające rozumienie nauki Jezusa Chrystusa" oraz "Trzeba tylko chcieć". W pismach swoich ks. Ściegienny przedstawił z jednej strony niesprawiedliwość panujących stosunków, a z drugiej strony kreślił plany walki o wprowadzenie siłą nowego ustroju społecznego, opartego na równości i sprawiedliwości.
W 1840 roku powstała "Złota Książeczka" czyli historia rodu ludzkiego, a następnie "List ojca św. Grzegorza do rolników, rzemieślników, chłopów, mieszczan, żołnierzy, do lokajów, pisarzów i ekonomów z Rzymu przysłany". Po aresztowaniu w czasie śledztwa ks. Ściegienny nie stwierdził jasno, iż jest autorem "Złotej Książeczki" i "Listu".
Działalność propagandowa ks. Ściegiennego rozwinęła się głównie w latach 1840 - 1844. Początkowo środowiska duchownych i szlachty nie podzielały jego radykalizmu. Pewne sukcesy osiągnął ks. Ściegienny w kontaktach z dzierżawcami, szczególnie z Piaseckim, dzierżawcą Kłodnicy Dolnej Augustem Rychterem, rządcą Ratoszyna Sewerynem Sawickim, dzierżawcą Nieszawy - wiążące się ich udziałem w organizacji spiskowej.
Agitacją wśród chłopów rozpoczął ks. Ściegienny w Wilkołazie, gdzie miał dwóch braci i szwagra. Dominik i Karol przepisywali mu "Książeczkę" i "List", a Dominik nawet czytywał chłopom wilkołaskim. Nieśmiałe próby propagandowe nie odniosły jednak pożądanych wyników, gdyż chłopi wilkołascy nie przejawiali skłonności do wystąpień.
Zniechęcony nikłymi wynikami swej agitacji na Lubelszczyźnie postanowił Ściegienny przenieść spisek do stron rodzinnych. Wsie podkieleckie ze względu na panującą tam biedotę i większy ucisk pańszczyźniany stanowiły łatwiejszy teren do agitacji. W lipcu 1842 roku po raz pierwszy od przyjazdu do Wilkołaza wyruszył w strony rodzinne.
Jedna z grup spiskowych działająca na Lubelszczyźnie pod kierownictwem Seweryna Sawickiego rozpoczęła agitację wśród chłopów wsi nadwiślańskich i nawiązała kontakt z ks. Piotrem Ściegiennym, któremu z tego powodu przypadło ważne zadanie rozwinięcia agitacji na wsi kieleckiej oraz powiązanie spisku radomskiego i kieleckiego z lubelskim. Łącznikiem między organizacją warszawską a ks. Ściegiennym został Michał Lewicki. Po dziesięciu latach służby duszpasterskiej został proboszczem w Chodlu w 1843 r. (powiat Opole Lubelskie), dzięki czemu mógł łatwiej utrzymywać kontakty z Radomiem, Warszawą oraz Powiślem.
Około 1840 r., będąc jeszcze wikarym, podjął się niebezpiecznej pracy konspiracyjnej i założył tajną organizację Związek Chłopski, reprezentującą interesy chłopstwa. Nawoływał do zniesienia pańszczyzny, równouprawnienia i uwłaszczenia chłopów, głosił także hasła walki o wyzwolenie narodowe. Swój program ideowy spisał w ?Złotej książeczce?.
Związek Chłopski objął swym zasięgiem Lubelszczyznę i Kielecczyznę. Główne ośrodki konspiracyjne w kieleckim rozwinęły się w: Bilczy, Posłowicach, Dyminach, Krajnie. Oprócz chłopów do spisku należeli także wiejscy księża, drobnomieszczaństwo i młodzież szkolna z Kielc. Głównym celem Ściegiennego było wywołanie powstania chłopskiego na Kielecczyźnie, które miało wybuchnąć w październiku 1844 r. Zbiórka powstańców miała odbyć się na Telegrafie, skąd spiskowcy mieli uderzyć na Kielce. Przygotowując tą akcję ksiądz Piotr przemawiał na wiecu w Krajnie 24.X.1844 r., po którym chłopi postanowili nie obsiewać pól i nie wychodzić na pańskie pola, dopóki pańszczyzna nie zostanie zamieniona na czynsz. Wystąpienie to zdekonspirowało Ściegiennego, czego efektem było niestety jego aresztowanie 25.X.1844 r. Policja carska zatrzymała księdza w Kielcach na ul. Małej. Próbował on jeszcze wyrwać się obławie i uciekał w kierunku Karczówki, licząc na schronienie w klasztorze. Został jednak tam ujęty. Według lokalnych przekazów zdradził go Janic (chłop z Krajna), który miał za to otrzymać grunt. Uknuto nawet z tego powodu pogardliwe powiedzenie: ?Janic dostał ziemię za nic?. Niektórzy historycy sugerują z kolei zdradę dwóch miejscowych szlachciców, bojących się radykalnego ruchu chłopskiego. Po aresztowaniu Ściegiennego nastąpiły również liczne zatrzymania wśród zamieszanych w ruch konspiracyjny miejscowych chłopów.
Schwytani chłopi skazani zostali na chłostę, czyli tzw. ?bieganie przez rózgi?, natomiast Ściegienny wraz z najbliższymi współpracownikami zostali poddani długiemu śledztwu. Po dwóch latach procesu skazano księdza Piotra na karę śmierci, a wyrok miano wykonać 7 maja 1846 r. na placu odpustowym przed katedrą kielecką. Aby mogło dojść do wykonania kary Ściegienny został wcześniej pozbawiony przez władze kościelne święceń. Sam akt egzekucji był pieczołowicie wyreżyserowany przez władze carskie, w celu osiągnięcia efektu zastraszenia ludności i pokazania siły zaborcy. Na środku placu stała złowieszcza szubienica, a na egzekucję spędzono pod przymusem mieszczan i okolicznych chłopów. W ostatniej chwili, gdy Ściegienny miał już stryczek na szyi, przybiegł posłaniec z ułaskawieniem. Rosjanie zamienili mu karę śmierci na dożywotnią katorgę. Po 10 latach katorgi pozwolono Ściegiennemu na osiedlenie się w Permie, a w 1871 roku, po 25 latach wygnania, mając 70 lat, wrócił do kraju i osiadł na wsi w Wilkołazie, a następnie mieszkał u krewnych w Tarnowie i w Matczynie. Starał się o uchylenie wyroku sądu kanonicznego, jaki zapadł w 1846 r. Cel ten osiągnął w 1883 roku, kiedy na nalegania i prośby biskupa lubelskiego Wnorawskiego przywrócono mu godności kapłańskie. Otrzymał stanowisko kapelana w Szpitalu Bonifratów na przedmieściach Lublina, zamieszkał w pokoiku w jednym z budynków szpitalnych. Tam spędził ostatnie lata życia.
Zmarł 6 listopada 1890 roku po kilku miesięcznym pobycie w szpitalu św. Eliasza. Zmarły nie posiadał pieniędzy na wykupienie działki na cmentarzu, lecz biskup Wnorowski polecił go pochować w swoim rodzinnym grobowcu. Prochy jego spoczywają w Lublinie na cmentarzu przy ul.Lipowej. Za trudy życia i chęć niesienia pomocy pokrzywdzonym otrzymał zapłatę najcenniejszą: pozostał w ludowej pamięci, przeszedł do ludowego folkloru i ludowej pieśni.
W Kielcach jest wiele miejsc i pamiątek poświęconych ks. Ściegiennemu. Na cześć jego patriotycznej i społecznej działalności na Kielecczyźnie jedna z ulic otrzymała imię Piotra Ściegiennego. Była to w okresie zaborów tzw. droga do Chmielnika, którą po I wojnie światowej przemianowano na Aleję Trzeciego Maja. Niemcy w okresie okupacji zmienili ją na ?mniej znaczącą? Aleję Kasztanów. Po II wojnie światowej na krótko powróciła poprzednia nazwa. W 1949 r. władze miasta dokonały jej politycznej zmiany i nadano tej ulicy imię ks. Piotra Ściegiennego. Ponadto w Kielcach jest również liceum imienia księdza Piotra V Liceum Ogólnokształcące im. Ks. Piotra Ściegiennego, ul. Toporowskiego 96.
W 1994 r. ustawiono w Kielcach tablicę pamiątkową z głazu narzutowego poświęconą ks. Ściegiennemu. Kielczanie mogą przypomnieć sobie o tej słynnej postaci, czytając napis: ?Na tym miejscu 7 maja 1846 roku stanął mężnie pod szubienicą ks. Piotr Ściegienny (1801-1890) duszpasterz, przewodnik ludu, żarliwy patriota, organizator powstania narodowego w 1844 r., karę śmierci zamienioną przed egzekucją na katorgę w kopalniach Sybiru dopełniała kaźń współspiskowców. Mieszkańcy Kielc ? listopad 1994?.