Ekologia - notatki i pojęcia

Ekologia – nauka o strukturze i funkcjonowaniu przyrody, zajmująca się opisywaniem zależności między organizmami a środowiskiem oraz badaniem wzajemnego wpływu różnych organizmów.

Nisza ekologiczna – wszystkie wymagania życiowe danego organizmu względem środowiska.

Siedlisko – obszar na którym żyje dany osobnik. W jednym siedlisku może żyć wiele organizmów.

Zakres tolerancji ekologicznej – zakres wartości czynnika środowiska w którym organizm może się rozwijać. Organizm najlepiej będzie się rozwijał w optimum czyli najkorzystniejszej wartości danego czynnika środowiska.

Tolerancja ekologiczna – zdolność przystosowywania się organizmu do zmian zachodzących w środowisku.

Czynniki środowiska
1. Ożywione
• Organizmy tego samego gatunku
• Organizmy innych gatunków
2. Nieożywione
• Woda
• Temperatura
• Stężenie soli
• Światło

Organizmy wskaźnikowe – organizmy o wąskim zakresie tolerancji ekologicznej wobec badanego czynnika , np. larwy jętek, porosty, koralowce

Populacja – grupa organizmów jednego gatunku żyjąca na danym obszarze w określonym czasie.

Liczebność populacji – liczba wszystkich osobników danego gatunku.

Zagęszczenie populacji – liczba osobników przypadająca na określony obszar powierzchni lub określoną objętość środowiska.

Cechy populacji wpływające na liczebność i zagęszczenie populacji.

Migracje – przemieszczanie się osobników między populacjami.

Imigracja --->emigracja

Rozrodczość - liczba potomstwa wydanego na świat w określonym czasie.

Śmiertelność – liczba osobników danej populacji, które umarły w określonym czasie.

Rozrodczość ---> śmiertelność

Wędrówka – okresowe przemieszczanie się organizmów np. związane ze zmianą pór roku.

Struktura przestrzenna
Rozmieszczenie losowe – osobniki żyjące pojedynczo w losowych odległościach od siebie, dogodne warunki środowiska, nie muszą rywalizować o pokarm i schronienie, np. kwiaty.

Rozmieszczenie równomierne – osobniki żyją w równych odległościach od siebie , słabe warunki środowiska, muszą rywalizować o pokarm i terytorium, np. głuptaki

Rozmieszczenie skupiskowe - osobniki żyją w oddalonych od siebie grupach zapewniając sobie bezpieczeństwo i łatwość w zdobywaniu pokarmu, np. ławice ryb.

Struktura płciowa populacji – stosunek liczby samców do liczby samic.

Struktura wiekowa populacji – to stosunek liczby osobników w poszczególnych okresach rozwojowych: młodzieńczym, rozrodczym i starości.

Konkurencja – rywalizacja o te same ograniczone zasoby środowiska, np. wodę, światło, partnera do rozrodu, dominacje w stadzie . Wyróżnia się konkurencje wewnątrzgatunkową i międzygatunkową.

Odziaływania antagonistyczne = odziaływania negatywne
Odziaływania nieantagonistyczne = odziaływania pozytywne lub neutralne
RODZAJ ZALEŻNOŚCI GATUNEK 1 GATUNEK 2
KONKURENCJA - -
ROŚLINOŻERNOŚĆ + -
DRAPIEŻNICTWO + -
PASOŻYTNICTWO + -
MUTUALIZM + +
KOMENSALIZM + 0

Rośliny konkurują o:
• Dostęp do wody
• Dostęp do światła i soli mineralnych

Zwierzęta konkurują o:
• Terytorium
• Pokarm
• Wodę
• Schronienie
• Partnera do rozrodu

Drapieżnictwo i roślinożerność to odziaływania antagonistyczne.

Drapieżnictwo przyczynia się do eliminowania z populacji ofiar osobników starych, chorych i słabych.

Roślinożerność wpływa na zmniejszenie konkurenci między roślinami oraz umożliwia rozprzestrzenianie się nasion.

Przystosowania drapieżników:
• Rozwinięte narządy zmysłów
• Muskulatura ciała
• Maskująca barwa
• Gruczoły jadowe
• Rozwinięte kły
• Ostre pazury

Przystosowania ofiar
• Upodabnianie się do otoczenia lub groźnych gatunków
• Produkcja substancji toksycznych
• Udawanie martwego
• Wykształcenie kolców lub pancerza

Pasożytnictwo - odziaływanie antagonistyczne, w którym pasożyt żyje kosztem żywiciela, który ponosi straty. Wyróżniamy dwa rodzaje pasożytów: zewnętrzne i wewnętrzne.
Przystosowania pasożytów:
• Występowanie narządów czepnych i aparatów gębowych
• Pokrycie ciała powłoką odporną na strawienie
• Wytwarzanie dużej liczby jaj

Pasożyty zatruwają i osłabiają organizm. Przenoszą choroby, np. kleszcze boreliozę. Pasożyty niszczą też uprawy.

Zależności nieantagonistyczne nie przynoszą strat żadnej ze stron. Zaliczamy do nich mutualizm i komensalizm.

Mutualizm – występuje pomiędzy gatunkami jako związek trwały, który jest im niezbędny do przeżycia (symbioza, mutualizm obligatoryjny) lub nietrwały, który nie jest niezbędny do przeżycia ale
ułatwia życie (prokooperacja, mutualizm fakulatywny).

Komensalizm – zależność, w której jeden gatunek czerpie korzyści z obecności drugiego, nie wyrządzając mu szkody ani nie przynosi korzyści.

Ekosystem – obszar złożony z biocenozy i biotopu, które wzajemnie na siebie oddziałują.

Biocenoza - wszystkie gatunki występujące na danym obszarze w jednym czasie, powiązane siecią zależności.

Biotop – nieożywione środowisko życia organizmów.

Rodzaje ekosystemów
Ekosystem naturalny Ekosystem sztuczny

Powstały bez udziału człowieka, np. lasy tropikalne, rafy koralowe. Powstały z udziałem człowieka, np. pola uprawne, sady.

Sukcesja ekologiczna – proces przekształcania się jednego ekosystemu w inny. Wyróżnia się sukcesje pierwotną, która zachodzi na obszarach niezajętych przez żadną biocenozę, oraz sukcesje wtórną, która zachodzi na obszarze zajętym wcześniej przez biocenozę, która została zniszczona.

Producenci – organizmy samożywne zdolne do wytwarzania materii organicznej ze związków nieorganicznych. Są to np. rośliny, niektóre bakterie, protisty.

Konsumenci – organizmy cudzożywne, które uzyskują związki organiczne od innych organizmów.

Destruenci – organizmy, które rozkładają martwą materie organiczną i w ten sposób pozyskują potrzebne związki.
Poziomy troficzne

Łańcuch pokarmowy (troficzny) - ciąg organizmów, z których każdy jest zjadany przez kolejny. Pierwszym ogniwem łańcucha są producenci.
Sieć pokarmowa (troficzna) - zbiór wielu powiązanych ze sobą łańcuchów pokarmowych, które występują w danym ekosystemie.