Zagadnienia- biologia

Naczynia włosowate — ich ściana jest bardzo cienka, dzięki czemu może odbywać się wymiana gazowa. Zarówno tlen, jak i dwutlenek węgla transportowany jest w naczyniach w postaci związanej z czerwonymi ciałkami krwi. Budowa stawu-Powierzchnie stawowe pokryte są bardzo odporną na ścieranie chrząstką szklistą. Niewielka przestrzeń między kośćmi (jama stawowa) wypełniona jest biologicznym środkiem zmniejszającym tarcie, czyli mazią stawową ( zawierającą dużo tłuszczowców). Wydostawaniu się mazi stawowej, wnikaniu zanieczyszczeń oraz nadmiernemu rozsuwaniu kości zapobiega mocna, łącznotkankowa ( jej wew. błona maziowa wydziela maź stawową ). Receptory - komórki zmysłowe odbierające sygnały ze środowiska wewnętrznego i zewnętrznego. Odbierają sygnały i przetwarzają na impulsy nerwowe. Efektory - narzady (mięśnie i gruczoły) dzięki którym czlowiek przejawi różnego typu reakcje. Neuron - komórka o szczególnych właściwościach, inaczej komórka nerwowa. Dzięki kontrolowanemu transportowi jonów przez błony neuronów zachodzi w nich zjawisko przewodzenia impulsu nerwowego. Z neuronów zbudowany jest układ nerwowy. Na zewnątrz komórki przewarzają jony dodatnie(Na+) a wewnątrz jony ujemne (Cl-) (polaryzacja błony).Budowa neuronu:· Ciało komórki - centralna część komórki nerwowej, odchodzą od niego dwa rodzaje wypustek (dendryty i akson),· Dendryty - przewodzą impulsy nerwowe w kierunku do ciała komórki,· Akson - przewodzi impulsy od ciała komórki,· Jądro komórkowe· Osłonka mielinowa (komórki pomocnicze) - otaczają niektóre aksony, duża zawartość tłuszczów. Obecność osłonki sprawia, że impuls nerwowy przebiega po nich nie zdeformowany, a także zwiększa się szybkość. Pełni również ważną rolę w regeneracji aksonu.· Zakończenie aksonu. Nerw - jest wiązką zbudowaną z wielu (nawet tysięcy) aksonów, z których każdy otoczony jest osłonką mielinową, a wszystko razem pochewką łącznotkankową. `Synapsa - szczególne rodzaje połączeń pomiędzy komórkami nerwowymi. Neuron tworzy ok. 1000 synaps, a neurony mózgowe ponad 10 000 synaps z innymi komórkami.SYNAPSA: połączenie dwóch neuronów, złącza między dwoma neuronami .Rodzaje impulsów nerwowych: Synapsa (nerwowo-nerwowa, nerwowo-gruczołowa, nerwowo-mięśniowa).Gdy impuls dociera do błony presynaptycznej, wówczas do szczeliny synaptycznej otwierają się pęcherzyki synaptyczne zawierające mediator synaptyczny (acetylocholina, noradrenalina). Substancja ta dyfunduje przez szczelinę i pobudza białkowe receptory w błonie postsynaptycznej wyzwalając impuls Cytologia-nauka o komórce.Komorka jest podst. Jednostka funkcjonalna i strukturalna każdego organizmu. Zachodzą w niej podstawowe procesy życiowe tj. odżywianie, oddychanie, rozmnażanie i wzrost. Struktury żywe komórki to: błona komórkowa, jadro komórkowe, mitochondrium, retikulum endoplazmatyczne, siateczka srodplazmatyczna, lozosom, aparat Goldiego, ściana komórkowa u roślin. Błony cytoplazmatyczne-maja charakter półprzepuszczalny. Zbudowane są z fosfolipidów i białek. Przez błony odbywa się transport, który nie potrzebuje energii, odbywa się zgodnie z stężeniem (od większego stężenia do mniejszego) do momenty wyrównania stężeń. Cytoplazma-Jest to substancja poloidalna (galaretowata), na której zamieszczone są organella kom. mitochondirum, jadro, wodniczki. Cytoplazma wykazuje 3 rodzaje ruchow: ruch rotacyjny, ruch cyrkulacyjny, ruch pulsacyjny. W cytoplazmie zamieszczone są wlukna białkowe. Jadro komorkowe-otoczone błona cytoplazmatyczna, w której występują pory. Wnetrze jadra wypelnia sok jadrowy zwany kariolimfa. W soku zamieszczone są cieniutkie nitki chromatyny, które są łańcuchami dna. W jadrze obecna są jeszcze jąderka, które maja działanie pomocnicze. Chromatyna widoczna jest w okresie miedzy podziałowym. Natomiast, jeśli wchodzi w podział chromatyna spiralizuje się i wyodrębniają się chromosomy. 23 pary lub 46 sztuk. Mitochondrium- jest otoczone podwójna błona cytoplazmatyczna. Wewnętrzna jest silnie pofałdowana, tworzy grzebienie mitochondralne, wnętrze jest wypełnione substancja zwana ‘matrix’. Mitochondria są wysokoenergetycznymi strukturami, zachodzi w nich oddychanie wew. Komórkowe. Najwięcej mitochondiow jest w komórkach mięśnia sercowego a najmniej w komórkach tłuszczowych Rybosomy- otoczone pojedyncza błona rybosomalna składa się z dwóch podjednostek: większej i mniejszej, wypełnione są rRna odpowiadają za biosyntezę białka. Retikulum endoplazmatyczne – jest to siec błoniastych struktur, system kanalików i pęcherzyków biorących udział w transporcie wew. komórkowym. Jeśli transportuje Re substancje do syntezy białek jest to Re szorstkie. Jeśli transportuje substancje do przemian węglowodanów i tłuszczy jest to Re gładkie. Re izoluje od siebie substancje i przeciwstawne procesy metaboliczne w różnych obszarach cytoplazmy, które zachodzą w tym samym czasie. Re jest ściśle związane z jadrem komórkowym. Chromosom - forma organizacji materiału genetycznego wewnątrz komórki, Chromosomy wystepują w formie mikroskopijnej struktury w której wewnątrz jest przechowana informacja genetyczne w postaci genów.DNA- zbudowane jest z dwóch nici zwiniętych wokół siebie spiralnie. Jednostką budującą poszczególne nici jest nukleotyd. Fenotyp-zespół cech organizmu stanowiący wynik współdziałania genów i warunków środowiska, przejawia się w wyglądzie osobnikaGen-jest to wyróżniony funkcjonalnie ciąg nukleotydów w łańcuchu DNA genomu. Zawiera informacje o budowie jakiegoś białka.Homozygota-zygota mająca w chromosomach homologicznych dwa identyczne geny danej cechy. Np. barwy kwiatów.Heterozygota-zygota mająca w chromosomach homologicznych dwa różne geny danej cechy.Protokooperacja- +,+ obie współrzyjące populacje odnoszą korzyści ale ich współpraca nie jest niezbędna do prawidłowego funkcjonowania w biocenozie. Krab pustelnik i ukwiał (ukwiał przyczepiony do muszli – domku kraba- broni go swymi parzydełkami w zamian krab umożliwia mu przemieszczanie się po dnie).Mutalizm- +,+ współżyjące populacje odnosza korzyści a ich zalezność jest tak wielka że bez siebie nie przetrwałyby. Termity i wiciowce. Wiciowce żyją w przewodzie pokarmowym termitów trawiąc celulozę. Współzycie korzeni drzew i grzybów Drapieżnictwo- +,- osobniki jednej populacji (ofiary) sa zabijane i stanowią pożywienie dla osobników drugiej populacji (drapiezniki) sa wieksze od ofiar z reguły. Pasożytnictwo- +,- populacja pasożyta zyskuje, populacja żywiciela traci. W naturalnych biocenozach nie ma żywicieli, którzy sa wytępieni przez pasożyty. Pasożyt najczęściej nie zabija swojego żywiciela jest od niego mniejszy. Zewnętrzne pijawki, pchły, wewnętrzne tasiemce, mikroorganizmy, nicienie.Konkurencja- -,- łagodna forma współżycia przynosi straty obu populacjom. Konkurujące ze sobą populacje sa do siebie podobne. Słabsza populacja zostaje w danej biocenozie całkowicie zniszczona. Wiewiórka ruda została wyniszczona przez wiewiórkę szarą w Anglii.Amensalizm- 0,- forma współżycia w której osobniki jednej populacji szkodzą innej, same nie czerpią jednak z tego bezpośrednich korzyści. Może się to odbywać przez produkowanie do otoczenia substancji chemicznych które ograniczają rozwój innych organizmów. Brak oddziaływań :Neutralizm- 0,0 obie populacje nie mają bezpośredniego wpływu na siebie. Np. dzięcioły i ryjówki w lesie. BUDOWA FIZYCZNA KOŚCI Okostna- włóknista błona ochraniająca kość od wewnątrz- jest silnie unaczyniona (odżywia kość) i unerwiona. Znajdują się w niej tzw. komórki kościotwórcze, od których zaczyna się wytwarzanie tkanki kostnej w okresie wzrastaniakości lub po ich złamaniu.Nasady-są zbudowane z tkanki kostnejgąbczastej, która składa się z różnej grubościbeleczek kostnych. Układ przestrzenny tych beleczek zapewnia kościom maksymalną sztywność oraz odporność na działanie sił odkształcających.Trzon-jest zbudowany z tkanki kostnej zbitej. Ma ona postać zwartej substancji i dopiero obserwacja mikroskopowa pozwala dostrzec istniejące w niej przerwy. Jama szpikowa-to przestrzeń wypełniona szpikiem kostnym, znajdująca się wewnątrz trzonu kości. TKANKA ŁĄCZNA Tkanka łączna nadaje ciału określony kształt i zapewnia łączność między różnymi jego częściami. W skład tkanki łącznej wchodzi wiele rodzajów komórek. Ich wspólną cechą jest wydzielanie różnorodnych substancji międzykomórkowych, złożonych z włókien i istoty podstawowej. TKANKA CHRZĘSTNA – wytwarza istotę podstawową, którą wzmacniają włókna białkowe.Buduje przegrodę nosową, małżowinę uszną i krtań. Tworzy także powierzchnie stawowe kości. TKANKA KOSTNA – tworzy szkielet człowieka, podtrzymuje i usztywnia ciało oraz osłaniana jważniejsze narządy. Komórki zanurzone wistocie podstawowej, połączone ze sobą wypustkami cytoplazmatycznymi. Przebiegają w niej naczynia krwionośne. Tkanka okrywająca żywa (skórka) jednowarstwowa, zbudowana z żywych komórek, ściśle do siebie przylegających, pozbawionych chloroplastów, pomiędzy komórkami skórki znajdują się aparaty szparkowe funkcja ochronna, uczestniczy w wymianie gazowej, transpiracja, pobieranie wody z gleby.Tkanka okrywająca martwa (korek) wielowarstwowy, zbudowany z martwych komórek, ściśle do siebie przylegających, pomiędzy komórkami korka znajdują się przetchlinki funkcja ochronna, wymiana gazowa, transpiracja, chroni przed mrozem, bakteriami, grzybami.Tkanka miękiszowa żywa zbudowana jest z komórek owalnych pomiędzy którymi znajdują się liczne przestwory komórkowe • miękisz asymilacyjny – zawiera dużo chloroplastów, uczestniczy w procesie fotosyntezy• miękisz spichrzowy – komórki tego miękiszu gromadzą różne substancje zapasowe i wodę• miękisz zasadniczy – wypełnia luki między innymi tkankamiTkanka przewodząca żywa (łyko) komórki żywe, silnie wydłużone zwane komórkami sitowymi transport substancji odżywczych:Tkanka przewodząca martwa (drewno) komórki martwe, silnie wydłużone z licznymi otworkami w ścianach zwane są cewkami lub naczyniami transport wody wraz z solami mineralnymi: Tkanka wzmacniająca żywa (zwarcica) utworzona z komórek wielokątnych, ściany komórkowe w niektórych miejscach są silnie zgrubiałe (np. w kątach) jest rusztowaniem dla rośliny, utrzymuje ją w pozycji pionowej, chroni przed zgnieceniem i złamaniemTkanka wzmacniająca martwa (twardzica) utworzona z komórek martwych, wielokątnych, ściany komórkowe są silnie zgrubiałe i zdrewniałe. Nabłonki-zwarty ukł. kom. prawie nie ma subst. miedzykom. umieszczone na bł. podst. i połaczeniami miedzykom. Jednowarstwowe Płaski-zbud ze spłszczonych wielobocznych kom. których jądra umieszczone są centralnie, wyst. w pecherzykach płuc wyściela naczynia krwionośne w nerce wspoltworzy torebki ciałek nerkowych. Sześcienny-zbud. z kom. rownosciennych jądra centralnie wyst. w kanalikach nerkowych i koncowych odcinkach grucz Walcowaty-zbud. z wysokich kom. o kszt. nieregularnych graniastosłupów jądra znajd. się w spodniej warstwie cytoplazmy wyst. w przewodzie pokarmowym w jajowodach(liczne rzeski) Wielorzedowy- współtw. wysokie kom. jadra na różnej wysokości(w wielu rzędach) wyst. w drogach oddechowy, liczne rzeski usuwają zanieczyszczenia Wielowarstwowe Płaski-kilka warstw zew. spłaszczone kom. warstwy powierzch. uległy złuszczeniu, intensywne podziały w warstwie rozdrodcz. odnawianie całego nabłonka, wyst. w jamie ustnej i pochwie na przedniej powierzch. rogówki oka odmiana-naskórek Tkanki łączne-pełnią role odżywczą, wypełniajacą, transport., mechaniczną, obronną mają mało kom. a dużo subst. miedzykom. która może być galaretowatym śluzem lub twardą, zmineraliz. W istocie miedzykom. wyróżniamy włókna Kolagenowe-silnie zbud z białka kolagenu odporne Sprężyste-delikatne ulegają ukształceniu, zbud. z białka elastyny Retikulinowe-najdelikatniejsze poj. włókna tw. zrąb naczyń Tk. właściwa-brak subst. twardej w istocie kom. i duże możliw. regeneracyjne: wiotka-delikatne włókna retikulinowe otaczają naczynia krwionośne: nerwy i mieśnie z t. tłuszczową tw. warstwe podskórną-zbita wł. kolagenowe trwała regularnie: ścięgna stawy nieregularne w skórze wł. silne odkształcenie tłuszczowa z materiałem zapasowym ochronnym 2 rodzaje żółta(zb. z kom. tł. jednopecherzyk, w tk. podskórnej) i brunatna (prod. i utrz. ciepło zbud. z wielopecherzykowych) siateczkowata bogata we wł. retikulinowe unaczyniona tworzy węzły chłonne, grasica szpik kostny zarodkowa brak włókien totipotencjalne tw. inne tkanki zbud. z galar. subst. w okresie zarodkowym tylko wyst. Tkanka oporowa, podpora ciala, ochrona Chrzęstna-nie jest unacz. i unerwiona skł. się z chondryny w niej znajd. się włókna białk. i kom. chrzest.(chondrocyty)tworzą chondrony Łączna zbita-liczne włókn. kolag., jeżeli są one ułoż. regul. to budują one ścięgna i torebki staw., a jeśli są ułoż. nieregular. to są skórą właśc. Łączna tłuszczowa-rezerwa metaboliczna, rola- termoizolacyjna. Łączna siateczkowata-jest bogato unerw. i ma bardzo delikat. budowę jej kom. kontakt. się ze sobą przez liczne wypustki (węzły chłonne) Łączna zarodkowa-występują tylko w okres. zarodk. Jej gwieździste kom. mają charakt. tipotencjalny Łączna oporowa-charakt. dla zwierząt mających twardy szkielet. Dzieli się na: tkankę chrzęstną i kostną. Chrzęstna szklista-tworzy szkielet wszystk. kręgowców, występuje w części chrzęstnej nosa, nagłośni i oskrzelach. Chrzęstna sprężysta-duża wytrzymałość, występuje w miejscach przyczepu ścięgna do kości. Chondrocyty-grupa kilku kom. chrzęstnych leżących obok siebie. Chondroblasty-kom. chrząstkotwórcze Krew i Limfa Beleczki kostne-blaszki kostne ciasno owinięte wokół siebie. Rola krwi-transp., wymiana gaz., wydziel., immunolog., termoregulac. Skład krwi: woda, związki org., główne białka, 1% to związki nieorg. Erytrocyty-od 5,4M do 4,5K mln/mm3, są okrągłe, 2-wklęsłe, bez jądrzaste, cytoplazma i hemoglobina. Transportują tlen. Powstały w czerwonym szpiku kostnym. Leukocyty-6-9 tyś/mm3, są bezbarw., kuliste bądź owalne. Obrona przed infekcjami i funkcja homeostatyczna. Powstały w szpiku kost. Trombocyty-200-400tyś/mm3, są oderwane, różnokszt., bezbarwne. Biorą udział w homeostazie, zachowanie ciągłości naczyń krwionoś. Limfa-pośredn. w dostarcz., wymian. sub. między krwią i innymi tkank. P.P szkieletowa-są ułoż. do siebie równol., mają kilkaset jąder w kom. jądra leża na obrzeżach kom., nie ma wstawek, ma tkanki p.p., szybki skurcz, zależy od naszej woli, występuje w szkielecie. PP. serce-są widlasto-rozgałęzione, 1-2 jądra leżą central., ma wstawki ma tkanki p.p, szybki skurcz zależy i nie zależy od nas, występ. w <3. Gładka-skupiają się w pasmo, 1-jądrzaste central., nie ma wstawek, nie ma tkanek pp, wolny skurcz ale długot. i niezależny od nas. SZKIELET KOŚCI Kości wytwarzają -kolagen (długie, oplecione wokół siebie łańcuchy, zbudowane z połączonych ze sobą aminokwasów) – dzięki takiej budowie kości mogą wytrzymać znaczne napięcia wywołane przez mięśnie-cukry złożone – nadają kości twardość-fosforan wapnia – związek nieorganiczny, nadaje kościom twardość-sole wapnia - nadają kości twardość, czynią ją odporną na ściskanie i ścieranie.Substancja międzykomórkowa kości tworzy blaszkikostne się na wielu płaszczyznach), np. staw biodrowy Stawy zbudowane są z:-torebki stawowej (produkuje maź stawową)-więzadeł (wzmacniają połączenia między kośćmi)-łąkotki (zabezpiecza dodatkowo połączone kości)-chrząstki stawowej-mazi stawowej (pokrywa poruszające się względem siebie powierzchnie) FUNKCJE SZKIELETU I KOŚCI-stanowi podporę dla całego organizmu-określna położenie poszczególnych narządów względem siebie-stanowi miejsce przyczepu kości-przenosi siłę mięśni, co pozwala na wykonywanie ruchów-chroni narządy przed urazem mechanicznym.Trzon kręgu – pełni funkcje mechaniczne, przyjmuje na siebie dźwiganie masy całego ciała..Łuk kręgowy – osłania rdzeń kręgowy. Funkcje kregoslupa – jest osią i główna podporą ciała, stanowi osłonę dla rdzenia kręgowego, jest narządem ruchu. Budowa kręgu: trzon kręgu, otwór kręgowy, 3 wyrostki kręgowe, krążki międzykręgowe. FUNKCJE KRWI: -dostarcza wszystkim komórkom tlen i substancje potrzebne do życia, -usuwa z otoczenia komórek produkty przemiany materii, -chroni organizm przed obcymi białkami, wirusami i mikroorganizmami, -zapewnia wszystkim częściom organizmu utrzymanie stałej.transport tlenu z pluc do krwi, - transport dwutlenku wegla z tkanek do pluc, - transport produktów energetycznych, budulcowych np.glukoza, transport substancji szkodliwych do nerek, - transport hormonów i witamin, - wyrównuje cisnienie osmotyczne, - wyrównuje Ph, - oraz róznice temperatur ( jest nosnikiem ciepla), - leukocyty walcza z drobnoustrojami- funkcja ochronna, - krew krzepnie, rany sie goja Funkcje kości:-w szpiku znajdują się komórki wytwarzające komórki krwi-stanowią magazyn wapnia dla całego organizmu. FUNKCJE WĄTROBA to największy gruczoł w jamie brzusznej składa się z trzech płatów masa1,5kg wydzielnicza-produkcja żółci ułatwiajacej trawienie-metaboliczna-produkcja niektórych białej osocza-detokstykacyjna-niszczenie tujących substancji-magazynująca-magan. Pokarmu w postaci glikogenu.. Funkcja homeostatyczna - tworzenie stalego srodowiska wewnetrznego (stalosc fizykochemiczna)- jest to warunek prawidlowego funkcjonowania organizmu.Funkcje szkieletu.Szkielet jest rusztowaniem ciała oraz oparciem dla mięśni. Pełni funkcję wzrostową, o wzroście organizmu decyduje przyrost kości. Krwiotwórczą, magazynującą, w kościach gromadzą się sole mineralne, oraz funkcję ochronną dla narządów .Krwinki czerwone (erytrocyty)Krwinki czerwone mają kształt dwuwklęsłych krążków. Widziane z boku mają kształt biszkopta. Tego rodzaju kształt zwiększa powierzchnię krwinek. Krwinki czerwone są wytwarzane w szpiku kostnym czerwonym. U człowieka przed wydostaniem się do krwi krwinki czerwone tracą jądro komórkowe.Krwinki czerwone żyją około 120 dni i jest ich 3,5- 5,5 mln/mm3 krwi. Pełnią one ważną funkcję w przenoszeniu gazów krwi – tlenu i dwutlenku węgla, dzięki zawartemu w nich barwnikowi – hemoglobinie.Hemoglobina jest białkiem o masie cząsteczkowej około 68 000. Hemoglobina wiąże tlen tworząc oksyhemoglobinę. Reakcji tej nie należy utożsamić z utlenianiem. Związana z tlenem hemoglobina, ma kolor żywoczerwony nadający zabarwienie krwi tętniczej. Przeciętna zawartość hemoglobiny we krwi wynosi około 16g w 100 ml u mężczyzny i około 14g na 100 ml u kobiety. Zatem mężczyzna ważący 70 kg ma we krwi około 900g hemoglobiny. Ponieważ za okres życia krwinki czerwonej można przyjąć 120 dni, każdego dnia ulega rozpadowi około 7,5g hemoglobiny i tyleż musi na nowo powstać.„Wysłużone” krwinki czerwone są niszczone głównie w śledzionie. Następuje przy tym odłączenie od hemoglobiny części zwanej hemem i rozerwanie pierścienia hemowego, który zamienia się na biliwerdynę. U człowieka większa część biliwerdyny ulega przekształceniu na bilirubinę, która w wątrobie zostaje sprzężona z kwasem glukuronowym i wydalona z żółcią. W warunkach prawidłowych stężenie bilirubiny całkowitej we krwi nie przekracza 1,5 mg w 100ml. Nadmiar erytrocytów nazywamy erytrocytozą natomiast niedobór- anemią. Krwinki płytowe (płytki krwi, trombocyty)Płytki krwi to małe (o średnicy 2-4µm) fragmenty cytoplazmy oderwane od olbrzymich komórek szpiku kostnego kości płaskich. W mm3 krwi znajduje się ok. 200-400 tys trombocytów. Żyją kilkanaście dni. Krwinki płytkowe biorą udział w procesie krzepnięcia krwi, zawierają one dużą ilość substancji obkurczającej naczynia krwionośne - serotoniny. Krwinki płytkowe gromadzą się w miejscach uszkodzenia naczyń, gdzie przylegają do uszkodzonej ściany naczyniowej i uwalniają serotoninę, która powoduje miejscowy skurcz ściany naczyniowej, zmieniając krwawienie. Obumierają w różnych cześciach ciała.Krwinki białe-leukocyty Duże ich zapasy są stale zgromadzone w szpiku kostnym, śledzionie i węzłach chłonnych, skąd pod wpływem odpowiedniego bodźca mogą być natychmiast wrzucone do krwi, gdzie ich liczba może się zwiększyć dziesięciokrotnie. Pod wpływem odpowiednich bodźców może się zwiększyć wytwarzanie leukocytów. 1 mm3 krwi zawiera ok. 4-10 tys tych krwinek. W zależności od wyglądu i budowy dzielimy leukocyty na kilka rodzajów. Największą grupę stanowią granulocyty, zwane tak dlatego, że zawierają w cytoplazmie liczne ziarnistości. 1. limfocyty – komórki o dużym okrągłym jądrze i małej ilości cytoplazmy. . monocyty – komórki o dużej ilości bezziarnistej cytoplazmy i jądrze okrągłym lub owalnym, podobnym do kłębka jedwabiu. Granulocyty są wytwarzane w szpiku kostnym. Komórki obojętnochłonne wchodzą do układu krążenia i przebywają we krwi ok. 7h. Ich całkowity okres przeżycia wynosi ok. 30h. Duża liczba tych krwinek przenika do przewodu pokarmowego i opuszcza ta drogą ustrój. Granulocyty obojętnochłonne mogą się przedostawać przez ścianę naczyń włosowatych do tkanek. Proces ten jest samoistny, następuje zwykle pod wpływem pewnych związków chemicznych powstających w zakażonych tkankachBUDOWA OKA-Gałka oczna znajduje się w przedniej części oczodołu i porusza się dzięki ruchom mięśni ocznych w zagłębieniu utworzonym przez tkankę tłuszczową oczodołu i liczne powięzie. Wychodzący z niej nerw wzrokowy przechodzi przez otwór kostny do wnętrza czaszki i dalej do mózgu.Oko ma w przybliżeniu kształt kuli o średnicy 24 mm, wypełnionej w większości bezpostaciową substancją (ciałkiem szklistym), znajdującej się pod ciśnieniem pozwalającym na utrzymanie jego kształtu. Twardówka jest najbardziej zewnętrzną częścią oka. Zbudowana jest z nieprzeźroczystejbłony włóknistej łącznotkankowej. W przedniej części oka przechodzi w rogówkę. Rogówka kształtem przypomina wypukłe szkiełko od zegarka. Zbudowana jest z przeźroczystej błony włóknistej. naczyniówka która wraz z tęczówką i ciałem rzęskowym błonę naczyniową, w której znajdują się naczynia krwionośne. Ciało rzęskowe utrzymuje soczewkę w odpowiednim położeniu. Na siatkówce znajduje się plamka żółta, będąca miejscem o największym skupieniu czopków i z tego powodu cechuje się największą wrażliwością na barwy i światło. Nieco niżej znajduje się plamka ślepa - miejsce pozbawione komórek światłoczułych i dlatego niewrażliwe na światło. Jest miejscem zbiegu nerwów łączących komórki światłoczułe z nerwem wzrokowym. Soczewka jest zawieszona między tęczówką a ciałem szklistym na obwódce rzęskowej. Składa się z torebki ,kory i jądra i ma dwie wypukłe powierzchnie - przednią i tylną. Jeśli wyobrazimy sobie soczewkę jako owoc, to torebka jest jego skórką, kora jego miąższem, a jądro pestką.Tęczówka jest umięśnioną częścią błony naczyniowej otaczającej otwór nazywany źrenicą. Dzięki zawartemu w niej pigmentowi jest kolorowa. Mięśnie tęczówki pozwalają na zwiększanie lub zmniejszanie dopływu światła przez regulację wielkości źrenicy. ciałem szklistym- Wnętrze oka wypełnia przeźroczysta, galaretowata substancja spojówką -Przednia część gałki ocznej i wewnętrzna część powiek pokryte W górno - bocznej części oczodołu znajduje się gruczoł łzowy wydzielający łzy mające za zadanie oczyszczać powierzchnię oka z zabrudzeń i nawilżać ją.Układ optyczny oka przyrównać można do aparatu fotograficznego, przy czym rolę soczewek obiektywu spełniają rogówka i soczewka oka, rolę przysłony - tęczówka, a warstwy światłoczułej kliszy – siatkówka. OKO: .Oko jest narządem wzroku i składa się z aparatu ruchowego, aparatu ochronnego (powieki,rzęsy,spojówki,gróczoły łzowe,łzy) i właściwego oka znajdującego się w oczodole czaszki. 3.Budowa oka: a)rogówka-przezroczysta błona chroniąca oko z przodu; b)komora przednia oka; c)źrenica-może się zwężać bądź rozszerzać pod wpływem światła lub leku; d)tęczówka-zawiera barwniki i przysłania źrenice; e)soczewka-skupia promienie światła i umożliwia akomodację oka; f)ciało szkliste oka-wypełnia wnętrze gałki ocznej; g)siatkówka-warstwa światło czuła ,zawiera fotoreceptory:pręciki i czopki. Plamka żółta-miejsce ostrego widzenia. Plamka ślepa-zero widzenia gdyż tam odchodzi nerw wzrokowy; h)naczyniówka-zawiera naczynia krwionośne,odżywia i natlenia oko; i)twardówka-wyściela kostny oczodół czaszki; 4.Wady wzroku:krótkowzroczność, dalekowzroczność, astygmatyzm(nierównomierna krzywizna soczewki lub rogówki); daltonizm(ślepota na barwy); kurza ślepota; 5.Obraz odbierany przez oko jest: rzeczywisty,pomniejszony,odwrócony;UCHO: 1.Ucho jest narządem słuchu połączonym z narządem równowagi. Przystosowane jest do odbioru fal dźwiękowych oraz przekazywania ich do kory mózgowej, gdzie są przetwarzane.2.Budowa Ucha: A) ucho zewnętrzne-małżowina uszna i kanał słuchowy zakończony błoną bębenkową; B)ucho środkowe-w jamie ucha środk.są trzy kosteczki słuchowe: młoteczek, kowadełko i strzemiączko-przenoszą drgania i wzmacniają je30 krotnie.Trąbka Eustachiusza (słuchowe) łączy ucho środkowe z gardłem by wyrównać ciśnienie w jamie ucha środkowego ;C)ucho wewnętrzne-znajduje się w koście skroniowej czaszki i składa się z takich narządów jak: *okienko owalne-prowadzi do wnętrza ślimaka gdzie znajdują się rzęski i kom.słuchowe połączone z nerwem słuchowym biegnącym do mózgu.. Spojówka - pełni funkcję ochronną, Rogówka - chroni oko przed urazami, załamuje promienie świetlne, Źrenica - otwór, przez który wpada światło, Tęczówka - reguluje ilość wpadającego światła, Ciało szkliste - utrzymuje kształt oka, lekko załamuje promienie świetlne, Soczewka - załamuje promienie świetlne, Mięsień rzęskowy - reguluje kształt soczewki, Mięśnie zewnętrzne oka - poruszają gałką oczną,Siatkówka - zawiera komórki fotoreceptorowe, Ślepa plamka - miejsce w siatkówce gdzie nie występują fotoreceptory,Nerw wzrokowy - przewodzi impulsy z siatkówki do mózgu. Akomodacja oka - zdolność regulowania krzywizny soczewki w zależności od odległości obiektu, na który patrzymy.Narząd słuchu i równowagi - ucho Małżowina uszna - skupianie dźwięków,Kanał sluchowy - przewodzenie fali dźwiękowej, Błona bębenkowa - wzmacnianie dźwięku, Trąbka Eustachiusza - wyrównanie ciśnień,Kosteczki słuchowe - wzmacnianie dźwięku,Ślimak - słyszenie,Błędnik - równowaga w ruchu,Woreczek i łagiewka - równowaga statyczna Ucho zewnętrzne - składa się z małżowiny usznej i kanału słuchowego, który biegnie od małżowiny do błony bębenkowej. Ucho środkowe - to komora powietrzna, z jednej strony ograniczona błoną bębenkową, z drugiej strony posiadająca okienka, przez które ucho środkowe kontaktuje się z uchem wewnętrznym. Znajdują się trzy kosteczki słuchowe: młoteczek, kowadełko i strzemiączko. Jest połączona z nosową częścią gardła kanałem tzw trąbką Eustachiusza, który umożliwia wyrównanie ciśnień pomiędzy wnętrzem ucha a środowiskiem zewnętrznym. Ucho wewnętrzne - mieści się w kanałach kostnych czaszki. Składa się z błoniastych pęcherzyków i kanałów wypełnionych płynem i wysłanych nabłonkiem zmysłowym. Cechy szkieletu:Ryby: Masywna. czaszka nieruchomo Zestawiona z kręgosłupem Odcinki kręgosłupa: tułowiowy i ogonowy,Płetwy: piersiowe, brzuszne przytwierdzone do kręgosłupa za pomocą obręczy barkowej i miednicowej Płazy:Szkielet ażurowy Głowa połączona z kręgosłupem za pomocą 2 kłykci potylicznych; ograniczona ruchomość głowy,Odcinki kręgosłupa: szyjny, tułowiowy, krzyżowy, ogonowy Kończyny tylne dłuższe niż przednie Gady: Szkielet masywny Czaszka skostniała połączona z kręgosłupem za pomocą 1 kłykcia potylicznego o dużej ruchomości,Odcinki kręgosłupa: szyjny, piersiowo-lędźwiowy, krzyżowy, ogonowyCechą charak. Obecność klatki piersiowej, żebra i mostekU węży i padalców zanik kończyn, Ptaki:Szkielet pneumatyczny,Czaszka skostniała, brak szwów i zębów .Połączona z kręgosłupem za pomocą 1 kłykcia potylicznego, pełna ruchomość,Odcinki kręgosłupa: szyjny, piersiowy, krzyżowo-lędźwiowy, ogonowy,Silnie rozwinięty grzebień mostka, zrośnięte obojczykiKończyny przednie przekształcone w skrzydła, redukcja palców ręki i stopy .Ssaki:Szkielet kostny,Kości czaszki zrośnięte za pomocą szwów, głowa połączona z kręgosłupem 2 kłykciami potylicznymi,Hoterodontyzm – zróżnicowanie zębów,Odcinki kręgosłupa: szyjny, piersiowy, lędźwiowy krzyżowy,ogonowy,Modyfikacje kończyn: ręki i stopy (kroczne, pływne, grzebne, lotne, skoczne, chwytne. Czaszka – kości w czaszce połączone są szwami(ciemiączko). Są to połączenia nieruchome.. Podwzgórze-Wazopresyna(zapobiega odwodnieniu organizmu,zmniejsza ilość wody w moczu)-moczówka prosta;Oksytocyna(pobudzanie skurczów mięśni gładkich macicy i wydzielanie mleka);Hamujące i pobudzające przysadke. 2.Przysadka mózgowa-Hormon wzrostu(pobudzanie wzrostu,regul.metabolizmu)-u dzieci karłowatość-u dzieci gigantyzm,u dorosłych kromegalia;Hormony Tropowe(pobudzanie czynności: tarczycy ,kory Nadnerczy, gonad)-odpowiedznio podobne do.3.Szyszynka-Melatonina (regulująca dojrzewania ologicznego,sen.4.Tarczyca Tyroksyna (zaw.jad) (wzrost tępa metabolizmu) -u dorosłych wole i obrzęki-uczucie gorąca i nadmierne pocenie się,choroba Basedowa; Kalcytonina (gospodarka wapniowa) 5.Przytarczyce-Parathormon (gospodarka wapniowa)-niski poziom wapnia we –Glukagon (podwyż.poziomu cukru we krwi); Insulina (obniż.poziomu cukru we krwi) -cukrzyca typuI-niedobór cukru we krwi.7.Nadnercza- a)Kora-Kortykoidy(regulacja gospodarki wapnia, potasu, gospod. wodnej,regulacja metabolizm.związków organicznych)-obniżenie odporności; b)Rdzeń-Adrenalina noradrenalina( podwyż.ciśnienia krwi,tempa metabolizmu,stęzenia cukru we krwi.8.Jadra-Androgeny(rozwój drugorzęd.cech płciowych,poped płciowy)-wysoki głos,brak owłosienia twarzy,niemęska budowa ciała,zaburzenia płodności.9.Jajniki-Estrogeny(rozwój cech płciowych,popęd płciowy,regul.cykli męstruac.) Budowa Układu oddechowego.Drogi oddechowe-jama nosowa, gardło, krtań, tchawica, oskrzela główne, PŁUCA.Budowa płuc:Pęcherzykowate narządy o płatowej budowie, dzielą się na płuco prawe( 3 płaty ) i lewe ( 2 płaty ). Do każdego z płuc dochodzi rozgałęzienie oskrzeli głównych, każde dzieli się na coraz drobniejsze i bardziej rozgałęzione oskrzeliki.Wdech- skurczenie mięśni międzyżebrowych i przepony, następuje rozciągnięcie klatki, klatka pociąga za sobą płuca. W płucach tworzy się próżnia, która zasysa powietrze.Wydech- Jest to akt bierny. Klatka wraca na swoje miejscy i wypycha powietrze.Budowa Tchawicy – spłaszczona, sprężysta rura, wzmocniona chrząstkami.Układ pokarmowy Otwór ustny- Jama ustna – gardło – przełyk – żołądek – jelito cienkie, grube – odbytJelito cienkie – mierzy ok. 6 m, w dwunastnicy następuje proces trawienia. W jelicie czczym i krętym zachodzi proces wchłaniani, za pomocą kosmków, które wchłaniają pokarm i rozdzielają dalej.Rola wody – uzupełnia pokarm, uczestniczy w przebiegu metabolicznym, stanowi środek transportu, Stanowi płynne środowisko niezbędne do usuwania końcowych produktów przemiany materii. Woda stanowi średnio 60% masy dorosłego człowieka, w przypadku noworodka ok. 15% więcej.OKO: .Oko jest narządem wzroku i składa się z aparatu ruchowego, aparatu ochronnego (powieki,rzęsy,spojówki,gróczoły łzowe,łzy) i właściwego oka znajdującego się w oczodole czaszki. 3.Budowa oka: a)rogówka-przezroczysta błona chroniąca oko z przodu; b)komora przednia oka; c)źrenica-może się zwężać bądź rozszerzać pod wpływem światła lub leku; d)tęczówka-zawiera barwniki i przysłania źrenice; e)soczewka-skupia promienie światła i umożliwia akomodację oka; f)ciało szkliste oka-wypełnia wnętrze gałki ocznej; g)siatkówka-warstwa światło czuła ,zawiera fotoreceptory:pręciki i czopki. Plamka żółta-miejsce ostrego widzenia. Plamka ślepa-zero widzenia gdyż tam odchodzi nerw wzrokowy; h)naczyniówka-zawiera naczynia krwionośne,odżywia i natlenia oko; i)twardówka-wyściela kostny oczodół czaszki; 4.Wady wzroku:krótkowzroczność, dalekowzroczność, astygmatyzm(nierównomierna krzywizna soczewki lub rogówki); daltonizm(ślepota na barwy); kurza ślepota; 5.Obraz odbierany przez oko jest: rzeczywisty,pomniejszony,odwrócony; Cechy wspólne komórki roślinnej i komórki zwierzęcej:- błona komórkowa (tłuszczowo-białkowa) – jest półprzepuszczalna, tzn. przepuszcza niektóre substancje do wnętrz i na zewnątrz komórki; pełni też funkcje ochronną.- cytoplazma – złożona substancja zawierająca składniki płynne i stałe struktury; wypełnia wnętrze komórki.- jądro komórkowe – położone w cytoplazmie; pełni nadrzędną rolę w procesie rozmnażania, kieruje wszystkimi czynnościami życiowymi komórki.- mitochondria – w nich odbywa się oddychanie komórkowe, wytwarzanie i przetwarzanie energii potrzebnej komórkom do ich procesów życiowych .Cechy różniące komórkę roślinną i komórkę zwierzęcą: - ściana komórkowa – jest zbudowana z celulozy; pełni funkcję ochronną i nadaje komórce kształt- plastydy; jednym z rodzajów są chloroplasty (ciałka zieleni) – zawierają zielony barwnik – chlorofil; w nich następuje pochłanianie energii świetlnej i przetwarzanie jej w energię chemiczną- wakuole (wodniczki) – u roślin zawierających sok komórkowy; przechowują składniki, np.: białka, cukry oraz produkty zbędne i wodę - brak ściany komórkowej- brak plastydów- wodniczki – u zwierząt znajdują się w różnych rodzajach komórek. U pierwotniaków można wyróżnić wodniczki pokarmowe (trawienne) i tętniące, które usuwają nadmiar wody z komórki. Cechy budowy komórki mięśniowej:- cytoplazma. Występują w niej włókna kurczliwe (miofibryle) oraz organella komórkowa.- błona komórkowa białkowo-lipidowaMiofibryle składają się z białek:- aktyna - filamenty cienkie- miozyna - filamenty grube.Podstawową jednostką czynnościową każdego mięśnia jest włókno mięśniowe. Tkanka GŁADKA: Brak prążkowania, Mała szybkość skurczu, Skurcz niezależny od woli, Występują w ścianach przewodu pokarmowego, krwionośnego i moczowo-płciowego. Tkanka PRążKOWANA SZKIELETOWA : Bardzo duża szybkość skurczu, zależna od woli. Występowanie: mięśnie szkieletowe Tkanka PRąŻKOWANA SERCOWA :Szybkość skurczu pośrednia, niezależna od woli. Występowanie: mięsień sercowy.TKANKA NERWOWA: -ciało neuronu (perykarion, neurocyt )Posiada jądro i cytoplazmę- wypustki neuronu:* krótkie – dendryty – impulsy dośrodkowe* długa – neuryt (akson) –impulsy odśrodkowe osiągający dł.nawet 1 m – zazwyczaj jest tylko jeden Włókna nerwowe mają dwie osłonki:* rdzenna (mielinowa): tłuszcze oraz cholesterol komórkowa (neurylena): cytoplaza i jądro komórki osłonkowej. W miejscach styku występują przerwy w osłonce rdzennej. Mitoza – dzieli komórki ciała. Dzięki temu rozwijamy się. Składa się z podziału jadra ( kariokineza) i podziału cytoplazmy (cytokineza). Podział jądra składa się z czterech faz: Profaza, Metafaza, Anafaza, Telofaza.Profaza – chromatyna spiralizuje się, wyodrębniają się chromosomy, które zbudowane są z dwóch chromatyd. Zanika błona jądrowa i jąderko. Powstaje wrzeciono kariokinetyczne.Metafaza – chromosomy ustawiają się w płytce równikowej wrzeciona kariokinetycznego. Wrzeciono jednym końcem organizuje się na biegunach komórki a drugim przyczepia się do centromerów chromosomów. Anafaza – Włókna wrzeciona skracają się rozrywając chromosomy na 2 części. Skracając się nici wrzeciona przyciągają chromatydy do biegunów komórki. Chromatydy staja się chromosomami potomnymi. Telofaza – Chromatydy osiągają bieguny komórki, wrzeciono kariokinetyczne zanika. Powstaje wrzeciono cytokinetyczne, które dzieli zawartość cytoplazmy na komórki potomne. Wytwarza się błona jądrowa i jąderka. Chromosomy ulegają rozpleceniu na nici chromatynowe. Mejoza – mejotycznie dzielą się komórki płciowe. Proces ten zachodzi w gametach (jajniki i jądra). Efektem mejozy jest powstanie gamet (komórki jajowe, plemniki), które zawierają haploidalna liczbę chromosomów, 11 tzn., o połowę mniej niż komórka macierzysta. Profaza I – Wyodrębniają się chromosomy z nici chromatynowych. Chromosomy homologiczne koniugują ze sobą tworząc biwalenty. Ilość biwalentów jest o połowę mniejsza niż ilość chromosomów przed podziałem. Następnie chromosomy w biwalentach dzielą się podłużnie na chromatydy tworząc tetrady. W tym momencie zaczyna się zjawisko (crosing-over) tzn. wymiana fragm. Chromatyd miedzy chromatydami siostrzanymi chromosomów homologicznych (1z3, 2z4). Zjawiskowi crosing-over zawdzięczmy zmienność organizmów, to ze dzieci tych samych rodziców nie są idętyczne oraz, ze nie ma dwóch identycznych organizmów w obrębie tego samego gatunku.Metafaza I - Wytworzone wrzeciono kariokinetyczne przyczepia się do tetrad ustawionych w płytce równikowej oraz skupiają się na biegunach komórkiAnafaza I - Skracają się włókna wrzeciona kariokinetycznego, rozrywa ja tetrad na połowęTelofaza I – Chromosomy wędrują do przeciwległych biegunów, składają się z dwóch chromatyd. Wrzeciono kariokinetyczne zanika. Powstaje wrzeciono cytokinetyczne. Powstaje błona jądrową i jąderko. Mały obieg krwi Krążenie płucne rozpocz. się w prawej komorze. Przeniesiona z całego ciała krew odtlenowana i bogata w CO2 zdąża do płuc tętnicą płucną. Przepływając przez nacz. włosowate pęcherzyków płucnych oddaje CO2 zabiera zaś tlen. Następuje wymiana gazowa . Natleniona krew żyłą płucną powraca do lewego przedsionka Duży obieg krwi Z lewej komory aortą krew z tlenem poprzez sieć rozgałęziających się tętnic i tętniczek dociera dzięki naczyniom włosowatym do wszystkich komórek. Dostarcza im tlen oraz substancje pokarmowe, a odbiera CO2 i produkty przemiany materii i energii. System naczyń włosowatych, a potem drobnych żył krew odtlenowana wlewa się do żyły głównej i z nią powraca do prawego przedsionka serca. Żyły - ich ściana jest znacznie cieńsza i bardziej wiotka niż tętnic. Dlatego, aby zapobiec cofaniu się krwi, są one wyposażone w zastawki. W przypadku uszkodzenia zastawek żylnych, cofająca się krew zalega w żyłach, doprowadzając do ich poszerzenia (żylaków). OŚRODKOWY UKŁAD NERWOWY-Mózgowie - umieszczone jest wewnątrz czaszki co chroni je przed urazami, składają się na nie: półkule mózgowe, móżdżek i pień mózgu. Otoczone jest błonami zwanymi oponami mózgowymi, pomiędzy którymi znajduje się płyn pełniący funkcje ochronne oraz odżywcze. Gromadzi iprzetwarza informacje, steruje pracą wszystkich układów.Półkule mózgowe - główna część mózgowia, silnie pofałdowana powierzchnia. Powierzchniową warstwę tworzy kora mózgowa(istota szara), a wewnątrz znajduje się istota biała.Kora mózgowa - (grubość ok. 2 cm), tworzy ją ok. 100 miliardów kom. nerwowych, powierzchniowa warstwa półkul mózgowych. Odbiera i przetwarza informacje. Kontroluje pracę mięśni szkieletowych, jest siedliskiem intelektu, pamięci, mowy i niektórych emocji.Pień mózgu - jest związany anatomicznie i funkcjonalnie z półkulami, w jego górnej części znajduje się podwzgórze, w nim są osrodki głodu, snu, termoregulacji, równowagi wodno-jonowej czy ciśnienia krwi. Podwazgórze związane jest z przysadką mózgową - gruczołem dokrewnym o ogromnym znaczeniu kontrolującym wydzielanie innych hormonów. Część pnia mózgu zwana rdzeniem przedłużonym łączy pozostale części mózgowia z rdzeniem kręgowym. Akcja serca, oddychanie, ciśnienie krwi, połykanie, kaszel, wymioty.Móżdżek -jest odpowiedzialny za równowagę, napięcie mięśniowe i koordynacje ruchów ciała.Rdzeń kręgowy - stanowi połączenie między mózgowiem a obwodowym układem nerwowym. Przebiega wewnątrz kanału rdzeniowego w kręgosłupie chronią go błony (opony). Wychodzi z niego 31 par nerwów rdzeniowych, których odgałęzienia docierają do wszystkich narządów czlowieka. Płat czołowy - ośrodek uwagi i koordynacji, Płat ciemieniowy - kora czuciowa, Płat potyliczny - kora wzrokowa, Płat skroniowy - kora słuchowa. OBWODOWY UKŁAD NERWOWY Częśc somatyczna - przewodzi impulsy nerwowe pomiędzy receptorami, ośrodkowym układem nerwowym a mięśniami lub gruczołami.Część autonomiczna (trzewna) - łączy ośrodkowy układ nerwiowy i narządy wewnętrzne. Dzieli się na część współczulną (sympatyczną) - impulsy docierające do narządów z niego zazwyczaj wywierają efekt pobudzający(aktywność fizyczna), i przywspółczulną ( parasympatyczną) - wycisza działanie wielu narządów (sen i odpoczynek).Odruch bezwarunkowy - wrodzona, stereotypowa odpowiedź na określony bodziec. (np. podczas ukłucia szpilką odruchowo cofamy rękę lub reakcja oka na światło).Odruch warunkowy - odmiana uczenia się. Organizm uczy się odpowiadać na początkowo obojętny bodziec dzięki powtarzaniu go jednocześnie z innym bodźcem, który już wcześniej wywołał odpowiedź.Bakterie-mikroorganizmy bezjądrowe o prostej budowie komórek; większośc jest cudzożywna, niektóre samożywne Protisty- organizmy jądrowe o prostej budowie ciała (nie tworzą typowych tkanek); samożywne albo cudzożywne.Rośliny-jądrowe, wielokomórkowe(większośc ma wyspecjalizowane tkanki oraz organy), samożywne – fotosyntezują Grzyby-organizmy jądrowe o prostej budowie ciała (nigdy nie tworzą tkanek); cudzożywne. Zwierzeta-organizmy jądrowe; wielokomórkowe (większośc ma tkanki i narządy); cudzożywne, zasadniczo zdolne do poruszania się Wirusy-organizmy jądrowe o prostej budowie ciała (nigdy nie tworzą tkanek); cudzożywneWirusy Cechy org żywych: a)Posiadają kod nukleinowy b)mają zdolność do zmienności pod wpływem środowiska Cechy materii martwej: a)nie posiadają budowy komórkowej (brak rybosomów,tRNA) b) nie metabolizują c)poza organizmem gospodarza są inertne d)nie rozmnażają się, a namnażają (reprodukują) e)w niekorzystnych warunkach krystalizują się, nie tracąc zdolności powrotu do norm formy żywej Wirus to kompleks nukleinowo-białkowy, który po wniknięciu do komórek gospodarza zachowuje się jak jej część składowa zmieniając program działania Bakterie I Budowa kom bakteryjnej: 1. Genofor-chromosom bakteryjny, który po zwinięciu tworzy nukleoid 2. Ściana komórkowa – zbudowana jest z kompleksu mukopeptydowego; nadaje kształty, jest miejscem zakotwiczenia rzęski; stanowi filtr dla cząstek, zaw enzymy detoksykujące metabolity 3. Błona komórkowa – typowa błona białkowo-lipidowa4. Wić – nitka białkowa 5. Fimbrie-sztywne wyrostki np. pile, uczestniczą w proc płciowym bakterii 6. Mezosomy-uwypuklenia błony odpowiadające mitochondriom i strukturom Golgiego, uczestniczą w oddychaniu i tworzeniu przegród 7. Otoczka śluzowa-wyst na zewn ściany kom, chroni przed wysychaniem, może być jednym z czynników chorobotwórczych 8. Tylakoidy – pęcherzyki zaw barwniki aktywne fotosyntetycznie 9 Rybosomy małe 10 Cytoplazma Protisty 1. Organelle ruchu: a)nibynózki(pseudopodia) b)wici i rzęski 2.Pokrycie ciała – błona komórkowa 3. Odżywianie a) autotroficzne (samożyw) b)heterotroficzne (cudzożyw) –wchłanianie; -pinocytoza; -fagocytoza c)miksotroficzne 4. Wrażliwość: błona spolaryzowana – stan spoczynkowy, depolaryzacja –stan pobudzenia 5. Rozmnażanie Mejoza pergamiczna przedzapłodnieniowa - wyprzedza bezpośrednio powstawanie gamet. W tym przypadku gamety są jedynym stadium haploidalnym w cyklu życiowym. Mejoza postgamiczna – następuje bezpośrednio po wytworzeniu zygoty powstałej ze zlania się gamet. Zygota jest wtedy jedynym stadium diploidalnym w cyklu.Mszaki Rozmn gametofitu(1n): gametangium żeńskie-rodnia, męskie plemnia; proc płciowy zachodzi w obecności wody,gdyż gamety męskie (plemniki) przepływają do rodni, gdzie łączą się z kom jajową i powst zygota 2n; rozmn sporofitu(2n)- z zygoty (2n)powst sporofit wyrasta z rodni, na szczycie ma zarodnię (sporangium) z zarodnikami(1n) powstającymi w wyn mejozy leptoidy-przewodzą asymilanty; hydroidy – komórki przew wodę i sole mineralne; splątek- stadium młodociane gametofitu mszaków Paprotniki Sporofile-liście zarodniowe; trofofile-liście asymilacyjne (płonne); mikrospory-zarodniki małe, makro-duże; strobila-kłos zarodnionośny; przedrośle-gametofit ; Paprotniki wykształcają wiązkę przewodzącą typu hydrocentrycznego zewn-łyko(=floem) wewn-drewno(=ksylem)Nagonasienne owocolistek z zalążkami-kwiat żeński; szyszka żeńska-kwiatostan żeński; szyszka męska-kwiat męski; mikrospora-ziarno pyłku; kiełkujące ziarno pyłku-przedrośle męskie; mikrosporangium-ośrodek; pręciki-mikrosporofile; woreczek pyłkowy-mikrosporangium; gametofit żeński-bielmo pierwotne(nn)-woreczek zalążkowy. Mózg: - w tzn. płatach których jest 4 w mózgu zawiera:- ośrodki: ruchowe, pisania, kojarzące (płat czołowy)- czuciowe, odbierają dotyk ciepło chłód (płat ciemieniowy)- ośrodek słuchu, mowy (płat skroniowy)- ośrodek wzroku (płat potyliczny) Móżdżek: - reguluje utrzymanie równowagi i pionowej postawy ciała- utrzymuje napięcie mięśniowe- koordynuje ruchy mięśni, odpowiada za harmonijną współpracę mięśni i precyzje wykonywanych ruchów.Rdzeń przedłużony- reguluje czynność oddechowa (ośrodek oddechowy)- reguluje stan napięcia ścian naczyń krwionośnych (ośrodek naczynioruchowy)- istnieją również ośrodki: wymiotne, regulacji przemian materii, serca,Rdzeń kręgowy:- Przesyła bodźce do mięśni- Przewodzi impulsy z i do mózgu- Unerwia skórę, mięśnie, gruczoły, układ Naczyniowy- Znajdują się w nim ośrodki odruchów bezwarunkowychjama nosowa-ogrzewa powietrze-oczyszcza powietrze-nawilża powietrze-odbiera zapachy2)gardło-wspólny narząd dla układu pokarmowego i oddechowego 3)krtań-narząd mowy-nagłośnia chroni przed zakrztuszeniem4)tchawica-transportuje powietrze do płuc -oczyszcza powietrze 5)oskrzela-transportuje powietrze do płuc -oczyszcza powietrze6)oskrzeliki-transportuje powietrze do płuc -oczyszcza powietrze7)płuca z pęchęrzykami płucnymi -tu następuje wymiana gazowa Aparat Golgiego- przeprowadza syntezę, przechowuje niektóre substancjeBłona kom.- umożliwia wymianę niektórych substancji między kom. a środowiskiemChloroplasty- nadają kolor, przeprowadzają fotosyntezę.Chromatofory- umożliwiają fotosyntezę.Cytoplazma- wypełnia kom., umożliwia po niej transport.Jądro kom- ma materiał dziedziczny.Mitohondrium- nadzoruje oddychaniu w kom.Nukleoid- ma DNA, zastępuje jądro.Otoczka śluzowa- zabezpiecza przed czynnikami zewnętrznymi.Rybosomy- budują cząsteczki białe.Ściana kom.- chroni, nadaje kształt.Wodniczki- magazynują substancje niepotrzebne.Głównym zadaniem wątroby jest filtracja krwi: neutralizuje toksyny ,węglowodany przekształca w łatwo przyswajalną dla organizmu glukozę, a jej nadmiar w glikogen lub w tłuszcze .aminokwasy zamienia w tłuszcze,magazynuje żelazo i witaminy: A, D,E, oraz niewielkie ilości B12, oraz C, które uwalnia w razie potrzeby,wytwarza żółć, która emulguje tłuszcze i powtórnie wykorzystuje zużytą sól żółciowąprodukuje i magazynuje niektóre białka surowicy krwi wytwarza i magazynuje enzymy produkuje ciepło, bierze udział w termoregulacji (krew wypływa cieplejsza o 1 C) Substancje nadające się do ponownego wykorzystania zostają zachowane, zbędne – wydaloneJaka jest funkcja skóry?Jest to warstwa izolacyjna chroniąca przed czynnikami chemicznymi i mechanicznymi.dzięki skórze możemy regulować ciepłotę ciała.Przez skórę usuwane są niewielkie ilości mocznika, amoniaku, kwasu moczowego, dwutlenku węgla.Zawarty w skórze barwnik(melanina) chroni przed promieniowaniem słonecznym.Skóra odbiera bodźce ze środowiska zewnętrznego.Pot i mikroorganizmy na skórze tworzą warstwę ochronną.Ludzie wydzielają feromony które służą do wabienia samca.Budowa naskorka-Naskórek składa się z warstwy zrogowaciałej i rozrodczej.Warstwa zrogowaciała się łuszczy żywi się nią rybik śledziowy(w łazience)Warstwa roarodcza produkuje nowe komórki.Wytworami naskórka są: włosy, rogi, paznokcie.rola układu nerwowego Układ nerwowy ssaków składa się z układu centralnego, ośrodkowego oraz współczulnego (sympatycznego) i przywspółczulnego (parasympa-tycznego). Centralny system nerwowy charakteryzuje się silnie rozwiniętym mózgiem. Układ nerwowy jest zbudowany z komórek nerwowych – neuronów oraz komórek glejowych i wyjściółkowych, czyli ependymalnych. Neurony są najważniejszym składnikiem czynnościowym układu nerwowego. Każda z komórek nerwowych tworzy odrębną jednostkę anatomiczną i funkcjonalną, zdolną do odbierania, przetwarzania i przewodzenia bodźców. Wygląd, rozmiary i budowa neuronów wykazują ogromną różnorodność.Jama ustna-rozdrobnienie pokarmu,rozpoczęcie procesu chemicznego trawienia ,towarzyszy temu zwilżenie pokarmu śliną. Wytwarzana pod wpływem zapachu jedzenia, dziennie jest wydzielone około półtora litry śliny,nawilża i zmiękcza pokarm) Ślinianki-wytwarzają ślinę (przyuszne,podjęzykowe, podżuchwowe)Małe gruczoły ślinowe;wargowe,policzkowe,podniebne-są tworzone z 2rodzajów komórek-śluzowych(produkują gęstą ciągnąca się wydzielinę) i surowicznych(ślinę rzadką,wodnistą).Gardło, Przełyk -narząd w kształcie rury,łączący gardło z żołądkiem,transportuje pokarm do żołądka,znajduje się we wnętrzu szyi i kl.piersiowej,jest najwęższą częścią przewodu pokarmowego,długość wynosi ok.25-30cm.pokarm jest przesuwany wzdłuż przełyku falą skurczów włókien mięśniowych,budujących jego ściany.na końcu znajduje się pierścień mięśniowy zwany .zwieraczem ,skurcz zwieracza zamyka wejście do żołądka,oddzielając od niego przełyk podczas trawienia Zołądek-jest zbieraczem,piełni funkcję trawienną oraz odgrywa role sterylizatora, ponieważ kwas solny zabija wiele bakterii połkniętych z pokarmem. ma kształt worka,maks .pojemnosc=2,5l.ściąnę żołądkowa tworzy kilka warst.m.in.mięsniowa i śluzowa.w żołądku występują 2typy gruczołów(1-wytwarza sok żołądkowyczyli kwas solny i pepsynogen-nieaktywna postac enzymu pepsyny.2-wydzielają śluz który tworzy warstwę chroniącą ściany żoł.przed samostrawieniem i zmniejsza tarci przy przesuwaniu pokarmu) Jelito cieńkie-składa się z; dwunastnicy,jelita czczego i jelita krętego.Dwunastnica-przepływa przez nia papka jedzenia,miesza się w niej z enzymami ,dodatkowo do niej napływa żółć wspomagajaca trawienie , gruczoły j,cienkiego wydzielają sok jelitowy-zawierajacy enzymy trawienne. Budowa-jego powierzchnię zwieksza pofałdowana błona śluzowa,jest ona pokryta milionami palczastych wyrostków zw,kosmkami jelitowymi-wewnatrz nich znajduje się bogata siec naczyń włos.oraz położone centralnie naczynie limfatyczneJelito grube-rozpoczyna się szerokim, slepo zakonczonym workowatym odcinkiem zw.jelitem ślepym, od niego odchodzi wyr.r obaczkowy .Najdłuższy odcinek j.grubego-okrężnica,a odcienek koncowy-odbytnica. W j.grubym z tresci pokarmowej jest wchłaniana woda,dzięki skurczom jelita kał jest przesuwany wzdłuż okręznicy do odbytnicy.odbytnica konczy się otworem odbytowym. Masa kałowa –niestwiona celuloza ,pozostałości soków trawiennych i żółci oraz bakterie.Wątroba –największy gruczoł organ.znajduje się w górnej części jamy brzusznej,po prawej str.Płaty wątroby składają się z tysięcy tzw.zrazików,które stanowią jej najmniejsze elementy strukturalne.każdy zrazik jest poprzecinany naczyniami krwion. rozgałęziającymi się na coraz cieńsze naczynia oraz odgałęzieniami przewodu żółciowego.Otaczają one pojedyńcze komórki watroby,o skomplikowanych funkcjach.Wydziela zółć-jest magazynowana w pęcherzyku żółciowym,w miarę potrzeby jest z tamtąd uwalniana do dwunastn.w jej skład wchodzą:barwniki żółciowe,cholesterol,sole kwasów żółc.,które powodują emulgowanie tłuszczów. Funkcje: wydzielnicza:wytwarza żółć i odprowadza ją drogami do dwunastnicy.metaboliczna-chemiczne przetwarzanie składników pokar. Uczestniczy w przemianie tłuszczów,jej rola polega na ich wytwarzaniu,np.z wolnych kwasów tłuszczowych oraz węglowodanów.Metabolizm węglowod.w watrobie polega na magazynowaniu glukozy w postaci glikogenu.detoksylacyjna-przekształcanie substancji szkodliwych dla organizmu w związki obojętne. Szczególna rola wiąze się z przetwarzaniem toksycznego amoniaku w moczniku,który jest usuwany z moczem.magazynująca-gromadzenie witamin (np.B12,A,D), soli mineralnych i subst. energetycznych. Wątroba reguluje gospodarkę gromadzącego się w niej żelaza i miedzi. ***wytwarz heparynę(zapobiegającą krzepnięciu krwi),bierze udział w tworzeniu i niszczeniu erytrocytów,wytwarza białka osocza (fibrynogen i protrombinę)Trzustka: jest narządem gruczołowatym o zrazikowatej budowie, leży na tylnej ścianie jamy brzusznej na wysokości pierwszego kręgu lędźwiowego. Jej długość wynosi 12-20 cm,to najbardziej aktywny gruczoł trawienny, w ciągu doby wydziela ok. 2,5 l soku. Sok trzustkowy zawiera dużą ilość enzymów, które trawią cukry, tłuszcze i białka.. Trawienie: rozłożenie przez enzymy trawienne składników pokarmowych,takich jak węglowodany,białka,tłuszcze na proste związki chemiczne , które mogą zostać wchłonięte do ukł.krwionośnego i limfatycznego.Trawienie pokarmu rozpoczyna się w jamie ustnej. W ślinie znajduje się enzym – amylaza(ptialina) –który zapoczątkowuje trawienie węglowodanów. Do żołądka dociera papka pokarmowa następuje jej wymieszanie z sokiem żołądkowym. Sok żołądkowy jest wytwarzany w ilości 2-3 litrów na dobę. Jego najważniejsze składniki to kwas solny i pepsynogen. Nieaktywny pepsynogen w obecności kwasu solnego zamienia się w aktywny enzym- pepsynę. Pepsyna rozpoczyna proces trawienia białek. W efekcie jej działania większość białek zostaje rozłożona na mniejsze cząsteczki- peptydy. Trawienie skrobi w żołądku trwa, dopóki amylaza śliny nie zostanie unieczynniona przez kwaśny sok żołądkowy.W dwunastnicy papka pokarmowa , która przedostała się z żołądka nie zawiera już większych cząstek pokarmowych i ma odczyn kwaśnyPokarm przepływający przez dwunastnicę miesza się z żółcią oraz enzymami, pochodzącymi z soku trzustkowego i gruczołów jelita cienkiego. W dwunastnicy pokarm podlega złożonym procesom trawienia w których wyniku zachodzi dalszy rozkład węglowodanów i białek oraz następuje trawienie tłuszczów. Ważną rolę odgrywają enzymy zawarte w soku trzustkowym -Trypsyna i chymotrypsyna które rozbijają peptydy na coraz krótsze cząsteczki,złożone z kilku aminokwasów.Amylaza trzustkowa jest enzymem, który powoduje rozrywanie krótkich łańcuchów węglowodanów na mniejsze cząsteczki dwucukrów. Trudniej zachodzi trawienie tłuszczów. Są one poddawane działaniu kolejnego enzymu trzustkowego –lipazy. Działanie lipazy jest utrudnione ponieważ tłuszcze są nierozpuszczalne w wodzie. Tłuszcze są poddawane wstępnej obróbce, w której ważną rolę odgrywa żółć,której tłuszczu na drobne kropelki. składniki powodują rozbicie dużych kropliProces ten jest zwany emulgowaniem tłuszczów.Po spełnieniu swojej funkcji sole kwasów żółciowych są wchłaniane w jelicie cienkim z powrotem do krwi. Następuje ich transport z krwią do wątroby i ponownie wydzielanie z żółcią do jelita. Wytwarzana przez wątrobę żółć gromadzi się w pęcherzyku żółciowym –stamtąd w razie potrzeby jest transportowana przez przewód żółciowy do dwunastnicy.Warunki panujące w jelicie nie stwarzają idealnego środowiska dla całkowitego rozkładu tłuszczów do glicerolu i kwasów tłuszczowych. Dalszy ciąg procesów trawienia zachodzi w jelicie czczym i jelicie krętym pod wpływem soku jelitowego wydzielanego przez ich gruczoły. Częściowo rozłożone cząsteczki pokarmowe przepływają wokół mikrokosmków i w dalszym ciągu podlegają działaniu różnych enzymów .Enzymy np. maltaza ,sacharaza ,laktaza rozkładają dwucukry na cukry proste takie jak glukoza fruktoza i galaktoza .Natomiast dwupeptydaza i amonopeptydaza dopełniają proces rozkładu białek .Jelito cienkie odgrywa w procesie trawienia szczególną rolę: w nim kończy się trawienie pokarmu (większość procesów składających się na trawienie zachodzi w dwunastnicy a nie w żołądku). Ponadto przez ściany jelita cienkiego są wchłaniane substancje odżywcze. Aminokwasy i cukry proste są wchłaniane przez komórki nabłonka w kosmkach jelitowych i dostają się do krwi. Ich przechodzenie przez komórki błony śluzowej ze światła jelita do krwi jest procesem czynnym wymagającym dostarczania energii .Po wchłonięciu do krwi przechodzą do żyły wrotnej i dalej do wątroby .W wątrobie cukry proste zostają zamienione w glikogen. Natomiast część aminokwasów które dostały się do wątroby ulega zatrzymaniu ,część zaś przechodzi do krążenia ogólnego.Podczas przenikania przez komórki błony śluzowej jelita cienkiego następuje ponowna synteza cząsteczek tłuszczów z wolnych kwasów tłuszczowych i glicerolu (tzw.resynteza)Jelito cienkie wykazuje szczególne przystosowania anatomiczne i fizjologiczne do sprawnego wchłaniania Pokarm zostaje strawiony i wchłonięty przede wszystkim w jelicie cienkim. Rola jelita grubego-w procesie trawienia jest niewielka .Sok wydzielany przez jelito grube nie zawiera enzymów. W papce pokarmowej zaś która dostaje się do jelita grubego znajduje się jeszcze niewielka ilość strawionego pokarmu. Jest on nadal poddawany działaniu enzymów które przemieszczają się razem z papka pokarmową z jelita cienkiego.Jelito grube zawiera flore bakteryjną m.in.pałeczkę okrężnicy. Pod wpływem tych bakterii zachodzą procesy fermentacji i gnicia. nerw błędny,który przenosi impulsy nerwowe bezpośrednio z mózgu do komórek błony śluzowej żołądka odpowiedzialnych za wytwarzanie soku żoładkowego .W efekcie prowadzi to do wydzielenia przez nie do krwi hormonu - gastryny. Hormon ten powoduje dalsze wydzielanie soku żołądkowego .Po przedostaniu się papki pokarmowej do dwunastnicy następuje rozciągnięcie jej ściany, w której znajdują się zakączenia komórek nerwowych. W ten sposób powstaje sygnał, który - m.in. przez nerw błędny –dociera do żołądka Te sygnały prowadzą w konsekwencji do ograniczenia ruchów żołądka