Biologia - sciaga na ustny
1. Zanalizuj budowe i funkcje zwiazkow organicznych wystepujacych w organizmie.
2. Przedstaw graficznie schemat budowy komorki roslinnej i okresl funkcje jej poszczegolnych elementow.
Najmniejszy i niepodzielny uklad zyjacy zdolny do romnazania i wykonywania wszystkich posdtawowych czynnosci zyciowych, może być samodzielnym organizmen albo może stanowic skladnik zespolu komorkowego tworzacego pewna calosc.
4. Omow przebieg i znaczenie biologiczne mitozy.
Podzial mitotyczny obejmuje kolejne przemiany struktury jadra, zachodzace z wielka prawidlowoscia. Fazy:
Profaza – z siateczki chromatynowej wyodrebniaja się chromosomy, które poczatkowo sa dlucie i cienkie. Stopniowo zachodzi ich skracanie i grubinei w wyniku spiralizacji. W poznej profazie w kazdym chromosomie można wyroznic dwie chromatydy (chromosomy siostrzane) zlaczone w miejscu zwanym centromerem. Pod koniec profazy zanika blona jadrowa i jaderko. Wyksztalca się wrzeciono kariokinetyczne zbudowane z mikrotubul. Czesc wlokien wrzeciona kariokinetycznego laczy się z chromosomami w centromerze. W komorkach zwierzecych w wytwarzaniu wrzeciona kariokinetycznego biora udzial centrole.
Metafaza – chromosomy ustawiaja się w plaszczyznie rownikowj wrzeciona podzialowego. Wyraznie widac ze każdy chromosom zbudowany jest z dwoch chromatyd.
Anafaza – zapoczatkowuje się podzial centromerow. Chromatydy, oddalaja się od siebie do biegunow w wyniku funkcjonowania wrzeciona kariokinetycznego. Pierwsze do bieguna docieraja centromery – miejsca, którymi chromatydy polaczone sa z nicmi wrzeciona kariokinetycznego.
Telofaza – chromosomy siostrzane na dwoch biegunach komorki ulegaja procesowi despiraliczcji i tworza siateczke chromatynowa. Odtworzane sa jaderko i blona jadrowa. Z endoplazmatycznego retikulum powstaje blona jadrowa. Na tym konczy się kariokineza. Powstaja dwa jadra potomne o tej samej licznie i tym samym ksztalcie chromosomow co komorka macierzysta. Kazde z jader ma o polowe mniejsza ilosc kwasu deoksyrybonukleinowego niż jadro komorki macierzystej.
Interfaza – w tym czasie nastepuje proces syntezy DNA. Komorka odzyskuje charakterystyczna ilosc materialu genetycznego i może ponownie się dzielic.
Cytokineza – pod koniec anafazy rozpoczyna się proces podzialu cytiplazmy – cytokineza. W komorkach roslinnych powstaje wrzeciono cytokinetyczne zbudowane z mikrotubul. W plaszczyznie rownikowej wrzeciona cytokinetycznego gromadza się pecherzyki wytwarzane przez uklad Goldiego. Stopniowo zlewaja się tworzac tzw przegrode pierwotna. Z blon pecherzykow powstaja blony cytoplazmatyczne (plazmolemy) ograniczajace protoplasty komorek potomnych, a z zawartosci pecherzykow formuje się pektynowa blaszka srodkowa. Na blaszce tej obie komorki odkladaja czasteczki celulozy i hemiceluloz; z czasteczek tych komorek powstaja pierwotne sciany komorkowe obu komorek potomnych.
5. Porownaj mitoze i mejoze.
a. mitoza prowadzi do powstania dwoch jader potomnych o takiej samej liczbie chromosomow i tym samym skladzie genetycznym, co pozwala zachowac cechy gatunku. W wyniku mejozy liczba chromosomow w jadrach potomnych zostaje zmniejszona do polowy. W anafazie I podzialu mejotycznego z biwalentow (pary chromosomow utworzone podczas procesu koniugacji) rozchodza się do biegunow cale chromosomy. Zazwyczaj nastepuje redukcja diploidalnej (2n) liczby chromosomow do haploidalnej (n). Koniugacje proces ukladania się chromosomow w pary w zygocie.
b. roznice w przebiegu faz I podzialu mejotycznego i faz mitozy polegaja na:
ba. Tworzeniu biwalentow w profazie pierwszego podzialu mejotycznego i z zjawiska crossing over;
bb. niezaleznej segregacji chromoromow ojcowskich i matczynych w anafazie pierwszego podzialu mejotycznego.
Przebieg zjawisk w mejozie powoduje, ze w wyniku tego podzialu powstaja jadra poromne o nowych kombinacjach chromosomow, a nawet pojedyncze chromosomy maja zmieniona informacje genetyczna. Tak wiec nastepstwem mejozy jest zminnosc informacji genetycznej, natomiast dzieki mitozie przkazywana jest stale ta sama informacja genetyczna. W wyniku mejozy powstaja komorki rozrodcze. U zwierzat i niektórych glonow bezposrednio po mejozie powstaja gamety meskie i zenskie. U roslin wyzszych powstaja mikrospory i makrospory, dajace poczatek pokoleniu haploidalnemy wytwarzjacemy gamety (u paprotnikow samozywne przedrosla, u roslin nago- i okrytonasiennych cudzozywny woreczek zalazkowy). Powstaja komorki plemnikowe (spermogeneza) i komorki jajowe (oogeneza). W procesie spermatogenezy wszystkie komorki haploidalne powstale po podziale mejotycznym przeksztalcaja się w jednakowe gamety meskie – komorki plemnikowe. W procesie oogenezy (owogenezy), nastepuje nierowny podzial cytoplazmy, co powoduje, ze tylko jedna z czterech komorek staje się gameta zenska – komorka jajowa. Nierowny podzial cytoplazmy zapewnia gamecie zenskiej (komorce jajowej) duzy zapas materialow odzywczych dla przyszlego rozwoju zygoty i zarodka.
6. Omow budowe i rodzaje tkanki miekiszowej.
Komorki tkanki miekiszowej sa zywe, najczesciej duze, zaokraglone, maja cienkie, celulozowe sciany i duze wakuole (wodniczki, stanowia przestrzenie wypelnione sokiem i oddzielone sa od cytoplazmy blona wakuolarna zwana tonoplastem). Miedzy komorkami sa przestwory komorkowe, przez które odbywa się wymiana gazow i pary wodnej. Komorki miekiszowe biora udzial w procesie fotosyntezy, gromadza materialy zapasowe i wode. Stanowia glowna czesc masy ciala rosliny. Można wyroznic kilka rodzajow miekiszu:
Asymilacyjny: wystepuje glownie w lisciach i obwodowych czesciach lodyg; zawiera wiele chloroplastow.
Spichrzowy: wystepuje w organach spichrzowych: bulwach, klaczach, nasionach, korzeniach, owocach; zawiera lukocyty.
Wodonosny: u roslin gromadzacych wode np. lodygi kaktusa. Komorki maja duze wakuole ze sluzem wiazacym wode i utrudniajacym parowanie.
Powietrzny: rosliny bagienne i wodne; w duzych przestworach komorkowych gromadzone jest powietrze.
Wydzielniczy: rosne rosliny; w komorkach zachodza procesy wydzielania np. olejki eteryczne u kopu i soku mlecznego u maku.
7. Onow budowe i rodzaje tkanki wzmacniajacej.
Nadaja organom roslinnym sztywnosc i elastycznosc, chronia przed uszkodzeniem mechanicznym (zlamanie, rozerwanie) i utrzymuja pedy w pozycji pionowej. Silnie wydluzone, wrzecionowate komorki tkanki wzmacniajacej zlokalizowane sa w pedzie obwodowo, a w korzeniu centralnie. W pedach mlodych, szybko rosnacych roslin dwulisciennych tkanka wzmacniajaca jest zwarcica (kolechyma). Jej komorki maja wydluzony ksztalt i celulozowa, nierownomiernie zgrubiala sciane komorkowa. Jeżeli zgrubienie sciany komorkowej wystepuje w narozach komorki to kolechyma nazywana jest katowa. Komorki kolenchymy sa zywe i zawieraja chloroplasty. Niekiedy odzyskuja właściwości tkanki tworczej. Natomiast twardzica (sklerechyma) zbudowana jest z martwych komorek. Ich sciany komorkowe sa rownomiernie zgrubiale, najczesciej zdewniale, a protoplasty komorek (wnetrze komorki wraz z jej blona cytoplazmatyczna) zamieraja i zanikaja. Twardzica wystepuje w postaci wlokien lub komorek kamiennych o bardzo niereguralnych ksztaltach oraz silnie zgrubialych i zmineralizowanych scianach. Wlokna sklerenchymatyczne sa tkanka wzmacniajaca u roslin jednolisciennych np. traw. Twardzica wystepuje także u roslin dwulisciennych. Komorki kamienne można obserwowac w lupinach nasiennych wielu nasion i w owocarniach np. w pestkowcach sliwy czy wisni, gdzie tworza wewnetrzna czesc owocni tzw pestke.
8. Onow budowe i rodzaje tkanki przewodzacej.
Funkcja tkanek przewodzacych jest przewodzenie wody i soli mineralnych oraz asymilatow. Zbudowane sa z komorek roznego rodaju, stad okresla się je jako tkanki zlozone. Roznicuja się z pramiazgi (drewno i lyko pierwotne) lub wytwarzane sa przez miazge, czyli kambium (drewno i lyko wtorne). Drewno przewodzi wode i sole mineralne, a lyko asymilanty. Drewno ksylem zbudowane jest z cewek, naczyn, miekiszu drzewnego i wlokien drzewnych. Tylko komorki miekiszowe sa zywymi komorkami. Cewki i naczynia przewodza wode i sole mineralne od korzeni do wierzcholka rosliny. Proces ten nie wymaga nakladu energii. Cewki sa to wydluzone komorki klinowato zachodzace na siebie. Maja zdrewniale sciany, w których wystepuja jamki lejkowate. Przez te jamki przeplywa z cewki do cewki roztwor wodny. Po raz pierwszy pojawily się u paprotnikow, a najwyzszy stopien specjalizacji osiagnely u nagonasiennych np. sosna, araukaria. Naczynia sa charakterystyczne dla roslin okrytonasiennych, chociaz w drewnie tych roslin maoga wystepowac także cewki. Nacynia zbudowane sa z wielu nadlegle ulozonych komore – czlonow naczyn; w komorkach tych zanikly calkowicie lub czesciowo sciany poprzeczne. Sciany tych komorek sa zdrewniale i zgrubiale. Zaleznie od roszaju zgrubien wyroznia się naczynia pierscieniowe, spiralne, siatkowate i jamkowate. Naczynia pelnie również funkcje wzmacniajaca.
Miekisz drzewny rozmieszczony jest w postaci pasm. Pelni role tkanki spichrzowej i zapewnia lacznosc z innymi zywymi komorkami w roslinie. Wlokna drzewne wystepuja pojedynczo lub grupami. Pelnia funkcje tkanki wzmacniajacej. Luko (floem) zbudowane jest z rurek sitowych, komorek towarzyszacych, miekiszu lykowego i wlokien lykowych. Komorki lyka z wyjątkiem wlokien lykowych sa zywe. Rurki sitow to glowne elementy przewodzace lyka. Powstaja one z czlonow rurek sitowych (nadlegle ulozone zywe komorki). Sciany poprzeczne tych komorek maja pory i nazywane sa plytkami sitowymi. W czlonach rurek sitowych zanika jadro komorkowe i brak jest tonoplastu i dlatego granica miedzy wakuola a cytoplazma zanika. Obok rurek sitowych wystepuja komorki towarzyszace majace z nimi wspolne pochodzenie i wspoldzialaja w przewodzeniu asymilatow. Miekisz lykowy pelni funkcje spichrzowa i wspoldziala w przewodzeniu substancji organicznych. Wlokna lykowe sa komorkami martwymi, dluzszymi od wlokien drzewnych i stanowia skladnik wzmacniajacy lyko. Elementy drewna i lyka wystepuja obok siebie tworzac wiazki przewodzace. W lodzydze luko i drewno tworza wiazki lyko-drzewne oboklezne (kolateralne). Jeśli wiazka zlozona jest tylko z lyka i drewna i nie zachodzi w niej przyrost wtorny, nazywa się wiazka oboklezna (kolateralna) zamnknieta. W wiazkach obokleznych otwartych miedzy lykiem a drewnem jest pasmo kambium
9. Zanalizuj budowe krwi i biologiczna role jej skladnikow.
Rola spelniana przez krew w organizmie wynika z tej szczegolnej właściwości, jaka jest ciagly jej przeplyw w systemie naczyn i docieranie do wszystkich miejsc ciala zwierzęcia. Stanowi ona zatem podstawowy czynnik ksztaltujacy srodowisko wewnetrzne organizmu. Stalosc tego srodowiska, tzw homeostaza, warunkuje prawidlowe funkcjonowanie poszczegolnych procesow w komorkach i organizmu jako calosci. Przez homeostaze rozumiemy stalosc skladu, odczynu, cisnienia osmotycznego i zawartosci wody, a u zwierzat stalocieplnych także temperatury wewnatrz organizmu. Przeplywajaca przez uklad krwionosny krew pelni także wazne funkcje transportowe przekazujac do tkanek tlen, substancje odzywcze (glukoze, amonokwasy, kwasy tluszczowe, sole mineralne) i regulatorowe (hormony, witaminy) a odbierajac dwutlenek wegla i koncowe pordukty przemian z roznych szlakow metabolicznych. Bywaja to substancje które sa ponownie wykorzystywane – na przykład w pracujacych miesniach szkieletowych gromadzi się kwas mlekowy, bedacy koncowym produktem glikozy. Krew przenosi go do watroby gdzie w innym ciagu reakcji zostaje zamieniony na wielocukrowiec zapasowy – glikogen. Krew zabiera także z tkanek substancje usuniete na zewnatrz np. mocznik, kw.moczowy, unieczynnione hormony, leki.. Docierajac do wszystkich miejsc organizmu, krew pelni również funkcje obronne, rozpoznajac i zwalczajac czynnikit dla niego szkodliwe. Chcac zrozumiec w jaki sposób krew spelnia te wszystkie , bardzo roznorodne zadania należy poznac jej sklad. Poszczegolne skladniki krwi sa bowiem wyspecjallizowane i pelnia scisle okreslone funkcje.
Krew zlozona jest z czesci plynnej, zwanej osoczem oraz elementow upostaciowanych (komorek). Komorkami krwi sa: erytrocyty (krwinki czerwone), leukocyty (krwinki biale) i trombocyty, czyli plytki krwi. Glownym skladnikiem osocza jest woda w ktorej rozpuszczja się skladniki organiczne: bialka, aminokwasy, cukry (glownie glukoza), mocznik, kwasy organiczne, oraz sole nieorganiczne: wodoroweglany, fosforany i chlorki przede wszystkim sodu Na+, a w mniejszych ilosciach potasu K+, wapnia Ca2+, magnezu Mg2+. Bialka osocza roznia się miedzy soba wielkoscia i struktura czsteczki oraz ladunkiem elektrycznym. Ta wlasciwosc bialek osocza jest wykorzystywana w ich rozdzielaniu np. w procesie elektroforezy, na trzy frakcje: albuminy, globuliny i fibrynogen. Wszystkie upostaciowane elementy krwi powstaja w czerwonym szpiku kostnym z jednego typu komorek macierzystych.
Erytrocyty u wiekszosci ssakow male, okragle pozbawione jadra, u kregowcow nizszych sa zawierajacymi jadro duzymi komorkami owalnego ksztaltu. W toku ewolucji od ryb do ssakow erytrocyty stawaly się coraz mniejsz, z zyskiwaly coraz wiecej hemoglobiny w przeliczeniu na jednoske powierzchni. Zwieksza się również ich ilosc w jednostce objetosci krwi. Funkcja erytrocytow jest omowiony już transport gazow oddechowych. Leukocyty nie sa morfologicznie jednorodnym typem komorek, ale wszystkie sa zwiazane z obrona organizmu zwierzecego przed szkodliwymi czynnikami zewnetrznymi luc niszczenie wlasnych, nieprawidlowych lub uszkodzonych komorek. W zaleznosci od ksztaltu jader komorkowych i sposobu wybarwiania się ich cytoplazmy można wyroznic rodzaje leukocytow:
Granulocyty kwasochlonne (eozynofile)
Granulocyty zasadochlonne (bazofile)
Granulocyty obojetnochlonne (neutrofile)
Limfocyty – zwalczaja antygeny za pomoca wytworzonych substancji bialkowych - przeciwcial (humoralna reakcja odpornosciowa) lub w wyniku rozkladu obcych komorek (komorkowa reakcja odpornosciowa). Maja zdolnosc rozpoznawania antygenu po ponownym jego dostaniu się do organizmu (pamiec immunologiczne).
Monocyty – najmniej liczne.
Plytki krwi (trombocyty) sa u ssakow fragmentami duzej komorki macierzystej (megakariocytu) nie posiadaja wiec jadra. U kregowcow nizszych sa to drobne komorki jadrzaste. Glowna ich funkcja polega na skupianiu się w miejscu uszkodzenia naczynia krwionosnego, wydzielaniu zwiazkow (zwlaszcza serotoniny) powosujacej skurcz miesni gladkich tworzacych sciane tego naczynia, a nastepnie uwolnieniu czynnikow zapoczatkowujacych ciag reakcji prowadzacych do wytwoezenia skrzepu. W powstawaniu skrzepu bierze udzial bialko osocza (fibrynogen), który pod wplywem czynnikow aktywowanych przez trombocyty przeksztalca się w nierozpuszczalny zwiazek – fibryne. W oczkach sieci fibrynowych tkwia komorki krwi, tworzac razem z nia skrzep. Po oddzielenu się skrzepu od krwi pozostaje surowica, zawierajaca wszystkie skladniki osocza z wyjątkiem fibrynogenu.
Pozostale skladniki bialkowe osocza to albuminy i globuliny. Albuminy bedace glownym skladnikiem bialkowym osocza zatrzymuja wode we krwi przez wytworzenie tzw. cisnienia onkotycznego. Jest to wlasciwosc roztworu zwiazana z iloscia, a nie rodzajem czasteczek rozpuszczonych, polegajaca na przeciwdzialaniu wysostawnaiu się wody z roztworu. Albuminy mogą tez przenosic rozne substancje (kwasy tluszczowe, dwutlenek wegla), lecz glowne funkcje transportowe pelnia globuliny. Przenosza one jony Cu2+, Fe2+, hormony, witaminy, tluszcze, barwniki itp. Globulinami sa także wytwarzane przez organizm substancje odpornosciowe – przeciwciala.
10. Ocen role bakterii w przyrodzie, gospodarce i w zyciu czlowieka.
Bakterie sa wszechobecne. Zasiedlaja srodowiska najrozmaitszych typow – od najwyzszych szczytow gorskich po oceaniczne glebiny. Bakterie sa prznoszone przez drobiny kurzu i innych zanieczyszczen. Gleba jest najliczniej zasiedlona – liczebnosc zalezy od wilgotnosci i zawartosci substancji organicznych, przeciętnie kilka milionow – kilka miliardow w 1 g suchej gleby. Najwiecej w powierzchniowej warstwie do 30 cm (1 ha = kilkaset kg do kilku ton). Znajdowane do kilku metrow. Srodowisko wodne: wystepowanie w zaleznosci od substancji pokarmowej i natlenienia w 1 ml kilkaset osobnikow do kilkuset tysiecy. W pokladach mulow dennych mogą być liczniejsze niż w glebie. Osobna grupa to bakterie dla których srodowiskiem zycia sa inne organizmy – rosliny lub zwierzeta (przewody pokarmowe). Wiele jest nieszkodliwych i pozytecznych dla swoich nosicieli i zywicieli lecz sa tez pasozytnicze wywolujace roznorodne choroby.
11. Sklasyfikuj bakterie pod względem budowy i funkcji zyciowych.
Jedne z najmniejszych zywych organizmow 0,2 do kilkunastu mikrometrow. Roznorodnosc ksztaltow komorek bakteryjnych nie jest abyt wielka: ziarniaki coccus (kuliste lub owalne); paleczki bacterium (krotkie cylindry); laseczki bacillus (cylindry wydluzone); przecinkowce vibrio (krotkie, wygiete waleczki); kretki i srubowce spirillum (wydluzone formy spiralne). Niektóre wystepuja pojedynczo, inne tworza luzne kolonie. Kolonie powstaja wówczas gdy po podziale komorki macierzystej komorki potomne nie odlaczaja się od siebie. Zaleznie od ulozenia komorek bakteryjnych w kolonii wyroznia się skupienia typu paciorkowcow o ukladzi lancuszkowym, gronkowcow o ukladzie niereguralnym, dwoinek – zespol dwoch komorek, czworaczki, szescianki i in. Niektóre sa obdarzone zdolnoscia aktywnego ruchu (zwlaszcza w srodowisku wodnym). Poruszaja się dzieki wirujacymrzeskom występującym w roznej liczbie i rozmaitym ulozeniu. Komorka bakteryjna jest przewaznie powleczona warstwa sluzu. Taka otoczka chroni cialo bakterii przed nie sprzyjajacymi warunkami zewnetrznymi, zwlaszcza przed wysychaniem. Pod warstwa sluzu znajduje się wlasciwa, sztywna sciana komorkowa. Sciana ta otacza protoplast tzn cytjoplazme oslonieta blona cytoplazmatyczna i zawarte w niej struktury komorkowe. Podstawowa cecha odrozniajaca komorke bakteryjna od typowej komorki istot wyzej zorganizowanych jest brak wyraznie wyodrebnionego jadra komorkowego. Odpowiednikiem jadra jest u bakterii tzw nukleoid – wielokrotnie zwinieta nic kwasu nukleinowego, luzno zawieszona na cytoplazmie. Nukloidy bakterii spelniaja zadania odpowiadajace funkcji typowych jader komorkowych innych organizmow. Cytiplazma bakterii zawiera tez liczne inne cialka tzw oranelle komorkowe o okreslonych funkcjach zyciowych. Najwazniejsze z nich to rybosomy, warunkujace syntezee wlasciwych danej bakterii bialek, oraz mezosomy, odgrywajace wazna role w procesach oddychania komorki. Bakterie mogą tez okresowo gromadzic w komorce grudki substancji zapasowych: glikogenu, zwiazku z grupy weglowodanow, tluszczow, bialek i innych materialow odzywczych. Komorki niektórych bakterii zawieraja chlorofil, a czasami i inne barwniki. Chlorofil wystepuje w cytoplazmie w tzw cialkach chromatoforowych, bakteria nie maja bowiem chloroplastow.
12. Omow budowe i cykl rozwoju mchu.
Klasa mchow sklada się z dwoch rzedow: mchow wlasciwych i torfowcow. Bardzo pospolitym garunkiem mchow wlasciwych jest plonnik rosnacy przewaznie w wilgotnych lasach, osiaga rozmiary znaczne do 30 cm wysokosci, wystepuje gromagnie tworzac zwarte, puszyste darnie.
W budowie plonnika wyroznia się lodyge z chwytnikami i liscie. Lodyga jest cienka, pionowo wzniesiona i nierozgaleziona. Niektóre mchy maja lodygi o odmiennej budowie np. plozace się, często rozgalezione. W budowie lodygi wyraznie zaznacza się przystosowanie do zycia ladowego. Z jej dolnej czesci wyrastaja nitkowate chwytniki (ryzoidy) które przytwierdzaja rosline do podloza i chlona z gleby roztwor soli mineralnych. Chwytniki nie maja budowy tkankowej, nie sa wiec organami jak lodyga i liscie. Lodyga mchu na przekroju poprzecznym wykazuje budowe warstwowa. Kazda warstwa stanowia komorki odrebnego typu, tworzace okreslona tkanke. Komorki w obrebie kazdej tkanki polaczone sa ze soba plazmodesmami i tworza jednolita calosc. Zewnetrzna tkanka jest skora (epiderma), czyli tkanka okrywajaca. Jest ona zbudowana z jednej warstwy komorek. Pod skora lezy tkanka mechaniczna (wzmacniajaca). Tworzy ja kilka warstw komorek o zgrubialych scianach. Tkanka mechaniczna nadaje lodydze sztywnosc niezbedna w srodowisku ladowym. Pod komorkami wzmacniajacymi znajduje się tkanka miekiszowa, pelniaca role magazynu mateialow zapasowych rosliny. Srodek lodygi zajmuje wiazka komorek przewodzacych dwoch rodzjow: martwe (hydroidy) slurza do przewodzenia wody i zywe (leptoidy) rozprowadzaja produkty asymilacji wytwarzane w lisciach. Lodyga mchu pokryta jest liscmi ulozonymi skretolegle i tworzy ped.
U mchow pokoleniem plciowym, haploidalnym (gametofitem) jest ulistniona lodyga. Jest to trwala czesc organizmy, pelniaca podstawowe funkcje zyciowe. Na wiosne na szczycie gametofitu tworza się skupiska organow rozmnazania plciowego: zenskich – rodni i meskich – plemni (rodniostany i plemniostany). Mszaki sa roslinami jednopiennymmi (rodnie i plemnie powstaja na jednej roslinie) lub dwupienne (na roznych osobnikach) np. plonnik. Rodnie sa tworami wielomorkowymi o ksztalcie kolbowatym. Do kulistej czesci zawierajacej pojedyncza komorke jajowa (gamete zenska) prowadzi dluga szyjka zaopatrzona w kanalik. Plemniki po wydostaniu się z plemni docieraja dzieki swym wiciom do osobnikow zenskich i zapladniaja komorki jajowe. Podczas suszy rozrod plciowy jest niemozliwy. Powstaje zygota dajac poczatek diploidalnemy pokoleniu mchow – sporofitowi. Zygota wytwarza zarodek który wyrasta nastepnie w dluga, cienka, bezlistna lodyzke (trzonek) zakonczona zarodnia w ksztalcie puszki. Lodyzka wraz z puszka jest sporofitem mchu, który nie ma lisci ani bezposredniego kontaktu z podlozem. Odzywia się substancjami dostarczanymi przez gametofit i jest pokoleniem krotkotrwalym. Utrzymuje się do momentu dojrzenia i rozsiania się zarodnikow, po czym zamiera i odpada od gametofitu. Po dajrzeniu zarodnikow czepek i wieczko odpada a zarodnia zwiesza się na lodyzce ku dolowi. Poprzez szczeliny w blonie zamykajacej puszke wysypuja się zarodniki i sa roznoszone przez wiatr. Zewnetrzna sciana zarodnika peka w wilgotnej ziemi i komorka zarodnika dzielac się wielokrotnie mitotycznie wyrasta w zielona, rozgaleziona nitke plozaca się po podlozu – jest to tzw splatek. Jest zaopatrzony w chwytniki. Powstaja na nim zwiazki licznych ulistnionych pedow. Po pewnym czasie splatek zamiera a poszczegolne pedy uzyskuja samodzielnosc. Nastepstwu pokoleni towarzysza cykliczne zmiany stopnia ploidalnosci nastepujacych po sobie postaci. Komorki pokolenia plciowego (gametofitu) sa haploidalne tzn ich jadra zawieraja pojedynczy zestaw chromosomow (n). Komorki pokolenia bezplciowego (sporofitu) cechuje natomiast podwojna, diploidalna liczba chromosomow (2n).
13. Omow budowe i cykl rozwojowy paproci.
Narecznica samcza: ocienione miejsca w lasach lisciastych. Lodyga, liscie, korzenie. Lodyga – utrzymywanie lisci, posredniczenie miedzy nimi a korzeniami w rozprowadzaniu substancji odzywczych i wody oraz magazynowanie materialow zapasowych. Duza powierzchnia lisci sprzyja asymilacji i sa nosnikami organow rozmnazania – zarodni. Lodyga z liscmi stanowi ped, który ze względu na duze rozmiary i znaczna mase musi być solidnie umocowany w glebie. Śluza temu silnie wyksztalcone, dlugie i rozgalezione korzenie wyrastajace z lodygi. Glowna jednak funkcja korzeni jest zaopatrywanie roslin w wode i sole mineralne, czerpane z gleby. Organy paproci: lodyga, liscie i korzenie zwiekszaja swoje rozmiary przez wzrost wierzcholkowy. Na szczycie kazdego organu lezy intensywnie dzielaca się komorka wierzcholkowa. Dzieli się ona intensywnie, odcinajac komorki potomne kolejno z trzech stron. Komorki te zachowuja zdolnosc do dalszeo dzielenia się. Stanowia one, wraz z komorka wierzcholkowa, tkanke tworcza danego organu. W miare kolejnych podzialow komorek tkanki tworczej wierzcholkowa czesc lodygi, liscia czy korzenia przesuwa się ustawicznie ku przodowi, czego efektem jest wzrost calego organu. Grupy komorek powstalych w wyniku podzialu tkanki tworczej roznicuja się stopniowo na poszczegolne tkanki stale.
W rozwoju paproci podobnie jak i mchow, wystepuje przemiana pokolen, polaczona z nastepstwem faz – diploidalnej i haploidalnej. Mchy i paprotniki roznia się jednak w zasadniczy sposób przebiegiem cyklu zyciowego. U mchow glownym, trwalym i morfologicznie zroznicowanym pokoleniem jest haplidalny gametofit, majacy postac ulistnionego pedu. U paproci okazale rosliny o zlozonej budowie i funkcjach to wlasnie sporofity – pokolenie diploidalne. Natomiast gametofit jest niepozorny i zyje krotko. Sporofit paproci wytwarza zarodnie. Sa one umieszczone na lisciach, przewaznie na ich dolnej powierzchi. Niekiedy powstaja na specjalnych lisciach zarodniowych (sporofilach), które sa wylaczone z funkcji asymilacyjnych. Zarodnie wystepuja w kupkach pokrytych przykrytych blona (zawijka). W czasie dojrzewania zawijka wysycha i odslania zarodnie. Maja one postac woreczkow osadzonych na trzonkach. Kazda zarodnia ma swoiste urzadzenie otwierajace i uwalniajace zarodniki podczas suszy. Haploidalne zarodniki kielkuja dajac poczatek haploidalnemu przedroslu, które utrzymuje zwiazek z podlozem za pomoca nitkowatych chwytnikow. Na dolnej powierzchni przedrosla powstaja rodnie z komorkami jajowymi i plemnie z plemnikami. Zaplodnienie odbywa się w wodzie pokrywajacej przedrosle. Rozmnazanie plciowe jest jedynym momentem nawiazujacym do wodnego trybu zycia przodkow tych roslin. W wyniku zaplodnienia komorki jajowej powstaje diploidalna zygota – zaczatek stadium sporofitowego. Rozrastajacy się mlody sporofit poczatkowo czerpie substancje odzywcze ze stopniowo obumierajacego przedrosla (gametofitu). Z chwila ukorzenienia się rosliny i rozwiniecia się pierwszych lisci sporofit usamodzielnia się, a przedrosle calkowicie zanika.
14. Dokonaj analizy porownawczej mszakow i paprotnikow.
15. Omow budowe i role korzeni roslin nasiennych.
Podstawowa czynnoscia fizjologiczna korzeni jest zaopatrywanie rosliny w wode i rozpuszczone w niej sole mineralne czerpane z gleby. Glowna funkcja mechaniczna jest przytwierdzanie rosliny do podloza i utrzymanie jej w pozycji pionowej. U wielu roslin okrytonasiennych korzenie spelniaja szereg innych, dodatkowych funkcji. Starsze partie korzeni pelnia zwykle funkcje magazynow zwiazkow zapasowych organizmu. U wielu gatunkow korzenie lub ich czesci dzieki odpowiedniej budowie sa szczególnie przystosowane do tej funkcji. Niektórym roslinom korzenie śluza do rozmnazania wegetatywnego.
16. Uzasadnij podstawowe czynnosci liscia i jego budowe.
Liscie sa organami roslin przystosowanymi do przeprowadzenia fotosyntezy. Najwyzszy rozwoj i najdalej posunieta specjalizacje osiagnely liscie roslin okrytonasiennych. Liscie, obok korzeni, pelnia w organizmie rosliny funkcje odzywcze. Ich glownum zadaniem jest asymilowanie CO2 w procesie fotosyntezy. W ciagu dnia, na swietle, w lisciach gromadza się produkty asymilacji. Dzieki swej budowie liscie sa glownymi narzedziami rosliny, przez które odbywa się wymiana gazowa zwiazana z fotosynteza i oddychaniem. Zaleznie od intensywnosci fotosyntezy i oddychania przez aparaty szparkowe wydostaje się na zewnatrz tlen, a pobierany jest CO2 lub odwrotnie. Wydalanie wody z rosliny przez parowanie nazywane jest transpiracja. Transpiracja zachodzi we wszystkich nadziemnych czesciach rosliny, najintensywniej jednak w lisciach, ze względu na ich duza powierzchnie. Para wodna wydostaje się z lisci przede wszystkim przez szparki. Jeżeli korzenie z powodu szuszy nie sa w stanie dostarczyc odpowiedniej ilosci wody, komorki szparkowe zamykaja się chroniac rosline przed nadmiern transpiracja. Liscie mogą przyjmowac zmodyfikowane funkcje dodatkowe: spichrzowe, podpierajace, obronne, rozrodcze..
Typowy lisc sklada się z plaskie i szerokiej blaszki lisciowej (czynna czesc) oraz cienkiego ogonka lisciowego. Blaszka jest rozpieta na rusztowaniu tzw nerwow lisciowych, zbudowanych z tkanek przewodzacych i tkanki mechanicznej. Silnie rozgalezione nerwy zaopatruja lisc w wode pobierana przez system korzeniowy i odprowadzaja z tkanek asymilacyjnych produkty fotosyntezy do lodygi. Ogonek lisciowy laczy blaszke lisciowa z lodyga, utrzymuje lisc w odpowiednim polozeniu wobec swiatla, a także amortyzuje podmuchy wiatru i uderzenia deszczu. Wiele roslin ma liscie bez ogonkow – siedzace. U np. traw nasada liscia tworzy pochwe lisciowa obejmujaca lodyge. U nasady lisci często wystepuja przylistki – male, zwykla parzyste blaszki.
17. Scharakteryzuj budowe organu generatywnego roslin okrytonasiennych (budowa kwiatu).
Procesy plciowego rozmnazania roslin okrytonasiennych przebiegaj podobnie jak u roslin ewolucyjnie starszych – nagosiennych, paprotnikow i mszakow, choc przebieg jest mocno zmodyfikowany. Charakterystycznymi narzadami roslin okrytonasiennych sluzacymi do rozmnazania plciowego sa kwiaty. Ich budowa jest nieporownanie bardziej zlozona anizeli kwiatow roslin nagosiennych. Zalazki sa calkowicie osloniete przez tkanke kwiatu, a powstajace w wyniku zaplodnienia nasiona znajduja się wewnatrz owocow – narzadow specyficznych dla roslin okrytonasiennych. Kwiat jest przeksztalconym fragmentem pedu, który zamiast zielonych lisci wyksztalce liscie zmodyfikowane, przystosowane do funkcji rozrodczych. Caly kwiat osadzony jest na szypulce (lodyzce kwiatowej) która w gornej czesci, tuz pod kwiatem, rozszerza się, tworzac tzw dno kwiatowe. Istnieja tez kwiaty bezszypulkowe – siedzace. Typowy kwiat zbudowany jest z przeksztalconych lisci wyrastajacych z dna kwiatowego i tworzacych czesc generatywna i czesc plonna kwiatu (okwiat: korona z platkow i kielich – zielone dzialki). Czesc generatywna stanowia slupki (zenskie wlwmenty kwiatu) i preciki (elementy meskie) – wiekszosc okrytonasiennych ma kwiaty obuplciowe. Wszystkie elementy osadzone sa na dnie kwiatowym okolkowo. Wnetrze kwiatu zajmuja slupki, zazwyczaj zrosniete w slupek wielokrotny. Jest on otoczony wiencem precikow. Czesci generatywne okalaja platki korony, a nastepnie dzialki kielicha. Typowy kwiat uformowany jest przez 5 okolkow: okolek slupkow, 2 okolki precikow i 2 okolki okwiatu. Pojedynczy slupek jest przeksztalconym owocolistkiem – zwinietym i zrosnietym brzegami. Dlatego tez zalazki, które u roslin nagonasiennych osadzone sa na owocolistku, u nakrytonasiennych znajduja się wewnatrz komory slupka. Komora z zalazkami lezy w dolnej czesci slupka, tworzacej zalaznie. Czesc gorna slupka jest zwezona i wyciagnieta w szyjke, która zakonczona jest znamieniem. Preciki sa najczesciej wolne, sklada się z nitki i osadzonej na niej glowki. Glowka precika zbudowana jest z dwoch pylnikow polaczonych lacznikiem. Każdy pylnik zawiera dwa woreczki pylkowe, ktorychkomory wypelnione sa ziarnami pylku.
18. Scharakteryzuj cykl rozwojowy rosliny okrytonasiennej – od nasienia do nasienia.
Funkcja kwiatu jest przeprowadzenie procesu zaplodnienia, w którego wyniku powstaja nasiona – organy reprodukcyjne i przetrwalnikowe roslin nasiennych. Tworzenie nasion poprzedza zmaina stopnia ploidalnosci komorek w organach rozrodczych rosliny.
Stadium gametofitu. Komorki jajowe powstaja w woreczkach zalazkowych, znajdujacych się w zalazkach. Zalazki przytwierdzone sa do wewnetrznej sciany zalazni (lozyska) sznurkiem. Zalazek roslin okrytonasiennych jest odpowiednikiem makrosporangium paprotnikow, woreczek zalazkowy odpowiada natomiast makrosporze – tym samym jest makrogametofitem. Zalazek sklada się z osrodka otoczonego jedna lub dwiema oslonkami. Na wierzcholku oslonki pozostawiaja otwor tzw okienko. Powstawanie woreczka zalazkowego, czyli zenskiego gametofitu roslin okrytonasiennych, poprzedzone jest kilkakrotnymi podzialami komorek w zalazku, z którym jeden jest podzialem redukcyjnym (mejoza). Uformowany woreczek zalazkowy zbudowany jest poczatkowo z jednej komorki zawierajacej 8 jader haploidalnych. Dwa sposrod tych jader ustwiaja się w centrum woreczka tworzac tzw wtorne jadro woreczka zalazkowego (diploidalne), pozostale 6 umiejscowione jest po obu biegunach woreczka i otacza się cytoplazma – jedna jest komorka jajowe. Budowa zenskiego gametofitu sprowadza się do kilku komorek bez szczatkowej rodni (u nagonasiennych).
Gemetofitem meskim, czyli mikrogametofitem, jest ziarno pylku (mikrospora paprotnikow roznozarodnikowych) powstajace w komorach pylkowych pylnikow. Ziarnko pylku to dwie komorki haploidalne: wieksza komorka wegetatywna i zawieszona w jej wnetrzu komorka generatywna. Calosc otoczona jest podwojna sciana. Dojrzale ziarna pylku wysypuja się z pylnikow i dostaja na znamiona slupkow. Ziarno pylku osadzone na znamieniu slupka kielkuje i wytwarza lagiewke pylkowa. Komorka generatywna dzieli się, tworzac dwie gamety meskie – plemniki, które przedostaja się do lagiewki. Przeniesienie pylku z precikow na znamie slupka to zapylenie. Odbywa się za pomoca zwierzat, glownie owadow lub wiatru (owadopylne i wiatropylne). Wiatropylne maja preciki daleko wysuniete z kwiatow dzieku dlugim nitkom, a pylek jest sucy i b.lekki. Znamiona slupkow sa suze, również wysuniete z kwiatu, często piorkowate. Kwiaty roslin samopylnych sa zdolne do wytwarzaniw pelnowartosciowych nasion w wyniku zapylenia wlasnym pylkiem (stosunkowo niewiele roslin). Okrytonasienne to w wiekszosci obcopylne. Ich kwiay sa przewaznie obuplciowe, ale maja przystosowana chroniace przed samozapyleniem np. preciki i slupki dojrzewaja w roznym czasie. Sa zapylane w sposób krzyzowy – pylkiem innego osobnika lub innego kwiatu tego samego osobnika.
Wkrotce po zapyleniu nastepuje w kwiecie zaplodnienie, czyli polaczenie się gamety meskiej (plemnika) z gameta zenska (jajem). Zawierajaca 2 plemniki ladiewka pylkowa wzrasta w tkanke slupka i poprzez szyjke kieruje się do zalazni, po czym przez okienko wnika do zalazka. W zalazku plemniki uwalniaja się z lagiewki i dokonuja zaplodnienia. R.okrytonasienne charakteryzuja się podwojnym zaplodnieniem. Jeden z plemnikow laczy się z komorka jajowa – powstaje diploidalna zygota, która rozwija się w zarodek nowej rosliny. Drugi plemnik zespala się z diploidalnym jadrem wtornym woreczka zalazkowego – powstaje komorka triploidalna (3n) bedaca zaczatkiem triploidalnej tkanki odzywczej tzw bielma. Po zaplodnieniu zalazek rozrasta się i przeksztalca w nasienie. Oslonki zalazka twardnieja i tworza lupine nasienia. Nasienia jest wiec zwykle zbudowane z zarodka, bielma i lupiny nasiennej. Rozrastaniu się zalazkow i przeksztalcaniu ich w nasiona towarzyszy powiekszanie się zalazni. Grubiejaca sciana zalazni tworzy owocnie, która otacza nasiona. W ten sposób powstaje owoc, zlozony z owocni i nasion. Czesci kwiatu nie uczestniczace w tworzeniu owocu – szyjki slupkow, preciki i okwiat – obumieraja i odpadaja. Niekiedy w formowaniu owocu, oprocz zalazni, biora udzial inne elementy kwiatu, np. rozrastajace się dno kwiatowe. Takie owoce nosza nazwe rzekomych. Należy do nich np. jablko. Jego czesc jadalna powstaje z dna kwiatowego, z zalazni tworzy się czesc wewnetrzna – komory nasienne.
19. Przedstaw graficznie i omow nasienie.
Nasienie sklada się z zarodka, bielma i lupiny. Niektóre rosliny maja nasiona bezbielmowe. W nasionach bezbielmowych substancje odzywcze zgromadzone sa w lisciach zarodkowych (liscieniach), które sa wtedy silnie wyksztalcone (fasola, lubin, dynia, slonecznik). Zarodek sklada się z zawiazkow organow wegetatywnych: korzenia, lodygi i lisci. Na zawiazku pedu, oprocz paczka szczytowego, znajduja się liscienie (dwa u roslin dwulisciennych i jeden u jednolisciennych). Bielmo lub liscienie sa magazynem zwiazkow pokarmowych, zuzywanych przez zarodek w czasie kielkowania. Znajduja się tu weglowodany, bialka i tluszcze oraz zwiazki minaralne, witaminy itp. Wartosc uzytkowa wielu nasion jest zwiazana z odpowiednia zawartoscia ich tkanki spichrzowej. Lupina chroni nasienie przed wysychaniem, uszkodzeniem mechanicznym, infekcja bakteryjna lub grzybowa.. U wielu roslin lupina wyksztalca rozmaite lotne lub czepne przydatki, ulatwiajace rozsiewanie. Widoczny na pupinie slad tzw zalazek jest pozostaloscia miejsca umocowania zalazka na sznureczku. Szczegolna budowa cechuje nasiona traw i zboz tzw ziarniaki. Zarodek i bielmo sa zrosniete z lupina a lupina z kolei zrosnieta jest z owocnoa. Ziarno pszenicy czy zyta nie jest zatem nasieniem lecz owocnia. Nasiona śluza roslinie nie tylko do rozmnazania ale zarazem do opanowania nowych terenow. Samorzutne wysiewanie nasion nastepuje dosc rzadko. Na ogol sa one (same lub wraz z owocami) roznoszone przez wiatr, wode lub zwierzeta. Nasiona roslin wodnych i przybrzeznych sa przenoszone przez prady wody. Nasiona takie dzieki specjalnej budowie nie nasiakaja woda i przez dlugi czas mogą utrzymywac się na powierzchni. Po odpowiednim, wlasciwym dla kazdej rosliny czasie spoczynku nasiona w sprzyjajacych warunkach wilgotnosci i temperatury zaczynaja kielkowac. Pierwszym objawem kielkowania jest pecznienie nasienia chlonacego wode. Uwalniane enzymatycznie skladniki odzywcze z bielma (lub luiscieni) przedostaja się do zarodka. Pierwszy przebija lupine wydluzajacy się zawiazek korzenia, który zaglebia się w ziemie, nastepnie z lupiny nasiennej wydobywa się ped. Szybko rozrastajacy się korzen umocowuje siewke w glebie i przystepuje do odzywiania mlodego organizmu. U roslin jednolisciennych nasienie podczas kielkowania pozostaje w ziemi. U dwulisciennych kielkowanie przebiega dwojako – zaleznie od tego jaka czesc zawiazka pedu rozrasta się silniej. U pewnych roslin (fasola) w czasie kielkowania silnie wydluza się czesc podliscieniowa lodygi, wyciagajac z gleby liscienie i wynoszac je ku gorze. Jest to kielkowanie nadziemne. U innych roslin (groch) wydluza się czesc nadliscieniowa lodygi a tym samym liscienie pozostaja w glebie. Liscienie wyniesiona nad powierzchnie gruntu zazieleniaja się i przystepuje do fotosyntezy jeszcze przed rozwinieciem się lisci wlasciwych. Pozniej przewaznie zamieraja i odpadaja chociaz u niektórych roslin mogą wystepowac w ciagu calego zycia organizmu.
20. Wymien sposoby rozsiewania nasion.
21. Wymien cechy przystosowawcze robakow do pasozytniczego trybu zycia.
Przywry – pasozytniczy tryb zycia wywarl gleboki wplyw na budowe i rozwoj: uuproszczony uklad nerwowy, niezwykle silny rozwoj ukladu rozrodczego i duza plodnosc.
22. Zanalizuj cykl rozwojowy wybranego plazinca pasozytniczego z wyjasnieniem co to jest zywiciel posredni i ostateczny.
Do typu plazincow, czyli robakow plaskich, naleza organizmy dwuboczne symetryczne, nie majace odnozy, o ciele grzbietowo-brzusznie splaszczonym. Powloke ciala tworzy jednowarstwowy nablonek (komorkowy u form wolno zyjacych; syncytialny u form pasozytniczych). Plazince sa zwierzetami trojwarstwowymi – poszczególne ich tkanki rozwinely się z trzech listkow zarodkowych: ektodermy, mezodermy i endodermy. Nie maja narzadow wymiany gazowej, oddychaja cala powierzchnia ciala lub beztlenowo (pasozyty wewnetrzne). Morza, wody slodkie, wilgotna gleba. 10 tys gatunkow: wirki, przywry, tasiemce. Przywry ok. 5 tys znanych garunkow, niewielkie robaki kilkumilimetrowej dlugosci. Ektopasozyty – formy pasozytujace na narzadach zewnetrznych. Endopasozyty – wewnetrzne pasozyty kregowcow. Uklad narzadow rozrodczych jest obojnaczy, gonady meskie (jadra wytwarzajace plemniki) i zenskie (jajnik produkujacy komorki jajowe oraz kanaly wyprowadzajace i liczne gruczoly dodatkowe) znajduja się w jednym osobniku. Rozwoj jest prosty lub zlozony z licznymi stadiamy larwalnymi, u pasozytow (przywry i tasiemce) często zwiazany ze zmiana zywiciela. Akt plciowy rozpoczyna się zaplemnieniem, czyli wprowadzeniem plemnikow do zenskich kanalow rodnych. Zaplemnienie u przywr jest krzyzowe tzn nastepuje w wyniku kopulacji dwoch obojnaczych osobnikow zaplemniajacych się nawzajem. Zaplemnienie prowadzi do zaplodnienie czyli polaczenie się plemnikow z komorkami jajowymi. Uklad rozrodczy przystosowany jest do wytwarzania wielkiej liczby jaj. Ogromna plodnosc przywr jest niezbedna przy znacznej smiertelnosci potomstwa wynikajacej ze zlozonosci cyklu rozwojowego na który skladaja się przeobrazenie postaci larwalnych, przemiana pokolen i zmiany zywicieli. Do przywr o zlozonym rozwoju należy motylica watrobowa fasciola hepatica – pasozyt wewnetrzny dorastajacy do 3 cm dlugosci którego zywicielami ostatecznymi sa przede wszystkim owce, bydlo domowe i inne ssaki roslinozerne. Zywiciel posredni to slimak wodny – blotniarka moczarowa. W organizmie zywiciela posredniego czasowo przebywaja i rozmnazaja się postacie larwalne pasozyta. Dojrzalosc przywra osiaga w ciele zywiciela ostatecznego, gdzie pozostaje na stale. Wystepuje w watrobie, zywiac się krwia, zolcia i produktami rozpadu komorek. Choroba wywolywana inwazja tych pasozytow nosi nazwe fasciolozy. Cykl zyciowy: zaplodnione jaja przez przewod zolciowy watroby dostoja się do jelita zywiciela, skad sa wydalane z kalem. Dalszy rozwoj może przebiegac jedynie w srodowisku wodnym np. na podmoklej lace. W wodzie z jaj wylegaja się orzesione plywajace larwy – miracidia. Miracidium może zyc 1-2 dni. Dalszy rozwoj larwy może nastapic tylko wówczas, gdy dostanie się ona do ciala blotniarki, gdzie osiada w watrobie. Traci wówczas rzeski i przeksztalca się w tzw sposocyste. Sporocysta zawiera komorki jajowe które partenogonetycznie (bez udzialu plemnikow – nie zaplodnione) rozwijaja się w kolejne pokolenie – redie macierzyste. Powstaja one we wnetrzu sporocysty skad uwalniaja się po jej peknieciu. Redia jest wiec drugim pokoleniem. W jej wnetrzu mogą się tworzyc partenogenetycznie redie potomne lub rozwijac cerkarie. Cerkarie maja cialo zakonczone ogonkiem za którego pomoca samodzielnie się poruszaja. Wydostaja się one z redii po czym opuszczaja cialo slimaka. Po uplywie ok. doby w czasie ktorej cerkarie plywaja swobodnie w wodzie, przyczepiaja się do roslin, traca ogonki i przeksztalcaja się w metacerkwie a nastepnie otorbiaja się i tworza cysty – inwazyjne formy pasozyta. W tej postaci po obeschnieciu laki, motylice polkniete wraz z trawa przez ktoregos z zywicieli ostatecznych trafiaja do jego przewodu pokarmowego. Tam wydostaja się z oslonek cyst i wedruja do watroby. Ze względu na duza mozliwosc zakazenie na podmoklych lakach nie wolno wypasac owiec a także należy unikac wypasania tam bydla. W trakcie kolejnych stadiow larwalnych motylicy nastepuje stopniowe formowanie się jej narzadow wewnetrznych. Dojrzalosc plciowa przywry osiagaja w ciele zywiciela ostatecznego. Jako pasozyt zablakany motylica może pasozytowaz także w przewodzie pokarmowym zwierzat domowych (kotow, psow) a nawet czlowieka.
23. Wykaz zwiazek budowy ryby z warunkami srodowiska.
Ryby sa gromada kregowcow liczaca ok. 12 tys gatunkow. W budowie zewnetrznej i wewnetrznej zaznacza się wiele przystosowan do srodowiska wodnego i trybu zycia. Okon rzeczny perca fluviatilis. Ksztalt ciala wrzecionowaty, bocznie splaszczone z dosc wyraznie zarysowana wypukloscia grzbietu. Swoistym narzadem ryb jest linia boczna. Otworki w luskach prowadza do podskornego kanalika wyscielanego nablonkiem zawierajacym komorki zmyslowe. Narzad linii bocznej orientuje rybe o kierunku i sile pradow wody. Dzieki niemu ryba bez pomocy wzroku, rejestrujac zmiany cisnienia wody, wyczuwa obecnosc innej ryby lub innego poruszajacego się przedmiotu, a odbierajac odbicie fal stwierdza instnienie przeszkody. Woda jes osrodkiem ok. 800 razy gestszym od powietrza i poruszajac się w niej cialo musi pokonywac znaczy opor. Za jedno z podstawowych przystosowan ryb do zycia w wodzie należy uznac ich oplywowy, torpedowy ksztalt. Zbiorniki wodne nie sa srodowiskami jednorodnymi. Tworza je roznorodne siedliska. Typowy rybi ksztalt ciala cechuje gatunki zyjace w toni wodnej. Ryby zyjace wśród przybrzeznych trzcin maja cialo zwykle sinlnie bocznie splaszczone, ulatwiajace zwinne przemykanie się. Wiele ryb dennych lezacych nieruchomo na podlozu ma cialo szerokie, splaszczone grzbietowo-brzusznie (fladra). Ubarwienie: srebrzyste, polyskujace w toni wodnej, denne lub zamieszkujace muliste, metne wody maja ubarwienie szare, brunatne. Liczne gatunki ryb egzotycznych, zyjacych wśród raf koralowych, odznacza się jaskrawymi kolorami i oryginalnoscia ksztaltow. Zaleznie od sposobu odzywiania wyroznia się ryby roslinozerne, drapiezne oraz ryby spokojnego zeru. Pokramem ryb drapieznych sa inne mniejsze ryby lub ikra. Ryby spokojnego zeru zywia się planktonem. Z rodzajem pobieranego pokarmu wiaze się budowa aparatu gebowego i calego przewodu pokarmowego, zwlaszcza dlugosc jelita. Ryby drapiezne maja uzebione szczeki, krotkie jelito i dobrze wyksztalcony zoladek. U pozostalych, zwlaszcza roslinozernych, jelito jest dlugie, a zoladek slabo rozwiniety. Ryby drapiezne pobieraja pokarm okresowo w wiekszych ilosciach.
24. Wyjasnij, ze plazy to organizmy przystosowane do zycia w dwoch srodowiskach.
Wielokierunkowa ewolucja, dokonujaca się w obrebie gromady ryb, doprowadzila m in do powstania ryb trzonopletwych od których prawdopodobnie wywodza się pierwotne gady – pierwsze kregowce. Plazy sa zwierzetami których tryb zycia okresla się jako wodno ladowy. Formy dorosle sa ladowe lub ziemno-wodne. Ze względu na delikatna, nieodporna na wysychanie skore zyja w miejscach wilgotnych i zacienionych. Rozwoj odbywa się w wodzie zawsze slodkiej; wszystkie plazy przechodza metamorfoze. Typ ukladu oddechowego plazow zwiazny jest ze srodowiskiem wystepowania form rozwojowych. Larwy (kijanki) oddychaja za pomoca skrzeli, wykorzystujac tlen rozpuszczony w wodzie. Narzadami oddechowymi osobnikow doroslych sa pluca. Powazna role w bilansie wymiany gazowej spelnia tez oddychanie przez skore. W budowie ukladu krwionosnego plazow zaznaczaja się duze roznice w porownaniu z ukladem ryb, co jest zwiazane z przystosowaniem do oddychania tlenem atmosferycznym. U ryb wystepuje jeden uklad krwioobieg: serce-skrzela-organizm-serce. U plazow wyodrebnily się dwa obiegi krwi, majace oddzielne systemy naczyn: obieg duzy (serce-organizm-serce) i obieg maly (serce-pluca-serce). Każdy krwioobieg ma wlasne systemy naczyn, które zbiegaj się w sercu. Z podzialem tym wiaze się budowa serca zlozonego z dwoch przedsionkow i jednej komory. Plazy sa zwierzetami zmiennocieplnymi. Podobnie jak ryby i gady nie sa zdolne do utrzymania stalej temperatury ciala wyzszej od temperatury otoczenia, co uzaleznia ich zycie od warunkow atmosferycznych. W naszej strefie klimatycznej w zimie (w krajach tropikalnych w czasie suszy) plazy zagrzebuja się w mule, w ziemi, pod liscmi i zapadaja w stan odretwienia – anabioze. Gromada plazow dzieli się na 3 rzedy: ogoniaste, bezogonowe i beznogie. Ogoniaste urodela sa grupa najbardziej typowa dla gromady, najsilniej zwiazana ze srodowiskiem wodnym. Na ladzie poruszaja się niezdarnie. Pozostale rzedy skupiaja formy bardziej wyspecjalizowane. Bezogonowe anura maja cialo krepe, bez ogona, a konczyny tylne znacznie silniej rozwiniete niż przednie. Po ziemi poruszaja się na ogol zrecznie, skokami. Beznogie apoda maja cialo silnie wydluzone, wezowate; zanik konczyn jest u nich zwiazany z podziemnym trybem zycia – zyja w krajach tropikalnych.
25. Zanalizuj, jakie cechy umozliwiaj ptakom lot.
Ptaki wraz z ssakami zaliczane sa do grupy kregowcow wyzszych. Kragloustne, ryby, plazy i gady stanowia grupe kregowcow nizszych. Ptaki wywodza się od gadow. Prawdopodobnie rozwinely się od wymarlej, wyspecjalizowanej grupy gadow nadrzewnych. Bliskie pokrewienstwo ptakow i gadow widoczne jest w wilu cechach morfologicznych, anatomicznych i rozwojowych.Wiele cech budowy i fizjologii ptakow zwiazanych jest z przystosowaniem tych zwierzat do lotu. Samo jednak przeksztalcenie konczyn przednich w skrzydla nie jes nowa, specyficzne cecha ptasia. Istnialy bowiem, obecnie już wymarle, latajace gady.
26. Wyjasnij, jakie osiagniecia umozliwily gadom przystosowanie się do ladowego trybu zycia.
Gady sa gromada liczaca blisko 5 tys wspolczesnie zyjacych gatunkow. Ewolucyjnie wywodza się od pewnego odlamu pierwotnych plazow. Stanowia pierwsza w filogenezie kregowcow grupe zwierzat calkowicie ladowych. Gady wystepujace w srodowisku wodnym sa formami wtornie przystosowanymi. W zwiazku z ladowym trybem zycia u wiekszosci gadow pojawiaja się nowe cechy w budowie i rozwoju zarodkowym, rozniace je od jeszcze silnie zwiazanych z woda plazow. Ogolnym pokrojem ciala gady przypominaja plazy ogoniaste i beznogie. Rozni je budowa skory: u plazow jest ona delikatna i stale wilgotna, u gadow sucha, pokryta grubym, zrogowacialym naskorkiem tworzacym plytki lub luski. Taka budowa skory zabezpiecza organizm przed utrata wody, ale rownoczesnie uniemozliwia skorna wymiane gazowa. Gady oddychaja wylacznie plucami, które sa znacznie lepiej rozwinieta i maja duzo wieksza powierzchnie niż pluca plazow. Pozostale uklady narzadow wewnetrznych cechuje również wyzszy stopien rozwoju. Lepiej rozwiniety jest mozg, w którym zaczyna się wyodrebniac kora mozgowa zbudowana z szarej substancji. Serce zlozone jest z dwoch przedsionkow i komory, czesciowo przedzielonej na dwie czesci niepelna przegroda – u krokodyli ta przegroda jest calkowita, a serce dwukomorowe. Narzady wydalnicze maja charakter nerek ostatecznych. Glowna zdobycza ewolucyjna gadow, która umozliwila im pelne uniezalenienie się od srodowiska wodnego, było pojawienie się w ich rozwoju zarodkowym blon plodowych. Blony te otaczaja zarodek, tworzac wokół niego komore wypelniona plynem. Takie zabezpieczenie zarodkow umozliwia gadom i wyzej uorganizowanym kregowcom rozrod i skladanie jaj na ladzie. Gady, ptaki i ssaki tworza grupe owodniowcow Amniota, w przeciwienstwie do kragloustnych, ryb i plazow, które tworza grupe bezowodniowcow Anamnia. W sklad gromady gadow wchodza cztery rzedy: hatterie, luskonosne, zolwie, krokodyle.
27. Wyjasnij przebieg i sens biologiczny fotosyntezy.
Wszystkie zwierzeta, ludzie oraz niektóre bakterie i grzyby otrzymuja w pokarmach wode oraz stosunkowo zlozone substancje organiczne – cukrowce, bialka, tluszcze i witaminy – odzywiania cudzozywne (heterotrofizm), dlatego ze organizmy te nie potrafia syntetyzowac zlozonych substacji organicznych z prostych zwiazkow nieorganicznych pobranych ze srodowiska. Taka zdolnoscia obdarzone sa autotrofy (organizmy samozywne) syntetyzujace cukrowce i zlozone zwiazki azotowe z CO2, wody i soli mineralnych. Tak odzywiaja się wszystkie rosliny zielone i niektóre bakterie. Do syntezy skomplikowanych zwiazkow, szczególnie z prostszych skladnikow, jest potrzebna energia. Dla ogromnej wiekszosci organizmow autotroficznych jest nia energia sloneczna, absorbowana przez barwniki asymilacyjne – chlorofile i karetenoidy. Istota procesu foteosyntezy polega na wytworzeniu cukrow z prostych substratow: CO2 i wody z udzialem energii swietlnej. Proces ten zachodzi tylko u roslin zielonych i niektórych bakterii a scislej mowiac w chloroplastch roslin i w cialkach chromoforowych bakterii. Struktury te stanowia miniaturowe fabryki produkujace substancje organiczne, dzieku wystepowaniu w nich barwnikow asymilacyjnych: chlorofili lub bakteriochlorofili i karotenoidow. Barwniki te absorbuja energie swietlna i z udzialem innych zwiazkow wystepujacych w chloroplastach przeksztalcaja ja w energie wiazan chemicznych, magazynowana w czasteczkach cukrow prostych, a nastepnie w bardziej zlozonych zwiazkach organicznych. Z tej energii swietlnej, przed wielu laty przeksztalconej w energie chemiczna, korzystamy spalajac w piecach drewno i wegiel lub rope naftowa – przeksztalcone produkty fotosyntezy. Rownanie fotosyntezy: 6CO2+6H2O+energia swietlna=C6H12O6+6O2. Niektóre bakterie mogą asymilowac CO2 bez udzialu wody jako drugiego substratu. Może nim być H2S: CO2+2H2O=[HCOH]+H2O+O2 fotosynteza u roslin zielonych. CO2+2H2O=[HCOH]+H2O+2S fotosynteza u bakterii siarkowych. Zarówno H2O jak i H2S spelniaja podobna role – sa donorami wodoru koniecznego do redukcji CO2. W przypadku asymilacji CO2 bez udzialu wody w srodowisku gromadzi się siarka, podobnie jak tlen w przypadku fotosyntezy roslin zielonych. Niezaleznie od rodzaju donora wodoru, obok cukrowcoe symbolizowanych w powyzszych rownaniach jako fragment ich lancucha (HCOH). Można by zatem powiedziec, ze w wyniku fotosyntezy powstaja zwiazki weglowe bardziej zredukowane w porownaniu z CO2. Proces fotosyntezy sklasa się z dwoch funkcjonalnie zaleznych od siebie faz, przebiegajacych jednoczesnie lub w roznym czasie w chloroplastach: faza swietlna (fotochemiczna) zlokalizowana w strukturach zawierajacych barwniki asymilacyjen oraz faza bezposrednia niezalezna od swiatla (ciemnosciowa) choc termin ten nieslusznie sugeruje ze warunkiem jej przebiegu jest ciemnosc, jest zlokalozowana w stromie chloroplastow, tam gdzie zachodza reakcje biochemiczne asymilacji CO2, czyli wlaczanie go do zwiazkow organicznych. Przylaczenie CO2 do jakiegos organicznego zwiazku prowaszi do wytworzenia grupy kwasowej w mysl reakcji: RH+CO2=RCOOH. RH symbolizuje akceptor (biorce) CO2. Tego typu reakcje karboksylacji nie wymagaja energii swietlnej ani energii chemicznej; mogą zachodzic również w komorkach organizmow heteroficznych, np. czlowieka. Możemy je nazwac reakcjami asymilacji CO2, gdyz gaz ten jest wlaczny do zwiazku organicznego, czyli asymilowany. Wytworzony produkt reakcji zawiera grupe karboksylowa, która w wyniku redukcji przeksztalci się w grupe aldehydowa, charakterystyczna dla wielu cukrow. Zatem aby powstal cukier, produkt fotosyntezy, musi nastapic redukcja grupy karboksylowej do aldehydowej, a do redukcji konieczna jest energia; w procesie fotosyntezy jej pierwotnym zrodlem jest energia sloneczna. Energia potrzebna do redukcji grupy kwasowej do grupy aldehydowej jest dostarczana w postaci produktow fazy swietlnej procesu fotosyntezy – adenozynotrifosforanu ATP oraz zredukowanego zwiazku o symbolu NADPH2 (zredukowany forforan dinukleotydu nikotynamidoadeninowego) bedacego uniwersalnym przenosnikiem wodoru. NADPH2, podobnie jak ATP, jest zbudowany z rybozy, zwiazkow pierscieniowycj zawierajacych azot oraz z reszt kwasu fosforowego. ATP jest syntetyzowany z ADP i fosforanu. NADPH2 powstaje w wyniku redukcji (przylaczania wodoru) do NADP. Fotony wybijaja z czasteczki chlorofilu elektrony. Roslina wykorzystuje ich energie. Fotosynteza to proces polegajacy na asymilacji CO2 i redukcji wytworzonej grupy karboksylowej do grupy aldehydowej zawartej w czastce cukru.
28. Wyjasnij, co to jest fermentacja, jakie sa jej rodzaje, przebieg oraz znaczenie w przyrodzie i gospodarce czlowieka.
29. Omow budowe i funkcje ukladu pokarmowego czlowieka.
Charakterystycznym elementem ukladu pokarmowego ssakow sa żeby osadzone w zebodolach kosci szczek. Żeby zbudowane sa z dentyny, która otacza lezaca w srodku tkanke zeba – miazge. Przewod pokarmowy rozpoczyna się jama gebowa w ktorej pokarm poddawany jest procesom przygotowujacym go do trawienia. Oprocz zębów uczestniczy w nim slina, wydzielana przez gruczoly slinowe. Zwilża on a pokarm ulatwiajac jego polykanie, zawiera także enzymy rozkladajace skrobie na cukry proste. Na dnie jamy gebowej lezy jezyk – narzad o wielorakich funkcjach m.in. zmyslowe komorki smakowe. Z jamy gebowej przez krotka gardziel pokarm dostaje się do przelyku, a nastepnie do zoladka. Budowa zoladka ssakow zwiazana jest z rodzajem pobieranego pozywienia. Zadaniem ukladu pokarmowego jest rozlozenie pobranego pozywienia na skladniki przyswajalne dla organizmu, wchloniecie ich i usuniecie resztek niestrawionych. Przewod pokarmowy strunowcow jest cewa przebiegajaca przez organizm – rozpoczyna się otworem gebowym i konczy otworem odbytowym. Przewod zroznicowany jest na szereg odcinkow spelniajacych scisle okreslone czynnosci: jama gebowa, gardziel, przelyk, zoladek i jelito. Jelito zroznicowane jest na kilka odcinkow przystosowanych budowa do spelniania okreslonych funkcji. Narzadami ukladu pokarmowego sa także gruczoly wydzielajace soki trawienne – glownie watroba i trzustka (watroba jest również magazynem zapasowych substancji odzywczych). Uksztaltowanie oraz stopien rozwoju i specjalizacji poszczegolnych odcinkow przewodu pokarmowego zalezy od rodzaju pobieranego pokarmu.
30. Omow budowe i funkcje ukladu krwionosnego czlowieka.
W ukladzie krwionosnym wystepuja dwa obiegi krwi, a serce, podobnie jak u ptakow, jest czterokomorowe. W malym obiegu plucnym krew odbywa droge od prawej komory przez pluca do lewego przedsionka. Natleniona krew z lewej komory przez glowna tetnice aorte, liczne tetnice i naczynia wlosowate rozprowadzana jest obiegiem duzym po organizmie. Nastepnie powraca systemem zyl do prawego przedsionka serca. Krew ssakow pelni funkcje oddechowe, pokarmowe, wydalnicze i obronne.
31. Omow budowe i funkcje ukladu oddechowego czlowieka.
Narzadami oddechowymi sa pluca do których powietrze dostaje się przez nozdrza, jame nosowa, nozdrza wewnetrzne, ktran, tchawice i oskrzela. Przeplyw powietrza przez uklad oddechowy wywolany jest rytmicznymi ruchami miesni miedzyzybrowych klatki piersiowej i przepony, które na przemian zmniejszaja i zwiekszaj cisnienie w jamie plucnej. Daznosc do wyrownania cisnienia wywnetrznego i zewnetrznego powoduje nastepujace po sobie wdechy i wydechy. Ktran jest narzadem glosu. Jej scianki wzmocnione sa chrzastkami, a gorny otwor osloniety naglosnia, czyli faldem sluzowki zamykajacym krtan w momencie polykania pokarmu. Dwa inne faldy blony sluzowej, wyscielajacej jame krtani, tworza struny glosowe. Od ich napiecia zalezy wysokosc glosu wydawanego przez zwierze. Tchawica jest prostym przewodem, wzmocnionym chrzestnymi pierscieniami. Rozdwaja się ona na oskrzela, rozdzielajace się na coraz drobniejsze rozgalezienia. Najdrobniejsze oskrzeliki zakonczone sa pecherzykami plucnymi. Pecherzyki oplata siec naczyn wlosowatych za których posrednictwem dokonuje się wymiana gazowa. Dzieki budowie pecherzykowej czynna powierzchnia pluc jest np. u czlowieka 100 m2 przy pow ciala ok. 2 m2
32. Omow budowe i funkcje ukladu wydalniczego czlowieka.
Uklad wydalniczy ma postac pary nerek ostatecznych polaczonych moczowodami i pecherzem moczowym. Zbierajacy się w pecherzu mocz wydalany jest okresowo przez cewke moczowa zakonczona otworem wydalniczym (kloaka wystepuje jedynie u stekowcow). Nerki maja postac zwartych cial fasolowatego ksztaltu. Skladaja się z warstwy korowej i rdzeniowej. W warstwie korowej wystepuja liczne klebuszki naczyn wlosowatych.
33. Omow budowe i funkcje ukladu rozrodczego meskiego.
U samcow ssakow uklad rozrodczy tworza parzyste jadra oraz przewody wyprowadzajace plemniki: najadrza i nasieniowody, uchodzace do cewki moczowej. Jadro ssaka slada się z licznych cienkich cewek zwanych kanalikami nasiennymi lub kretymi, przechodzacymi w kanaliki proste. Z nich tworzy się nieregularna siec przewodow (siec jadra) otwierajaca się do kanalow wyprowadzajacych. Lacza się one z poskrecanym przewodem najadrza, przechodzacym w nasieniowod. Wraz z nasieniowodem do cewki moczowj uchodza także gruczoly dodatkowe: gruczoly Cowpera i stercz (prostata); ich wydzielina wraz z plemnikami tworzy sperme (nasienie). Sciany kanalika nasiennego tworzy nablonek plciowy, zlozony z komorek nablonkowych, duzych komorek Sertoliego pelniacych funkcje odzywcze, oraz komorek praplciowych. Pomiedzy kanalikami znajduja się naczynia krwionosne i tkanka laczna, w ktorej leza duze komorki srodmiazszowe Leydiga. Stanowia one czesc wewnatrzwydzielnicza jadra – produkuja androgeny, hormony plciowe meskie, a także wyplywaja na spermatogeneze i rozwoj drog rodnych samczych oraz innych drugorzedowych i trzeciorzedowych cech plciowych meskich. Wewnatrz kanalikow nasiennych znajduja się komorki plciowe w roznych stadiach spermatogenezy.
34. Omow budowe i funkcje ukladu rozrodczego zenskiego.
Uklad rozrodczy kregowcow, z wyjątkiem ryb kostno-szkieletowych, powstaje w powiazaniu z ukladem wydalniczym, tworzac razem z nim uklad moczowo-plciowy. Uklad rozrodczy samic sklada się z jajnikow i drog wyprowadzajacych – jajowodow, macicy (u zyworodnych) oraz narzadow kopulacyjnych. Samice ptakow maja z reguly rozwiniety tylko jeden lewy jajnik, natomiast jajniki ssakow sa zawsze parzyste. Jajniki ssakow maja budowe pecherzykowa (folikularna). Pecherzyki, zlokalizowane w grubej warstwie korowej jajnika, sa tworami kulistymi, w których wnetrzu roznicuja się oocyty. Od zewnatrz oocyt otoczony jest nablonkiem pecherzykowym, czyli blona ziarnista, która w wyniku intensywnych podzialow komorek staje się nablonkiem wielowarstwowym. Na zewnetrznej powierzchni pecherzyka wytwarza się torebka oslaniajaca oocyt. Odzywianie oocytu odbywa się za posrednictwem kosmkow znajdujacych się na granicy oocytu i komorek nablonka pecherzykowego. Oocyt otoczony jest bezkomorkowa oslonka przejrzysta. Niezaleznie od stwrzania dogodnego srodowiska dla dojrzewania oocytow pecherzyk pelni także funkcje wewnetrzwydzielnicza. Podczas rozwoju pecherzyka nastepuje znaczne powiekszenie jego rozmiarow. W tym czasie oocyt rosnie nieznacznie, natomiast powiekszenie pecherzyka odbywa się dzieki temu ze miedzy komorkami warstwy ziarnistej powstaje jama wypelniona plynem pecherzykowym. Jest to stadium pecherzyka Graafa, w którym nablonek pecherzyka produkuje estrogeny. Pekniecie pecherzyka Graafa jest jednoznaczne z uwolnieniem oocytu, czyli owulacja (jajeczkowaniem). Oprozniony pecherzyk wypelnia się krwia, a komorki warstwy ziarnistej staja się komorkami lutealnymi – pecherzyk przeksztalca się w cialko zolte, produkujace progesteron. Ilosc pecherzykow podlegajaca przemianom zalezy od ilosci cykli owulacyjnych, wystepujacych w okresie dojrzalosci plciowej. W ciagu jednego cyklu owulacyjnego kobiety dojrzewa zazwyczaj tylko jeden pecherzyk. W jajniku ludzkiego nowowrodka zenskiego znajduje się około 400 tys pecherzykow pierwotnych, z których dojrzewa i owuuluje tylko około 400. uwolniony oocyt wedruje jajowodem w kierunku macicy. U ssakow jajnik nie kontaktuje się bezposrednio z lejkiem jajowodu. Mimo to rytmiczne skurcze otwartej strony lejak „zasysaja” niejako jajo, które jajowodem dociera do macicy. Macica jest narzadem jamistym, którego sciany tworzy gruba warstwa miesni gladkich. Wnetrze macicy wysciela blona sluzowa, endometrium, w ktorej znajduja się liczne tetniczki oraz gruczoly maciczne. Czynność tych gruczolow, a przez to grubosc sluzowki, podlega regulacji przez cykliczne zmiany hormonalne, wystepujace w cyklu owulacyjnym.
35. Onow sposoby rozmnazania wegetatywnego roslin.
36. Zanalizuj objawy i skutki zarazenia się wirusem HIV. Podaj zasady profilaktyki.
37. Wyjasnij przebieg cyklu owulacyjno-menstruacyjnego.
W momencie owulacji sluzowka macicy jest najgrubsza i calkowicie przygotowana do zagniezdzenia w niej zaplodnionego jaja oraz stworzenia warunkow dla rozwoju zarodka. Jeśli zaplodnienie nie nastapi, to u naczelnych blona sluzowa zluszcza się. Objawia się to krwawieniem menstruacyjnym (miesiaczka), po czym endometrium odnawia się w szybkim tempie. Natomiast po zaplodnieniu sluzowka macicy uczestniczy w tworzeniu lozyska. Jest to narzad wymiany miedzy matka a plodem, powstaje zatem z tkanek macicy i tkanek plodu. Procz wymiany gazow, metabolitow i cial odpornosciowych – lozysko pelni również funkcje wewnatrzwydzielnicza. Produkuje ono hormony o aktywnosci podobnej do niektórych hormonow przysadkowych, a także progesteron i estrogeny.
38. Okresl zasady higieny ciazy oraz wskaz czynniki zagrozen.
39. Wyjasnij czym rozni się replikacja od transkrypcji.
Proces replikacji DNA czyli kopiowania jega czasteczek, zostal najpierw dokladniej zbadany w komorkach bakteryjnych, w których odpowienikiem chromosomu jest jedna kolista czaseczka podwojnego heliksu DNA. W replikacji DNA bierze udzial szereg bialek enzymatycznych, z których podstawowym jest enzym polimeraza DNA. Enzym ten powoduje wiazanie w lancuchy polinukleotydowe wolnych nukleotydow wytworzonych w komorkach. Replikacj DNA z reguly poprzedza każdy podzial komorkowy bakterii i innych organizmow prokariotycznych, a u organizmow eukariotycznych poprzedza mitoze. Również w przypadku podzialow mejotycznych, wystepujacych u organizmow rozmnazajacych się plciowo, replikacja DNA poprzedza pierwszy podzial mejotyczny. Proces replikacji DNA jest podstawa zjawiska dziedzicznosci. Dzieki stalej, powtarzajacej się w kolejnych cyklach, replikacji czasteczek DNA informacja genetyczna zawarta w DNA jest przekazywana komorkom potomnym. Mozliwosc replikowania DNA oczywiście jest scisle zwiazana ze struktura podwojnego heliksu.
Proces syntezy RNA na matrycy DNA nazywamy transkrypcja. W procesie transkrypcji sekwencja nukleotydow w DNA zostaje jakby przepisana na sekwencje nukleotydow w RNA. Wyobrazmy sobie, ze sklad nukleotydowy jakiegos odcinka DNA, w którym zaczyna się proces transkrypcji, jest nastepujacy: DNA 3’ GGTATCG