Rola zajęć muzycznych i plastycznych w kształtowaniu wrażliwości i wartości estetycznych dzieci w klasie pierwszej

SPIS TREŚCI


str.
1. Wstęp

2. Rozdział I
Analiza tematu jako problemu- objaśnienia terminologiczne w ujęciu różnych autorów.

3. Rozdział II
Wpływ zajęć muzycznych i plastycznych na rozwój dziecka w kl.1

4.Rozdział III
Rodzaje i przykłady gier i zabaw muzycznych w kształtowaniu wartości estetycznych.

5.Rozdział IV
Twórcza aktywność dzieci

6.Rozdział V
Plastyka źródłem komunikacji w życiu dziecka
8. Zakończenie
9. Bibliografia


Wstęp

Janusz Korczak w felietonie „Dzieci i wychowanie” w 1900 roku pisał: „ Dziecko uznane zostało za człowieka, za istotę, z którą trzeba się liczyć, której nie wolno wieść na smyczy, lecz należy kierować nią umiejętnie, z rozwagą, wysiłkiem umysłu uczucia i woli.” W 1989r. Zgromadzenie Ogólne ONZ uchwaliło dokument zawierający katalog praw i wolności dotyczących osób, które nie ukończyły 18 roku życia; w skład którego wchodzą prawa i wolności osobiste, socjalne, kulturowe oraz polityczne. Jest to Konwencja Praw Dziecka.
Artykuł 29 pkt.1. niniejszej konwencji mówi: „ Państwa- strony są zgodne, że nauka dziecka będzie ukierunkowana na:
a) rozwijanie w jak najpełniejszym zakresie osobowości, talentów oraz zdolności umysłowych i fizycznych dziecka.”
Rzeczpospolita Polska ratyfikowała ten dokument 30 września 1991 roku.
W podstawie programowej dotyczącej wczesnej edukacji dziecka przeczytać możemy o celach jakie Ministerstwo Edukacji Narodowej.
W związku z powyższym w jednym z programów edukacji wczesnoszkolnej możemy przeczytać: „Celem nadrzędnym zintegrowanej edukacji wczesnoszkolnej jest wspomaganie dziecka w jego całościowym rozwoju (fizycznym, intelektualnym, estetycznym, emocjonalnym i duchowym) tak, aby było przygotowane, na miarę swoich możliwości, do życia w zgodzie z ludźmi, z przyrodą i z samym sobą.
Jednym z celów szczegółowych jest kształtowanie kompetencji odbiorcy wytworów sztuki i przyszłego ich twórcy:
a. wprowadzenie w dziedzictwo kultury narodowej, europejskiej i światowej

b. rozbudzenie wrażliwości estetycznej i zachęcenie do twórczej ekspresji, rozwijanie uzdolnień indywidualnych.”
Zadaniem szkoły jest zatem umożliwienie uczniom pełnego uczestnictwa w kulturze Polskiej i obcej. Jest to możliwe dopiero wtedy, gdy zajęcia z przedmiotów artystycznych ( wychowanie muzyczne i plastyczne) są prowadzone w taki sposób, by ukazywały związki łączące te dwie gałęzie sztuki i szerzej ujętą kulturę humanistyczną.

Rozdział I
Analiza tematu jako problemu- objaśnienia terminologiczne w ujęciu różnych autorów.


Już od czasów greckich zajmowano się treścią oddziaływania sztuki na człowieka, sam termin wychowanie estetyczne pojawił się stosunkowo późno, podobnie zresztą jak późno pojawił się termin estetyka, oznaczający autonomiczną dyscyplinę intelektualna.
„Estetyka jest jedną z dziedzin filozofii teorii wartości obok etyki, zajmuje się zagadnieniami piękna i brzydoty, harmonii i dysharmonii.
Estetyka – jest pojmowana jako ogólna teoria piękna dzieł sztuki i przedmiotów naturalnych. Zakres badań estetyki obejmuje wiele różnorodnych zagadnień, którymi zajmują się inne poza filozoficzne dyscypliny.”
„Przedmiotem estetyki ogólnej jest zagadnienie istoty sztuki, problem praw rozwoju sztuki, stosunku sztuki do rzeczywistości, stosunku treści i formy w sztuce, funkcji społecznych sztuki, kryteriów wartości sztuki.”
Aktualnie w terminologii pedagogicznej uwzględnia się dwa terminy:

a. wychowanie estetyczne
b. wychowanie przez sztukę.

Każdy z tych terminów ma swoją historię i zakres znaczeniowy.
„Termin wychowanie estetyczne został wprowadzony do języka naukowego przez Fryderyka Schillera wraz z ogłoszeniem traktatu pt. „Listy o estetycznym wychowaniu człowieka”.
Termin wychowanie przez sztukę został wprowadzony przez Herberta Reada w książce pt. „Education throught art.”
Nie byłoby jednak słuszne sądzić, iż autorzy ci mimo operowania odrębnymi terminami różnią się zasadniczo w swoich poglądach na rolę sztuki w wychowaniu; więcej zapewne istnieje miedzy nimi analogi, niżby to można było stwierdzić za pomocą analizy językowej. Prawdą jest natomiast, iż tradycyjne i potoczne ujęcie wychowania estetycznego bliskie jest zupełnie innej tradycji, która kojarzy się z kształtowaniem postawy estetycznej, czyli kultury jednostki w zakresie jej stosunku do sztuki, z kształceniem smaku i wrażliwości estetycznej.”
S. Szuman twierdzi, że „wychowanie estetyczne, a szczególnie rozwijanie zamiłowań do poznawania dzieł wielkich artystów ma na celu rozszerzenie I pogłębienie świadomości istnienia każdego człowieka, a także nadanie właściwego kierunku jego działalności.”
Prof. Suchodolski mówi, że „wychowanie przez sztukę nie jest jednostronnym wychowaniem człowieka; jest jego wychowaniem wszechstronnym, ponieważ przez sztukę można trafić do bardzo wielu stref ludzkiej działalności ludzkich przeżyć. Wychowanie przez sztukę kojarzy prof. Suchodolski z jej wielorakim charakterem: różnorodnością dziedzin i dzieł, intensywnością przeżyć i ekspresji.
Wychowanie przez sztukę, pisze prof. Suchodolski, jest czymś innym niż tradycyjne wychowania estetyczne. Gdy bowiem wychowanie estetyczne rozumiane było jako kształtowanie tzw. postawy estetycznej, jako wybieranie dobrego smaku, umiejętności kontaktowania się z dziełami sztuki ze względu na ich walor estetyczny, to wychowanie przez sztukę wymaga takiej organizacji pracy wychowawczej, by sztuka mogła oddziaływać na całą osobowość wychowanka nie tylko na jej wyodrębniony wycinek, jej stronę, jej estetyczne poczucie.”
W tym celu wprowadzono do szkoły zagadnienia dotyczące estetyki muzycznej i plastycznej, zawierając w programach nauczania edukację muzyczną i plastyczną. Estetyka muzyczna i plastyczna to działy estetyki ogólnej, a wraz z nią jedne z wielu dziedzin filozofii.
Estetyka muzyczna jest nauką o istocie muzyki, o prawach rozwoju muzyki, o stosunku muzyki do rzeczywistości, o treści i formie dziele muzycznym, o funkcjach społecznych muzyki, o kryteriach wartości muzyki do rzeczywistości.
Estetyka muzyczna próbuje wszystkie te zagadnienia , które stanowią rdzeń estetyki ogólnej, rozwiązać, biorąc za podstawę sztukę muzyczną i jej specyfikę. Każdy odcinków estetyki podejmuje bowiem zagadnienia szczegółowe, wynikające ze specyfiki tej gałęzi sztuki, które staje się podstawą i przedmiotem badań danego odcinka estetyki.
„ Główne problemy wychowania estetycznego we współczesnym świecie wynikają z akceptowanego wszędzie dwoistego charakteru tego wychowania. Jest ono interpretowane jako kształcenie kultury estetycznej, stosunku ludzi do sztuki, wymagającego w dobie jej upowszechnienia nowych zabiegów wychowawczych. Ze sztuka kojarzy się wszędzie określone nadzieje pedagogiczne o charakterze ogólno wychowawczym. Sztuka jest szansą dla ocalenia zagrożonych wartości prawdziwego człowieczeństwa, wartości humanistycznych.”
Kluczowym słowem w dziedzinie jaką jest sztuka jest „wartość”. Wartości stanowiły i stanowią przedmiot zainteresowania wielu myślicieli, od Sokratesa i Platona, po M.Schelera i N.Hartmana.
W Polsce zajmowali się nimi m.in. R.Ingarden, T.Kotarbiński, M.Ossowska, W.Stróżewski, W.Tatarkiewicz, J.Tischner.
„Wartość- podstawowa kategoria aksjologii, oznaczająca wszystko to, co cenne i godne pożądania, co stanowi cel dążeń ludzkich; uznane wartości stanowią podstawę ocen norm i wzorców kulturowych.”
Słowa wartość - wartościowanie kojarzymy najczęściej z czymś cennym, zasługującym na szczególne względy, z ocenami, z porównywaniem i poszukiwaniem trwałych i uznanych wzorców w zmiennym świecie przedmiotów i zjawisk. Z doświadczenia wiemy jednak, że nie wszystkie wartości są trwałe i niezmienne, że w otaczającej nas rzeczywistości, a także w nas samych, dokonują się niekiedy przewartościowania. W zależności od dziedziny jakiej dotyczą , wartości dzieli się na: moralno-etyczne, religijne, kulturowe i estetyczne. Według Encyklopedii Popularnej PWN „wartość estetyczna to kategoria oznaczająca zespół cech dzieła sztuki, pozwalających na jego ocenę z punktu widzenia przyjętych wartości uznanych za naczelne”
„Pełny odbiór dzieła sztuki jako wartościowego estetycznie jest uwarunkowany przez dwa podstawowe czynniki:
- wrodzoną wrażliwość na walory estetyczne
- zasób kategorii estetycznych, tj. wyobrażeń i sensów kulturowych związanych ze sztuką, przekazywanych przede wszystkim za pośrednictwem języka.”



Rozdział II
Wpływ zajęć plastycznych i muzycznych
na rozwój dziecka w kl. 1

Na temat rozwoju estetycznego V. Lowenfeld, pedagog amerykański-badacz twórczości dziecka-mówi następująco: „Estetykę można określić jako metodę organizowania myślenia, odczuwania i spostrzegania w sposób, który umożliwia zrozumienie tych myśli i przeżyć kogoś innego. W ten sposób „zorganizowane” są zestawy słów, które nazywamy poezją lub prozą, taką organizacją są dźwięki w muzyce, ruchy ciała w tańcu, a także linie, kształt, barwa i forma, które tworzą dzieła malarskie. W wytworach artystycznych dzieci rozwój artystyczny ujawnia się jako zdolność do łączenia doświadczeń w pewną sensowną całość. Rezultatem tego scalenia jest harmonijna organizacja myśli i uczuć, której wyrazem są linie, tworzywo i użyte barwy”

„Powszechna obecność sztuki i powszechność wychowania estetycznego stały się podstawą dla realizacji nowych koncepcji wychowawczych. Lapidarnie ujmując tę sprawę prof. Suchodolski podkreślając, że istotne jest nie tylko to „ jak jednostka ludzka układa swój stosunek do dzieł sztuki”, ale także i to „ jak sztuka kształtuje całego człowieka”. Ewolucja wychowania estetycznego pozwala na dostrzeżenie jego szerszych horyzontów wychowawczych, w znacznym stopniu przekraczających ramy kultury estetycznej. Paradoksalnie stwierdzamy, że wychowanie estetyczne jest nie tylko estetycznym wychowaniem, ale stanowi ono także swoistą orientację wychowawczą, eksponującą rolę sztuki w kształtowaniu całego człowieka, zarówno sfery jego doznań intelektualnych, postaw moralnych, jak też wyobraźni i dyspozycji twórczych. Orientacja ta świadomie nawiązuje do propozycji pedagogicznych prof. Suchodolskiego, który polemizuje z tradycyjnym podziałem na odrębne dziedziny wychowania umysłowego, moralno-społecznego, estetycznego oraz fizycznego i stwierdzenia: „rozwój człowieka dokonuje się przez jego uczestnictwo i działanie w obiektywnym świecie cywilizacji, w obiektywnych dziedzinach społecznego i kulturalnego życia”. Stąd akcent na wychowanie przez sztukę, podobnie jak na wychowanie przez naukę, czy przez działalność społeczna.”


2.1 Wpływ muzyki na rozwój intelektualny dziecka.
Punktem wyjścia większości zajęć muzycznych jest piosenka. Ucząc się słów i melodii, dzieci ćwiczą pamięć oraz koncentrację uwagi. Jeżeli jednak naukę piosenki połączymy z nauka czytania nut i gry na instrumencie, to stwarzamy dziecku po wielokroć większe możliwości rozwojowe, intensyfikując jego aktywność umysłową. Pismo nutowe, jak każde inne pismo- w języku ojczystym czy obcym, matematycznym, komputerowym itd.- to system symboli, wymagający od czytelnika zdolności zapamiętywania, analizowania poszczególnych znaków oraz odczytywania ich po uprzednim zestawieniu w logiczną całość. Każdy nowy język podnosi sprawność analizy i syntezy, ułatwiając dalszą naukę.


2.2 Wpływ plastyki na rozwój intelektualny dziecka.

Jednym z czynników rozwijających wrażliwość na piękno jest sztuka plastyczna. Sztuka plastyczna pogłębia wrażliwość na piękno, rozwija wyobraźnię, przenosi człowieka w świat pragnień.
Budzenie przeżyć estetycznych i rozwijanie wyobraźni dzieci, jak również wychowanie w atmosferze sztuki i piękna staje się podstawą nauczania, powinno uwrażliwić ucznia na piękno w życiu i otoczeniu.
Dziecko w wieku wczesnoszkolnym przejawiają szczególną aktywność wyobraźni, zdolność odkrywania czegoś nowego.
Konstruowanie, formowanie przestrzenne z różnych tworzyw, podobnie jak rysowanie, malowanie czy rzeźbienie spełnia ważną rolę w wychowaniu w szkole, bo czynności te kształtują i rozwijają wyobraźnię przestrzenną. Zajęcia polegające na tworzeniu form przestrzennych, konstruowaniu przedmiotów o określonej funkcji, integrują wszechstronnie zdolności ekspresyjne i sprawność manualną uczniów, przyczyniają się także do rozwijania inwencji, wrażliwości wizualnej i myślenia, dostarczają sposobności poszerzania wiedzy o świecie.
W procesie konstruowania, formowania uczeń łączy różne elementy swego doświadczenia, stwarzając równocześnie nową, oryginalna całość. Te „zabawy” są skomplikowanym aktem twórczym.
Kształtowanie przestrzeni, rzeźbienie, formowanie i konstruowanie może dotyczyć wielu zagadnień i sytuacji. Taka forma wypowiedzi plastycznych uczniów może być wyrazem odczuć, nastrojów, przeżyć, emocji, sposobem „odbierania” otaczającej rzeczywistości. Głównym celem takich działań jest wyrażanie własnych myśli i poznawanie własnych nastrojów, uczuć, upodobań.



Charakterystyka faz rozwoju graficznego dziecka w klasie pierwszej:
· Stadium schematu.
Rozpoczyna się przeciętnie pod koniec wieku przedszkolnego. Ruchy ręki są drobniejsze, bardziej precyzyjne, zamierzone, pracuje nadgarstek. Dziecko zaczyna używać społecznie wypracowanych symboli graficznych służących do przedstawienia np. człowieka, drzewa, zwierzęcia, domu,
( kółko symbolizuje głowę, kropki lub kreski – oczy, usta, nos), dziecko staje się świadome tworzenia kształtu na papierze.
W rysunku widoczne są najważniejsze cechy obiektu, np. człowiek ma ręce, nogi, głowę – przedstawione w sposób zgodny z pewnym schematem. Nie jest to jednak rysunek realistyczny, to, co dziecko rysuje nie jest podobne wyglądem do niczego istniejącego rzeczywiście. Dziecko często używa kolorów nie zgodnych z rzeczywistą barwą obiektu.
· Stadium realizmu.
Początek przypada na wiek 8 –9 lat.
Sprawność ruchowa dziecka jest już prawie równa sprawności ruchowej osoby dorosłej. Dziecko dobiera kolory zgodnie z rzeczywista barwą obiektów rysowanych, stara się ująć perspektywę, głębię ( zauważa, że jego rysunek jest płaski), coraz lepiej uwzględnia proporcje części obiektów oraz proporcje między obiektami. Zdarza się, że poprawia rysunek, jeżeli efekty nie spełniają jego wymagań dotyczących podobieństwa do rzeczywistości. Rysunek jest coraz bogatszy w szczegóły, rysowane obiekty staja się coraz bardziej podobne do rzeczywistości.
Wychowanie estetyczne jest przede wszystkim kształceniem kultury estetycznej człowieka, jego stosunku do estetycznych wartości.
Rozdział III
Rodzaje i przykłady gier i zabaw muzycznych w kształtowaniu wartości estetycznych

I. Rodzaje gier i zabaw muzycznych.

a) „Zabawy ruchowe ze śpiewem
Najbardziej dostępną i lubianą, zwłaszcza przez dzieci, formą aktywności są zabawy ruchowe ze śpiewem. Piosenka, łącząc w sobie melodię i tekst słowny, najczęściej sama inspiruje ruch i sposób poruszania się. Szczególnie interesujące są piosenki, które przez swój charakter wywołują ruch, inspirują do układania inscenizacji ruchowej, pobudzają do tańca.


b) Zabawy ilustracyjne
Zabawy ilustracyjne polegają na przedstawieni treści piosenki dowolnymi ruchami naśladującymi. Piosenka powinna być prosta, wciągająca dzieci do wspólnej zabawy. Głównym celem tej zabawy jest rozbawienie dzieci, włączenie do aktywnego udziału. Zabawy tego typu zmuszają do myślenia, kontrolowania swych ruchów, nie ograniczając jednocześnie swobody. Zabawa ta rozwija kulturę ruchu oraz zachowania.
c) Zabawy taneczne
Zabawy taneczne oparte na prostych tańcach ludowych są przygotowaniem do nauki tańców regionalnych i narodowych. Dobierając dokładnie analizujemy kroki, figury, układy, aby zabawa wykorzystywała umiejętności dzieci, była odpowiednia dla danego wieku i wnosiła nowe wartości, ale nie przekraczała możliwości dzieci. Do zabawy zachęcamy poprzez stosowanie początkowo nietrudnych, atrakcyjnych ćwiczeń. Ćwiczenie trudniejszych kroków, figur, przeplatamy łatwiejszymi. Gdy elementy zabawy są opanowane, stopniowo łączymy je w większe całości oraz wprowadzamy zawsze atrakcyjny dla dzieci rekwizyt, strój lub chociażby jakąś część stroju.
Konieczność zapamiętania poszczególnych zmian następujących w zabawie zmusza dziecko do uwagi, szybkiej orientacji i decyzji. Zabawy taneczne rozwijają harmonię i estetykę ruchów.

d) Zabawy inscenizowane
Zabawy inscenizowane, podobnie jak ilustracyjne są ściśle związane z tekstem piosenki. Również w nich występują ruchy naśladowcze, ilustrujące czynności lub postacie. Dodatkowym urozmaiceniem jest możliwość podziału na role oraz stworzenie scenki odtwarzającej akcję zawartą w tekście. Większość elementów takiej inscenizacji piosenki powinna opierać się na improwizacji wykonywanej przez dzieci. Mowa tu o improwizowaniu ruchów naśladowczych. Rola nauczyciela powinna ograniczyć się do czynności organizacyjnych- wyznaczenie dzieci do odpowiednich ról.
Najprostsze sposoby inscenizowania piosenki:
- solista i chór z podziałem na role,
- solista śpiewa piosenkę, inni wykonawcy ilustrują ruchami to co on śpiewa,
- cały zespół bez podziału na role śpiewa i inscenizuje piosenkę.
Przy inscenizowaniu i piosenki ważne są dekoracje i rekwizyty.
Przez aktywne uczestnictwo w zabawie dzieci odczuwają satysfakcję, iż mogą stać się „aktorami”. Zabawy tego typu wpływają bezpośrednio na osobowość dzieci, kształtują perfekcję słowa i ruchu, dostarczają radości z własnej pracy.

e) Pląs
Pląsy to odtwarzanie ruchem i gestem ( niejako „pokazując” czy „opowiadając”) treści piosenki. W pląsie melodia i tekst wyznaczają jego formę. Przed rozpoczęciem pląsu prowadzący powinien zapoznać dzieci ze słowami piosenki, nadając mu formę opowiadania. Tekstu i melodii uczymy w ten sposób, że prowadzący śpiewa i wykonuje ruchy ilustrujące, a uczestnicy powtarzają za nim tylko same ruchy, na razie nie śpiewając. Przy powtórzeniach dzieci włączają się do śpiewu, wreszcie same potrafią już zaśpiewać piosenkę i wykonać pląs.
Nieskomplikowane słowa i łatwa melodia oraz tekst narzucony gestem sprawia, że dzieci bardzo chętnie uczestniczą w tej zabawie. Wprowadza ona miły nastrój, rozwija wyobraźnię, pomaga poznać świat.

f) Zabawy uwzględniające reakcję dzieci na elementy muzyki (tempo, dynamika, metrum, wysokość dźwięków, budowa formalna utworu).
Poprzez zabawy rytmiczne można realizować takie zagadnienia jak:
- reagowanie na zmianę tempa
- reagowanie na zmianę dynamiki
- ćwiczenia uwrażliwiające na metrum
- uwzględnienie różnic w budowie i wysokości dźwięku, budowie utworu.”



2. Przykłady gier i zabaw muzycznych

a) Tworzenie rytmu

· Rytmizowanie mowy
W tym dziale program proponuje wypowiadanie w różny sposób krótkich tekstów z uwzględnieniem zmian tempa, dynamiki, barwy, artykulacji. Przykłady takich ćwiczeń można znaleźć w przewodnikach metodycznych do poszczególnych klas. Warto gromadzić w tym celu przysłowia, porzekadła, wyliczanki dziecięce, krótkie zabawne wierszyki czy też wykorzystywać niektóre wiersze z czytanek. Ciekawym ćwiczeniem dla dzieci jest wypowiadanie tego samego tekstu w różny sposób tak, by można było wyrazić ( wywołać u dzieci ): radość, śmiech, smutek, strach, złość, zdumienie itp. np.:
- Bez grzebienia i bez mydła toś podobny do straszydła. (śmiech, strach, złość ).
- Ęk, pęk, balon pękł, a z balona wyszła wrona, bardzo mądra i uczona. ( smutek, zdumienie, radość ).
Innym urozmaiceniem jest powtarzanie w czasie recytacji niektórych zgłosek i słów: np.:
Ęk, pęk, ba-ba-ba-ba-balon pękł. A z balona, balona, balona wyszła wrona, wrona, wrona... bardzo mądra, uczona, czona, ona.
· Dobieranie słów do podanego tematu rytmicznego
Mogą to być np.:
- informacje o jesieni
Ti ti ti ti / ta ta
Le-cą liście z drzewa
Ta ta / ta-a
Wie-je wiatr
Ti ti ti ti / ti ti ta pada deszczyk ka-pu kap
- chór kwiatów
ti ti ti ti / ta ta ta ta ta sza
nie-za-po-mi-naj-ka cha-ber bez
- rozmowa zegarów
ta-a / ta-a ta ta ti ti ti ti
bim bam tik tak cyk cyk cyk cyk
- śpiew ptaków
ta ta ta sza ti ti ti ti ta ti ti ta ti ti
świr świr ćwirk pio pio pi-jo czyk czyrik czyk czyrik

Można wykorzystać te ćwiczenia do tworzenia echa rytmicznego, np.:
- każdy rząd powtarza dany temat rytmiczny coraz ciszej lub coraz wolniej,
oraz do tworzenia polirytmii, np.:
- dzielimy dzieci na trzy grupy, każda z nich realizuje inny temat rytmiczny z zastosowaniem zmian dynamiki i tempa.
· Tworzenie rytmów w metrum dwu-, trzy-, czteromiarowym, dobieranie do nich własnych tekstów lub znanych porzekadeł i wierszyków , np.: Koziełeczek kl. II, Przedwiośnie kl. III
· Tworzenie rytmów na dzwonkach na podanym dźwięku, np.: mi
· Rytmizowanie tekstów piosenek z uwzględnieniem tempa dynamiki, zmiennej artykulacji ( staccato, legato). Utrwalenie ich poprzez nadawanie telegramów ( każdy rząd powtarza fragment tekstu coraz ciszej) lub recytacje z jednoczesnym ilustrowaniem tekstów trudnych do zapamiętania,
np.: Choinka kl.I: srebrne szkiełka, świecidełka....
ptaszki, straszki, białe ważki...
· Tworzenie ostinata rytmicznego do fragmentów tekstów, piosenek, np.:
Ti ti ta
Pa-da śnieg
Ta ta / ta- a
Szczy-pie mróz
Ta ta / ti ti ti ti/ ta ta
Zi-ma zi-ma do-o-ko-ła
Recytacja tekstu na tle ostiant:
Śnieg już przyprószył pola i drogi
W śniegowe czapy schował się las
Pora na sanki, pora na śnieżki
Bo oto nadszedł zimowy czas.
· Układanie rytmów do marszu lub tańca,
np.: Wymyśl i zagraj na dzwonkach taki rytm, przy którym można maszerować lub taki, który zachęci nas do tańca.
Ćwiczenia te są tylko małą cząstką możliwości tworzenia rytmu. Ważne jest zachęcanie dzieci, by każde starało się powiedzieć tekst inaczej. Ciekawe, zabawne teksty można znaleźć w książce pt. „ Sol mi la”.

b) Tworzenie melodii
· Rozmowy muzyczne
Improwizowanie śpiewnych odpowiedzi na zadane śpiewem pytania, np.: Jak się nazywasz ? ( mieszkamy w zaczarowanej krainie, w której wszyscy śpiewają, wymyślone imiona, fantastycznych nazw itp. ). Jakie znasz zabawki ? W co się lubisz bawić ? Czym chciałbyś podróżować
· Piosenki śpiewanki – muzyczne wypowiedzi na podany temat, np.: o lalce, o kotku, o jesieni, życzenia dla mamy, pani itp.
· Tworzenie melodii do :
- samodzielnie zrytmizowanych tekstów własnych lub podanych ( zabawa w kompozytora )
np. do tekstu : Pada śnieżek, pada od samego ranka.
Piesek wyjrzał z budy : To ci niespodzianka
Pani Wiosno, pani Wiosno,
Już konwalie w lesie rosną.
· Tworzenie echa melodycznego ze zmianą dynamiki :
- do znanych piosenek,
- do tekstów poetyckich lub ich fragmentów,
np.: Kujawiaczek na Kujawach
tańczył sobie z lewa, z prawa,
zamaszyście, wolniuteńko,
w krąg obracał swą panienką.
M. Konopnickiej Taniec , z wypisów dla kl. III : Oberek , Dwie Barbórki , W Janickowej izbie.

Z uwzględnieniem nastroju, kl. II : Zajączek, Kołysanka, Słonko Majowe, kl. III : Zimowa kołysanka oraz ze zbiorku T. Kubiaka –
Prawie piosenka, prawie muzyka. NK 1990. Urozmaiceniem może być improwizacja fragmentów z uwzględnieniem cech osobowości,
np.: Jak zaśpiewałby tę melodię śpioch, człowiek wesoły, śpieszący się itp. lub wzbogacenie akompaniamentem perkusyjnym:
- do ilustracji lub własnego rysunku, np. usypianie lalki, marsz żołnierzyków ;
- do rytmów tańców polskich.
· Tworzenie melodii opartych na określonych dźwiękach ( np. sol – mi – la ) na instrumentach sztabkowych.
· Improwizowanie melodii na dzwonkach,
np. o zimie, dla mamy, dla pani ......

· Układanki muzyczne:
- układanie z taktów fragmentów piosenek,
- kończenie melodii ( rozwijanie i uzupełnianie fraz
i zdań muzycznych ).
· Tworzenie ostinata melodycznego, np. do wierszy z wypisów dla kl. III; Rozmowa ze słowikiem , Płynie Wisła

c) Improwizowanie ruchu
· Swobodna improwizacja ruchowa:
- tematów rytmicznych,
np.: ta ti / ta ti / ti ti ti / ti ti ti / wytupywanie, obroty;
- aktualnie opracowanych piosenek, np. kl. I – Jesienne liście, kl. II – Piosenka gimnastyczna, kl. III- Jadą rowery, Pociąg;
- utworów instrumentalnych: Taniec muszek, Taniec niedźwiadków, Marsz koników polnych, Dzięcioł, Taniec kurcząt w skorupkach itp.
· Ilustrowanie ruchem:
- postaci, np. pajacyki ( ósemkami ), lalki (ćwierćnutami), misie (półnutami ), przy opracowaniu piosenki Wesoła choinka naśladowanie ruchem kaczuszek, zajączków, pajacyków,
- zjawisk, np.: wirowanie liści jesiennych na wietrze, taniec płatków śniegu, bieg kropelek deszczu, wietrzyk, wiatr, wichura, wyrażanie nastroju poprzez uwzględnienie zmiany rytmu, dynamiki w połączeniu ze słuchaniem muzyki, np. Debussego Tańczące płatki śniegu,
- sytuacji i zdarzeń,
- podczas marszu reagowanie ruchem przy mocnym uderzeniu na hałas: `` błoto ``, ``kałuże`` , ``gorący piasek``, ``chodzimy po bagnach, po ciemnym lesie, po lodzie`` itp. ( na jednej lekcji 2-3 hasła),
- opowieści ruchowe
Są to opowiadania przygotowane przez nauczyciela lub wspólnie na lekcji języka polskiego ilustrowane przez dzieci ruchem. Mogą one być urozmaicone grą na instrumentach perkusyjnych oraz efektami dźwiękonaśladowczymi poprzez użycie głosu lub różnych przedmiotów. Przykłady tematów takich opowieści :
- Na dworcu kolejowym
- Na ulicy
- Na wiejskim podwórku ( można wykorzystać tekst piosenki ze zbiorku Dzięcioł i sosna)
- W wesołym miasteczku ( karuzela, huśtawka, młyn diabelski, gabinet śmiechu)
- Wesoła podróż ( rowerem, karetom, pociągiem, samolotem, balonem, rakietą)
· Zagadki ruchowe ( pantomima)
np.: Jakie to zawody? Rozpoznaj, co to zwierz? Na jakim instrumencie gram? Malowanie obrazu.
Inne ćwiczenia to :lustro ( jedno dziecko pokazuje ruchy, drugie naśladuje `` jak w lustrze `` ), lepienie w glinie ( jedno dziecko jest rzeźbiarzem, drugie glinoą ), tworzenie pomnika w grupie, wspólne nadawanie tytułu itp.
Ćwiczeniem przygotowującym do analizy muzyki są np. zabawy: ``Na podwórku ``, ``Na targu``
- dzieci w grupach umawiają się, kto czyje głosy będzie naśladował lub co będzie na targu sprzedawał. Na znak równocześnie wydają głosy. Pozostałe dzieci mają odpowiedzieć, jakie zwierzęta były na podwórku? ( pies, kot, owca, krowa, gęś) lub co sprzedawano na targu? ( np. cebulę, buraki, jabłka).



Rozdział IV
Twórcza aktywność dzieci

W wychowaniu estetycznym i w podnoszeniu kultury społeczeństwa gra jednak nie mniej ważną rolę własna artystyczna twórczość i odtwórczość. Przecież już małe dziecko śpiewa i nuci nie tylko dlatego, że się tego nauczyło, ale ponieważ odczuwa potrzebę i radość śpiewania; przecież dzieci rysują i malują tak pięknie i szczere, że tej ich bezpośredniej, naiwnej szczerości mógłby im pozazdrościć niejeden artysta.
Nauczyciel chcąc rozwijać osobowości twórcze swych uczniów, preferuje przede wszystkim problemy otwarte, biorąc pod uwagę potrzeby i możliwości emocjonalno – motywacyjne, poznawcze, behawioralne dzieci.
„ Według V. Lowenfelda definicja twórczości jest różnie formułowana. Uczeni rozumieją ją raczej wąsko, stwierdzając, iż oznacza ona giętkość myślenia czy płynność wyobrażeń albo zdolność do wysuwania nowych pomysłów lub umiejętności widzenia czegoś w nowych relacjach. Zwykle myśli się o twórczości jako o produktywnej, konstruktywnej aktywności.
Nieodłącznym elementem aktywności poznawczej jest działanie, w toku którego dziecko jest prawdziwym twórcą. Ta twórczość sprawia, że jest szczęśliwe i radosne, uświadamia sobie własne istnienie, bogaci swą osobowość. Nauczyciel powinien tak organizować pracę dziecka, by wykorzystywało w pełni wszystkie swe wiadomości, by potrafiło analizować zjawiska i ich cechy, umiejętnie wybierało najważniejsze, potrafiło wykorzystywać nowe doświadczenia, wyszukane w wyobraźni.”
O muzyce często myśli się jako o sztuce trudnej, ponieważ jej wykonywanie, tworzenie czy odbieranie, nawet w najprostszych formach, wymaga: posługiwania się głosem, instrumentem, udziału pamięci i wrażliwości muzycznej oraz wyobraźni.
Każde dziecko nosi w sobie muzykę spontaniczną, ma potrzebę muzycznej zabawy, śpiewu, tańca, gry, tworzenia własnych śpiewanek.
Dość powszechne jest stanowisko badaczy, iż twórcza ekspresja artystyczna zanika w okresie ok. 11-17 roku życia, na pograniczu dzieciństwa i młodości. Nauczanie początkowe daje jedyną i niepowtarzalną szansę wykorzystania i rozwinięcia potencjału twórczego dziecka. Chcąc rozwijać aktywność twórcza poprzez zajęcia muzyczne, należy stosować zróżnicowane: formy zajęć muzycznych, metody oraz formy organizacyjne.
Sama twórczość dziecka stopniowo, w miarę dorastania traci na znaczeniu, jest ona jednak ogromnym źródłem satysfakcji osobistych, formą autoekspresji i środkiem porozumienia, a także poznania, kompensacji, terapii i rekreacji. Dziecko nie tylko porównuje swoje wypracowane środki – schematy ze środkami plastycznymi kolegów, ale również powoli konfrontuje to z obserwowanymi dokładniej przedmiotami i postaciami przedstawianymi przez artystów.

Przez aktywność twórczą w początkowym nauczaniu i uczeniu się plastyki rozumiemy podejmowaną chętnie, oparta na własnych pomysłach, świadomą celu osobistą działalność plastyczna ucznia, stymulowaną głównie przez zadania otwarte powiązane z jego potrzebami, której rezultatem jest stworzenie lub odkrycie czegoś dla niego nowego z dziedziny plastyki na kanwie realizacji celów nauczania i wychowania tego przedmiotu.

Twórcy Nowego Wychowania postulowali wprowadzenie do nauczania powszechnego elementów zintegrowanego wychowania estetycznego. Kształcenie miało się opierać na potrzebach dziecka, uwzględniać jego psychofizyczny rozwój. Jedną z metod tak prowadzonych zajęć jest pobudzenie spontanicznej aktywności dziecka. Wartości dziecięcej ekspresji artystycznej nie należy szukać w wytworach, lecz w samym procesie twórczym. Proces ten powoduje ożywienie sfery emocjonalnej i wyobraźni, uaktywnienie poznania, samodzielności wyboru środków artystycznych, rozbudzenie zainteresowania procesem twórczym i sztuką. Kształtują się też zdolności twórczego myślenia.
Jeżeli zostanie uszanowana dziecięca skłonność do tworzenia, jeżeli wychowawca ograniczy się do dostarczania dziecku materiałów potrzebnych do jego pracy twórczej i do usunięcia tego, co może spowodować atmosferę rozproszenia, jeżeli zrezygnuje ze zbędnej interwencji z zewnątrz, to okaże się, w jaki sposób dziecko urzeczywistnia w rzeczach swoje marzenia wyobrażenia.
Twórcy i propagatorzy Szkoły C. Freineta uważają, że można rozwijać własne zainteresowania dzieci i ich aktywną twórczość poprzez organizowanie kontaktu z otoczeniem.
Freinet przyznaje zasadniczą wartość wychowawczą swobodnej ekspresji dziecka, za pomocą wielu różnych środków stara się tę ekspresję uaktywnić, zindywidualizować i powiązać z realnym życiem.

Spontaniczność i swoboda ekspresji muzycznej, plastycznej i słownej dziecka wzbogaca jego wiedzę o świecie i o sobie samym. Sprzyja rozwojowi zainteresowań ucznia i jego samokształceniu.



Rozdział V
Plastyka źródłem komunikacji w życiu dziecka

Problem należy rozpocząć od określenia pojęć „język” i „mowa”.
Język jest traktowany jako System znaków dźwiękowych i określonych reguł fonologicznych, syntaktycznych i semantycznych rządzących kombinacją znaków w akty mowy.
Przez mowę rozumie się konkretne akty użycia języka, czyli czynności werbalne człowieka.
Język jest głównym narzędziem w procesie porozumiewania się ludzi, mowa - to konkretne realizacje tego procesu.
Edward Sapir przyjmuje takie stanowisko w tym temacie: „ Najlepiej jest przyjąć, że język jest przede wszystkim głosowa realizacją tendencji do symbolicznego ujmowania rzeczywistości i że to właśnie ta jego cecha czyni zeń sprawny instrument komunikacji..... Mowa jako zachowanie jest zdumiewającą mieszanką dwu rodzajów systemów, symbolicznego i ekspresyjnego, z których żaden nie osiągnąłby swej obecnej doskonałości bez interferencji z drugim.”
Dziecko wypracowuje sobie stopniowo pewien system znaków i reguł obrazowania, pewne schematy ujęcia przedmiotów, postaci i iluzji przestrzeni. „Mową” są tu kolejne, konkretne realizacje plastyczne, obrazowanie wizualne, a „językiem” reguły własnego uzewnętrznienia siebie oraz powolne rozumienie systemu reguł stosowanych przez artystów w różnych czasach i konwencjach – właśnie świadomość plastyczna, czy kompetencja języka plastycznego.
Choć niewiele jeszcze wiemy na temat „języka plastyki” ( nie jest on jeszcze tak opracowany, badany jak język werbalny) – to jednak możemy z pełnym przekonaniem przyjąć, że jest to środek i płaszczyzna porozumiewania się ludzi, że jest graficzną czy ikonograficzną realizacją symbolicznego ujmowania rzeczywistości a także jej kreacja, a przy tym pełni wyraźną i ważną funkcję uzewnętrzniania siebie.
Zaakcentuje te funkcje języka, które są najczęściej wymieniane przez językoznawców.
Pierwsza i podstawową funkcją języka werbalnego uznaje się funkcję komunikacyjną ( porozumiewania się).
Druga, to funkcja symboliczna, określana czasem jako funkcja przedstawiająca lub reprezentująca.
„ Podstawową funkcją języka jest przedstawianie, czyli zastępowanie, za pomocą umownych znaków zjawisk świata obiektywnego /.../ czyli tzw. funkcja przedstawiająca.”
Trzecia z funkcji, to funkcja ekspresyjna ( wyrażanie siebie), a czwarta, to funkcja impresyjna (wywieranie sugestywnego nacisku na odbiorcę).
Jednoznacznie możemy stwierdzić, że język plastyczne i realizacje plastyczne ( obrazy, grafiki, rzeźby) posiadają wszystkie te funkcje.
Zastanówmy się nad charakterystyką wypowiedzi plastycznej dzieci. Rodzą się tutaj pytania: Jaka jest geneza i jakie są przyczyny pojawienia się wypowiedzi plastycznej?, Dlaczego dziecku nie wystarcza sam język werbalny? Jakie funkcje pełni symbolizacja ikonograficzna?
Wszystko zaczyna się i ma swoje źródło w zabawie dziecka. Zabawa jest pierwsza formą aktywności, osiąganiem pożądanego efektu manipulacji i osobistej satysfakcji, zaspakajaniem ciekawości i nieustannym doskonaleniem operacji umysłowych, procesem poznawczym, procesem interioryzacji i eksterioryzacji zarazem. Powoli i stopniowo z zabawy drugiej generacji – zabawy symbolicznej wyłaniają się inne formy aktywności, różne rodzaje ekspresji: ruchowa, słowna, plastyczna, muzyczna, itp., a także praca i nauka. W zabawie symbolicznej pojawia się pierwsza „mowa gestów”, a z niej i to prawie równocześnie wyłania się „mowa kształtów” oraz „mowa werbalna”. Ten każdy rodzaj mowy narzuca i rodzi swój system, swoją odrębną specyfikę.
„Dziecko bawiąc się doskonali siebie i dojrzewa do nowych zadań. Początkowo zabawy mają charakter sensoryczno- motoryczny, gdzie wykształcają się potrzebne schematy czynnościowe- nawyki i próby „zrozumienia” przedmiotów, obiektów, narzędzi, np. kartki papieru, ołówka, długopisu, kredki. Stopniowo przezwycięża swój pierwotny egocentryzm motoryczny i percepcyjny w przebiegu całych serii decentracji i koordynacji pod koniec okresu sensoryczno- motorycznego.
Bezpośrednia i totalna teraźniejszość dziecka, doraźne satysfakcje przestają z wolna być wyłącznym celem jego aktywności. Dziecko poszukuje wyjaśnień, koncentruje się na przyczynach i skutkach, dokonuje refleksji nad własnymi czynnościami.”
W aspekcie emocjonalnym zaś dziecko nie będzie już tylko szukało satysfakcji, ale także będzie dążyło do komunikowania się, będzie chciało informować innych ludzi o swych odkryciach, które stają się raczej wiedzą o przedmiotach i zdarzeniach niż reakcją na nie.


Zakończenie

Powszechna obecność sztuki i powszechność wychowania estetycznego stały się podstawą dla realizacji nowych koncepcji wychowawczych.
Oddziaływanie sztuki na człowieka, dokonujące się za pośrednictwem jego osobistych przeżyć estetycznych.
Postawa wobec sztuki nie ogranicza się do analizowania utworów literackich, lecz obejmuje szeroki wachlarz kontaktów ze sztuką za pośrednictwem teatru, kina, radia, wideo, telewizji, kompaktów i reprodukcji dzieł sztuki.
Prof. Suchodolski podkreślając, że istotne jest nie tylko to „ jak jednostka ludzka układa swój stosunek do dzieł sztuki”, ale także i to „ jak sztuka kształtuje całego człowieka”. Ewolucja wychowania estetycznego pozwala na dostrzeżenie jego szerszych horyzontów wychowawczych, w znacznym stopniu przekraczających ramy kultury estetycznej. Paradoksalnie stwierdzamy, że wychowanie estetyczne jest nie tylko estetycznym wychowaniem, ale stanowi ono także swoistą orientację wychowawczą, eksponującą rolę sztuki w kształtowaniu całego człowieka, zarówno sfery jego doznań intelektualnych, postaw moralnych, jak też wyobraźni i dyspozycji twórczych. Orientacja ta świadomie nawiązuje do propozycji pedagogicznych prof. Suchodolskiego, który polemizuje z tradycyjnym podziałem na odrębne dziedziny wychowania umysłowego, moralno-społecznego, estetycznego oraz fizycznego i stwierdzenia: „rozwój człowieka dokonuje się przez jego uczestnictwo i działanie w obiektywnym świecie cywilizacji, w obiektywnych dziedzinach społecznego i kulturalnego życia”. Stąd akcent na wychowanie przez sztukę, podobnie jak na wychowanie przez naukę, czy przez działalność społeczna.
Wychowanie przez sztukę jest więc koncepcją wychowania integralnego.

Wychowanie estetyczne, bardziej niż inne wychowanie, jest w swych skutkach zależne od osobowości wychowawcy i od tego, czy posiada on i reprezentuje wartości, jakie ma zaszczepić i wykształcić w uczniach. Dlatego-moim zdaniem- jest rzeczą niezbędną, by w sposób bardzo pogłębiony i istotny kształcono estetycznie i artystycznie nie tylko nauczycieli rysunku i śpiewu, lecz na razie choćby pewną pionierską grupę przyszłych nauczycieli szkół podstawowych. Wnieśliby oni do szkoły jasne, promienne i ożywcze światło dogłębnych, pięknych przeżyć estetycznych, rozjaśniających nieco mroczną, a od bogatej barwy i kształty rzeczywistości często odseparowaną atmosferę naszej szkoły.


Bibliografia


· Encyklopedia Popularna PWN, Warszawa 1982
· H. Gąsior, Rodzaje zabaw rytmicznych i umuzykalniających,
„Życie szkoły” 2000, nr 9
· J. Korczak, Dzieci i wychowanie, Dzieła, T.4, Warszawa 1998
· Z. Lissa, Podstawy estetyki muzycznej,
· D. Motyl, Twórcza aktywność dzieci, „Życie szkoły” 1997, nr 9
· J. Piaget, Studia z psychologii dziecka, Warszawa 1966
· Red. Z. Gołąb , Słownik terminologii jezykoznawczej,
Warszawa 1970
· Red. D. Skulicz, B. Żurakowski, Komunikowanie się w kształceniu dzieci w młodszym wieku szkolnym, Kraków 1987
· Red. W. Szlufik, A. Pękala, Dziecko i sztuka, Częstochowa 2000
· S. Szuman, O sztuce i wychowaniu estetycznym, Warszawa 1962
· Wielka Internetowa Encyklopedia Multimedialna,
http:// wiem.onet.pl/
· I.Wojnar, Teoria wychowania estetycznego, Warszawa 1976