Mięczaki

Mięczaki są jedyną z najliczniejszych grup zwierząt, która obejmuje około 130000 gatunków występujących na całym świecie. Wszystkie one są bezkręgowcami nie posiadają kości i zamieszkują zarówno środowiska wodne, jak i lądowe. Wiele z nich prowadzi przydenny tryb życia, pełzając po dnie, na przykład ślimaki, lub zagrzebujące się w piasku czy mule, jak na przykład małże. Inne aktywnie pływają w toni morskiej. Spośród mięczaków jedynie ślimaki płucodyszne opanowały ląd. Do typu mięczaków zalicza się osiem gromad zwierząt. Są to tarczkonogi, bruzdonogi, chitony, jednotarczowce, ślimaki, walconogi, małże i głowonogi. Ponieważ wiele mięczaków wytwarza twarde muszle, często natrafia się ślady tych istot w skałach pochodzących sprzed wielu milionów lat. Okoliczność ta ułatwia badanie przebiegu ewolucji tej grupy zwierząt i dzięki temu naukowcy mogą też określić wiek warstw skalnych, co w przypadku innych bezkręgowców byłoby niemal niemożliwe. Muszle mięczaków, takich jak amonity i belemnity, przyrodnicy zaczęli kolekcjonować od XVIII stulecia. Do chwili obecnej opisano już 35 000 wymarłych gatunków tych bezkręgowców. Każda gromada mięczaków obejmuje zawsze jakieś formy związane ze środowiskiem morza albo też składa się z gatunków wyłącznie morskich. Mięczaki mają niespotykaną okrywę ciała. Zachowuje się ona niemal tak, jak masa plastyczna, i w związku z tym zwierzęta te posiadają rozmaite kształty. Kształt ciała zmienia się w zależności od gatunku, a także czynników środowiska wpływających na zwierzęta. Ciało o miękkiej konstrukcji jest odbiciem warunków życia, w jakich bytują mięczaki. Twarda, ale giętka okrywa ciała jest bardzo przydatna do życia w niespokojnych, płynących wodach różnego rodzaju rzek i strumieni, a także mórz, gdzie występują prądy i uderzenia fal.

Ciało mięczaków jest nie segmentowane, dobrze jest rozwinięty układ krwionośny i nerwowy. Rozmnażają się płciowo, są zwierzętami albo rozdzielnopłciowymi, albo obojnakami osobniki niektórych gatunków posiadają jednocześnie gonady męskie i żeńskie.

Jedną z głównych cech charakteryzujących morskie mięczaki jest wytwarzanie przez nie muszli. Składa się ona ze związków wapnia wchłoniętych przez zwierzęta z wody morskiej. Muszla pełni różne funkcje, między innymi ułatwia pływanie, zabezpiecza przed wrogiem i jest przenośnym domem zwierzęcia. W ciele mięczaków zwykle wyróżnia się trzy rejony. Największą częścią jest stopa (lub noga), nad nią znajduje się worek trzewiowy, w którym zlokalizowane są głównie narządy wewnętrzne, a trzecią częścią jest głowa. Stopa przyczepia zwierzę do podłoża i często ma dużą powierzchnię. Na głowie mięczaków zazwyczaj umieszczone są czułki i oczy. W okolicy otworu gębowego znajduje się radula (tarka), wyposażona w ułożone rzędami ząbki i służąca do rozdrabniania pobieranego pokarmu. Przewody odbytowe, płciowe i wydalnicze otwierają się do jamy płaszczowej.

Noga u mięczaków to mięsisty, nieparzysty narząd lokomotoryczny. U ślimaków służy do pełzania i pływania, a u małży do przemieszczania się w podłożu. U głowonogów noga przekształca się w służące do ataku lub obrony ramiona oraz lejek, umożliwiający odrzutowy sposób poruszania się. Worek trzewiowy to część ciała, w której znajduje się większość narządów wewnętrznych. Okrywa go fałd ściany (powłoki) ciała, zwany płaszczem. Przestrzeń między płaszczem, a workiem trzewiowym tworzy jamę płaszczową. Mieszczą się w niej narządy wymiany gazowej oraz ujścia przewodu pokarmowego, układu wydalniczego i płciowego.

U większości mięczaków z wydzieliny gruczołów płaszcza powstaje muszla. Zewnętrzna warstwa muszli zbudowana jest z białka konchioliny (konchiny). Kolejne, znajdujące się niżej, warstwy muszli (porcelanowa i perłowa) zbudowane są z węglanu wapnia. Muszla chroni ślimaki i małże głównie przed uszkodzeniami mechanicznymi, czynnikami termicznymi oraz przed wyschnięciem. Jest miejscem przyczepu dla mięśni (także lokomotorycznych), pełni, więc rolę szkieletu. U ślimaków lądowych (i nie tylko) muszla jest zamykana krzepnącym śluzem, chroniącym przed suszą, zimnem i wrogiem. U niektórych ślimaków, np. u żyworódki, otwór muszli zamykany jest wapiennym wieczkiem. Muszle większości mięczaków, głównie małży i ślimaków, są bardzo zróżnicowane pod względem kształtu, liczby skrętów, wielkości i rzeźby powierzchni, co brane jest pod uwagę przy oznaczeniach systematycznych gatunków.

ŚLIMAKI

Większość gatunków morskich mięczaków należy do gromad ślimaków, małży i głowonogów. W gromadzie ślimaków, zwanych inaczej brzuchonogami, wyróżnia się następujące podgromady:

- przodoskrzelne,
- płucodyszne,
- tyłoskrzelne.

Przodoskrzelne występują głównie w morzu, rzadziej na lądzie lub w wodach słodkich, płucodyszne, (u których jama płaszcza jest narządem oddechowym płucem) są formami lądowymi i słodkowodnymi, a tyłoskrzelne są wyłącznie ślimakami żyjącymi w morzu.

Do morskich form zaliczane są, na przykład porcelanki i skrzydelniki, które są znane ze względu na wspaniałe muszle. Istnieją jednakże gatunki ślimaków morskich, które muszli nie wytwarzają. Ślimaki bezmuszlowe nagie często występują na rafach koralowych, gdzie odżywiają się koralami, gąbkami i ukwiałami. Zające morskie są roślinożerne, a ich pokarmem są glony, bakterie i grzyby rosnące na skałach. Ślimaki mięsożerne, np. Buccinium undatum, żyją wśród skał w pobliżu morskich brzegów i często wyjadają ryby zaplątane w rybackie sieci.

Ślimaki charakteryzują się asymetrią ciała. Na wyraźnie wyodrębnionej głowie widoczne są jedna lub dwie (długie i krótkie) pary kurczliwych czułków, które podrażnione wnicowują się do środka. Na szczycie, w środku lub u podstawy pary czułków, znajdują się czarne punkciki to oczy ślimaka. Krótkie czułki stanowią narząd dotyku. Narządem lokomotorycznym jest silnie umięśniona noga. Spodnia strona nogi tworzy płaską podeszwę. Dzięki faliście przebiegającym skurczom mięśni podeszwy ślimak pełźnie. Ruch ten ułatwia zmniejszający tarcie śluz, wydzielany przez liczne gruczoły nabłonka podeszwy. U prymitywniejszych ślimaków pełzanie odbywa się dzięki ruchom rzęsek, które pokrywają nogę.

Ślimaki mają skręconą spiralnie ochronną muszlę, podczas gdy ciało ślimaków bezmuszlowych jest nagie. Chroni je jedynie kleista substancja okrywająca cały korpus. Występują też ślimaki, które posiadają malutkie w stosunku do wielkości ciała muszle, co wskazuje, że ślimaki nagie i muszlowe są blisko ze sobą spokrewnione. Te ostatnie preferują tereny bogate w związki wapnia, który jest głównym składnikiem ich twardych muszli. Strzałki miłosne, wprowadzane w tkanki partnerów podczas kopulacji, są również zbudowane z soli i wapnia.

Muszle mają typową dla ślimaków strukturę spiralną, przy czym kierunek skrętu jest stały i charakterystyczny dla poszczególnych gatunków. Twarde i odporne zachowały się w skałach jako skamieniałości. Najstarsze pochodzą sprzed około 570 milionów lat. Gatunki żyjące w stosunkowo krótkim okresie geologicznego czasu mają charakter skamieniałości przewodnich, to znaczy, że umożliwiają paleontologom określenie wielu skał, w których znajdowane są ich szczątki. Powracając do muszli ślimaków, to ciekawą formę przyjmuje muszla rozkolca ozdobiona rzędami wystających kolców. U niektórych gatunków rozkolców z Oceanu Indyjskiego na muszlach tworzą się szeregi długich i cienkich kolców, przypominające ozdobne grzebienie do włosów. Interesującą rzeczą jest także to, że brak ochronnej muszli u niektórych ślimaków rekompensowany jest wytworzeniem na ich ciele licznych, barwnych wyrostków skrzelowych, odstraszających wrogów. Wiele gatunków żywiących się jamochłonami ma dodatkowo w tych wyrostkach komórki parzydełkowe swych ofiar. Z kolei nagie ślimaki lądowe wydzielają trujący śluz.

Rodzaj i miejsce występowania narządów wymiany gazowej są podstawą podziału systematycznego ślimaków na płucodyszne i skrzelodyszne. Do tych pierwszych należą wszystkie ślimaki lądowe (np. winniczki, pomrowy) oraz nieliczne wodne, wtórnie przystosowane do tego środowiska (np. zatoczek rogowy, błotniarka stawna). Do skrzelodysznych należą głównie ślimaki żyjące w morzach (np. czareczka, rozkolec, stożek, skrzydłonóg) oraz nieliczne żyjące w wodach słodkich (np. żyworódka, zagrzebka).

Ślimaki przodoskrzelne są rozdzielnopłciowe, ślimaki tyłoskrzelne i płucodyszne to formy hermafrodytyczne. Każda samica Buccinium, który należy do ślimaków przodoskrzelnych, składa około 2000 kokonów, a w każdym z nich jest blisko 1000 jaj. W czasie składania jaj samice grupują się, a ich kokony zlepiają się i tworzą kule, które roznoszą prądy wodne. Z 1000 jaj w każdym kokonie kluje się około 30 osobników. Zjadają one pozostałe jaja i pożerają się nawzajem, co w końcu doprowadza do tego, że z każdego kokonu rozwija się zaledwie 10 larw. Jeżeli chodzi o obojnaczy układ rozrodczy ślimaków (np. winniczka) ma bardzo złożoną budowę. Zasadniczą jego część tworzy obojnacza gonada, produkująca komórki jajowe i plemniki. Podczas kopulacji ślimaki wymieniają między sobą spermatofory (pakiety plemników), które wprowadzają do pochwy drugiego osobnika (zapłodnienie krzyżowe). Zapłodnione komórki jajowe składane są do jamek, które ślimaki wygrzebują w ziemi nogą. Rozwój jest prosty. Jajo opuszcza młody ślimak podobny do dorosłego.

Ślimaki mogą wyrządzić znaczne szkody na polach uprawnych i w ogrodach. Pokarm, którym są najczęściej fragmenty roślin (istnieją też gatunki ślimaków drapieżnych) rozdrabniają za pomocą tarki utworzonej do chitynowych zębów, która występuje na języku w dnie gardzieli w przedniej części ciała. Przykładem groźnego szkodnika jest Achatina fulica, afrykański jadalny ślimak lądowy, który został zawleczony przez człowieka do wielu rejonów tropików i subtropików, gdzie skutecznie niszczy ogrodową roślinność. Ślimaki muszlowe i nagie są pokarmem wielu zwierząt, szczególnie zaś ptaków takich jak drozdy. Amerykańskie kanie, które zamieszkują Park Narodowy Everglades na Florydzie niemal wyłącznie żywią się ślimakami i mają dzioby przystosowane do wyciągania miękkich części ciała ślimaków z muszli. Ślimaki są też składnikiem diety malutkich owadów świetlików.

Niektóre gatunki ślimaków są żywicielami pośrednimi w cyklu życiowym przywr. Na podmokłych łąkach, gdzie występują ślimaki błotniarki, owce wraz z trawą połykają wolno żyjące larwy motylicy wątrobowej. W ciele owcy larwy dojrzewają i produkują jaja. Wydalone wraz z kałem jaja motylicy dostają się do wnętrza ciała ślimaków, gdzie przebiegaja dalsze etapy cyklu. Po opuszczeniu organizmu ślimaka larwy przedostają się do otoczenia, gdzie mogą być połknięte przez owce. Od wielu lat podejmowane są działania mające na celu ochronę ślimaków. Niektóre gatunki, zwłaszcza te wykorzystywane do produkcji macicy perłowej, zostały w ostatnim stuleciu bardzo przetrzebione. Wiele gatunków ślimaków żyjących w zbiornikach wodnych jest zagrożonych wyginięciem, spowodowanym przez zanieczyszczenia komunalne i przemysłowe, które dostają się do wód i zaburzają naturalny charakter tych ekosystemów. Szczególnie zagrożone są gatunki endemiczne. Przykładowo, populacja żyworodnych ślimaków drzewnych z wysp Polinezji Francuskiej na Oceanie Spokojnym gwałtownie zmalała w związku z próbą wprowadzenia tam drapieżnych ślimaków, które miały zapobiec problemom spowodowanym przez gigantyczne ślimaki z rodzaju Achatina. Ofiarami drapieżnych ślimaków stały się jednak również rodzime gatunki. Aby zapobiec ich zagładzie, hoduje się je i dopiero po pewnym czasie wypuszcza na wolność.

MAŁŻE

Drugą gromadą mięczaków są blaskoskrzelne, zwane zwykle małżami. Wykształciły one dwie muszle połączone zawiasami po stronie grzbietowej i otwierające się po stronie brzusznej. Pozwala to na wysuwanie nogi w kształcie topora, dzięki której zwierzę pełza, oraz mięsistego syfonu zawierającego dwie rurki do pobierania i wypuszczania wody. Niektóre małże, jak ostrygi, są niebezpieczne, gdyż niszczą statki i urządzenia portowe. W końcu niektóre małże mogą pływać z zadziwiającą prędkością wykonując szybkie ruchy zwierania i rozwierania muszli za pomocą dużego mięśnia przywodzącego. Blaskoskrzelne często tworzą duże skupiska, np. w Zatoce Kilońskiej na powierzchni 1m kwadratowego stwierdzono obecność 30000 omułków. Ciała ich są otoczone dwuczęściową muszlą, której obie skorupy są połączone po stronie grzbietowej specjalnym zamkiem. Zamek ten utrzymuje je w stanie rozwarcia i wtedy może następować przepływ wody przez ciało. Kiedy drapieżnik (np. ostrygojad, rozgwiazda lub drapieżny ślimak) zaatakuje małża, mięśnie zwieracza, które działają antagonistycznie do zamka, kurczą się i muszla się zamyka. Venus mercenaria i ostrygi pobierają pokarm odcedzając go na skrzelach z wody wchłoniętej przez syfon. Rzęski pokrywające skrzela utrzymują wodę w stałym ruchu, a cząstki pokarmowe przylepiają się na ślizie wydzielanym przez skrzela, skąd są transportowane do otworu gębowego. Przeciętna ostryga może przefiltrować 3 litry wody na godzinę.

Najbardziej wewnętrzna warstwa muszli małży, tzw. macica perłowa, zbudowana z węglanu wapnia jest odkładana w postaci cienkich blaszek przez nabłonek płaszcza. Jeżeli cząstka jakiegoś obcego ciała dostanie się między muszlę a nabłonek, zaczyna on wydzielać substancję perłową, która koncentrycznie odkłada się na obcym ciele. W taki właśnie sposób powstaje perła. Wielkość muszli małży jest bardzo różna. U niektórych gatunków dochodzi do 1,5 m długości i niemal 250 kg wagi, np. muszla przydaczni olbrzymiej. Małże rosną wraz ze wzrostem zasolenia wody.

Małże nie mają głowy, czułków, oczu, a także szczęki i tarki. W ciele ich wyróżnia się m.in.. płaszcz, worek trzewiowy, jamę płaszczową ze skrzelami i nogę. Płaszcz zwisa po obu stronach ciała w postaci fałdów. Obydwa płaty płaszcza mogą zrastać się, tworząc dwie rurki, tzw. Syfony. Syfon wpustkowy służy do wprowadzania wody, a syfon wyrzutowy (wypustkowy) do jej odprowadzania wraz z jej odchodami. Nad nasadą nogi w okolicy syfonu leży otwór gębowy. Noga jest organem wyznaczającym oś symetrii. U jej nasady, u większości gatunków osiadłych, leży gruczoł bisiorowy. Jego lepka wydzielina krzepnie w wodzie tworząc nici, zwane bisiorem, służące np. omułkom i racicznicom do przytwierdzania się do podłoża. GŁOWONOGI Kolejnym przedstawicielem mięczaków są głowonogi najbardziej wyspecjalizowanana. Do tej gromady należą łodziki, mątwy, kałamarnice (kalmary) i ośmiornice. Wszystkie te zwierzęta zamieszkują wyłącznie wody morskie. Do głowonogów zaliczane są też wymarłe amonity i belemnity, które występowały od kambru (około 500 milionów lat temu).

Rozpiętość rozmiarów głowonogów jest ogromna. Obok gatunków mających zaledwie kilka centymetrów długości, znane są i takie, których długość łącznie z ramionami dochodzi do 30cm. Jednak większość współcześnie żyjących ma ok. 1m.

Głowonogi wytworzyły wyspecjalizowany układ z dużym, dobrze rozwiniętym mózgiem i dwoma olbrzymimi oczami. Pod względem budowy oczy kręgowców są podobne, jednak rozwój ich przebiega całkiem odmiennie, powstają one, bowiem z fałdów skórnych, a nie z wypustek mózgu. Tego rodzaju niezależne powstawanie w procesie ewolucji u dwóch różnych, nie spokrewnionych zwierząt podobnych narządów, pełniących podobne funkcje, jest określone jako ewolucja zbieżna (konwergencyjna). Noga głowonogów podzielona jest na 10 (mątwa) lub 8 (ośmiornica) długich ramion, pokrytych przyssawkami, które są pomocne przy chwytaniu i przytrzymywaniu zdobyczy. Otwór gębowy głowonogów poza radulą jest zaopatrzony w dwa silne, zrogowaciałe dzioby, którymi zwierzę zabija i rozrywa ofiarę. Płaszcz jest gruby i mięsisty, zaopatrzony w lejek. Przez wypełnienie jamy płaszcza wodą, a następnie gwałtowne wyrzucanie jej przez lejek zwierzę na zasadzie odrzutu płynie w kierunku przeciwnym do wylotu lejka. Głowonogi wyposażone w worek czernidłowy, który produkuje gęsty, czarny płyn. Jest on wyrzucany na zewnątrz przez zaatakowane zwierzę, co odwraca uwagę napastnika (np. mureny). Mac Ginitie wykazał, że płyn ten paraliżuje chemoreceptory napastnika.

Ośmiornice żyjące na dnie głębokich mórz dochodzą do większych rozmiarów ciała niż kałamarnice, jednak widziano je tylko kilka razy. Część ciała olbrzymiej ośmiornicy, wyrzucona na plażę Florydy blisko St. Augustine, wskazuje, że zwierzę musiało ważyć około 6 7 ton. U większości ośmiornic muszla całkowicie zanika. Jeśli występuje, jest różnie wykształcona i przeważnie jest wapienna lub chitynowa. Może być muszlą zewnętrzną lub wewnętrzną.

Muszla powiązana mięśniami z wewnętrznym szkieletem chrzęstnym stanowi układ szkieletowo ruchowy głowonogów. Muszla zewnętrzna występowała u amonitów. Obecnie muszle zewnętrzne spotykane są jedynie u łodzików. Muszle wewnętrzne są szczątkowe i mają różne kształty. Występują w postaci spirali lub płytki. Głowonogi znakomicie upodobniają się barwą ciała do podłoża, na którym przebywają. Zmiana ubarwienia następuje w krótkim czasie i jest możliwa dzięki obecności w powłoce ciała olbrzymiej ilości komórek barwnikowych, zwanych chromatycytami. Zawarty w nich barwnik jest rozpraszany lub skupiany, co powoduje zmianę ubarwienia zwierzęcia. U wielu głowonogów występują dodatkowo komórki tęczowe, wypełnione drobnymi kryształkami załamującymi światło, przez co ciało głowonogów błyszczy. Gatunki głębinowe wyposażone są w narządy świetlne.

Ośmiornice nie tolerują się wzajemnie, a kiedy dochodzi do kopulacji, odbywają ją z wyciągniętymi ramionami. Samiec przekazuje pakiety plemników przez bruzdę w specjalnym ramieniu. Po zapłodnieniu samica przystępuje do składania jaj, których złożyć może nawet do 150 tys. Przez sześć tygodni opiekuje się nimi, aż do momentu wyklucia się młodych osobników. Po tym czasie samica umiera.

Małe ośmiornice można łatwo hodować w akwarium. Wykazują one zadziwiający stopień inteligencji. Potrafią kojarzyć bodźce i ujawniają na ogół w zachowaniu zdolności przystosowawcze, przypominające bardziej odpowiednie zdolności kręgowców. Ośmiornice żywią się krabami i innymi stawonogami, które mogą pochwycić i zbić trucizną wydzielaną z gruczołów ślinowych. Żyją na podłożu skalistym, kryjąc się w niedużych jamkach. Ich ruchy są niewiarygodnie płynne i nic w nich nie wskazuje na znaczną siłę ich ramion. Zazwyczaj ukrywają się w ciągu dnia, a pokarmu poszukują o zmroku.

Mątwy mają dziesięć ramion, dwa z nich są dłuższe od pozostałych i służą do chwytania ofiar, którymi najczęściej są ryby. Mątwy są wysoce wyspecjalizowanymi drapieżnikami. Posiadają wewnętrzny szkielet, którym jest okryta płaszczem wapienna muszla. Usztywnia ona ciało i ułatwia pływanie. Mątwa, tak jak ośmiornica, posiada w skórze specjalne komórki barwnikowe, dzięki którym może zmienić barwę ciała w zależności od podłoża, na którym się znajduje. Często zwierzę ma paskowany, czarno biały, jak zebra, rysunek na ciele, który dobrze je maskuje wśród podwodnych glonów, gdzie spędza większość czasu.

CHITONY

Spośród pięciu pozostałych gromad mięczaków chitony są ważną, w sensie ewolucyjnym grupą. Są one morskimi zwierzętami, Które spotyka się w płytkich wodach. Na grzbiecie posiadają osiem zachodzących na siebie wapiennych płytek, które tworzą zewnętrzny szkielet. Po stronie brzusznej w bruździe jest sześć lub więcej par skrzeli, za pomocą, których chitony oddychają. Poszukują pokarmu w nocy, zeskrobując wposażoną w ząbki tarką glony i inny materiał roślinny. Znanych jest około 70 gatunków tarczkonogów. Te morskie stworzenia mają robakowaty kształt i żywią się mikroorganizmami i martwą materią organiczną pobieraną z osadów dennych. Ich ciało jest otoczone ochronnym oskórkiem, w którym tkwią wystające na zewnątrz wapienne igiełki.

WALCONOGI

Walconogi są wyłącznie morskimi mięczakami, które żyją w osadach dennych. Mają dwuboczną symetrię ciała. Ich przeważnie lekko wygięta, wapienna muszla jest otwarta na obu końcach. Żywią się otwornicami i okrzemkami, które chwytają za pomocą nitkowatych wyrostków, a następnie rozcierają za pomocą nitkowatych wyrostków, a następnie rozcierają za pomocą tarki.

PRYMITYWNE MIĘCZAKI

Dwie pozostałe gromady morskich mięczaków to bruzdonogi i jednotarczowce. Te pierwsze nie posiadają muszli (cecha prymitywna). Są także robakowatego kształtu, a ciało ich jest obłe. Żywią się prawie wyłącznie parzydełkowcami. Zaś jednotarczowce są mięczakami żyjącymi na dnie morza na dużych głębokościach powyżej 2000 metrów. Mają grzbietobrzusznie spłaszczone ciało o dwubocznej symetrii, a ich skorupka ma miseczkowaty kształt.

ZNACZENIE I OCHRONA

Morskie mięczaki są ważnym ogniwem powiązań ekologicznych występujących w morskim środowisku. Gatunki filtrujące wodę i odcedzające zawieszone w niej drobiny pokarmu (np. małże) stoją u podstawy zależności troficznych w ekosystemie. Wiele z nich staje się następnie pokarmem morskich ptaków. Morskie mięczaki, które zjadają glony i bakterie, są nazywane konsumentami pierwszego rzędu, a te, które zjadają inne zwierzęta, np. ośmiornice, to konsumenci trzeciego rzędu. W morzach południowych mięczaki są podstawowym pożywieniem kaszalotów i fok. Oblicza się, że ssaki te corocznie zjadają ogółem 10 mln. ton kałamarnic, które są ich główną zdobyczą.

Istnieje wiele mięczaków, które wykorzystują podczas swego rozmnażania inne zwierzęta, a także wiele gatunków innych zwierząt wykorzystujących mięczaki do swego rozmnażania. Słodkowodne szczeżuje i skójki wytwarzają się do skrzeli lub skóry ryb i w taki sposób przebiega ich rozwój. Po osiągnięciu dojrzałości odczepiają się od ryb i jako osobniki dorosłe rozpoczynają samodzielne życie.

Odwrotna zależność występuje pomiędzy różanką a małżem. Samica różanki składa ikrę do wnętrza małża, gdzie następuje rozwój jajeczek ryby. W obu przypadkach związki polegają raczej na jednostronnej korzyści, gdyż tylko jeden z gatunków odnosi zysk. Dobrym przykładem obopólnych korzyści jest symbiotyczna zależność pomiędzy ogromnym małżem z rodzaju Tridacna a zooksantekami, które żyją w jego ciele. Specjalne przezroczyste komórki ciała małża ukierunkowują w procesie fotosyntezy zbędne produkty przemiany materii małża na związki cukrowcowe. Substancje te następnie są wykorzystywane przez małża jako pokarm.

Ponieważ istnienie małży jest zależne od pomyślnego przebiegu fotosyntezy u zooksanteli, Tridacna występują w płytkich morzach, gdzie dociera światło, a nie w ciemnych głębinach.

Od wielu lat wykorzystują mięczaki jako pokarm i dla celów dekoracyjnych. Perły i muszle z macicą perłową są naturalnymi wytworami małży. Perły powstają, gdy obce ciało, zwykle ziarno piasku lub pasożyt, dostanie się i ugrzęźnie pomiędzy płaszczem a muszlą małża. Zostaje ono otoczone wapienną substancją i w ten sposób jest izolowane od reszty ciał. W drodze sztucznego wprowadzania ciał obcych do ciała małży można wymusić produkowanie przez nie pereł. Mała figurka Buddy, np. wprowadzona do ciała małża i otoczona masą perłową jest doskonałą pamiątką dla turystów.

Mieniąca się barwami tęczy warstwa perłowa wyściela wnętrze muszli. W zdobnictwie jest ona nazywana macicą perłową i służy do układania różnych wzorów na drewnianych powierzchniach, meblach, biżuterii lub kompletach stołowych. Na Filipinach i w Indonezji zbiera się muszle małż perłopławów Pinctada, a na Wyspach Salomona i innych wyspach Pacyfiku muszle ślimaków przodoskrzelnych Trochus i z rodziny Turinidae.

We współczesnym świecie coraz bardziej rośnie zainteresowanie zbieranie egzotycznych muszli. Muszle zbiera się, wyławiając je z morza lub kupując w specjalnych fermach mięczaków, gdzie hoduje się te zwierzęta. Na przykład w wodach na południe od wybrzeży Kalifornii hoduje się, wytwarzające piękne muszle, ślimaki z rodzaju Haliotis. Na całym świecie na głównych ulicach nadmorskich kurortów i ośrodków turystycznych coraz częstszym widokiem są sklepy i stoiska z muszlami mięczaków. Zbieranie muszli staje się tam modnym zajęciem. Morskie mięczaki są także pokarmem ludzi, a ich poławianie jest często podstawowym źródłem utrzymania społeczności żyjących nad brzegami mórz. Na przykład w krajach śródziemnomorskich poławia się regularnie 50 gatunków małży, 12 gatunków ślimaków i 13 gatunków głowonogów. Szacuje się, że do 2000 r. Roczna konsumpcja samych tylko ostryg osiągnie poziom 2,3 miliona ton. Ostrygi stanowią około jednej czwartej całkowitej ilości zjadanych na świecie mięczaków. Całorocznie wyławia się z mórz około 12mln. ton rozmaitych gatunków głowonogów. Pięćdziesiąt procent tej masy to połowy dokonywane przez Japończyków. Oprócz względów dekoracyjnych i kulinarnych, morskie mięczaki przynoszą ludziom także innego rodzaju korzyści. Komórki nerwowe mięczaków są szczególnie duże w porównaniu z neuronami kręgowców i z tej przyczyny są one dobrym obiektem badań laboratoryjnych. Na przykład zając morski jest obiektem badań nad pamięcią. Ciała ostryg, skrzydelników i kałamarnic wytwarzają substancje o działaniu antywirusowym i antybakteryjnym, co znajduje zastosowanie, jednak jeszcze na małą skalę, w przemyśle farmaceutycznym. Niektóre małże syntetyzują.

Obok mięczaków, których eksploatowanie przynosi ludziom wiele korzyści, są też w tym typie gatunki wyrządzające nam szkody. Jednym z nich jest świdrak okrętowy, który drążąc w drewnie korytarze, niszczy drewniane urządzenia portowe i łodzie.

Wapienne muszle mątw rozcierane są na proszek służący do polerowania oraz jako dodatek do niektórych past do zębów, a także jako źródło wapnia w hodowli ptaków (np. papug, kanarków).

W ubiegłych stuleciach niezwykle wysoko cenionym produktem wydobywanym ze ślimaków (rozkolców) była purpura czerwony barwnik, wykorzystywany do farbowania wełny i jedwabiu. Jego zaletą był nie tylko piękny kolor, ale także trwałość. Muszli ślimaków z rodzaju porcelanek używano niegdyś w Chinach, Japonii oraz Azji Południowej jako środka płatniczego, zastępującego monetę obiegową. Obecnie porcelanki wyszły całkowicie z obiegu, gdyż były niewygodne, ciężkie, a przy tym wartość ich była niewielka.

Wiele gatunków mięczaków, np. przytulik strumieniowy, racicznica zmienna, groszówka jest wrażliwych na zanieczyszczenie środowiska i z tego względu wykorzystywane są jako biologiczne wskaźniki czystości wód, tzw. bioindykatory. Zanieczyszczenia wód w Polsce oraz nadmierne pozyskiwanie niektórych gatunków ślimaków i małży, np. ślimaka winniczka, ślimaka żółtawego, skójki perłowej, skójki malarskiej czy szczeżui wielkiej. Mięczaki są grupą bardzo starą. Ze względu na obecność muszli, zachowały się dobrze w stanie kopalnym. Dlatego też odgrywają ważną rolę w badaniach paleontologicznych jako tzw. skamieniałości przewodnie, np. należące do głowonogów belemnity i amonity. Kilka gatunków morskich mięczaków jest zagrożonych wyginięciem, a liczebność wielu form z tego typu bezkręgowców maleje w wyniku niszczenia środowisk morskich zanieczyszczenia wód. Zanieczyszczenie wód jest główną przyczyną upadku licznych hodowli mięczaków na całym świecie, a szczególnie na Morzu Śródziemnym. Obecność metali ciężkich, zamulenie, wzrost liczebności bakterii pochodzących ze ścieków i ropa naftowa to główna czynniki spadku liczebności morskich zwierząt.